Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 września 2020 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Przemysław Jagosz

Protokolant: prac. sądowy Natalia Indyka

po rozpoznaniu w dniu 21 września 2020 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa S. S.

przeciwko J. H. i R. H.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

I.  uznaje za bezskuteczną w stosunku do powoda umowę darowizny z dnia 25 maja (...)zawartą w formie aktu notarialnego rep. A nr (...) przed notariuszem J. A. w G., na mocy której P. H. i D. H. na zasadach wspólności ustawowej darowali pozwanym nieruchomość położoną we wsi i gminie K., składającą się z działek oznaczonych nr (...), o powierzchni łącznej 1008 m ^{( 2)} , dla której Sąd Rejonowy w G. prowadzi księgę wieczystą nr (...) - celem ochrony i zaspokojenia wierzytelności powoda wynikającej z ugody zawartej przed Sądem Okręgowym w O. w dniu 16 września 2019 r. w sprawie (...)

II.  zasądza od każdego z pozwanych na rzecz powoda kwotę po 1 000 zł tytułem zwrotu części kosztów procesu.

Sygn. akt I C 547/20

UZASADNIENIE

Powód żądał uznania za bezskuteczną w stosunku do niego umowy darowizny nieruchomości zawartej w dniu 25 maja 2015 r., na mocy której D. i P. H. darowali swoim dzieciom J. H. oraz R. H. nieruchomość położoną w K. – celem ochrony swojej wierzytelności wynikającej z umowy o roboty budowlane zawartej z D. H..

W uzasadnieniu wskazał, że w związku z niewywiązaniem się z postanowień umowy, obciążył wymienioną karą umowną. D. H. po otrzymania wezwania do zapłaty wyzbyła się majątku, w ten sposób, że przeniosła na pozwanych w drodze darowizny własność nieruchomość położonej w K., a czynność ta skutkowała jego pokrzywdzeniem jako wierzyciela (k. 3-16 i 167).

Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa w całości. Wskazali, że w chwili dokonywania darowizny nie toczyło się między ich rodzicami i powodem żadne postępowanie sądowe. Dlatego nie mieli żadnej wiedzy o zobowiązaniach swojej matki. Ponadto, otrzymaną nieruchomość sprzedali i pozwanymi w sprawie winni być jej nabywcy. W związku z tym wnieśli o wezwanie ich do udziału w postępowaniu w charakterze pozwanych (k.124-126).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 17 października 2014 r. powód zawarł umowę o roboty budowlane z D. H., prowadzącą działalność gospodarczą pod nazwą Zakład Budowlany (...) w K.. Całym przedsięwzięciem zajmował się P. H. – mąż wymienionej, który był też pełnomocnikiem do załatwiania wszelkich spraw związanych z prowadzoną przez D. H. działalnością.

Przedmiotem umowy było wybudowanie „pod klucz” budynku jednokondygnacyjnego z poddaszem użytkowym z przeznaczeniem na przedszkole (...)-oddziałowe wraz ze szkołą 6-oddziałową, wraz z wjazdem, ogrodzeniem, miejscami parkingowymi, drogą pożarową oraz małą architekturą na w W.. Szczegółowy zakres prac, terminarz realizacji robót, a także wzajemne zobowiązania określała szczegółowo przedmiotowa umowa.

(bezsporne, a nadto dowód z umowy o roboty budowlane k. 20-26, dokumentacja finansowa, oświadczenia, protokołu odbioru k. 27-47, z zeznań świadka P. H. k. 373v, upoważnienie k. 29)

W związku z nienależytym wykonaniem umowy, w tym opóźnieniem w wykonywaniu prac, a także z tytułu zalegania przez wykonawcę z płatnościami dla pracowników, powód pismem z 14 maja 2015 r. odstąpił od umowy w części jeszcze niewykonanej. Powyższe oświadczenia D. H. odebrała 18 maja 2015 r.

Pismem z 18 maja 2015 r. powód obciążył ją karą umowną w wysokości 147.000 zł, stanowiącej 15% wynagrodzenia brutto określonego w umowie. Jednocześnie wezwał do jej zapłaty w terminie 14 dni. Pismo zostało odebrane przez D. H. 22 maja 2015 r. Termin zapłaty upływał 5 czerwca 2015 r.

(dowód: oświadczenia pracowników k. 44-47, oświadczenie o odstąpieniu o umowy z 14 maja 2015 r. k. 8, zpo k. 69, nota obciążeniowa, zpo k. 70v-71, zeznania świadka P. H. k. 373-373v)

25 maja 2015 r. D. H. i jej mąż – P. H., będąc właścicielami na prawach wspólności ustawowej darowali swoim dzieciom J. H. i R. H. (Pozwani) udziały po ½ części we współwłasności zabudowanej nieruchomości, składającej się z działek nr (...) o łącznej powierzchni 1008 m ², położonej we wsi K., w powiecie (...), w województwie (...). Jednocześnie pozwani ustanowili na rzecz rodziców nieodpłatną, dożywotnią służebność osobistą polegającą na prawie do współkorzystania z całej nieruchomości.

(bezsporne, a nadto dowód z aktu notarialnego Rep. A (...) k. 114-121, 128-131, odpis z KW nr (...) k. 81-87)

Jeszcze przed dokonaniem darowizny, zamiarem darczyńców była dalsza sprzedaż nieruchomości. Pozwani nie chcieli zatrzymać dla siebie domu.

Już wcześniej D. H. miała zaległości w składkach ZUS. Długi posiadał też jej mąż. Pozwani wiedzieli o kłopotach finansowych rodziców.

(dowód: z zeznań świadka P. H. k. 373v, z zeznań pozwanego R. H. k. 374, z zeznań pozwanej J. H. k. 374)

Zaspokojenia wierzytelność z tytułu naliczenia kary umownej powód dochodził w procesie wytoczonym przeciwko D. H. przed Sądem Okręgowym w O. w sprawie pod sygn. akt (...)

Ostatecznie między wymienionymi stronami 16 września 2019 r. doszło do zawarcia ugody sądowej, w której D. H. zobowiązała się do zapłaty powodowi kwoty 75.000 zł, płatnych do ostatniego dnia każdego miesiąca, poczynając od listopada 2019 r., w 36 ratach miesięcznych w kwotach po 2.083 zł, przy czym ostatnia rata wyrównująca w kwocie 2.095 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w przypadku braku płatności którejkolwiek z rat.

Jednocześnie strony ugody oświadczyły, że wyczerpuje ona wszelkie wzajemne roszczenia między nimi z tytułu umowy o roboty budowlane zawartej 17 października 2014 r.

Po początkowych spłatach dłużniczka przestała wywiązywać się z ugody.

(bezsporne, a nadto dowód: z pism procesowych składanych w postępowaniu w sprawie (...)k. 72-80, k. 88-92, z opinii biegłego w sprawie (...)k. 48-55 i 56-65, oświadczenie majątkowe D. H. k. 88-92)

Jeszcze w toku sprawy (...)zawisłej przed Sądem Okręgowym w O., umową z 28 marca 2017 r. pozwani sprzedali darowaną nieruchomość osobom trzecim tj. W. P. i B. P.. Przy sprzedaży pozwani byli reprezentowani przez swoją matkę – D. H.. Nieruchomość została sprzedana na łączną kwotę 380.000 zł (po 190.000 zł za udział każdego z pozwanych). Otrzymana kwota z tytułu sprzedaży została przeznaczona na spłatę zobowiązań P. H..

(bezsporne, a nadto dowód z księgi wieczystej (...) k. 93-98, z zeznań świadka P. H. k. 373v, z zeznań pozwanego R. H. k. 374, z zeznań pozwanej J. H. k. 374, umowa sprzedaży Rep. A(...)k. 132-134v)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dokumentów, zeznań świadków i stron. Prawdziwość przedłożonych dokumentów oraz tych zeznań nie była kwestionowana i nie budziła wątpliwości Sądu.

Przed rozważaniami merytorycznymi co do zasadności wywiedzionego powództwa należy odnieść się do wniosku pozwanych o wezwanie do udziału w sprawie osób, które nabyły od nich nieruchomość objętą pozwem (k. 124).

Zgodnie z art. 531 § 1 i 2 k.c. wierzyciel pokrzywdzony czynnością prawną dłużnika może wystąpić bezpośrednio ze skargą pauliańską nie tylko przeciwko nabywcy korzyści od dłużnika (w niniejszej sprawie przeciwko pozwanym), ale także przeciwko dalszym nabywcom, będącym kolejnymi beneficjentami czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela.

Uwzględniając powyższe, należy stwierdzić, że powód miał możliwość dochodzenia uznania za bezskuteczną czynności prawnej dokonanej pomiędzy dłużniczką (D. H.), a osobą trzecią (pozwanymi) w procesie przeciwko pozwanym, jak również mógł dochodzić uznania za bezskuteczną czynności prawnej dokonaną przez osobę trzecią (pozwanych) z osobami czwartymi, którzy nabyli nieruchomość od pozwanych, pozwem przeciwko tym właśnie osobom (por. wyroki SN z 19 grudnia 2006 r. V CSK 330/06, z 11 grudnia 2013 r. IV CSK 222/13).

Pozwani nie mogli natomiast skutecznie uwolnić się od swojej odpowiedzialności wnosząc o wezwanie do udziału w sprawie osób, które nabyły od nich nieruchomość. Zgodnie z art. 194 § 3 k.p.c., uprawnienie do złożenia wniosku o wezwanie do udziału w sprawie innych osób, których udział nie jest konieczny, a które mogłyby być pozwanymi – przysługuje powodowi, a nie pozwanym. Udział obecnych właścicieli nieruchomości w sprawie przeciwko pozwanym nie był konieczny, a powód nie składał wniosku o ich wezwanie. Z tego względu wniosek w tym przedmiocie złożony przez nieuprawnionych do tego pozwanych nie mógł zostać uwzględniony, o czym postanowiono na rozprawie.

Przechodząc do merytorycznej oceny powództwa, należy wskazać, że podstawą prawną dochodzonego roszczenia jest art. 527 k.c., zgodnie z którym, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek niej dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem tej czynności.

Zaznaczenie wymaga, że jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnik dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, osoba trzecia będąca w bliskim z nim stosunku, uzyskała korzyść majątkową, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Z kolei, jeżeli dłużnik dokonuje darowizny na rzecz osoby najbliższej i w dacie darowizny był niewypłacalny lub stał się niewypłacalny to domniemywa się, że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, zaś wierzyciel może domagać się uznania tej darowizny za bezskuteczną również wtedy, gdy osoba obdarowana nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności, nie mogła się dowiedzieć, o tym, że dłużnik działał ze świadomości pokrzywdzenia wierzycieli – art. 528 i 529 k.c.

Jak wynika z przedstawionego stanu faktycznego sprawy, z uwagi na opóźnienia w realizacji umowy o roboty budowlane zawartej między powodem, a matką pozwanych (D. H.), powód pismem z 18 maja 2015 r. obciążył wymienioną karą umowną w wysokości 147.000 zł, a kwoty tej nie uzyskał. Ostatecznie zasadność i wysokość obciążenia dłużniczki karą umowną została potwierdzona zawartą przed Sądem Okręgowym w O. w sprawie (...)ugodą, w której dłużniczka zobowiązała się do zapłaty powodowi kwoty 75.000 zł.

Biorąc pod uwagę datę umowy darowizny, treść zeznań świadka P. H., pozwanych oraz datę pisma zawierającego obciążenie D. H. karą umowną – nie ulega wątpliwości, że wymieniona miała świadomość zadłużenia istniejącego w dacie dokonywania darowizny na rzecz pozwanych. W tym też okresie, poza zadłużeniem u powoda, matka pozwanych zalegała z płatnościami publicznoprawnymi, co zostało potwierdzone przez męża dłużniczki, jak również przez pozwanych na rozprawie w dniu 21 września 2020 r. (k. 373v-374).

Z zeznań ojca pozwanych oraz samych pozwanych wynika, że w dacie dokonywania darowizny dłużniczka nie miała innego majątku, który umożliwiłby spłatę długów względem powoda. Nadto, uzyskane z tytułu sprzedaży nieruchomości pieniądze zostały przeznaczone na pokrycie zobowiązań P. H., co wprost przyznał świadek na rozprawie 21 września 2020 r. (k .373v). Z uwagi na brak innego majątku dłużniczki, wskutek umowy darowizny stała się zatem niewypłacalna. Dokonując czynności darowizny, wyzbyła się ze swojego majątku rzeczy, z której mógłby zostać zaspokojony powód w całości. Taki wniosek można wyprowadzić po analizie umowy sprzedaży, jaka miała miejsce dwa lata po dokonania umowy darowizny. Jak wynika z tej umowy, przedmiotowa nieruchomość została sprzedana za łączną cenę 380.000 zł, tj. po 190.000 zł za udział każdego z pozwanych. W związku z tym, z ceny sprzedaży nieruchomości powód uzyskałby w całości zaspokojenie swojej należności, nawet przy założeniu, że wynosiłaby kwotę pierwotnie naliczoną (147.000 zł).

Oznacza to, że zgodnie z art. 527 § 2 i art. 529 k.c. należy przyjąć, że dokonując darowizny dłużniczka działała ze świadomością pokrzywdzenia powoda. Pozwani, który uzyskali korzyść bezpłatnie, nie mogą się bronić tym, że nie wiedzieli o zobowiązaniach matki – dłużniczki. Z art. 528 k.c. wynika bowiem, że dla skuteczności skargi pauliańskiej dotyczącej uznania za bezskuteczną czynności dokonywanej bezpłatnie, wiedza pozwanych o zadłużeniach i niewypłacalności dłużnika bądź brak tej wiedzy nie ma żadnego znaczenia. Fakt, że na darowanej przez rodziców nieruchomości pozwani ustanowili służebność na ich rzecz, nie zmienia oceny, że przysporzenie majątkowe z tytułu darowizny otrzymali bezpłatnie, gdyż bezpłatność jest podstawową cechą umowy darowizny.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, wierzyciel, którego dłużnikiem jest jeden z małżonków, może żądać na podstawie art. 527 k.c. uznania za bezskuteczną czynność prawną dokonaną przez oboje małżonków i dotyczącą ich majątku wspólnego (por. np. wyrok SA w Łodzi z 14 listopada 2017 r., I ACa 319/17, uchwała SN z 12 maja 2011 r. III CZP 19/11, uchwała SN z 12 maja 2011 r. III CZP 15/11).

W tym stanie rzeczy, wobec wykazania przesłanek z art. 527 k.c., Sąd uznał, że powództwo o uznanie czynności prawnej z 25 maja 2015 r. za bezskuteczną względem powoda w celu ochrony i zaspokojenia jego wierzytelności wynikającej z ugody zawartej przed Sądem Okręgowym w O., w sprawie(...)– zasługuje na uwzględnienie, o czym orzeczono w pkt. I sentencji wyroku.

Zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c. pozwani jako strona przegrywająca są zobowiązani do zwrotu kosztów postępowania poniesione przez powoda, który wygrał proces. Na koszty te składają się opłata od pozwu – 7.380 zł, wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika – 5.400 i 17 zł tytułem opłaty od pełnomocnictwa, łącznie 12.797 zł.

Niemniej, przepis art. 102 k.p.c. upoważnia sąd w szczególnie uzasadnionych wypadkach do zasądzenie jedynie części kosztów od strony przegrywającej lub nie obciążania jej tymi kosztami w ogóle.

Za zastosowaniem wskazanego przepisu przemawiał fakt, że wartość przedmiotu sporu wskazana przez powoda w pozwie miała wpływ na wysokość opłaty od pozwu. Początkowo kwota ta została określona na 147.600 zł, co przekłada się na kwotę 5.400 zł wynagrodzenia pełnomocnika i 7.380 zł z tytułu opłaty od pozwu. Ostatecznie jednak wysokość chronionej pozwem wierzytelności wynosiła 75.000 zł, zgodnie z ugodą sądową zawartą przed Sądem Okręgowym w Olsztynie w sprawie V GC 218/15.

Nadto, pozwani zostali wciągnięci przez rodziców w rozliczenia finansowe, z którymi nie mieli nic wspólnego, a które uwikłały ich w spór sądowy, który ostatecznie przyniósł im przegraną. W wyniku sprzedaży darowanej wcześniej nieruchomości nie otrzymali żadnych korzyści, gdyż cała kwota uzyskana z tego tytułu została przeznaczona na spłatę zobowiązań ich ojca.

Pozwani są osobami młodymi i zarabiają około 2.000 zł miesięcznie.

Mając na uwadze powyższe, Sąd uznał, że zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek, o którym mowa w art. 102 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych i obciążył pozwanych jedynie częścią kosztów procesu, zasądzając od każdego z nich na rzecz powoda po 1.000 zł tytułem zwrotu kosztów procesu – jak w pkt. II sentencji wyroku.