Pełny tekst orzeczenia

WYROK ZAOCZNY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 listopada 2018 roku

Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Północ w W. I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSR Paweł Janaszek

Protokolant : Agnieszka Sałańska

po rozpoznaniu w dniu 22 listopada 2018 roku w Warszawie na rozprawie

w sprawie z powództwa (...) S.A. z siedzibą w B.

przeciwko M. M.

o zapłatę kwoty 16.568,44 zł

I.  zasądza od pozwanej M. M. na rzecz powódki (...) S.A. z siedzibą w B. kwotę 2.209,44 zł (dwa tysiące dwieście dziewięć złotych czterdzieści cztery grosze) z umownymi odsetkami każdorazowo odpowiadającymi dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie liczonymi od dnia 27 stycznia 2018 roku do dnia zapłaty;

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od pozwanej M. M. na rzecz powódki (...) S.A. z siedzibą w B. kwotę 509,21 zł (pięćset dziewięć złotych dwadzieścia jeden groszy) tytułem stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu;

IV.  nadaje wyrokowi w zakresie punktu pierwszego rygor natychmiastowej wykonalności.

Sygn. akt I C 1370/18

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 12 lutego 2018 roku, (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w B., reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, wniosła o zasądzenie od pozwanej M. M. kwoty 16.568,44 zł z umownymi odsetkami równymi dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 27 stycznia 2018 roku do dnia zapłaty roku oraz kosztami procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu, wskazano, że pozwana poprzez podpisanie weksla w dniu 28 września 2016 roku zobowiązała się do zapłaty w dniu 26 stycznia 2018 roku kwoty wskazanej na wekslu w wysokości 17.368,44 zł. W związku z tym powódka wezwała pozwaną do wykupu weksla w dniu 27 grudnia 2017 roku, pozwana zaś wpłaciła na konto powoda kwotę 800 zł i nie dokonała żadnych dalszych wpłat.

Do pozwu dołączone zostało pismo powoda z dnia 27 grudnia 2017 roku zawierające wypowiedzenie pozwanej umowy pożyczki numer (...) z dnia 28 września 2016 roku, oraz o wypełnieniu zgodnie z treścią tej umowy, oraz deklaracją wekslową wystawionego przez pozwaną weksla in blanco. Pismo to stanowiło jednocześnie wezwanie do zapłaty kwoty 17.368,44 zł stanowiącej sumę:

-

kwoty niespłaconej pożyczki - 17.280 zł,

-

umownych odsetek dziennych - 88,44 zł (pozew wraz z załącznikami - k.4-12).

W toku rozprawy pozwana nie zajęła stanowiska w sprawie, natomiast pełnomocnik powoda zobowiązany przez Sąd, przedłożył odpis umowy pożyczki numer (...) z dnia 28 września 2016 roku, wraz z deklaracją wekslową i rozliczeniem pożyczki, wskazując, że pozwana tytułem spłaty pożyczki uiściła łącznie kwotę 11.940 zł.

Pełnomocnik powoda podkreślił, że roszczenie dochodzone jest na podstawie dołączonego do pozwu weksla, jak również wskazał na niemożność kwestionowania prawidłowości jego wypełnienia, z uwagi na brak podjęcia jakiekolwiek obrony przez pozwaną (pismo procesowe wraz z załącznikami - k. 25-31).

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. M. zawarła w dniu 28 września 2016 roku z (...) S.A. z siedzibą w B. -jako pożyczkodawcą umowę pożyczki gotówkowej numer (...), na mocy której udzielono jej pożyczki stanowiącej sumę:

- całkowitej kwoty pożyczki -to jest kapitału otrzymanego przez pożyczkobiorcę w wysokości 12.000
zł;

-

opłaty przygotowawczej w wysokości 129 zł;
-wynagrodzenia prowizyjnego w wysokości 10.159 zł;

-

opłaty za usługę w postaci Twojego Pakietu w wysokości l .700 zł

Pożyczka miała zostać spłacona w 36 ratach w wysokości po 720 zł każda z nich, całkowita zaś kwota do zapłaty wynieść miała 25.920 zł. Jako zabezpieczenie spłaty pożyczki pozwana wystawiła weksel in blanco nie na zlecenie, który miał być ważny do momentu całkowitej zapłaty przez pożyczkobiorcę zobowiązań z tytułu umowy.

W przypadku braku płatności w terminach określonych w umowie pełnych rat pożyczki za co najmniej dwa okresy płatności, pożyczkobiorca mógł wypowiedzieć umowę z zachowaniem 30-dniowego terminu i wypełnić weksel po uprzednim wezwaniu pożyczkobiorcy do zapłaty zaległych rat w terminie 7 dni od otrzymania wezwania (dowód: umowa - k. 27-30).

Pożyczkodawca w przypadku wypowiedzenia umowy miał prawo wpisać na wekslu in blanco datę i miejsce zapłaty i wypełnić go na sumę odpowiadającą zadłużeniu pożyczkobiorcy łącznie z faktycznie poniesionymi przez pożyczkodawcę kosztami postępowania sądowego i egzekucyjnego (dowód: deklaracja wekslowa - k.31).

Pismem z dnia 27 grudnia 2017 roku (...) S.A. z siedzibą w B., z uwagi na zaległości w płatnościach wypowiedział M. M. umowę pożyczki nr (...), jednocześnie informując o wypełnienie wystawionego przez pozwaną weksla in blanco na łączną kwotę 17.368,44 zł mającą stanowić sumę:

-

niespłaconej pożyczki w wysokości 17.280 zł,

-

naliczonych odsetek od zadłużenia przeterminowanego w wysokości 88,44 zł (dowód: wypowiedzenie
umowy pożyczki - k. 7).

Pozwana M. M. uregulowała na rzecz powoda łącznie kwotę 11.940 zł (dowód: karta klienta - k. 25-25v.).

Powyższy stan faktyczny ustalony został w oparciu o powołane metodą analityczna dowody z dokumentów.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

W realiach niniejszej sprawy strona powodowa dochodziła wierzytelności z tytułu dołączonego do

pozwu weksla, który wystawiony był jako weksel niezupełny (in blanco) na zabezpieczenie

wierzytelności z tytułu zawartej przez pozwaną M. M. z (...) S.A.

umowy pożyczki gotówkowej numer (...) z dnia 28 września 2016 roku.

W sprawie wyrok wydany został w warunkach zaoczności, ponieważ pozwana nie wdała się w spór w

sprawie i nie zajęła w toku postępowania żadnego stanowiska.

Zgodnie z treścią przepisu art. 339 § 2 k.p.c. w tej sytuacji przyjmuje się za prawdziwe twierdzenia

powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie, chyba że budzą one uzasadnione

wątpliwości albo zostały przytoczone w celu obejścia prawa.

W realiach sprawy zaistniała sytuacja, w której nie można było uwzględnić w całości pozwu, pomimo zarówno wydawania wyroku w formie zaocznej, jak również dochodzenia roszczeń przez powoda na podstawie prawidłowo wystawionego przez pozwanego weksla.

Punktem wyjścia do rozważeń dotyczących przyczyny takiego stanu jest rodzaj weksla jaki wystawiony został przez pozwaną powodowi. M. M. wystawiła bowiem weksel in blanco i co jest bezsporne na zabezpieczenie roszczeń powoda z tytułu zawartej przez strony umowy pożyczki gotówkowej numer (...) z dnia 28 września 2016 roku.

Co więcej weksel ten nigdy nie mógł mieć obiegowego charakter z uwagi na zawartą w nim adnotację „nie na zlecenie" (rekta weksel).

Powyższą konsekwencją jest nie tylko stwierdzenie, że winien zostać wypełniony zgodnie z deklaracją (umową) wekslową, lecz również to, że ma charakter akcesoryjny, kauzalny (causae cavendi) i warunkowy (vide: m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 14 lutego 2014 roku, sygn. akt I ACa 703/13, opubl. L.).

Okoliczność, że wobec wystawienia przez pozwaną weksla in blanco, powodowi przysługiwały dwa rodzaje roszczeń - ze stosunku podstawowego i ze stosunku wekslowego, nie oznacza w tej sytuacji całkowitej dowolności i braku koincydencji roszczenia wekslowego z roszczeniem wynikającym ze stosunku cywilnoprawnego (podstawowego). W tym bowiem przypadku ścisła więź pomiędzy zobowiązaniem wekslowym a zobowiązaniem, które uzasadniało wystawienie weksla powoduje, że wierzyciel nie może na podstawie weksla uzyskać w zasadzie więcej praw niż przysługuje mu w ramach stosunku cywilnego z wystawcą weksla.

W tym przypadku pomiędzy zobowiązaniem podstawowym a wekslowym istnieje łączność przejawiającą się nie tylko w tym, że zaspokojenie jednego powoduje wygaśnięcie drugiego, lecz także w tym, że bezpodstawność roszczenia cywilnoprawnego pociąga za sobą bezpodstawność roszczenia opartego na wekslu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2007 roku, sygn. akt IV CSK 258/07, opubl. LEX ).

Powyższe było punktem do dalszej analizy prawidłowości umowy pożyczki zawartej przez strony, z której roszczenia zabezpieczone zostały właśnie przedmiotowym wekslem in blanco. W tym zakresie działanie Sądu podyktowane było znanymi w drodze notorii sądową praktykami powoda dotyczącymi kosztów zamieszczanych w umowach pożyczek zawieranych z konsumentami. O ile nie budzi wątpliwości, okolicznościach badania roszczenia pod kątem zasadności w sytuacji podniesienia przez stronę pozwaną zarzutów ze stosunku podstawowego, o tyle kwestia możliwości dokonania takich czynności przez Sąd z urzędu, nie jest praktyką ugruntowaną, co więcej często judykatura prezentuje odmienny pogląd bazując m.in. na treści art. 10 prawa wekslowego.

Zdaniem jednak Sądu, powyższe działanie ma umocowanie prawne, skoro w sprawie złożony weksel nie miał charakteru obiegowego, był wystawiony jako weksel in blanco i miał służyć zabezpieczeniu roszczeń wynikających z zawartej przez strony umowy pożyczki.

Wskazać przy tym należy, że Sąd jest obowiązany brać pod uwagę bezwzględna nieważność urnowy z

urzędu i w każdy stanie sprawy, gdy nieważność ta ma wpływ na wynik sprawy (tak m.in. z bogatego orzecznictwa w tym zakresie: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 lipca 2000 roku, l CKN 290/00. LEX numer 303347, w postanowieniu z dnia 19 grudnia 1984 roku, III CRN 183/84. LEX numer 8663, w wyroku z dnia 5 grudnia 2002 roku, 111 CKN 943/99. OSNC 2004 numer 3 pozycja 48. w wyroku z dnia 17 czerwca 2005 roku, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 2 października 2014 roku, sygn. akt I ACa 381/14, opubl. L.).

Skoro zatem Sąd z urzędu i w każdym postępowania ma obowiązek badania czynności prawnej pod kątem jej nieważności, to niedopuszczalne byłoby zaistnienie sytuacji, w której w przypadku dochodzenia roszczenia ze stosunku podstawowego Sąd z urzędu badałby kwestię nieważności umowy pożyczki (części jej postanowień), w przypadku zaś dochodzenia roszczenia wekslowego opiewającego na te same pretensje finansowe, taka możliwość badania stosunku wekslowego byłaby wykluczona. Zgodzić przy tym należy się z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 czerwca

2015 roku (sygn. akt III CSK 430/14, opubl. L.), zgodnie z którego treścią w procesie na podstawie
weksla sąd może dopuścić dowody z urzędu i w konsekwencji na podstawie tak zgromadzonego
materiału dowodowego ustalić nieważność czynności prawnej.

Wręczając i przyjmując weksel strony umowy obejmowały bowiem swoją wolą jego funkcję

zabezpieczającą, z której wynika, że inkorporowana w nim wierzytelność ma ułatwić zaspokojenia

wierzyciela w ramach stosunku podstawowego.

Innymi słowy wystawca weksla może stać się zobowiązany wekslową w granicach, w których tekst

weksla odpowiada zobowiązaniom wynikającym ze stosunku podstawowego, przy czym podkreślić

należy, że przedmiotem rozpoznania jest nadal samo roszczenie wekslowe (tak m.in. z bogatego

orzecznictwa Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lutego 2016 roku, sygn. akt V CSK 314/15, opubl.

LEX), jednakże istniejące tyiko i wyłącznie w graniach w jakich jest zasadne roszczenie ze

stosunku podstawowego.

W tych okolicznościach zatem koniecznym było ustalenie zakresu zasadnych roszczeń powoda

wynikających z umowy pożyczki gotówkowej numer (...) zawartej z pozwaną w dniu 28 września

2016 roku.

W konsekwencji jedynie dla porządku wywodu prawnego podnieść należy, że pozwana zawarła z powódką umowę pożyczki, przez którą zgodnie z art. 720 § l k.c. dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.

Zgodnie z art. 58 k.c. czynność prawna sprzeczna z prawem albo mająca na celu obejście prawa jest nieważna, taki sam skutek wywołuje czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, przy czym jeżeli nieważnością dotknięta jest tylko część czynności.

Przez zasady współżycia społecznego rozumie się natomiast ogół obowiązujące w stosunkach między ludźmi reguły postępowania, które za podstawą maja uzasadnienie aksjologiczne (ocenne). a nie tetyczne (prawne). Odwołują się one do powszechnie uznawanych w całym społeczeństwie lub w danej grupie społecznej wartości i ocen właściwego, przyzwoitego, rzetelnego, lojalnego czy uczciwego zachowania. Zasady te obejmują nie tylko reguły moralne, lecz także obyczajowe . Ewentualne nadużycia kontraktowe mogą podlegać weryfikacji na podstawie art. 58 § 2 k.c. i art. 353' k.c.. przy czym w płaszczyźnie stosunków kontraktowych zasadę te wyrażają się istnieniem powszechnie akceptowanych reguł przyzwoitego zachowania się wobec kontrahenta. Szczególne znaczenie mają reguły uczciwości i rzetelności, tak zwanej kupieckiej, których należy wymagać od przedsiębiorcy profesjonalisty na rynku, a mianowicie przestrzegania dobrych obyczajów, zasad uczciwego obrotu, rzetelnego postępowania czy lojalności i zaufania. Każda ze stron umowy powinna, zatem powstrzymywać się od wszelkich zachowań, które świadczą o braku respektu dla interesów partnera lub wywołują uszczerbek w tych interesach (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2010 roku. IV CSK 555/09. LEX numer 885035). Do oceny czynności prawnej, jako sprzecznej z zasadami współżycia społecznego może dojść ze względu na cel, do którego osiągnięcia czynność zmierza, rażąco krzywdzące działanie jednej ze stron, zachowanie nieuczciwe, nielojalne lub naruszające interesy osób trzecich, a przy ocenie tej konieczne jest dokonanie wartościowania zachowania z konkretnymi zasadami współżycia społecznego w kontekście skutku prawnego (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lutego 2011 roku, I CSK 261/10. LEX numer 784986). Obiektywnie niekorzystna dla jednej strony treść umowy zasługiwać będzie na negatywną ocenę moralna, a w konsekwencji prowadzić do uznania umowy za sprzeczna z zasadami współżycia społecznego w sytuacji, gdy do takiego ukształtowania stosunków umownych, który jest dla niej. w sposób widoczny, krzywdzący, doszło przy świadomym lub tylko spowodowanym niedbalstwem wykorzystaniu przez drugą stronę swej silniejszej pozycji. Umowa zawarta przez stronę działającą pod presja faktycznej przewagi kontrahenta nie może być bowiem uznana za wyraz w pełni swobodnej i rozważnie przez nią podjętej decyzji (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2008 roku, IV CSK 478/07. LEX numer 371531).

W realiach niniejszej sprawy, zdaniem Sądu postanowienie zawarte w punkcie l ust. 4 lit b umowy dotyczącej wynagrodzenia prowizyjnego w wysokości 10.159 zł, musi być uznane za sprzeczne z dobrymi obyczajami, zasadami uczciwego obrotu, rzetelnego postępowania i zaufania, a także rażąco naruszające interesy pozwanego, a w konsekwencji nie mające wiążącego charakteru. Za takim stanowiskiem przemawiał fakt, że za pożyczenie pozwanej kwoty 12.000 zł powódka zagwarantowała sobie w umowie kwotę 10.159 zł z tytułu wynagrodzenia prowizyjnego, które zatem stanowi prawie 84,6 % faktycznie pożyczonej kwoty.

Do tego należy mieć na uwadze, że zgodnie z umową pobrana przez powódkę została również opłata przygotowawcza w wysokości 129 zł, całość za pożyczki była oprocentowana według stałej stopy procentowej w wysokości 9,91 % w skali roku. Oprocentowanie pożyczki to nic innego niż

wynagrodzenie z tytułu udostępnienia pożyczkodawcy środków pieniężnych i w sprawie w istocie mamy do czynienie z żądaniem zapłaty nie tylko pożyczonego kapitału, części opłaty przygotowawczej i opłaty z tytułu dodatkowej usługi, lecz również wynagrodzenia wyliczonego zarówno w formie odsetkowej, jak również pod postacią wskazanej w umowie kwoty opłaty prowizyjnej (w kwocie 10.159 zł).

Wzór matematyczny sformułowany w art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim powinien być stosowany wyłącznie pomocniczo. W pierwszej kolejności powinno stosować się przepisy pozwalające ocenić naliczone opłaty przez pryzmat przepisów o klauzulach abuzywnych, a także przepisów zabraniających obchodzenia ustawy dotyczących odsetek maksymalnych. Opłaty naliczone przez powoda powinny zostać ocenione również pod kątem zgodności z zasadami współżycia społecznego oraz w świetle art. 5 k.c. Przyjęcie wykładni, w myśl której nieprzekroczenie przez opłaty naliczone przez powoda limitu określonego w art. 36 a powyżej wskazanej ustawy o kredycie konsumenckim zwalnia sąd od dokonania oceny abuzywności postanowień umownych, z których te opłaty wynikają nie jest prawidłowe. Obciążanie konsumenta opłatami, które kreują po jego stronie sytuację podobną do lichwy jest niezgodne z zasadami współżycia społecznego i nie powinno być traktowane jako wykonywanie prawa podmiotowego. Postanowienia nakładające tak wysokie opłaty nie były indywidualnie uzgadniane z pozwaną, nie wiadomo skąd wynika taka wysokość tych opłat, a ponadto nie wykazano, że powód podejmował jakiekolwiek czynności, które uzasadniałyby pobranie dodatkowych opłat w wysokości wyżej wskazanej (10.159 zł).

Takie zatem postanowienie umowy dotyczące wynagrodzenia prowizyjnego w tak dużej kwocie, stanowiło rażące naruszenie interesów pozwanej, dobrych obyczajów, zasad uczciwego obrotu i rzetelnego postępowania. Również taki charakter miało zdaniem Sądu wynagrodzenie za usługę w postaci Twojego Pakietu, które

wynosiło kwotę 1.700 zł w sytuacji w której rzeczywista kwota pozyskanych w ramach pożyczki środków wynosiła 12.000 zł. Podkreślić należy nie tylko rażącą wygórowaną kwotę wynagrodzenia za tę usługę, lecz również należy ją zestawić z czynnościami, które mogła swoim zakresem obejmować. Zgodnie bowiem z punktem 15 (k.29) uprawnienia pożyczkobiorcy w ramach tzw. (...) miały przybierać postać:

- bezpłatnego odroczenia maksymalnie dwóch kolejnych terminów płatności rat, albo bezpłatnego obniżenia o 50% maksymalnie czterech kolejnych rat pożyczki.

Pozostawiając na uboczu kwestie adekwatności ceny usługi za jej przedmiot (ekwiwalentności świadczeń), podkreślić należy, to postanowienie z pewnością miało charakter wzajemny. Powyższe oznaczało, że wynagrodzenie będzie należne, nie za samo zamieszczenie postanowień Twojego Pakietu w umowie pożyczki, lecz za skorzystanie w regulacji tak zamieszczonej instytucji prawnej. W realiach niniejszej sprawy bezspornym jest, .że pozwana nie skorzystała z takiego pakietu,

co za tym idzie uwzględnianie w ramach jej zadłużenia ceny niewykonanej usługi - niewykonanego świadczenia jest nienależne. W sytuacji przyjęcia, że samo wpisanie postanowień takiego pakietu do

treści umowy miałoby zapewniać wynagrodzenie w kwocie 1.700 zł, stanowiłoby rażące naruszenie

interesów pożyczkobiorcy.

Już tylko ubocznie wskazać należy za całkowitą nieekwiwaletność takiego wynagrodzenia na przykład

w sytuacji skorzystania z odroczenia płatności dwóch rat (a więc przesunięcia spłaty łącznie kwoty

1.440 zł) i to maksymalnie o dwa miesiące każdej raty. Wysokość nienaliczonych z tego powodu

odsetek jest znikoma (kilkanaście złotych) w zestawieniu z kwotą l .700 zł.

Jak wynika z treści przedłożonej karty klienta aktualna wysokość zadłużenia pozwanej miała wynosić

14.068,44 zł (k. 26).

W konsekwencji, po eliminacji możliwości uwzględnienia kwoty 10.159 zł z tytułu wynagrodzenie

prowizyjnego, oraz kwoty l .700 zł z tytułu tzw. (...) pozostawała różnica w wysokości

2.209,44 zł (l4.068,44 zł- 10.159 zł-1.700 zł).

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w punktach I-II wyroku, przy czym w zakresie dalszych odsetek z tytułu opóźnienia, podstawą ich zasądzenia był przepis art. 481 k.c.. Z uwagi na okoliczność nieutrzymania się strony powodowej w całości dochodzonych roszczeń, oraz braku poniesienia przez pozwaną kosztów procesu, w sprawie rozstrzygnięcie o kosztach procesu uzasadnia statuowana w art. 100 k.p.c. zasada ich stosunkowe rozdzielenia.

Skoro zatem strona powodowa wygrała proces w 13 % (2.209,44 zł/ 16.568,44 zł x 100%), to w takim rozmiarze pozwana ponosi te koszty. Powódka w ramach procesu poniosła koszty z tytułu:

-

uiszczonej opłaty sądowej od pozwu - 300 zł (vide: zarządzenie o zwrocie nadpłaconej opłaty - k. 39);

-

wynagrodzenia za reprezentowanie przez pełnomocnika będącego radcą prawnym - 3.600 zł

- opłaty skarbowej od udzielonego pełnomocnictwa -17 zł.

Łączne zatem koszty procesu strony powodowej wyniosły sumę 3.917 zł, co oznaczało, że pozwana winna zwrócić tej stronie kwotę 509,21 zł tytułem stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu (3.917 zł x 13%) (punkt III wyroku).

Rozstrzygnięcie w zakresie nadania wyrokowi co do punktu I rygoru natychmiastowej wykonalności znajduje uzasadnienie w treści art. 333 § l pkt 3 k.p.c., z uwagi na wydanie tego orzeczenia w warunkach zaoczności (punkt IV wyroku).

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w wyroku z dnia 22 listopada 2018 roku.