Pełny tekst orzeczenia

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 188/19

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 11 kwietnia 2019 r., sygn. XVIII Ko 17/19

1.2. Podmiot wnoszący apelację

☒ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp. 1

Zarzut obrazy art. 10 ust. 1 ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego polegającej na zasądzeniu tytułem odszkodowania za utracone mienie ruchome w wyniku orzeczenia jego przepadku, kwoty 13.920 zł, gdy równowartość mienia utraconego w wyniku orzeczonej konfiskaty winna być wypłacona ze środków Funduszu Reprywatyzacji, o którym mowa w art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i niektórych uprawnieniach pracowników.

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Słusznie wskazuje skarżący iż ustawodawca w art. 10 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (tzw. „ustawy lutowej”) unormował odrębny tryb dochodzenia zwrotu mienia, którego przepadek lub konfiskatę orzeczono na rzecz Skarbu Państwa oraz przedmiotów zatrzymanych w toku postępowania. Zgodnie z brzmieniem powołanego przepisu art. 10 ustawy lutowej w jego ustępie 1 in fine, w sytuacji niemożności zwrotu tych przedmiotów, ich równowartość wypłaca się ze środków Funduszu Reprywatyzacji, o którym mowa w art. 56 ust. 1 pkt 1 ustawy z 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji. Natomiast środki te pozostają w dyspozycji ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa.

Jednocześnie z przepisu art. 10 ust. 2 ustawy wynikają, typowe dla postępowania uregulowanego w Kodeksie postępowania cywilnego, zasady reprezentacji Skarbu Państwa w procesie, a roszczenie przeciwko Skarbowi Państwa w przypadku dochodzenia równowartości przedmiotów objętych przepadkiem, których zwrot jest niemożliwy wobec ich zniszczenia, nie ma charakteru odszkodowawczego, ma natomiast charakter powództwa o zapłatę (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 czerwca 2010 r., sygn. IV CSK 58/10; vide również: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2006 r. II CSK 43/05, LEX nr 191126).

To zaś powoduje, że dla dochodzenia roszczeń z tego tytułu właściwy jest tryb postępowania cywilnego (vide: uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 2 lipca 1992 r. I KZP 15/92, OSNKW 1992/9-10/60; postanowienie SA w Szczecinie z dnia 19 września 2012 r. II AKz 366/12, LEX nr 1217768; wyrok SA w Krakowie z dnia 29 grudnia 2011 r., sygn. II AKa 209/11; wyrok SA we Wrocławiu z dnia 30 grudnia 2010 r., sygn. II AKa 380/10, wyrok SA we Wrocławiu z dnia 11 maja 2006 r., sygn. II AKa 118/06).

Sąd Apelacyjny dodatkowo wskazuje, że w przedmiotowej sprawie, co trafnie sygnalizuje prokurator w uzasadnieniu środka odwoławczego, Sąd I instancji przyznając wnioskodawcy w ramach odszkodowania kwotę 13.920 zł za utracone wydawnictwa, książki i czasopisma, uczynił to na zasadzie pewnego automatyzmu, nie wnikając w istocie, czyją przedmioty te stanowiły własność i kto na skutek ich zatrzymania, a następnie orzeczenia przepadku i zniszczenia, poniósł rzeczywistą szkodę, a w konsekwencji kto jest uprawnionym w rozumieniu art. 10 ust. 1 ustawy lutowej.

Tymczasem sam wnioskodawca T. D. wskazał w swoich zeznaniach: „ w moim posiadaniu były książki różnych wydawnictw i sposób rozliczania za książki był różny”, podając przy tym dla przykładu, że za sprzedaż książek wydawnictwa (...) zatrzymywał 5% ceny (k. 45 verte). Opisując mechanizm rozliczania się z wydawnictwami, wnioskodawca podał: „ książki wydawnictwa dostawałem w komis i jak najszybciej miałem sprzedać i zwrócić pieniądze”.

Sama zatem treść zeznań T. D. poddaje w wątpliwość ustalenie Sądu I instancji, jakoby to wnioskodawca był osobą uprawnioną do otrzymania zwrotu równowartości przedmiotów, a konkretnie książek, zatrzymanych w toku postępowania, których przepadek orzeczono na rzecz Skarbu Państwa uznanym za nieważne orzeczeniem Kolegium Rejonowego do Spraw Wykroczeń przy Naczelniku Dzielnicy W.-M. z dnia 18 listopada 1988 r.

Drogą właściwą do wyjaśnienia wszystkich tych kwestii musi być jednak droga postępowania cywilnego, albowiem przepisy art. 8 ust 2 i ust. 3 ustawy lutowej przewidują tryb postępowania karnego i właściwość sądu (okręgowego, który wydał postanowienie o stwierdzeniu nieważności) dla dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia za szkodę i krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji, o jakiej mowa w art. 8 ust. 1 ustawy. Nie dotyczą natomiast, odrębnie uregulowanego w art. 10 ustawy lutowej, dochodzenia w przypadku stwierdzenia nieważności orzeczenia, zwrotu mienia, którego przepadek lub konfiskatę orzeczono na rzecz Skarbu Państwa oraz przedmiotów zatrzymanych w toku postępowania, bądź ich równowartości.

Wniosek

W zakresie orzeczonego odszkodowania - o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez orzeczenie odszkodowania w kwocie 4.619,80 zł i oddalenie wniosku w pozostałym zakresie.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Wniosek apelacji w części postulującej o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez orzeczenie odszkodowania w kwocie 4.619,80 zł należało uwzględnić, wszak jest to kwota jakiej domagał się wnioskodawca z tytułu odszkodowania za wykonaną karę grzywny oraz uiszczone koszty postępowania przed Kolegium Rejonowym do Spraw Wykroczeń przy Naczelniku Dzielnicy W.-M., którego orzeczenie zostało uznane za nieważne na mocy postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 21 listopada 2018 r., sygn. VIII Ko 107/18. Sąd Okręgowy przyznał wnioskodawcy żądaną kwotę wraz z ustawowymi odsetkami, czego nie kwestionował zarówno prokurator we wniesionej apelacji, jak i wnioskodawca, który wyroku nie zaskarżył.

Niezasadny jest natomiast wniosek prokuratora w części, w jakiej skarżący domaga się oddalenia wniosku w pozostałym zakresie.

Skoro bowiem dochodzenie na podstawie art. 10 ustawy z 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego roszczenia o równowartość mienia, którego przepadek orzeczono, nie ma charakteru odszkodowawczego, a jest roszczeniem o zapłatę i winno nastąpić w postępowaniu cywilnym, to sąd w postępowaniu karnym nie jest uprawniony do merytorycznego rozstrzygania w tym przedmiocie, a zatem nie może roszczenia oddalić.

Sąd Apelacyjny, podzielając zarzut 1 apelacji prokuratora, uchylając zaskarżony wyrok w tym zakresie, przekazał sprawę do rozpoznania w uchylonej części zgodnie z właściwością – Sądowi Okręgowemu w Warszawie I Wydział Cywilny.

Lp. 2

Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mającego wpływ na jego treść, polegający na niezasadnym przyjęciu, iż kwota 5000 zł zadośćuczynienia za doznana krzywdę za okres 48-godzinnego zatrzymania jest kwotą odpowiednią i adekwatną, podczas gdy analiza materiału dowodowego prowadzi do wniosku, ze jest to kwota nadmiernie i niezasadnie wygórowana.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

W sytuacji, gdy apelacja pochodzi od prokuratora, przepis art. 434 § 1pkt 1 kpk uprawnia Sąd odwoławczy do orzeczenia na niekorzyść wnioskodawcy jedynie wówczas, gdy stwierdzi uchybienia podniesione w środku odwoławczym wniesionym na jego niekorzyść.

Tymczasem skarżący, formułując powyższy zarzut błędnych ustaleń faktycznych, nie podniósł żadnych uchybień świadczących o wadliwości wnioskowania Sądu I instancji co do adekwatności orzeczonej kwoty zadośćuczynienia do doznanej przez wnioskodawcę krzywdy.

Apelacja zawiera wyłącznie polemikę kontestacyjną, zamiast argumentacji, co czyni ją w tym zakresie z gruntu nieskuteczną.

Gołosłowne twierdzenie skarżącego, jakoby kwota 2.500 zł przypadająca po przeliczeniu tytułem zadośćuczynienia za jeden dzień zatrzymania wnioskodawcy, miała być nadmiernie wygórowaną, w żadnej mierze nie dezawuuje ustalenia Sądu Okręgowego, że 5.000 zł zadośćuczynienia za cały, dwudniowy okres zatrzymania T. D., stanowi należytą rekompensatę wynikających stąd negatywnych przeżyć.

Oczywistą jest rzeczą, że zadośćuczynienie nie może stanowić nadmiernego ekwiwalentu przeżyć w stosunku do doznanej krzywdy, jak też nie może być źródłem niezasadnej korzyści. Jednocześnie w orzecznictwie podkreśla się, że nie może mieć też ono charakteru symbolicznego. Ustalenie kwoty adekwatnej wymaga zatem uwzględnienia skutków orzeczenia dla dobrego imienia wnioskodawcy, pozycji w środowisku, jego cierpień fizycznych i negatywnych przeżyć psychicznych, konsekwencji w sferze zawodowej, rodzinnej, czy zdrowotnej. O zasadności ocen w tym zakresie nie decyduje li tylko czasokres pozbawienia wolności, ale nade wszystko szereg towarzyszących temu stanowi okoliczności, które w zależności od ich indywidualnego charakteru, negatywne przeżycia i skutki potęgują, bądź łagodzą. Stąd ta sama kwota w przeliczeniu na jeden dzień zatrzymania może być zadośćuczynieniem adekwatnym w jednym wypadku, a zbyt wygórowanym, czy też niedostatecznym w innych. Wbrew wszak sugestiom skarżącego nie istnieją żadne normatywne „stawki dzienne” zadośćuczynienia z tego tytułu. Każdorazowo wymaga to uwzględnienia indywidualnych okoliczności konkretnego przypadku.

Prokurator, wskazując jedynie na krótkotrwałość zatrzymania i zbyt wygórowaną stawkę za jeden dzień pozbawienia wolności, nie podniósł choćby jednej okoliczności, której Sąd I instancji miałby nadać niewłaściwą rangę. Tymczasem Sąd I instancji okres zatrzymania miał na uwadze, ale uwzględnił nadto, że do zatrzymania wnioskodawcy doszło po przeszukaniu mieszkania jego rodziców i zatrzymania nielegalnych wówczas materiałów, poprzedni pobyt w izolacji w związku z kolportażem wydawnictw „podziemnych”, warunki przetrzymywania, sytuację rodzinną, w tym chorobę matki, jak i sytuację osobistą wnioskodawcy, który ukończył studia i stał u progu poszukiwania pracy, a wobec ujawnienia po raz kolejny jego działalności wpisującej się w obywatelski opór przeciwko władzy totalitarnej, uzasadnione były obawy o realne utrudnienia w realizacji przyszłych planów zawodowych.

Sąd Apelacyjny za zasadne uznaje podkreślić, że ocena negatywnych przeżyć związanych z zatrzymaniem obywatela za działalność uznawaną przez ówczesne władze i stanowione przez nie prawo za antypaństwową, musi być oceniana z uwzględnieniem ówczesnego kontekstu społeczno-politycznego. W realiach ustroju totalitarnego, opartego m.in. na zastraszeniu obywateli i osłabianiu wszelkich przejawów aktywności opozycyjnej poprzez utrzymywanie ich w przekonaniu podlegania stałej kontroli i represji przeżycia te naturalnie eskalują.

Wniosek

O zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez orzeczenie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w kwocie 1500 zł i oddalenie wniosku w pozostałym zakresie.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Wobec niezasadności zarzutu kwestionującego wysokość orzeczonego zadośćuczynienia, niezasadny jest tez wniosek o obniżenie orzeczonej z tego tytułu kwoty.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Właściwy tryb postępowania cywilnego do dochodzenie na podstawie art. 10 ustawy z 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego roszczenia o równowartość mienia, którego przepadek orzeczono.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

Z przyczyn wskazanych w punkcie 3 lp. 1.

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot utrzymania w mocy

W zakresie odszkodowania w kwocie 4.619,80 zł (cztery tysiące sześćset dziewiętnaście 80/100) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty oraz w zakresie zadośćuczynienia.

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Z przyczyn wskazanych przy omawianiu stanowiska wobec zarzutów i wniosków apelacji.

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot i zakres zmiany

ustalono, że z orzeczonej na rzecz wnioskodawcy kwoty 18.539,80 zł, jedynie kwota 4.619,80 zł (cztery tysiące sześćset dziewiętnaście 80/100) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, stanowi odszkodowanie za szkodę wynikłą z wykonania orzeczenia, którego nieważność stwierdzono.

Zwięźle o powodach zmiany

Z przyczyn wskazanych przy omawianiu stanowiska wobec zarzutów i wniosków apelacji.

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.1.

uchylono orzeczenie w części dotyczącej zwrotu równowartości mienia objętego przepadkiem na rzecz Skarbu Państwa i sprawę w tym zakresie przekazano do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, I Wydział Cywilny.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Z przyczyn wskazanych przy omawianiu stanowiska wobec zarzutów i wniosków apelacji – 3 lp. 1.

2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☒ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Przeprowadzenia na nowo w całości wymaga przewód sądowy w odniesieniu do roszczenia o równowartość mienia, którego przepadek orzeczono.

3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

Według przepisów postępowania cywilnego.

5.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

III.

koszty postępowania odwoławczego obciążają Skarb Państwa.

7.  PODPIS

Ewa Leszczyńska-Furtak Marzanna Piekarska-Drążek Anna Kalbarczyk

1.3. Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

prokurator

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

wysokość odszkodowania i zadośćuczynienia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana