Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 lutego 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 25 lutego 2014 r. w Katowicach

sprawy z odwołania W. P. (W. P. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o prawo do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Gliwicach Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku

z dnia 26 marca 2013 r. sygn. akt IX U 198/13

oddala apelację.

/-/ SSA I. Goik /-/ SSA M. Małek-Bujak /-/ SSA J. Ansion

Sędzia Przewodnicząca Sędzia

Sygn. akt III AUa 1337/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 stycznia 2013r. organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. odmówił ubezpieczonej W. P. prawa do emerytury
na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w zw. z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W uzasadnieniu podniósł,
że ubezpieczona na dzień 1 stycznia 1999r. nie udokumentowała wymaganego 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a jedynie 14 lat,
5 miesięcy i 20 dni.

Ubezpieczona w odwołaniu od decyzji domagała się jej zmiany przez przyznanie prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych, po uprzednim zaliczeniu
do takiej pracy okresu zatrudnienia w Spółdzielni (...) P. łącznie z przypadającymi w tym czasie okresami zasiłków chorobowych. Ubezpieczona wskazała, iż dopiero od dnia 1 lipca 2004r. okresy niezdolności do pracy nie powinny być wliczane do pracy w warunkach szczególnych.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie z przyczyn,
jak w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku wyrokiem z dnia 26 marca 2013r. w sprawie o sygn. akt
IX U 198/13 zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonej prawo do emerytury od dnia 28 listopada 2012r.

Na podstawie przeprowadzonego postępowania dowodowego, w szczególności akt rentowych oraz zeznań ubezpieczonej, Sąd Okręgowy ustalił, że bezspornym w sprawie jest, iż ubezpieczona w dniu (...) ukończyła wiek emerytalny 55 1at, na dzień
1 stycznia 1999r. udowodniła wymagany co najmniej 20-letni okres składkowy
i nieskładkowy, przystąpiła do otwartego funduszu emerytalnego i wniosła o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w tym funduszu, za pośrednictwem Zakładu,
na dochody budżetu państwa, aktualnie nie pozostaje w zatrudnieniu.

Natomiast, w ocenie Sądu I instancji, spór w rozpoznawanej sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy ubezpieczona spełnia warunek prawa do emerytury, o jakim mowa
w art. 184 pkt l ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS
(t.j. Dz. U. z 2009r., Nr 153, poz.1227 ze zm.), tj. czy na dzień 1 stycznia 1999r. posiada
15-letni okres pracy w warunkach szczególnych, a konkretnie, czy organ rentowy prawidłowo nie uwzględnił do uznanych okresów takiej pracy, okresów przebywania ubezpieczonej
na zasiłkach chorobowych.

Organ rentowy uznał za udowodniony na dzień 1 stycznia 1999r. staż pracy
w łącznym wymiarze 24 lat, 11 miesięcy i 4 dni, w tym 14 lat, 5 miesięcy i 20 dni okresów pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu w warunkach szczególnych, tj. okresy zatrudnienia ubezpieczonej w Spółdzielni Pracy (...) w P. od dnia 1 grudnia 1977r. do dnia 18 kwietnia 1979r. i od dnia 10 grudnia 1984r.
do dnia 31 grudnia 1998r. na stanowisku prasowacza po wyłączeniu z nich:

-

urlopu wychowawczego od dnia 18 sierpnia 1986r. do dnia 10 września 1986r.,

-

urlopów bezpłatnych: od dnia 13 listopada 1990r. do dnia 15 grudnia 1990r., od dnia 24 października 1991r. do dnia 16 listopada 1991r., od dnia 1 stycznia 1995r. do dnia 12 stycznia 1995r., z dnia 28 lipca 1998r.,

-

okresów zasiłków chorobowych przypadających po dniu 15 listopada 1991r.
w wymiarze 8 miesięcy i 25 dni.

Sąd Okręgowy wskazał, iż zgodnie z art. 32 ust. 1 a pkt l powołanej ustawy, który wszedł w życie w dniu 1 lipca 2004r. i został dodany ustawą z dnia 20 kwietnia 2004r.
o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 121, poz. 1264), przy ustalaniu okresu
zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia
się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada
1991r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa.

Dalej wywiódł, iż na tle stosowania tego uregulowania prawnego, w judykaturze ukształtował się pogląd, iż do okresów pracy w warunkach szczególnych
(także w szczególnym charakterze ) podlegają wliczeniu okresy niezdolności do pracy
z powodu choroby w czasie trwania stosunku pracy, przypadające po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 107, poz. 450 ze zm.),
a przed dniem 1 lipca 2004r., tj. przed dniem wejścia w życie art. 32 ust. 1 a ustawy
o emeryturach i rentach. Sąd I instancji zauważył, iż przyjęte w art. 32 ust. 1 a ustawy
o emeryturach i rentach z FUS różnicowanie okresów wykonywania pracy w szczególnych warunkach nawiązuje do daty wejścia w życie ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent,
w której poprzednia definicja okresu pracy w szczególnych warunkach pozostała niezmieniona. Okres tej pracy obejmował zarówno okresy składkowe, jak i nieskładkowe, jeżeli mieściły się one w okresie wykonywania pracy zgodnie z umową o pracę.

Sąd I instancji ustalił, przy uwzględnieniu do pracy w warunkach szczególnych uznanej przez organ rentowy w wymiarze 14 lat, 5 miesięcy i 20 dni oraz okresów zasiłków chorobowych w wymiarze 8 miesięcy i 25 dni przypadających na okres zatrudnienia ubezpieczonej w Spółdzielni Pracy (...), że posiada ona również na dzień 1 stycznia 1999r. niezbędny do przyznania dochodzonego świadczenia 15-letni okres pracy
w warunkach szczególnych.

W konsekwencji takiego stanowiska Sąd Okręgowy stwierdził, iż ubezpieczona spełnia wszystkie niezbędne przesłanki prawa do świadczenia na podstawie art. 184
w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i w związku z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz.43 ze zm.) i stąd z mocy
art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, iż przyznał ubezpieczonej prawo do emerytury od dnia 28 listopada 2012r., tj. od daty złożenia wniosku o świadczenie.

Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy.

Zaskarżając powyższy wyrok w całości, zarzucił mu: naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c., poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, a przez to błędną jego ocenę prowadzącą do przyjęcia, iż ubezpieczona spełniła warunki do nabycia świadczenia emerytalnego oraz naruszenie prawa materialnego,
tj. art. 184 w zw. z art. 32 ust. l a pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 1985r., nr 7, poz. 21 z późn.zm.) przez niewłaściwe zastosowanie prowadzące do uznania, że ubezpieczona wykonywała pracę
w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez wymagany okres zatrudnienia.

Powołując się na powyższe, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie orzeczenia Sądu I instancji i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, iż praca w szczególnych warunkach to praca, w której pracownik jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki. W okresach nieświadczenia pracy nie jest narażony na uciążliwości wynikające z rzeczywistego wykonywania tego szczególnego zatrudnienia i nie wpływa to na szybszą utratę zdolności pracownika do zarobkowania. Nie ma zatem podstaw do kwalifikowania okresów niewykonywania pracy do okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach. Zdaniem apelującego, wyrazem powyższego jest treść art. 32 ust. 1 a pkt 1 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym przy ustalaniu okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach
lub szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991r. wynagrodzenie lub świadczenia
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Apelujący powołał się na wyrok SN z 5 lutego 2009r. (II UK 185/08), w którym zwrócono uwagę, że kryterium daty ustalania lub spełnienia warunków nabycia wcześniejszych uprawnień emerytalnych nie jest nowością w systemie ubezpieczeń społecznych, który zmierza do stopniowego ograniczania lub wygaszania możliwości korzystania z przywilejów nabywania wcześniejszych uprawnień emerytalnych
oraz ukształtowania możliwie jednolitych zasad nabywania uprawnień z ubezpieczeń społecznych przez wszystkich ubezpieczonych (podobnie SN w wyrokach z 22 lutego 2008r., I UK 228/07, z 6 stycznia 2009r. I UK 194/08).

Zdaniem organu rentowego, w obowiązującym od 1 lipca 2004r. stanie prawnym przy ustalaniu stażu zatrudnienia dla zweryfikowania uprawnień emerytalnych osób, które
do tego dnia nie spełniły warunków wymaganych do nabycia prawa do emerytury
nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które po 14 listopada 1991r. pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Uwzględnienie powyższe, w ocenie apelującego, ubezpieczona
nie legitymuje się wymaganym 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego podlega oddaleniu.

Sporną kwestią w postępowaniu apelacyjnym pozostaje istota sporu sprowadzająca się do wyjaśnienia wzajemnej relacji przepisów art. 184 i art. 32 ust. 1 a ustawy o emeryturach
i rentach z FUS.

Ustawą z dnia 20 kwietnia 2004r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 121,
poz. 1264), obowiązującej od dnia 1 lipca 2004 r., dodano do art. 32 ustawy przepis
ust. 1 a, stanowiący, że przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991r. wynagrodzenie lub świadczenia
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (pkt 1) oraz okresów,
w których na mocy szczególnych przepisów pracownik został zwolniony ze świadczenia pracy, z wyjątkiem okresu urlopu wypoczynkowego (pkt 2 - skreślony z dniem 1 listopada 2005r. ustawą z dnia 1 lipca 2005r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS
oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz. U. Nr 169, poz. 1412). Wprowadzenie zmiany pojęcia zatrudnienia w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze
nie spowodowało jednoczesnego uchwalenia przepisów intertemporalnych i z tego względu zakres stosowania art. 32 ust. 1 a ustawy był przedmiotem skargi konstytucyjnej, opartej
na zarzucie jego niezgodności z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 10 lipca 2008r., sygn. akt K 33/06
(OTK - A 2008, nr 6, poz. 106), oddalając zarzut uznał, że chwilą właściwą dla oceny konstytucyjności tej normy prawnej jest chwila powstania prawa podmiotowego, tu: prawa
do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego nie budzi wątpliwości w zakresie, w jakim odnosi się do stosunków zaistniałych po dniu 1 lipca 2004r. oraz stosunków zakończonych nabyciem prawa
do emerytury przed tym dniem. Jednakże, poprzez wprowadzenie do ustawy art. 32 ust. 1 a nowych zasad ustalania okresów przebytych w ubezpieczeniu, doprowadziło do rozróżnienia trzech grup pracowników: tych, którzy nabyli prawo do emerytury w obniżonym wieku
z tytułu pracy w szczególnych warunkach przed dniem 1 lipca 2004r., po tej dacie oraz tych, którzy w dniu 1 lipca 2004r. byli w trakcie nabywania prawa do tego świadczenia,
w szczególności tych pracowników, którzy spełnili przesłanki z art. 184 ustawy i w dniu
1 lipca 2004r. byli beneficjentami praw tymczasowych, prowadzących do nabycia prawa
do emerytury.

Przepis art. 184 ustawy w sposób odrębny i szczególny uregulował sytuację prawną ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r., którzy w dniu wejścia w życie ustawy - 1 stycznia 1999r. - legitymowali się okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze, wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz okresem składkowym i nieskładkowym, o którym mowa w art. 27 ustawy, gwarantując
im prawo do nabycia emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32. Dodatkowo, prawo do świadczenia obwarowano nieprzystąpieniem do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązaniem stosunku pracy. Intencją ustawodawcy było zapewnienie nabycia uprawnień emerytalnych dla tej kategorii ubezpieczonych, którzy w chwili wejścia
w życie ustawy spełniali wymagane warunki stażu, w tym stażu pracy w szczególnych warunkach, za wyjątkiem wieku emerytalnego przewidzianego w art. 32 ustawy. Sytuacja ubezpieczonych, wskazanych w art. 184, opisywana w doktrynie jako ekspektatywa prawa podmiotowego, polega na spełnieniu się tylko części stanu faktycznego koniecznego
do nabycia prawa, które poprzedza i zabezpiecza przyszłe prawo podmiotowe, realizowane
po osiągnięciu wieku emerytalnego. Rację tego uregulowania dostrzegł Sąd Najwyższy
(m.in. w uchwale z dnia 8 lutego 2007r., sygn. akt II UZP 14/-6, OSNP 2007 Nr 13-14,
poz. 199, w wyroku z dnia 18 lipca 2007r., sygn. akt I UK 62/07, OSNP 2008 Nr 17-18,
poz. 269), uznając, że art. 184 ustawy stanowi samoistną podstawę nabycia prawa
do emerytury w oderwaniu od chwili osiągnięcia wieku emerytalnego, stwierdził, że ta norma prawna ma zastosowanie wobec ubezpieczonych, którzy w dniu 1 stycznia 1999r. osiągnęli pełny staż ubezpieczeniowy, w tym wymagany okres pracy w szczególnych warunkach
lecz nie osiągnęli wieku emerytalnego, co oznacza, że ci ubezpieczeni mogą realizować prawo do emerytury na „starych” zasadach, po osiągnięciu wieku emerytalnego. Z kolei,
art. 32 ustawy ma zastosowanie w stosunku do tych ubezpieczonych, którzy choćby jeden
z tych okresów osiągnęli po dniu 1 stycznia 1999r., a przed dniem 31 grudnia 2008r. Przyjęte w art. 32 ust. 1 a różnicowanie okresów wykonywania pracy w szczególnych warunkach nawiązuje do daty wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz. U. Nr 107, poz. 450 ze zm.), w której poprzednia definicja okresu pracy w szczególnych warunkach pozostała niezmieniona. Okres tej pracy bowiem obejmował okresy składkowe
i nieskładkowe, jeżeli mieściły się one w okresie wykonywania pracy zgodnie z umową
o pracę (vide: pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uchwale z dnia 27 listopada 2003r., sygn. akt III UZP 10/03, OSNP 2004 Nr 5, poz. 87 - okresy zasiłku chorobowego w czasie trwania stosunku pracy, przypadające po dniu 14 listopada 1991r., wlicza się do okresu pracy w szczególnych warunkach).

W konsekwencji, w judykaturze ugruntowany jest pogląd, że w art. 32 ust. 1 a ustawodawca wprowadził istotną zmianę w stanie prawnym, w którym niemożliwe było
w drodze wykładni ustalenie zasady pomijania w okresie ubezpieczenia okresów niezdolności do pracy z powodu choroby, oraz że art. 32 ust. 1 ustawy nie ma zastosowania do oceny nabycia prawa do emerytury przed dniem 1 lipca 2004r. (vide: wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 5 maja 2005r., sygn. akt II UK 219/04, OSNP 2005 nr 22, poz. 361 oraz II UK 215/04, OSNP 2005 nr 22, poz. 360 oraz z dnia 7 lutego 2006r., I UK 154/05, LEX 272581).
Problem zaliczania do stażu pracy w szczególnych warunkach okresów wcześniejszych (okresów zatrudnienia), sprzed 15 listopada 1991r., ustawodawca rozstrzygnął przez wyłączenie ich z regulacji art. 32 ust. 1 a ustawy. Kontynuacją tej linii orzeczniczej, którą podziela Sąd II instancji, jest także stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w wyroku
z dnia 23 kwietnia 2010r., sygn. akt II UK 313/09, (OSNP 2011, Nr 19/-20, poz. 260),
wedle którego wykazanie w dniu 1 stycznia 1999r. określonego w art. 184 ustawy okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach wyłącza ponowne ustalenie tego okresu
po osiągnięciu wieku emerytalnego, według zasad wynikających z art. 32 ust. 1 a pkt 1 obowiązujących po dniu 1 lipca 2004r.

Uwzględniając powyższe rozważania, należało stwierdzić, że organ rentowy błędnie uznał, że okresy niewykonywania przez ubezpieczoną pracy wskutek czasowej niezdolności do pracy, za które pobrała ona wynagrodzenie za czas choroby lub zasiłek chorobowy, przypadające w okresie świadczenia pracy w szczególnych warunkach przed dniem 1 stycznia 1999r., podlegają wyłączeniu z tego kwalifikowanego okresu pracy.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny po myśli art. 385 k.p.c. orzekł
o oddaleniu apelacji, jako bezzasadnej.

/-/ SSA I. Goik /-/ SSA M. Małek-Bujak /-/ SSA J. Ansion

Sędzia Przewodnicząca Sędzia

JR