Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 października 2020 r.

Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Agnieszka Chlipała - Kozioł

Protokolant: Katarzyna Kunik

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 października 2020 r. we Wrocławiu

sprawy z odwołania wnioskodawczyni I. T.

od decyzji strony pozwanej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.

z dnia 24.07.2017 r. znak: (...)

o zasiłek chorobowy, opiekuńczy i macierzyński

I.  zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. z dnia 24.07.2017 r. (znak: (...)) o tyle, że uchyla nałożony na wnioskodawczynię I. T. obowiązek zwrotu odsetek w wysokości 10.700,69 zł, zaś w pozostałym zakresie odwołanie oddala;

II.  orzeka, że koszty sądowe ponosi Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni I. T. wniosła odwołanie od decyzji organu rentowego - Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W., z dnia 24.07.2017 r., znak (...), w której organ rentowy:

  odmówił wnioskodawczyni prawa do zasiłku chorobowego za okres od 11.09.2015 r. do 16.12.2015 r., zasiłku opiekuńczego od 1.08.2015 r. do 10.09.2015 r. od 15.12.2016 r. do 17.12.2016 r. i od 19.12.2016 r. do 1.03.2017 r. oraz zasiłku macierzyńskiego od 17.12.2015 r. do 14.12.2016 r.,

  zobowiązał wnioskodawczynię do zwrotu nienależnie pobranych zasiłków jw., w kwotach 26.087,18 zł, 25.172,55 zł oraz 78.314,60 zł, wraz z odsetkami w wysokości 10.700,69 zł, w łącznej kwocie 140.275,02 zł.

W uzasadnieniu odwołania podniosła, że zarówno decyzja z dnia 12.06.2017 r., znak (...)- (...), która stwierdza, że wnioskodawczyni od dnia 22.07.2015 r. nie prowadziła działalności gospodarczej, jak i zaskarżona w niniejszej sprawie decyzja z dnia 24.07.2017 r., są dla wnioskodawczyni bardzo krzywdzące i podjęte na subiektywnej ocenie, iż wnioskodawczyni nie prowadziła działalności gospodarczej. Podkreśliła, że w okresie od 1.06.2013 r. do 31.05.2017 r. prowadziła działalność gospodarczą o zarobkowym charakterze, polegającą na usługach związanych z niespecjalistycznym sprzątaniem budynków.

Odpowiadając na odwołanie organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. wniósł o jego oddalenie z uwagi na brak podstaw prawnych do jego uwzględnienia.

Uzasadniając swoje stanowisko organ rentowy wskazał, że od założenia działalności przez wnioskodawczynię, poza okresem od czerwca do sierpnia 2013 r., nie były wykonywane żadne usługi, brak dowodów prowadzenia działalności gospodarczej w przerwach między kolejnymi zasiłkami od dnia 22.07.2015 r., zgłoszenie wnioskodawczyni do ubezpieczeń jest dotknięte sankcją nieważności nie może rodzic skutków na gruncie ubezpieczeń społecznych.

Jednocześnie organ rentowy wniósł o zawieszenie postępowania do czasu rozstrzygnięcia sprawy o podleganie ubezpieczeniom społecznym toczącego się w Sadzie Okręgowym we Wrocławiu pod sygn. IX U 724/17, z odwołania od decyzji ZUS z dnia 12.06.2017 r.

Postanowieniem z dnia 2.11.2017 r. sprawa została zawieszona do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia toczącej się w Sadzie Okręgowym we Wrocławiu pod sygn. IX U 724/17 sprawy z odwołania od decyzji ZUS z dnia 12.06.2017 r.

Postanowieniem z dnia 23.10.2018 r. postępowanie zostało podjęte (k. 19).

Postanowieniem z dnia 11.03.2019 r. postępowanie zostało ponownie zawieszone do czasu rozstrzygnięcia skargi kasacyjnej wniesionej przez wnioskodawczynię od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu w sprawie o sygn. akt III AUa 109/18.

Postanowieniem z dnia 22.07.2020 r. postępowanie zostało podjęte wobec odmowy przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. (k. 68)

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

I. T. prowadziła od 1.06.2013 r. pozarolniczą działalność gospodarczą i z tego tytułu od dnia 1.06.2013 r. zgłosiła się do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych oraz do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Przedmiotem jej działalności było niespecjalistyczne sprzątanie budynków i obiektów przemysłowych. Za miesiące od czerwca do sierpnia 2013 r. zadeklarowana została maksymalna ustawowa podstawa wymiaru składek. Następnie wnioskodawczyni zaczęła korzystać ze świadczeń zasiłkowych z ubezpieczenia chorobowego. W dniu 3.06.2015 r. wnioskodawczyni urodziła dziecko. W latach 2014, 2015 i 2016 r. wnioskodawczyni nie wykazała przychodu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.

Dowód: okoliczności bezsporne

Wyrokiem z dnia 9.11.2017 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu w sprawie o sygn. IX U 724/17 oddalił odwołanie wnioskodawczyni od decyzji z dnia 12.06.2017 r., (...)- (...). W uzasadnieniu organ wskazał, że działalność gospodarcza musi być zorganizowana, ciągła i mieć charakter zarobkowy. Nie stanowi działalności gospodarczej działalność incydentalna. W latach 2014, 2015 i 2016 działalność wnioskodawczyni nie przynosiła żadnego zysku, a wnioskodawczyni nie podejmowała żadnych czynności, aby ten cel osiągnąć. Sąd wskazał, że wnioskodawczyni od 22.07.2015 r. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, zaś dokonane zgłoszenie miało na celu jedynie uzyskanie świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Dowód: wyrok SO we Wrocławiu z uzasadnieniem k. 15-18

Wyrokiem z dnia 26.04.2018 r. (III AUa 109/18) Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił apelację wnioskodawczyni od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 9.11.2017 r. (sygn. akt IX U 724/17). W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny w pełni podzielił stanowisko Sadu Okręgowego we Wrocławiu zawarte w zaskarżonym wyroku.

Dowód: wyrok SA we Wrocławiu z uzasadnieniem k. 20-22

Sąd Rejonowy zważył co następuje.

Odwołanie podlegało uwzględnieniu jedynie w części.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tj. Dz. U. z 2016 r. poz. 376 ze zm.), zw. dalej ustawą zasiłkową, świadczenia pieniężne na warunkach i w wysokości określonych ustawą przysługują osobom objętym ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa określonym w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121, z późn. zm.), zwanym dalej "ubezpieczonymi".

Bezsporne w sprawie było, że organ rentowy decyzją 12.06.2017 r., (...)- (...), stwierdził, że wnioskodawczyni od 22.07.2015 r. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Odwołanie ubezpieczonej od powyższej decyzji zostało prawomocnie oddalone przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z dnia 9.11.2017 r.

Powszechnie przyjmuje się zasadę uwzględniania przez sądy powszechne skutków prawnych orzeczeń organów administracyjnych, która ma swoje źródło w prawnym rozgraniczeniu drogi sądowej i drogi administracyjnej, czego wyrazem są art. 2 § 3 i art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. oraz art. 16 i 97 § 1 pkt 4 k.p.a., a pod rządami Konstytucji także w idei podziału władz (art. 10) oraz działania organów władzy publicznej na podstawie i w granicach prawa (art. 7). Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2008 r. (I UK 173/07), sąd ubezpieczeń społecznych jest związany ostateczną decyzją, od której strona nie wniosła odwołania w trybie art. 477 ⁹ k.p.c. ani nie podważyła jej skuteczności w inny, prawem przewidziany, sposób. Moc wiążącą mają zatem ostateczne decyzje administracyjne – zarówno zweryfikowane, jak i nie zweryfikowane przez sąd. Ponadto, jak stanowi art. 365 k.p.c., orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych – także inne osoby. Z art. 366 k.p.c. wynika zaś, że wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Jak wynika z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 12.07.2018 r. (III CZP 3/18), powaga rzeczy osadzonej rozciąga się również na motywy wyroku w takich granicach, w jakich stanowią one konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia, niezbędne dla wyjaśnienia jego zakresu, a przede wszystkim indywidualizacji sentencji wyroku jako rozstrzygnięcia o przedmiocie sporu i w jakim określają one istotę danego stosunku prawnego.

W niniejszej sprawie ustalone przez sądy w wyrokach z dnia 9.11.2017 r. i z dnia 26.04.2018 r. okoliczności faktyczne, które legły u podstaw ustalenia, że wnioskodawczyni nie podlegała ubezpieczeniom społecznym w spornym okresie, nie podlegały ponownemu badaniu. Sąd Rejonowy wiąże bowiem ustalenie dokonane przez Sąd Okręgowy i potwierdzone przez Sąd Apelacyjny, iż wnioskodawczyni od 22.07.2015 r. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, zaś dokonane przez wnioskodawczynię zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych miało na celu jedynie uzyskanie odpowiednich świadczeń, w rzeczywistości zaprzestała ona bowiem prowadzenia działalności gospodarczej.

W myśl art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli konieczność sprawowania przez niego opieki, m.in. nad dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat, przypada w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego (art. 32 ustawy zasiłkowej). Zasiłek macierzyński przysługuje zaś ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego m.in. urodziła dziecko (art. 29 w/w ustawy). W świetle ustaleń Sądu Okręgowego we Wrocławiu i Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu nie ulegało wątpliwości Sądu Rejonowego, że niezdolność do pracy wnioskodawczyni w spornych okresach od 11.09.2015 r. do 16.12.2015 r., od 1.08.2015 r. do 10.09.2015 r. od 15.12.2016 r. do 17.12.2016 r. i od 19.12.2016 r. do 1.03.2017 r. oraz od 17.12.2015 r. do 14.12.2016 r., nie była niezdolnością do pracy z powodu choroby lub opieki nad dzieckiem powstałą w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, skoro począwszy od dnia 22.07.2015 r. wnioskodawczyni nie podlegała ubezpieczeniom społecznym. W konsekwencji nie było podstaw do wypłaty na rzecz wnioskodawczyni spornych zasiłków chorobowego, opiekuńczego i macierzyńskiego.

Zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11 (zgodnie z którym jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający te świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, kwoty nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych podlegają zwrotowi bez odsetek). Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2.  świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia (art. 84 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

Jak wielokrotnie wskazywał Sąd Najwyższy, w przepisach prawa ubezpieczeniowego następuje połączenie elementów zobiektywizowanych i odnoszących się do stanu świadomości (woli) w samej definicji „świadczenia nienależnie pobranego”, w prawie ubezpieczeń społecznych „świadczenie nienależnie pobrane” to nie tylko „świadczenie nienależne” (obiektywnie, wypłacane bez podstawy prawnej), ale także „nienależnie pobrane”, a więc pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania) – tak SN m.in. w wyroku z 4.09.2007 r., I UK 90/.07.Organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Przyjmuje się, że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, ze mu się nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd organu. Jak wskazał SN w wyroku z dnia 29.01.2019 r. (III UK 11/18), ubezpieczony, który prowadzi działalność gospodarczą w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, świadomie wprowadza organ rentowy w błąd co do istnienia podstawy wypłaty zasiłku. Konsekwentnie, zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą, przyjąć należy, że ubezpieczony, który zgłasza się do ubezpieczeń społecznych wyłącznie w celu uzyskania świadczeń, zaś działalności gospodarczej w okresach przerw między zasiłkami nie prowadzi, również świadomie wprowadza organ rentowy w błąd co do istnienia podstaw do objęcia ubezpieczeniem, a tym samym – podstaw do wypłaty zasiłku.

Zważywszy, że wnioskodawczyni pobierała zasiłek chorobowy, opiekuńczy i macierzyński w sytuacji niepodlegania w chwili powstania niezdolności do pracy ubezpieczeniu chorobowemu, a ponadto – jak stwierdził Sad Apelacyjny we Wrocławiu - dokonane przez nią zgłoszenie miało na celu jedynie uzyskanie świadczeń z ubezpieczeń społecznych, przesłankę złej woli po stronie wnioskodawczyni należy uznać za spełnioną, zaś świadczenia w postaci zasiłku chorobowego, opiekuńczego i macierzyńskiego - za nienależnie pobrane, i jako takie podlegające obowiązkowi zwrotu w trybie powołanego wyżej przepisu. Tym samym zaskarżona decyzja organu rentowego z dnia 24.07.2017 r. odpowiadała prawu w części dotyczącej nałożenia na wnioskodawczynię zobowiązania do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego, opiekuńczego i macierzyńskiego w kwocie odpowiadającej wartości pobranych zasiłków.

W ocenie Sądu zaskarżona decyzja podlegała jednak zmianie w zakresie, w jakim organ rentowy nakazał wnioskodawczyni zwrot odsetek od pobranych nienależnie zasiłków chorobowego, opiekuńczego i macierzyńskiego. Nie znajduje bowiem uzasadnienia na gruncie przepisów prawa i utrwalonych poglądów judykatury stanowisko organu rentowego co do sposobu naliczania odsetek od świadczenia nienależnie pobranego.

W wyroku z dnia 3 lutego 2010 r. (sygn. akt I UK 210/09, LEX nr 585713) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że odesłanie do zasad prawa cywilnego w art. 84 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie dotyczy określenia terminu, od którego dłużnik pobierający nienależnie świadczenie z ubezpieczenia społecznego spóźnia się z jego zwrotem. Nie jest to materia zasad prawa cywilnego, lecz prawa ubezpieczeń społecznych. Określenia terminu, od którego należą się odsetki od świadczeń z ubezpieczenia społecznego, także od świadczeń podlegających zwrotowi, należy poszukiwać w prawie ubezpieczeń społecznych, a nie w prawie cywilnym.

Rozwinięcie powyższego stanowiska Sądu Najwyższego nastąpiło w licznych orzeczeniach sądów apelacyjnych, zajmujących się materią przedmiotowego zagadnienia. I tak w wyroku z dnia 18 października 2013 r. (sygn. akt III AUa 229/13, LEX nr 1391864) Sąd Apelacyjny w Gdańsku wskazał, że żądanie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia następuje przez doręczenie dotyczącej tego decyzji (można powiedzieć, że staje się wymagalne w tym momencie, a nie w czasie spełniania świadczeń). Z tą chwilą następuje też wymagalność (w prawnym znaczeniu według prawa cywilnego – art. 359 § 2 k.c.) roszczenia o odsetki, gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego (art. 481 § 1 k.c.). Z tą też chwilą rozpoczyna się bieg przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek.

W podobnym tonie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 21 marca 2013 r. (sygn. akt III AUa 1311/12), wskazując, że dopiero od dnia następnego po dacie doręczenia ubezpieczonemu decyzji należy liczyć stan opóźnienia w zwrocie organowi nienależnie pobranych świadczeń (...) Tym samym brak było podstaw do obciążania wnioskodawcy odsetkami za okres sprzed wydania decyzji, jak to uczynił organ rentowy w jej treści. Z kolei w wyroku z dnia 28 stycznia 2016 r. (sygn. akt III AUa 736/15, LEX nr 2025563) Sąd Apelacyjny w Poznaniu podkreślił, iż Nie można utrzymywać, że świadczenia wypłacone na podstawie pozostającej w obrocie prawnym decyzji administracyjnej jako nienależne podlegały zwrotowi w dacie wypłaty, choćby przesłanki przyznania świadczenia w rzeczywistości nie istniały lub odpadły. Świadczenia w myśl art. 84 u.s.u.s. i art. 138 u.e.r.f.u.s., uważane za nienależne, podlegają zwrotowi dopiero wtedy, gdy organ rentowy wyda stosowną decyzję administracyjną. Zatem organ rentowy powinien naliczać odsetki ustawowe od nienależnie pobranego świadczenia od dnia doręczenia osobie zobowiązanej decyzji obligującej do zwrotu takiego świadczenia, gdyż dopiero od tej daty osoba taka pozostaje w zwłoce ze spełnieniem świadczenia.

Uwzględniając powyższe należy, w ocenie Sądu, uznać za nietrafne stanowisko organu rentowego, zgodnie z którym zasadne jest żądanie od odwołującej się zwrotu odsetek za okres od dnia następnego po dniu wypłaty świadczenia do dnia wydania decyzji.

Stan faktyczny w sprawie był w zakresie podlegającym badaniu bezsporny, potwierdzony dodatkowo dowodami z dokumentów niekwestionowanych przez strony i niebudzących żadnych wątpliwości, które zostały sporządzone w przewidzianej formie, a ich autentyczność, nie została skutecznie zakwestionowana przez strony w toku postępowania. Wnioskodawczyni kwestionowała ponownie ustalenia zawarte w decyzji ZUS z dnia 12.06.2017 r., potwierdzone w wyrokach Sadu Okręgowego we Wrocławiu i Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu, podnoszone przez nią okoliczności, jako prawomocnie przesądzone, nie podlegały jednak ponownemu badaniu z uwagi na związanie sądu rozpoznającego sprawę prawomocnym wyrokiem w zakresie rozstrzygnięcia o niepodleganiu przez wnioskodawczynię ubezpieczeniom społecznym w spornym okresie, jak również w zakresie motywów, jakie legły u podstaw tego rozstrzygnięcia, i które nie mogą być ponownie ocenione odmiennie.

Mając powyższe na uwadze, Sąd na mocy przepisu art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżona decyzję organu rentowego w części w ten sposób, że uchylił nałożony na ubezpieczoną obowiązek zwrotu odsetek w kwocie 10.700,69 zł, w pozostałym zaś zakresie odwołanie oddalił.

W punkcie II sentencji wyroku nieuiszczonymi kosztami sądowymi w postaci opłaty od pozwu, Sąd na podstawie art. 113 ust. 1 w zw. z art. 36 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 623 ze zm.) obciążył Skarb Państwa. gdyż strony postępowania zwolnione były od obowiązku ich poniesienia z mocy art. 94 i art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Mając powyższe na uwadze, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.