Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 grudnia 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodnicząca: Sędzia SA Bożena Wiklak (spr.)

Sędziowie: SA Jacek Pasikowski

del. SSO Jarosław Pawlak

Protokolant: st. sekr. sąd. Agnieszka Nowak

po rozpoznaniu w dniu 18 grudnia 2019 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą we W.

przeciwko (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności (art. 840 kpc)

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 19 października 2018 r. sygn. akt X GC 858/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą we W. na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością kwotę 4.050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I AGa 72/19

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 19 października 2018 roku Sąd Okręgowy w Łodzi oddalił powództwo (...) – spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w L. przeciwko (...) – spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w K. o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w postaci nakazu zapłaty Sądu Okręgowego w Opolu, VI Wydziału Gospodarczego, wydanego w dniu 7 stycznia 2016 roku w sprawie o sygnaturze akt VI GNc 231/15, oraz stwierdził, że powód przegrał proces w całości i pozostawił szczegółowe wyliczenie kosztów referendarzowi sądowemu.

Sąd pierwszej instancji ustalił, co następuje:

Strony procesu są przedsiębiorcami. Nakazem zapłaty z 7 stycznia 2016 roku, wydanym w postępowaniu upominawczym sprawie o sygnaturze akt VI GNc 231/15, Sąd Okręgowy w Opolu zasądził od (...) sp. z o.o. w L. na rzecz (...) sp. z o.o. w K. kwotę 165.612,74 zł wraz z odsetkami i kosztami. Sprzeciwem od tego nakazu powód zaskarżył go w całości i wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów. Postanowieniem z 3 marca 2016 roku Sąd Okręgowy w Opolu odrzucił sprzeciw (...) sp. z o.o. w L. od powyższego nakazu, a postanowieniem z 20 kwietnia 2016 roku odrzucił zażalenie na postanowienie o odrzuceniu zarzutów. W dniu 29 czerwca 2016 roku Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Ostrzeszowie dokonał zawiadomienia o wszczęciu egzekucji na podstawie prawomocnego nakazu zapłaty Sądu Okręgowego w Opolu wydanego w dniu 7 stycznia 2016 roku w sprawie o sygnaturze akt VI GNc 231/15, oraz dokonał zajęcia wierzytelności. Na podstawie opisanego wyżej nakazu zapłaty Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Ostrzeszowie dokonał w dniach 6 i 29 lipca 2016 roku zajęcia rachunków bankowych powoda. W dniu 8 sierpnia 2016 roku działający w imieniu powoda pełnomocnik r pr. A. Ś. złożył oświadczenie o potrąceniu wierzytelności pozwanego stwierdzonej tytułem wykonawczym w postaci nakazu zapłaty Sądu Okręgowego w Opolu, wydanego 7 stycznia 2016 roku w sprawie o sygnaturze akt VI GNc 231/15 z wierzytelnościami powoda wynikającymi z faktur FV (...) z 25 września 2015 roku, FV (...) z 5 października 2015 roku, FV (...) z 6 października 2015 roku, FV (...) z 9 października 2015 roku, FV (...) z 12 października 2015 roku. Na każdej z tych faktur jako sposób zapłaty wskazano kompensatę. Terminy płatności tych faktur wyznaczono na 9 października 2015 roku – faktura FV 330/15, 19 października 2015 roku – faktura FV 341/15, 20 października 2015 roku – faktura FV 342/15, 23 października 2015 roku – faktura FV 349/15 i 26 października 2015 roku – faktura FV 352/15. Faktury te podpisał P. W. w imieniu powoda oraz Z. K. w imieniu pozwanego. Pismem z 29 sierpnia 2016 roku pełnomocnik pozwanego wskazał, iż ustosunkuje się do pisma z 8 sierpnia 2016 roku po złożeniu przez pełnomocnika powoda stosownego pełnomocnictwa, które – wbrew treści pisma z 8 sierpnia 2016 roku – nie zostało do niego załączone. Oświadczeniem z 18 sierpnia 2016 roku prezes zarządu powoda R. K., uprawniony do jednoosobowej reprezentacji powoda, potwierdził potrącenie dokonane w imieniu powodowej spółki przez r. pr. A. Ś. pozwem z 16 sierpnia 2016 roku wniesionym w tej sprawie. W piśmie z 19 września 2016 roku pozwany wskazał, że nie posiada faktur FV (...) z 25 września 2015 roku, FV (...) z 5 października 2015 roku, FV (...) z 6 października 2015 roku, FV (...) z 9 października 2015 roku, FV (...) z 12 października 2015 roku.

W tak ustalonych okolicznościach sąd okręgowy uznał powództwo za niezasadne. Wskazał, że powód (pozwany w sprawie VI GNc 231/15) miał możliwość podniesienia zarzutu spełnienia świadczenia (potrącenia) w sprzeciwie od nakazu zapłaty w sprawie VI GNc 231/15 Sądu Okręgowego w Opolu. Zarzut ten oparty był na jego wierzytelnościach wówczas już wymagalnych, a nie został podniesiony w czasie właściwym z przyczyn leżących po stronie (...) sp. z o.o. w L.. Zarzut ten nie może zatem w świetle art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. stanowić podstawy powództwa egzekucyjnego. Przyjęcie stanowiska przeciwnego służyłoby bowiem – w ocenie sądu okręgowego – niedopuszczalnemu korygowaniu orzeczenia wydanego w procesie, w którym dłużnik nie przytoczył faktów we właściwym terminie. O kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., stosując zasadę odpowiedzialności za wynik procesu.

Apelację od tego wyroku wywiódł powód, zaskarżając go w całości.

Zarzucił naruszenie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez jego niewłaściwą wykładnię oraz niezastosowanie, co doprowadziło do niewłaściwego przyjęcia przez sąd pierwszej instancji, że powód nie miał możliwości wytoczyć przeciwko pozwanemu powództwa przeciwegzekucyjnego w związku ze skutecznym potrąceniem wierzytelności stwierdzonej prawomocnym orzeczeniem Sądu Okręgowego w Opolu z 07.01.2016 roku (sygnatura akt VI GNc 231/15).

W oparciu o powyższy zarzut apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i pozbawienie w całości wykonalności tytułu wykonawczego - nakazu zapłaty Sądu Okręgowego w Opolu VI Wydziału Gospodarczego z 7 stycznia 2016 roku (sygn. akt VI GNc 231/15), zaopatrzonego w klauzulę wykonalności z 21 czerwca 2016 roku, zasądzającego od powoda na rzecz pozwanego kwotę 165.612,74 zł z odsetkami wskazanymi na przedmiotowym tytule wykonawczym i kosztami procesu. Wniósł nadto o zasądzenie na rzecz powoda kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W piśmie procesowym z 2 grudnia 2019 roku apelujący zgłosił dodatkowo następujące, nowe zarzuty:

- naruszenia przez sąd pierwszej instancji art. 365 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie faktu, że stan faktyczny oraz prawny w sprawie dotyczy faktury z 12 października 2015 r. nr FV (...), która stanowiła przedmiot prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 21 czerwca 2018 roku oraz prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 16 stycznia 2019 roku;

- pominięcia faktu stałej zasady ustalonej przez strony o dokonywaniu na bieżąco kompensat przez strony, co spowodowało wygaśnięcie roszczenia pozwanego i zmusiło powoda do złożenia powództwa przeciwegzekucyjnego, gdyż tytuł egzekucyjny pozwanego wynikający z nakazu zapłaty Sądu Okręgowego w Opolu z 7 stycznia 2016 roku (sygn. akt VI GNc 231/15) wygasł, co wynika z ustaleń sądu i prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 21 czerwca 2018 roku oraz prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 16 stycznia 2019 roku;

- nie wzięcia pod uwagę, że faktura z 12 października 2015 r. nr FV (...), która stanowiła przedmiot prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 21 czerwca 2018 roku była wystawiona w ramach tych samych zasad i na tej samej podstawie współpracy co pozostałe faktury powoda dla pozwanego, stanowiące podstawę pozwu przeciwegzekucyjnego.

W odpowiedzi na apelację powoda pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego, ewentualnie kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych.

Sąd apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji są prawidłowe i sąd apelacyjny podziela je oraz przyjmuje za własne. Sąd okręgowy również w sposób właściwy zastosował przepisy prawa do ustalonego stanu faktycznego i prawidłowo rozstrzygnął o żądaniu powoda. Zarzuty zawarte w apelacji nie były trafne i stanowiły jedynie polemikę z prawidłowymi ustaleniami oraz ocenami prawnymi sądu pierwszej instancji.

Zarzut naruszenia art. 365 § 1 k.p.c. jest chybiony. Zgodnie z tym przepisem prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy. Sąd pierwszej instancji nie mógł być związany wyrokami Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 21 czerwca 2018 roku i Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 16 stycznia 2019 roku. Sprawa której wyroki te dotyczą została bowiem prawomocnie zakończona dopiero 16 stycznia 2019 roku, czyli po zamknięciu rozprawy przed sądem pierwszej instancji i po wydaniu zaskarżonego wyroku. Zauważyć zresztą należy, że powód powołał się po raz pierwszy na treść tych wyroków dopiero w postępowaniu apelacyjnym. Już choćby z tej przyczyny powód nie może czynić sądowi pierwszej instancji zarzutu nieuwzględnienia orzeczeń, których nie powołał przed tym sądem. Wreszcie podkreślenia wymaga, że wyroki o których mowa w apelacji dotyczą roszczenia objętego fakturą z 12 października 2015 r. nr FV (...). Wierzytelność wynikająca z tej faktury została przez powoda zbyta 27 listopada 2015 roku (zob. § 1 umowy przelewu wierzytelności, karta 778 akt sprawy). Powód nie mógł zatem zgłosić tej wierzytelności do potrącenia, bo w dacie oświadczenia o potrąceniu (8 sierpnia 2016 roku) wierzytelność ta mu już nie przysługiwała.

Nie mógł wywołać zamierzonego przez apelującego skutku zarzut pominięcia faktu stałej zasady ustalonej przez strony o dokonywaniu na bieżąco kompensat. Okoliczność ta nie wpływała na ocenę dopuszczalności oparcia powództwa przeciwegzekucyjnego na zarzucie potrącenia wierzytelności, które były już wymagalne w toku postępowania prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Opolu pod sygn. akt VI GNc 231/15. Wskazana okoliczność nie miała więc znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Niezasadny okazał się też zarzut naruszenia art. 840 § 1 ust. 2 k.p.c.

Mając na uwadze datę wniesienia pozwu, a także treść art. 21 ustawy z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1311), w sprawie niniejszej zastosowanie znajdował art. 840 § 1 ust. 2 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do 7 września 2016 roku. Zgodnie z tym przepisem dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie.

Sąd pierwszej instancji trafnie przyjął, że oparcie powództwa przeciwegzekucyjnego na zarzucie potrącenia nie było w niniejszej sprawie dopuszczalne. Nie budzi wątpliwości, że wierzytelności wynikające z faktur FV (...) z 25 września 2015 roku, FV (...) z 5 października 2015 roku, FV (...) z 6 października 2015 roku, FV (...) z 9 października 2015 roku, FV (...) z 12 października 2015 roku powód mógł przedstawić do potrącenia w toku postępowania zakończonego nakazem zapłaty Sądu Okręgowego w Opolu z 7 stycznia 2016 roku sygn. akt VI GNc 231/15. Powód, będący przedsiębiorcą, w sprawie VI GNc 231/15 nie uczynił tego jednak ani też skutecznie nie zaskarżył wydanego w sprawie nakazu zapłaty, a zarzut potrącenia sformułował dopiero w rozpoznawanym powództwie przeciwegzekucyjnym.

Sąd apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela pogląd, zgodnie z którym zarzut spełnienia świadczenia, o którym mowa w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. należy rozumieć szeroko jako każdy zarzut wskazujący na wygaśnięcie obowiązku stwierdzonego w tytule wykonawczym, jeżeli z powodu ustawowych ograniczeń kognicyjnych nie mógł być rozpoznany i uwzględniony w orzeczeniu stanowiącym tytuł egzekucyjny, mimo że dotyczy zdarzeń sprzed zamknięcia rozprawy. Umorzenie długu przez potrącenie traktowane jest w doktrynie jako jego spełnienie; potrącenie jako sposób wygaszenia stosunku zobowiązaniowego uznaje się za równoważny ze spełnieniem świadczenia (zapłatą). Wprawdzie potrącenie nie stanowi realnego świadczenia, odpowiadającego treści zobowiązania, jednak należy uznać zarzut potrącenia za odpowiednik zarzutu spełnienia świadczenia, o którym mowa w art. 840 § 1 pkt 2 (zob. P. Grzegorczyk, Zarzut spełnienia świadczenia, s. 100). Jak wskazuje się bowiem w literaturze prawniczej, skutki prawne potrącenia są równoznaczne ze skutkami zapłaty (spełnienia świadczenia), a zarzut potrącenia podniesiony w procesie jest traktowany jak zarzut zapłaty (spełnienia świadczenia). Powszechne traktowanie potrącenia jako jednego z surogatów spełnienia świadczenia wskazuje na podstawową funkcję – dzięki potrąceniu dłużnik płaci swój dług i zwalnia się z zobowiązania (zob. M. Pyziak-Szafnicka, Potrącenie w prawie cywilnym, Kraków 2002, s. 30 i 33).

W judykaturze oraz nauce prawa procesowego cywilnego ugruntowane jest stanowisko, że z chwilą uprawomocnienia się wyroku dochodzi do prekluzji materiału faktycznego sprawy, w której został on wydany. Oznacza to, że jeżeli określone okoliczności i oparte na nich zarzuty lub wypływające z nich wnioski istniały i dały się sformułować w chwili zamknięcia rozprawy, lecz strona skutecznie ich nie podniosła lub nie przytoczyła, w związku z czym nie zostały spożytkowane przez sąd przy wydawaniu wyroku, podlegają prekluzji, czyli - jak to określono w orzecznictwie - "wykluczającemu działaniu prawomocności" (por. np. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna - z dnia 23 października 1954 r. I CO 41/54, OSN 1956, nr 1, poz. 3 oraz uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 2010 r., III CZP 477/10, OSNC 2010, nr 2, poz. 165 i z dnia 2 lutego 2011 r., III CZP 128/10, OSNC 2011, nr 10, poz. 108, ). Jednocześnie podniesiono, że prekluzyjny skutek prawomocności oraz powagi rzeczy osądzonej jest niezależny od tego, czy strona ponosi winę w zaniechaniu przytoczenia określonych okoliczności lub podniesienia właściwych zarzutów (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 1954 r., II CO 26/54, OSN 1955, nr 2, poz. 30).

Stanowisko to podzielił Sąd Najwyższy w uchwale 23 maja 2012 r., III CZP 16/12, w której wskazał, że oparcie powództwa przeciwegzekucyjnego na zarzucie spełnienia świadczenia (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.) jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy zarzut ten - ze względu na ustanowiony ustawą zakaz - nie mógł być rozpoznany
w sprawie, w której wydano tytuł egzekucyjny.

Omawiany art. 840 § 1 ust. 2 k.p.c. odnosi się zatem tylko do takich zarzutów, które – choć dotyczą zdarzeń sprzed zamknięcia rozprawy – nie mogły być jednak rozpoznane i uwzględnione w orzeczeniu stanowiącym tytuł egzekucyjny, a to z powodu ustawowych ograniczeń kognicyjnych (np. ograniczeń zarzutów potrącenia przewidzianych w art. 493 § 3 lub art. 505 ⁴ § 2). Podniesienie przez (...) sp. z o.o. zarzutu spełnienia świadczenia (potrącenia) nie było w postępowaniu rozpoznawczym prowadzonym pod sygnaturą akt VI GNc 231/15 niedopuszczalne z mocy ustawy. Co za tym idzie, zarzut ten nie może stanowić podstawy powództwa przeciwegzekucyjnego.

Przedstawiona w apelacji odmienna analiza orzecznictwa nie jest w ocenie sądu apelacyjnego trafna. Przykładowo w powołanym przez apelującego wyroku Sądu Najwyższego z 28 marca 1972 roku (sygn. I CR 396/17) wprawdzie sąd uznał możliwość podniesienia zarzutu potrącenia w sprawie, w której wydano tytuł wykonawczy, ale tylko wtedy gdy dłużnik kwestionował skierowane przeciw niemu roszczenie. Tymczasem w sprawie przed Sądem Okręgowym w Opolu (VI GNc 231/15) powód nie wniósł sprzeciwu od nakazu zapłaty i tym samym nie zakwestionował skutecznie roszczenia (...) sp. z o.o. w K..

Nietrafne jest także powoływanie się przez skarżącego na uchwałę Sądu Najwyższego z 25 listopada 2010 r., III CZP 91/10. W uchwale tej Sąd Najwyższy stwierdził, że w sprawie o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności na podstawie art. 840 § 2 pkt 2 k.p.c. dopuszczalne jest powołanie nowej podstawy powództwa, polegającej na złożeniu oświadczenia o potrąceniu z wierzytelnością egzekwowaną powstałej dopiero w toku procesu wierzytelności wzajemnej. Powołana uchwala dotyczy zatem zagadnienia, które nie było przedmiotem rozpoznawanej przez sąd apelacyjny sprawy. W rozpoznawanej sprawie zgłoszona do potrącenia wierzytelność powstała bowiem nie w toku procesu wywołanego powództwem przeciwegzekucyjnym, lecz istniała w toku procesu o zapłatę.

Sąd odwoławczy nie podzielił argumentacji skarżącego wskazującej na konieczność odmiennej wykładni art. 840 § 1 ust. 2 k.p.c. Przyjęcie stanowiska apelującego oznaczałoby dopuszczenie korekty wyników przeprowadzonego postępowania rozpoznawczego zmaterializowanych w prawomocnym orzeczeniu
z powołaniem się na niezgłoszony w tym postępowaniu zarzut spełnienia świadczenia. Nie tylko naruszałoby to zasadę koncentracji materiału procesowego oraz burzyło konstrukcję powództwa opozycyjnego, ale przede wszystkim godziłoby
w fundamentalne, aksjomatyczne wartości procesowe w postaci prawomocności materialnej orzeczeń co do istoty sprawy oraz ich powagi rzeczy osądzonej. Tym samym doszłoby do rozregulowania systemu prawa procesu cywilnego oraz zakłócenia spójności kodeksu. Uznanie takiej wykładni za miarodajną byłoby także bezzasadnym i nieracjonalnym premiowaniem strony niedbałej, która nie strzeże swoich interesów i nie korzysta z praw przysługujących jej w czasie postępowania rozpoznawczego, nie wyłączając prawa do wnoszenia środków odwoławczych lub innych środków zaskarżenia.

Z przedstawionych wyżej względów apelację powoda jako bezzasadną oddalono na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach procesu w drugiej instancji rozstrzygnięto stosownie do wyniku postępowania odwoławczego w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.