Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 stycznia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Ewa Stryczyńska

Sędziowie: Sędzia SA Magdalena Kostro-Wesołowska (spr.)

Sędzia SO del. Marzena Wasilewska

Protokolant: Eryk Nersisyan

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 stycznia 2020 r. w W.

sprawy A. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W.

o podleganie ubezpieczeniom społecznym

na skutek apelacji A. S.

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 21 marca 2018 r. sygn. akt VII U 876/17

I.  oddala apelację,

II.  zasądza od A. S. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w instancji odwoławczej.

Magdalena Kostro-Wesołowska Ewa Stryczyńska Marzena Wasilewska

III AUa 802/18

UZASADNIENIE

Decyzją z 11 maja 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W., działając na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1 oraz art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 2 ustawy z dnia 13 października -1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2016r. poz. 963, aktualnie jednolity tekst: Dz. U. z 2019 r. poz. 300, dalej jako: ustawa systemowa) w zw. z art. 11 ust. 3 lit. a) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U.UE.L.2004.166.1), stwierdził, że A. S. u płatnika składek (...) S.K.: 1) podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia od 1 maja do 31 lipca 2015 r. i od 1 października 2015 r. do 29 lutego 2016 r. oraz w tych samych okresach podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia,

2) nie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia od 1 sierpnia do 30 września 2015 r. oraz w tym samym okresie nie podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia.

W odwołaniu od tej decyzji A. S. zakwestionowała rozstrzygnięcie organu rentowego w przedmiocie niepodlegania ubezpieczeniom tak obowiązkowym, jak i dobrowolnemu, żądając zmiany decyzji w tym zakresie przez objęcie jej tymi ubezpieczeniami i zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu według norm prawem przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Organ rentowy wnosił o oddalenie odwołania i zasądzenie od odwołującej się na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 21 marca 2018 r. w pkt. 1 oddalił odwołanie, w pkt. 2 zasądził od odwołującej się na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Sąd ustalił, że (...) Sp. z o.o. w W. zgłosiła A. S. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego oraz do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego w okresie od 1 maja 2015 r. do 31 lipca 2015 r. Płatnik składek przekazał do organu rentowego imienne raporty miesięczne z wykazanymi składkami na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne z tytułu wykonywanej przez odwołującą się umowy zlecenia (akta rentowe). Płatnik składek w dniu 18 maja 2015 r. zawarł z odwołującą się porozumienie do umowy zlecenia z 1 maja 2015 r., zgodnie z którym odwołująca się w okresie od 21 maja do 20 lipca 2015 r. została delegowana do pracy na terytorium (...), gdzie wykonywać miała doczyszczanie pomieszczeń hotelowych. W okresie delegowania ubezpieczona miała otrzymywać wynagrodzenie płatne w polskich złotych będące równowartością wynagrodzenia w wysokości 8,50 euro brutto za godzinę pracy, przeliczonego według kursu obowiązującego w dniu naliczania (k. 9-10 a. s.). Organ rentowy w dniu 5 czerwca 2015 r. na wniosek płatnika składek, wydał zaświadczenie o ustawodawstwie dotyczącym zabezpieczenia społecznego mającym zastosowanie do osoby uprawnionej, zgodnie z którym odwołująca się została oddelegowana jako pracownik najemny pracujący na terenie (...) i podlegała polskiemu ustawodawstwu w okresie od 21 maja do 20 lipca 2015 r.

Płatnik składek w dniu 30 sierpnia 2015 r. zawarł z odwołującą się kolejne porozumienie do umowy zlecenie z 1 maja 2015 r., zgodnie z którym odwołująca się w okresie od 1 do 30 sierpnia 2015 r. została delegowana do pracy na terytorium (...), gdzie wykonywać miała doczyszczanie pomieszczeń hotelowych. W okresie delegowania ubezpieczona miała otrzymywać wynagrodzenie płatne w polskich złotych będące równowartością wynagrodzenia w wysokości 8,50 euro brutto za godzinę pracy, przeliczonego według kursu obowiązującego w dniu naliczania (k. 11-12 a. s.). Odwołująca się została zgłoszona do (...)Kasy Chorych – (...) jako pracownik podlegający obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, gdzie odprowadzono należne składki na ubezpieczenia za okres od 1 sierpnia do 30 września 2015 r. (...) instytucja potwierdziła tę okoliczność w piśmie z 6 listopada 2015 r. W związku z tym w ww. okresie ubezpieczona została wyrejestrowana z polskiego systemu ubezpieczeń społecznych (akta rentowe).

Wydając zaskarżoną decyzję organ rentowy stwierdził, że odwołująca się z tytułu wykonywanej na rzecz (...) Sp. z o.o. umowy zlecenia od 1 sierpnia 2015 r. została wyrejestrowana z polskiego systemu ubezpieczeń społecznych. Miało to związek z utworzeniem w (...) oddziału spółki, na rzecz której ubezpieczona w spornym okresie świadczyła pracę, z tytułu której została zgłoszona do (...) Kasy Chorych –(...), gdzie odprowadzono należne składki na ubezpieczenia. Zakład podniósł, że płatnik składek dokonał ponownie zgłoszenia odwołującej się do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego i dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego w okresie od 1 października 2015 r. (akta rentowe). (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. została wykreślona z Krajowego Rejestru Sądowego w dniu 1 lutego 2016 r. (k. 55-62 a. s.).

A. S. w okresie od 1 sierpnia do 30 września 2015 r. przebywała na terytorium (...) i świadczyła pracę na stanowisku pokojowej. Przedstawicielka reprezentująca zatrudniającego poinformowała ubezpieczoną, że została wyrejestrowana z polskiego organu rentowego i zarejestrowana w (...) kasie chorych.

Odwołująca się począwszy od 2013 r. przez okres dwóch lat wyjeżdżała na pół roku do (...), po czym powracała na tydzień do Polski. Wynagrodzenie było wypłacane ubezpieczonej przez polski podmiot (zeznania odwołującej się – k. 67-68 a. s.). Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, w tym akt rentowych oraz w oparciu o treść zeznań odwołującej się. Dokumenty zawarte w aktach sądowych nie były kwestionowane przez strony procesu, dlatego Sąd uznał je za w pełni wiarygodne. Jednocześnie Sąd uznał zeznania odwołującej się za zbieżne z rzeczowym materiałem dowodowym. Przy takich ustaleniach Sąd Okręgowy uznał odwołanie za bezzasadne. Stwierdził, że jedyna sporna w sprawie kwestia dotyczyła tego, czy odwołująca się podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba wykonująca prace na podstawie umowy zlecenia w okresie od 1 sierpnia do 30 września 2015 r. w polskim organie rentowym. Sąd podniósł, że po myśli art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 2 ustawy systemowej obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy. Zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy, dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na swój wniosek osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8 i 10.

Art. 11 ust. 3 lit. a) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE.L Nr 166, str. 1, dalej jako: rozporządzenie podstawowe bądź rozporządzenie nr 883/04) stanowi, że zgodnie z przepisami art. 12 do 16 osoba wykonująca w Państwie Członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego Państwa Członkowskiego. W świetle art. 12 ust. 1 rozporządzenia nr 883/04, osoba, która wykonuje działalność jako pracownik najemny w państwie członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie prowadzi tam swą działalność, a która jest delegowana przez tego pracodawcę do innego państwa członkowskiego do wykonywania pracy w imieniu tego pracodawcy, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy i że osoba ta nie jest wysłana, by zastąpić inną delegowaną osobę. Odwołująca się wskazywała, że organ rentowy błędnie nie zastosował art. 12 ust. 1 rozporządzenia podstawowego. Zgodnie z poglądami orzecznictwa dotyczącymi tegoż przepisu, ,,przesłanką pozostania w polskim systemie ubezpieczeń społecznych przez osobę zatrudnioną przez polskiego pracodawcę w celu oddelegowania jej do wykonywania pracy w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, określoną jako podleganie bezpośrednio przed rozpoczęciem zatrudnienia ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym siedzibę ma pracodawca, jest posiadanie przez pracownika statusu ubezpieczonego w Polsce w okresie poprzedzającym delegowanie (art. 14 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/09 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia Nr 883/04 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.’’ (wyrok Sądu Najwyższego z 2 października 2013 r., II UK 170/13). ,,Przy ocenie, czy pracownik delegowany do pracy za granicą przez przedsiębiorstwo, które normalnie prowadzi działalność w Polsce, podlega polskiemu ustawodawstwu ubezpieczeń społecznych, decydujące znaczenie ma to, że delegujący pracodawca także w Polsce prowadzi normalnie znaczną część typowej działalności, innej niż związana z zarządzaniem wewnętrznym, pod względem podmiotowym i przedmiotowym (siedziby pracodawcy delegującego, liczby zatrudnianych pracowników zatrudnionych w kraju i zagranicą, ilości kontraktów realizowanych w kraju w porównaniu do kontraktów zagranicznych oraz istotnej proporcji wymiaru czasu usług świadczonych w kraju w porównaniu do działalności wykonywanej zagranicą). Skoro agencja pracy tymczasowej normalnie zatrudnia znaczną liczbę wszystkich pracowników w Polsce (nie licząc jej pracowników administracyjnych) oraz w znacznej proporcji realizuje typowe krajowe umowy inwestycyjne lub handlowe w porównaniu do kontraktów zagranicznych, to pracownicy delegowani do pracy u pracodawców użytkowników w innym państwie Unii Europejskiej powinni podlegać polskiemu ustawodawstwu ubezpieczeń społecznych, choćby obrót pracodawcy tymczasowego ze znaczącej ilościowo normalnej działalności krajowej był niższy niż 25 % obrotów zagranicznych. Tylko wtedy, gdy przedsiębiorca ogranicza swoją działalność gospodarczą w Polsce wyłącznie do czynności zarządzania wewnętrznego, nie może oczekiwać, że zwerbowani pracownicy tymczasowi delegowani do pracy w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej będą podlegać polskiemu ustawodawstwu ubezpieczeń społecznych.” (wyrok Sądu Najwyższego z 14 września 2017 r., II UK 596/16). Sąd na gruncie ustalonego stanu faktycznego zważył, że kwestie opisane powyżej są nieistotne dla rozstrzygnięcia. Sąd pominął w toku postępowania sądowego okoliczności związane z delegowaniem ubezpieczonej do drugiego państwa członkowskiego oraz czy płatnik składek prowadził faktycznie swoje przedsiębiorstwo w Polsce. Sąd zważył, że zgodnie z zasadą jedności stosowanego ustawodawstwa, osoba przemieszczająca się w celach zarobkowych po terytorium kilku państw, podlega ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego, niezależnie od liczby państw, na terytorium których prowadzi jednocześnie działalność zarobkową. Oznacza to, że możliwość ubezpieczenia istnieje tylko w jednym państwie członkowskim określonym jako właściwe nawet wówczas, gdy praca najemna lub praca na własny rachunek ma miejsce w kilku państwach jednocześnie. Podleganie ubezpieczeniu i opłacanie składek, również z tytułu pracy wykonywanej w innym państwie, następuje wówczas według zasad wynikających z prawa państwa właściwego. Jak stanowi art. 14 ust. 2 rozporządzenia podstawowego, w przypadkach, gdy na mocy ustawodawstwa Państwa Członkowskiego, zainteresowany podlega ubezpieczeniu obowiązkowemu w tym Państwie Członkowskim, nie może on podlegać systemowi ubezpieczeń dobrowolnych lub fakultatywnych kontynuowanych w innym Państwie Członkowskim. We wszystkich innych przypadkach, w których dla danego działu ubezpieczenia istnieje wybór pomiędzy kilkoma systemami ubezpieczeń dobrowolnych lub fakultatywnych kontynuowanych, zainteresowany przystępuje tylko do wybranego przez siebie systemu.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego, ,,w sprawach dotyczących ustalenia właściwego ustawodawstwa przy zastosowaniu właściwych w tym względzie przepisów unijnych poza kompetencją zarówno organu rentowego jak i sądu rozpoznającego odwołanie pozostają kwestie związane z oceną ważności stosunku prawnego ubezpieczenia danego wnioskodawcy za granicą, ten bowiem stosownie do generalnej reguły wspólnotowej „lex loci laboris” podlega wyłącznie prawu miejsca wykonywania pracy, jak też dotyczące charakteru mającej być tam świadczoną pracy w aspekcie ewentualnej jej jedynie marginalności. (…) Postępowanie w sprawie ustalenia właściwego ustawodawstwa ma charakter czysto formalny i opierając się na zasadzie ścisłego współdziałania właściwych instytucji ubezpieczeniowych ma doprowadzić do porozumienia, które ostatecznie uwzględniać musi zasadę podlegania przez ubezpieczonego ustawodawstwu tylko jednego państwa. Ostateczne więc ustalenie właściwego ustawodawstwa nie może doprowadzić zarówno do sytuacji podwójnego ubezpieczenia, jak i tej w której zainteresowany pozostawałby poza jakimkolwiek ubezpieczeniem społecznym. Dlatego też tak istotne jest zawsze określenie statusu ubezpieczeniowego zainteresowanego poza granicami kraju na dzień wydawania w tym przedmiocie decyzji przez ZUS.’’ (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 21 grudnia 2016 r., III AUa 79/16) W niniejszej sprawie bezspornym było, że odwołująca się w spornym okresie czasu była zgłoszona do (...) kasy chorych, co potwierdza zaświadczenie (...) instytucji. Jednocześnie ubezpieczona została wyrejestrowana z polskiego organu rentowego. W związku z powyższym Sąd zważył, że odwołująca się będąc zarejestrowaną w (...) organie rentowym, nie mogła jednocześnie podlegać ubezpieczeniom społecznym w Polsce, czego zabraniają wprost obowiązujące przepisy prawa. Mając na uwadze powyższe, Sąd na podstawie art. 477 ^{( 14)} § 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji. Sąd jednocześnie orzekł o kosztach postępowania na podstawie art. 98 k.p.c. Sąd zasądził od odwołującej się na rzecz organu rentowego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1804 ze zm.), obowiązującego na dzień złożenia odwołania.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożyła odwołująca się. Apelująca zaskarżyła wyrok w całości, zarzucając: 1) naruszenie art. 12 ust. 1 oraz art. 14 ust. 2 rozporządzenia nr 883/04 przez błędne uznanie, że w okresie od 1 sierpnia 2015 r. do 30 września 2015r. nie podlega ustawodawstwu polskiemu (nie podlegała polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych), mimo iż zgodnie z treścią art. 12 ust. 1 rozporządzenia jako pracownik delegowany podlegała bezwzględnie ustawodawstwu krajowemu,

2) naruszenie art. 11 ust. 1 rozporządzenia przez błędne uznanie, że podlega ustawodawstwu (...). Wskazując na takie zarzuty apelująca wniosła o:

1) uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji z pozostawieniem mu orzeczenia o kosztach postępowania w pierwszej instancji i postępowania apelacyjnego, według norm przepisanych, ewentualnie

2) o zmianę zaskarżonego wyroku przez stwierdzenie, że:

a) podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom/u emerytalnemu i rentowym, wypadkowemu jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia od 1 sierpnia 2015 r. do 30 września 2015 r. oraz

b) podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia od 1 sierpnia 2015 r. do 30 września 2015 r.

3) zasądzenie na jej rzecz od organu rentowego kosztów procesu poniesionych w obu instancjach według norm prawem przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu apelacji podniesiono, że Sąd Okręgowy dowolnie uznał, że odwołująca się w spornym okresie nie podlega ustawodawstwu polskiemu (nie podlegała polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych), bowiem została zarejestrowana w (...) organie rentowym i w konsekwencji podlegała tamtejszemu stosunkowi ubezpieczeniowemu. Jak wyjaśniono w orzecznictwie: „(...) ocena zaistnienia stosunku ubezpieczenia w innym kraju członkowskim UE nie leży przy tym ani w gestii ZUS, ani krajowego sądu orzekającego. Niedopuszczalne jest też sięganie w tym względzie do przepisów prawa krajowego. Stosownie do art. 8 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) (Dz. Urz. UE.L Nr 177, str. 6) w zw. z art. 28 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 80, poz. 432), ocena taka winna wyłącznie uwzględniać przepisy prawa miejscowego, a więc miejsca w którym świadczona jest praca, a właściwą do jej przeprowadzenia jest jedynie instytucja państwa wykonywania tej pracy (...)„ (wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 27 listopada 2014 r., III AUa 468/14; identycznie wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 29 czerwca 2016 r., III AUa 1643/15). Wobec tego, zdaniem apelującej, Sąd Okręgowy nie miał kompetencji do stwierdzenia, że podlegała ona ubezpieczeniom społecznym w (...). Odmienne nieuprawnione założenie spowodowało w dalszej kolejności, że Sąd doszedł do błędnego wniosku, iż odwołująca się nie mogła podlegać polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych, bowiem doprowadziłoby to do sytuacji, w której podlegałaby ona ustawodawstwu dwóch państwa członkowskich.

Innymi słowy, według apelującej, skoro Sąd Okręgowy nie miał możliwości przesądzać kwestii jej podlegania ubezpieczeniom społecznym w (...), to nie miał on także możliwości stwierdzenia, że uwzględnienie odwołania jest niemożliwe z takiego powodu, że doprowadziłoby do sytuacji, w której podlegałaby systemowi ubezpieczeń społecznych w dwóch różnych państwach członkowskich.

W związku z powyższym apelująca zauważyła, że Sąd pierwszej instancji w sposób nieuprawiony zastosował art. 14 ust. 2 rozporządzenia, albowiem do skorzystania z tego przepisu koniecznym jest stwierdzenie, że na mocy ustawodawstwa danego Państwa Członkowskiego (...), zainteresowany podlega ubezpieczeniu obowiązkowemu w tym Państwie Członkowskim (...). Natomiast Sąd Okręgowy nie miał kompetencji do stwierdzenia, czy w jej przypadku w spornym okresie zaistniał stosunek ubezpieczenia w (...).

Zdaniem odwołującej się stanowisko prezentowane przez Sąd pierwszej instancji jest nie do pogodzenia z ratio legis rozporządzenia, którym jest właśnie koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego i zapobieganie ich kolizji (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 5 lipca 2012 r., III AUa 471/12).

W tym kontekście apelująca zauważyła, że zgodnie z naczelną zasadą koordynacji systemów określoną w art. 11 ust. 1 rozporządzenia osoby, do których stosuje się rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego Państwa Członkowskiego, określanego zgodnie z przepisami niniejszego tytułu. Z przywołanego przepisu wynika, że kwestia ustalenia państwa członkowskiego w którym dana osoba podlega ubezpieczeniom społecznym powinna być określana wyłącznie na podstawie regulacji zawartych w rozporządzeniu, tym samym wybór systemu ubezpieczeń nie jest uzależniony, np. od woli strony (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 2 października 2013 r., III AUa 380/13).

W ocenie odwołującej się uznanie, że nie podlega ona ustawodawstwu polskiemu w okolicznościach sprawy prowadziłoby do bezpośredniego pogwałcenia ww. zasady. Bezspornym było bowiem, że w kwestionowanym okresie spełnione zostały wszystkie przesłanki pozwalające na uznanie odwołującej się za osobę delegowaną w rozumieniu art. 12 rozporządzenia, a więc powinna ona podlegać ustawodawstwu państwa, z którego została oddelegowana (ustawodawstwu polskiemu). Apelująca podniosła, że w stanie faktycznym sprawy to pracodawca samowolnie wyrejestrował ją z ZUS i zarejestrował w instytucji w (...). Uznanie, że takie działanie, mimo oczywistej sprzeczności z przepisami rozporządzenia, rodzi skutki w zakresie ustalenia właściwego ustawodawstwa, bezpośrednio narusza art. 11 ust. 1 rozporządzenia oraz art. 12 rozporządzenia, albowiem prowadzi do ustalenia ustawodawstwa w inny sposób niż na podstawie ww. regulacji. Co więcej powoduje usankcjonowanie stanowiska, że wybór ustawodawstwa do ubezpieczenia społecznego może być uzależniony od woli strony, np. polegającej zarejestrowaniu, czy wyrejestrowaniu z systemu ubezpieczeń w danym państwie. W konkluzji apelująca podniosła, że Sąd Okręgowy oddalając odwołanie dopuścił się naruszenia art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1, art. 14 ust. 2 rozporządzenia. W odpowiedzi na apelację organ rentowy wnosił o jej oddalenie i zasądzenie od odwołującej się na rzecz organu rentowego koszów zastępstwa procesowego za drugą instancję według norm przewidzianych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje. Apelacja podlega oddaleniu. Postawione w niej zarzuty naruszenia prawa materialnego w postaci przepisów rozporządzenia podstawowego nr 883/04 - art. 12 ust. 1, art. 14 ust. 2 i art. 11 ust. 1 - w ustalonych przez Sąd Okręgowy i niekwestionowanych okolicznościach są bowiem nieuzasadnione. Zakład Ubezpieczeń Społecznych objęta sporem decyzją stwierdził, między innymi, że odwołująca się nie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i dobrowolnie chorobowemu jak osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek (...) Sp. z o.o. w W., która następnie uległa przekształceniu w spółkę pod firmą (...) Sp. z o.o. S. k. w W. (spółka przekształcana uległa wykreśleniu z KRS, wpis uprawomocnił się z dniem 16 lutego 2016 r.), zaś Spółka komandytowa została wykreślona z KRS na podstawie wpisu z 25 maja 2016 r. (k – 53-64 a. s.), w okresie od 1 sierpnia 205 r. do 30 września 2015 r. W związku z odwołaniem wniesionym w opisanym wyżej zakresie od decyzji organu rentowego przedmiot postępowania sądowego stanowi kwestia podlegania odwołującej się obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu, u podstaw czego leży ustalenie, czy w spornym okresie właściwym jest polskie ustawodawstwo w zakresie ubezpieczenia społecznego, przy czym byt prawny utracił już płatnik składek. Zważyć należy, że o podleganiu lub niepodleganiu obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym nie decyduje fakt zgłoszenia osoby uprawnionej do tych ubezpieczeń w trybie art. 36 ustawy systemowej. Stosunek ubezpieczenia społecznego, jeśli obejmuje ubezpieczenie obowiązkowe, powstaje bowiem z mocy prawa, a zgłoszenie do ubezpieczenia ma charakter deklaratywny. Stosunek ten nie jest stosunkiem prawnym ukształtowanym w drodze umownej, stąd obowiązek ubezpieczenia społecznego wynika z przepisów prawa i nie jest uzależniony od woli ubezpieczonego lub organu rentowego. Nawiązanie stosunku ubezpieczenia następuje równocześnie z zaistnieniem sytuacji rodzącej obowiązek ubezpieczenia, jako wyraz zasady automatyzmu prawnego; jest wtórne wobec stosunku podstawowego, stanowiącego tytuł ubezpieczenia. W świetle przytoczonych przez Sąd Okręgowy przepisów ustawy systemowej (art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 2) zleceniobiorcy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, i wypadkowemu, a obowiązek podlegania tym ubezpieczeniom trwa od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy. Nawiązanie przez polskiego obywatela stosunku zobowiązaniowego zlecenia z polskim pracodawcą nie w każdym przypadku prowadzi do objęcia zatrudnionego polskim systemem ubezpieczeń społecznych, dotyczy to, m.in., sytuacji gdy praca świadczona jest w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej. Zachodzi wtedy konieczność ustalenia ustawodawstwa mającego zastosowanie dla oceny skutków tego stosunku zobowiązaniowego świadczenia pracy w sferze ubezpieczeń społecznych.

Zgodnie z generalną regułą wspólnotowej koordynacji, ustalanie ustawodawstwa właściwego odbywa się według zasad: - podlegania jednemu ustawodawstwu i - miejsca wykonywania pracy (lex loci laboris).

Art. 11 ust. 1 rozporządzenia 883/04 statuuje generalną regułę podlegania jednemu ustawodawstwu stanowiąc, że osoby, do których stosuje się to rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego Państwa Członkowskiego, a ustawodawstwo takie określane jest zgodnie z przepisami tytułu II rozporządzenia. Z kolei zgodnie z art. 11 ust. 3 lit. a) rozporządzenia podstawowego osoba wykonująca w państwie członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego. Tak więc podstawową zasadą jest podleganie ustawodawstwu jednego państwa członkowskiego i zasadniczo jest to ustawodawstwo państwa wykonywania pracy. Konsekwencją tej reguły są pozostałe unormowania kolizyjne odnoszące się do ustalania ustawodawstwa właściwego, w tym w szczególności zawarte w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L 2009.284.1; zwane dalej rozporządzeniem 987/09 lub rozporządzeniem wykonawczym). Konsekwencją zasady podlegania jednemu ustawodawstwu państwa członkowskiego jest również to, że nie można doprowadzić ani do wyłączenia osoby z jakiegokolwiek ustawodawstwa dotyczącego zabezpieczenia społecznego, ani do objęcia więcej niż jednym ustawodawstwem. Odstępstwa od zasady lex loci laboris (statuowanej w art. 11 ust. 3 lit. a rozporządzenia podstawowego) przewidują jego art. 12 i 13. Pierwszy z tych przepisów normuje kwestię szczególną dotyczącą delegowania do pracy na terytorium innego państwa członkowskiego (jako uzasadniony wyjątek od podstawowej zasady). Osoba, która wykonuje działalność jako pracownik najemny w państwie członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie prowadzi tam swą działalność, a która jest delegowana przez tego pracodawcę do innego państwa członkowskiego do wykonywania pracy w imieniu tego pracodawcy, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy i że osoba ta nie jest wysłana, by zastąpić inną delegowaną osobę (ust. 1). Art. 13 reguluje kwestię jednoczesnego wykonywania pracy lub prowadzenia działalności na terytorium przynajmniej dwóch państw członkowskich (ustalenie ustawodawstwa na podstawie art. 11 ust. 3 jest niemożliwe bądź znacznie utrudnione).

Szczegółowe zasady postępowania w zakresie ustalania ustawodawstwa właściwego znajdują się w przepisach tytułu II rozporządzenia wykonawczego 987/09 zatytułowanego „Określanie mającego zastosowanie ustawodawstwa”. Zgodnie z art. 15 ust. 1 rozporządzenia, o ile art. 16 rozporządzenia wykonawczego nie stanowi inaczej, w przypadku gdy osoba wykonuje pracę w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie właściwe na podstawie przepisów tytułu II rozporządzenia podstawowego, pracodawca lub - w przypadku osoby, która nie wykonuje pracy jako pracownik najemny - zainteresowany informują o tym instytucję właściwą państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo ma zastosowanie w danym przypadku, w miarę możliwości z wyprzedzeniem. Instytucja ta wydaje zainteresowanemu poświadczenie, o którym mowa w art. 19 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego. Zakres kompetencji określonej instytucji ogranicza się wyłącznie do możliwości ustalenia bądź odmowy ustalenia, że właściwe jest ustawodawstwo państwa tej instytucji. Wynika to z terytorialnego obowiązywania przepisów prawnych danego państwa oraz kompetencji organów działających na jego obszarze. Instytucja właściwa nie jest więc uprawniona do ustalenia, że osoba podlega ustawodawstwu innego państwa członkowskiego, gdyż wówczas decyzja wywoływałaby skutek na terytorium innego państwa członkowskiego. Oznacza to, że instytucja właściwa państwa członkowskiego może wydać decyzję albo ustalającą ustawodawstwo właściwe tego państwa, albo odmawiającą takiego ustalenia, przy zachowaniu zasady podlegania ustawodawstwu jednego państwa członkowskiego i wynikających z niej konsekwencji polegających na tym, że nie powinno dojść do wyłączenia danej osoby z podlegania ubezpieczeniu jakiegokolwiek państwa, ani do objęcia jej ustawodawstwem więcej niż jednego państwa członkowskiego. W sprawie odwołująca się na podstawie umowy zlecenia zawartej w dniu 1 maja 2015 r. została delegowana do pracy na terytorium (...) dwukrotnie (porozumienia do umowy zlecenia). Określone zostały warunki wykonywania usługi doczyszczania pomieszczeń hotelowych ze wskazaniem, że pozostałe warunki reguluje dyrektywa 96/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 1996 r. dotycząca delegowania pracowników w ramach świadczenia usług (Dz. Urz. UE. L 1997 nr 18, str. 1). Dyrektywę tę stosuje się do przedsiębiorstw prowadzących działalność w Państwie Członkowskim, które w ramach świadczenia usług poza jego granicami delegują pracowników zgodnie z ust. 3 na terytorium innego Państwa Członkowskiego (art. 1 ust. 1, bez uwzględnienia zmian wprowadzonych z dniem 29 lipca 2018 r.), z tym, że przepisy mające zastosowanie w odniesieniu do świadczeń i składek w ramach zabezpieczenia społecznego ustala, jak stanowi pkt 21 preambuły dyrektywy, rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczeń socjalnych w stosunku do osób zatrudnionych i członków ich rodzin przemieszczających się wewnątrz Wspólnoty, czyli w okresie objętym sporem powołane wyżej rozporządzenie podstawowe nr 883/04 i rozporządzenie wykonawcze nr 987/09, które zastąpiły poprzednie regulacje.

W odniesieniu do pierwszego okresu delegowania płatnik składek w dniu 29 maja 2015 r. wystąpił do organu rentowego z informacją w celu wydania zaświadczenia o ustawodawstwie właściwym dla pracownika delegowanego na terytorium innego Państwa Członkowskiego (art. 12 ust. 1 rozporządzenia podstawowego) podając dane dotyczące pracownika i delegującego pracodawcy, w tym dotyczące charakteru i zakresu prowadzonej działalności. Organ rentowy poświadczył, że do odwołującej się ma zastosowanie ustawodawstwo polskie dotyczące zabezpieczenia społecznego ze skutkiem braku obowiązku opłacania składek w innym państwie (zaświadczenie na formularzu A1 z dnia 5 czerwca 2015 r.).

W odniesieniu do drugiego okresu delegowania (od 1 sierpnia 2015 r.) płatnik składek nie wystąpił do organu rentowego z informacją w celu wydania zaświadczenia na formularzu A1. Nie jest też wątpliwe (ustalone przez Sąd Okręgowy okoliczności nie zostały zakwestionowane), że spółka - płatnik składek w związku z utworzeniem w (...) jej oddziału zgłosiła z dniem 1 sierpnia 2015 r. odwołującą się do (...) Kasy Chorych – (...). Zgłoszenie objęło okres od 1 sierpnia 2015r. do 30 września 2015 r., co wynika z zaświadczenia z 6 listopada 2015 r. (tłumaczenie wykonane przez tłumacza przysięgłego) o danych zgłoszonych podmiotowi ubezpieczenia społecznego zgodnie z przepisami obowiązującymi w (...) (podano nr identyfikacyjny pracodawcy). Odwołująca się została wyrejestrowana z ubezpieczeń społecznych w Polsce, jak ustalił Sąd Okręgowy, z dniem 31 lipca 2015 r., a ponownie zgłoszona do ubezpieczeń obowiązkowych i dobrowolnego chorobowego od 1 października 2015 r. Sporna decyzja w zakwestionowanej części, wydana w zakresie kompetencji organu rentowego, stanowi w swej istocie rozstrzygnięcie co do nieobjęcia odwołującej się polskim (według ustawodawstwa polskiego) ubezpieczeniem społecznym w danym okresie. Odwołująca się w apelacji postawiła zarzuty naruszenia prawa materialnego w postaci przepisów rozporządzenia podstawowego nr 883/04 - art. 12 ust. 1, art. 14 ust. 2 i art. 11 ust. 1. Istota zarzutów apelującej w pierwszym rzędzie sprowadza się do tego, że według niej dowolnym było uznanie co do jej niepodlegania ustawodawstwu polskiemu (polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych), „albowiem została zarejestrowana w (...) organie rentowym i w konsekwencji podlegała tamtejszemu stosunkowi ubezpieczeniowemu”, zaś Sąd Okręgowy nie miał kompetencji do stwierdzenia, że podlegała ubezpieczeniom społecznym w (...). Takie nieuprawnione założenie spowodowało w dalszej kolejności błędny wniosek Sądu, że odwołująca się nie mogła podlegać polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych, bowiem doprowadziłoby to do sytuacji, w której podlegałaby ona ustawodawstwu dwóch państwa członkowskich. Zważyć należy, że Sąd Okręgowy, tak jak wcześniej organ rentowy, nie stwierdził, że odwołująca się podlegała ubezpieczeniom społecznym w (...). W podstawie faktycznej rozstrzygnięcia Sąd przyjął, że w ramach umowy zlecenia zawartej z polskim zleceniodawcą nastąpiło delegowanie odwołującej się na terytorium (...) celem wykonywania usług, z poświadczeniem kontynuowania podlegania polskiemu ustawodawstwu w okresie delegowania od 21 maja do 20 lipca 2015 r. Na kolejny okres delegowania zleceniobiorca nie wystąpił w trybie art. 15 (procedury dotyczące stosowania art. 11 ust. 3 lit. b) i d), art. 11 ust. 4 oraz art. 12 rozporządzenia podstawowego, dotyczące dostarczania informacji instytucjom zainteresowanym) ust. 1 rozporządzenia wykonawczego z odpowiednią informacją do polskiej instytucji. Zleceniodawca, co wyjaśniał w pismach skierowanych do organu rentowego z 14 grudnia 2015 r. i 9 listopada 2015 r., dokonał zgłoszenia odwołującej się do ubezpieczenia podmiotowi ubezpieczenia społecznego w (...). Miało to związek z utworzeniem Oddziału Spółki w (...). Nastąpiło wyrejestrowanie odwołującej się z ubezpieczeń społecznych w Polsce z dniem 31 lipca 2015r. Zważywszy więc na to, że ustalanie ustawodawstwa właściwego odbywa się według zasad podlegania jednemu ustawodawstwu oraz miejsca wykonywania pracy (lex loci laboris), to zgłoszenie odwołującej się do ubezpieczeń nastąpiło do instytucji wyznaczonej przez miejsce wykonywania pracy. Ani organ rentowy, ani Sąd Okręgowy w sytuacji niewystąpienia zleceniodawcy o wydanie zaświadczenia A1 w związku z następnym delegowaniem odwołującej się do wykonywania usług na terytorium innego państwa członkowskiego, zgłoszenia jej do ubezpieczeń społecznych w państwie wykonywania pracy, nie dopuścili się dowolnego uznania w zakresie ustalenia, że ustawodawstwo polskie nie było ustawodawstwem właściwym ze skutkiem stwierdzenia niepodlegania ubezpieczeniom społecznym w ramach tego ustawodawstwa. U podstaw tego uznania leżało przyjęcie w stanie faktycznym wyżej powołanych okoliczności, w tym zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych państwa członkowskiego miejsca wykonywania pracy. Nie oznacza to, że nastąpiło przesądzenie istnienia stosunku ubezpieczeń społecznych w (...), ale oznacza, że nie miało miejsca na zasadzie wyjątku odstąpienie od generalnej zasady ustalania ustawodawstwa właściwego; zleceniodawca polska firma, nie wystąpiła dalej o niestosowanie podstawowej reguły ustalania ustawodawstwa właściwego. Sąd Okręgowy, tak jak słusznie twierdzi skarżąca, nie miał kompetencji do stwierdzenia, czy w jej przypadku w spornym okresie zaistniał stosunek ubezpieczenia w (...) i chociaż niefortunnie się wyraził, że skoro odwołująca się była zarejestrowana w (...)organie rentowym, to nie mogła jednocześnie podlegać ubezpieczeniom społecznym w Polsce, to w istocie chodzi o to, że w okresie spornym nie znajduje do niej zastosowania ustawodawstwo polskie ze skutkiem niepodlegania ubezpieczeniom według ustawy systemowej ze względu na generalną regułę stosowania jednego ustawodawstwa wyznaczonego według miejsca świadczenia usług. Apelująca zarzuca Sądowi Okręgowemu również naruszenie art. 12 ust. 1 oraz art. 14 ust. 2 rozporządzenia podstawowego przez błędne uznanie, że w spornym okresie nie podlega ustawodawstwu polskiemu (nie podlegała polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych), mimo że stosownie do art. 12 ust. 1 rozporządzenia jako pracownik delegowany podlegała bezwzględnie ustawodawstwu krajowemu. Tezę o bezwzględnym podleganiu polskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego, czyli ubezpieczeniom społecznym uregulowanym w ustawie systemowej, apelująca opiera na tym, że: - „kwestia ustalenia państwa członkowskiego, w którym dana osoba podlega ubezpieczeniom społecznym, powinna być określana wyłącznie na podstawie regulacji zawartych w rozporządzeniu podstawowym (art. 11 ust. 1), tym samym wybór systemu ubezpieczeń nie jest uzależniony np. od woli strony”; - bezpośrednim pogwałceniem ww. zasady byłoby uznanie w okolicznościach sprawy, że odwołująca się nie podlega ustawodawstwu polskiemu, bowiem bezspornym było, że w kwestionowanym okresie spełnione zostały wszystkie przesłanki pozwalające na uznanie jej za osobę delegowaną w rozumieniu art. 12 rozporządzenia ze skutkiem podlegania ustawodawstwu państwa. z którego została oddelegowana.

Tak więc według odwołującej się w sprawie bezspornym było, że w kwestionowanym okresie spełnione zostały wszystkie przesłanki pozwalające na uznanie jej za osobę delegowaną w rozumieniu art. 12 rozporządzenia podstawowego. Tymczasem akta sprawy wskazują, że ustalenia w przedmiocie spełnienia warunków pozwalających na zastosowania wyjątku przewidzianego w art. 12 ust. 1 rozporządzenia, a więc dalsze podleganie dotychczasowemu ustawodawstwu, jeśli chodzi o okres delegowania od 1 sierpnia 2015 r., nie były czynione ani przez organ rentowy, ani przez Sąd Okręgowy. Sąd wprost w rozważaniach podniósł, że na gruncie ustalonego stanu faktycznego pominął w toku postępowania sądowego okoliczności związane z delegowaniem ubezpieczonej do drugiego państwa członkowskiego oraz czy płatnik składek prowadził faktycznie swoje przedsiębiorstwo w Polsce jako nieistotne dla rozstrzygnięcia. Wobec tego, w sytuacji gdy zleceniodawca, firma (...) sp. z o.o., nie wystąpiła do organu rentowego na następny okres delegowania z informacją w ramach procedury dotyczącej stosowania art. 11 ust. 3 lit. b) i d), art. 11 ust. 4 oraz art. 12 rozporządzenia podstawowego oraz utworzyła Oddział Spółki w (...) (zmian organizacyjnych apelująca nie kwestionuje, por. też pismo z akt rentowych z 14 lutego 2017r.) w żadnym razie nie ma podstaw do twierdzenia, że „bezspornym było, że w kwestionowanym okresie spełnione zostały wszystkie przesłanki pozwalające na uznanie jej za osobę delegowaną w rozumieniu art. 12 rozporządzenia ze skutkiem podlegania ustawodawstwu państwa, z którego została oddelegowana (ustawodawstwu polskiemu)”. Zakres danych koniecznych dla oceny, czy zachodzi odstępstwo od generalnej reguły ustalania ustawodawstwa właściwego, wynika z art. 14 rozporządzenia wykonawczego (szczegółowe uregulowania dotyczące art. 12 i 13 rozporządzenia podstawowego) i nie były one ustalane w postępowaniu. Poprzednio zostały podane przez płatnika składek wraz z informacją z 29 maja 2015 r. złożoną w celu wydania zaświadczenia o ustawodawstwie właściwym dla odwołującej się obejmującym okres od 21 maja do 20 lipca 2015 r. W takim stanie rzeczy wyżej ww. zarzut oparty o twierdzenie o bezspornym spełnieniu warunków uznania odwołującej się za delegowaną, skoro te warunki nie podlegały ustaleniu, nie jest zasadny, jak i nie można mówić o samowolnym wyrejestrowaniu apelującej z polskiego systemu ubezpieczeń społecznych. Jeśli zleceniodawca nie wystąpił z informacją o odstępstwie od ogólnej reguły ustalania właściwego ustawodawstwa, to świadczenie usług na terytorium innego państwa członkowskiego skutkowało niemożnością ustalenia ustawodawstwa polskiego jako właściwego, przy jednoczesnym po stronie płatnika podjęciu działań w ramach ustawodawstwa państwa członkowskiego miejsca wykonywania pracy. Kierując się powyższymi względami Sąd Apelacyjny z mocy art. 385 k.p.c. orzekł, jak w pkt. I sentencji. O kosztach zastępstwa prawnego za postępowanie apelacyjne Sąd Apelacyjny rozstrzygnął na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. i w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 i § 9 ust. 2 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2018r. poz. 265) mając na uwadze przedmiot sprawy.

Sędziowie: PRZEWODNICZĄCY

Ewa Stryczyńska Magdalena Kostro-Wesołowska Marzena Wasilewska