Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 grudnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 11 grudnia 2013 r. w Szczecinie

sprawy Z. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o emeryturę

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 6 lutego 2013 r. sygn. akt VI U 925/12

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

SSA Zofia Rybicka - Szkibiel SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko

III A Ua 238/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 19 lipca 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił Z. P. prawo do emerytury w wieku obniżonym wskazując, że ubezpieczony udokumentował na dzień 1 stycznia 1999 r. - 11 lat, 2 miesiące i 16 dni pracy w szczególnych warunkach zamiast wymaganych 15 lat.

W odwołaniu od powyższej decyzji Z. P. wskazał, że posiada wymagany okres pracy w warunkach szczególnych, ponieważ takim okresem jest także nieuwzględniony przez organ rentowy okres zatrudnienia od 1 września 1987 r. do 3 marca 1992 r., w którym wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę spawacza.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie podtrzymując argumentację przywołaną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 6 lutego 2013 r. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał Z. P. prawo do emerytury od dnia 12 lipca 2012 r.

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oprał o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Z. P., urodzony dnia (...), dnia 14 czerwca 2012 r. złożył wniosek o emeryturę. Ubezpieczony nie jest członkiem OFE i nie pozostaje w stosunku pracy. Ubezpieczony legitymuje się ogólnym stażem ubezpieczenia wynoszącym 27 lat, 7 miesięcy i 13 dni.

W okresie od 15 czerwca 1976 r. do 3 marca 1992 r. (15 lat, 8 miesięcy i 19 dni) ubezpieczony pracował w (...) Zakładach (...) w G.. Ubezpieczony wykonywał w tym okresie pracę w warunkach szczególnych. Ubezpieczony wykonywał prace ślusarskie w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk spawalniczych oraz prace przy spawaniu.

Na podstawie ustalonego stanu faktycznego oraz art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 i 2 oraz ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j. t. Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227; w brzmieniu obowiązującym na datę złożenia wniosku) w związku § 2 i 19 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.) Sąd Okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione.

Analizując zebrany w sprawie materiał dowodowy sąd pierwszej instancji uznał, że ubezpieczony wykazał przed sądem, iż spełnia warunki nabycia prawa do emerytury.

Sąd Okręgowy zaznaczył, że organ rentowy uwzględnił ubezpieczonemu okres pracy w warunkach szczególnych w okresie od 15 czerwca 1976 r. do 31 sierpnia 1992 r. Dalszego okresu zatrudnienia organ nie uznał za pracę w warunkach szczególnych z uwagi na zatrudnienie ubezpieczonego na stanowisku ślusarz-spawacz. Okres uwzględniony to praca ubezpieczonego w charakterze ślusarza w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk spawalniczych. Sąd meriti wskazał, że z zeznań świadków R. K. oraz C. K. wynika, iż ubezpieczony przez cały okres zatrudnienia wykonywał prace ślusarskie, a następnie prace spawalnicze z czynnościami ślusarskimi o charakterze przygotowawczym. Takie same okoliczności przedstawił w przesłuchaniu ubezpieczony Z. P.. W 1987 roku ubezpieczony został zatrudniony jako ślusarz-spawacz, nie zmienił miejsca zatrudnienia. Pracował nadal na hali, gdzie wykonywane były prace ślusarskie i spawalnicze. Na jednej hali pracowali pracownicy brygad ślusarskich oraz spawalniczo-ślusarskich. Ubezpieczony z pracy ślusarza został skierowany do pracy spawacza. Nadal praca odbywała się przy spawaniu, a także nadal (jak poprzednio w okresie zatrudnienia na stanowisku ślusarza) w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk spawalniczych. Podczas pracy ubezpieczonego na hali, na jednej zmianie pracowało 200 osób. Praca odbywała się w hałasie, oparach, zadymieniu. Sąd Okręgowy dał wiarę zeznaniom świadków i ubezpieczonego, które uznał za zgodne i wzajemnie się uzupełniające. Okoliczności wskazywane w dowodach osobowych potwierdziły dokumenty zawarte w aktach osobowych. Z angażu ubezpieczonego z dnia 19 września 1987 r. oraz kolejnych wynika, że został zatrudniony jako ślusarz-spawacz.

Następnie sąd pierwszej instancji podniósł, że Sąd Najwyższy w wyroku I UK 192/07 (OSNP 2009/5-6/79) stwierdził, że użycie określenia "przy spawaniu" zamiast terminu "spawacz" pozwala objąć nim także prace wykonywane w przebiegu procesu spawania przez pracowników niebędących spawaczami. Tym bardziej, w ocenie Sądu, za pracę wykonywaną w warunkach szczególnych należy uznać pracę spawacza wykonującego przygotowawcze czynności ślusarskie. Dla wzmocnienia argumentacji należy również wskazać, że przez cały okres zatrudnienia w (...) Zakładach (...) w G. ubezpieczony pracował w bezpośrednim sąsiedztwie innych stanowisk spawalniczych.

Dalej Sąd Okręgowy wskazał, że wykaz A prac w szczególnym charakterze, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego w dziale XIV prace różne pod poz. 12 ujmuje prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowodorowym. Zarządzenie resortowe Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów z dnia 1 sierpnia 1983 r. w dziale XIV, pkt 12 poz. 1 i 6 wykazu stanowisk, na których wykonywane są prace w warunkach szczególnych ujmuje stanowiska pracowników zatrudnionych jako spawaczy i stanowiska pracowników zatrudnionych w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk spawalniczych w wydziałach spawalniczych. Zatem, w ocenie Sądu Okręgowego, ubezpieczony legitymuje się ponad 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych, bowiem cały jego okres zatrudnienia w (...) Zakładach (...) w G. był okresem pracy w warunkach szczególnych.

Reasumując sąd meriti przyjął, że ubezpieczony osiągnął wiek emerytalny 60 lat w dniu (...)., posiada wymagany staż emerytalny - okresy składkowe i nieskładkowe, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych, nie pozostaje w stosunku pracy i nie jest członkiem OFE. Dlatego też działając na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. sąd zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 12 lipca 2012 r., tj. poczynając od dnia, kiedy spełnił wszystkie przesłanki warunkującego jego prawo do emerytury.

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim w całości nie zgodził się Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który w wywiedzionej apelacji zarzucił mu:

- błąd w ustaleniach faktycznych przez przyjęcie, że ubezpieczony w sposób wiarygodny i nie budzący wątpliwości wykazał, iż praca jaką wykonywał w całym okresie od 15 czerwca 1976 r. do 3 marca 1992 r. w (...) Zakładach (...) w G. była pracą w szczególnych warunkach, wykonywaną stale i w pełnym wymiarze, w rozumieniu rozporządzania Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, tj. prace ślusarskie w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk spawalniczych oraz prace przy spawaniu.

Mając na uwadze powyższy zarzut apelujący wniósł o:

- uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego jej rozpoznania,

ewentualnie

- zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania.

W uzasadnieniu skarżący między innymi podniósł, że Sąd Okręgowy dokonując ustaleń faktycznych sprawy oparł się na zeznaniach świadków i ubezpieczonego podczas, gdy z materiału dowodowego sprawy nie wynika, aby ubezpieczony wykazał spełnienie wymogu 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Apelujący podkreślił, że świadkowie wskazali, iż były osobne brygady typowo spawalnicze oraz osobne brygady ślusarsko-spawalnicze, a sam ubezpieczony przyznał, że wykonywał prace jako ślusarz i spawacz. W ocenie organu sąd pierwszej instancji przekroczył granice swobodnej oceny dowodów uznając, że zgromadzony materiał dowodowy stanowi wystarczającą i wiarygodną podstawę do uznania za udowodniony fakt wykonywania przez ubezpieczonego pracy w szczególnych warunkach przez okres co najmniej 15 lat.

W odpowiedzi na apelację Z. P. wniósł o jej oddalenie wskazując, że apelacja organu rentowego nie zasługuje na uwzględnienie. Zdaniem ubezpieczonego ustalenia stanu faktycznego w przedmiotowej sprawie zostały dokonane rzetelnie i szczegółowo.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się uzasadniona i doprowadziła do wnioskowanej zmiany zaskarżonego wyroku.

Dokonując analizy zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego Sąd Apelacyjny nie podzielił istotnych ustaleń sądu pierwszej instancji w zakresie, w jakim sąd ten uwzględnił Z. P. w stażu pracy w warunkach szczególnych okres zatrudnienia od 15 czerwca 1976 r. do 3 marca 1992 r. w (...) Zakładach (...) w G. przyjmując, że ubezpieczony wykonywał prace przy spawaniu, czyli prace ślusarskie i spawalnicze bezpośrednio przy stanowiskach spawalniczych wymienione w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (dział XIV poz. 12).

W pozostałym zakresie ustalenia Sądu Okręgowego sąd odwoławczy przyjmuje za własne i dlatego nie widzi potrzeby ich ponownego dokładnego powtarzania. Przy czym, okoliczności te są bezsporne między stronami i wynikają z dokumentów przedłożonych przez strony. Jednocześnie należy mieć na uwadze, że cały okres zatrudnienia ubezpieczonego w (...) Zakładach (...) (lata 1976-1992) nie stanowił okresu pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy emerytalnej w związku z § 2 ust. 1 rozporządzenia.

Zaznaczyć należy, że okoliczności pracy w szczególnych warunkach w postępowaniu sądowym nie doznają żadnego ograniczenia dowodowego. Stanowisko to od lat utrwalone jest w orzecznictwie sądów powszechnych. Jednak zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Ocena wiarygodności i mocy dowodów jest podstawowym zadaniem sądu orzekającego, wyrażającym istotę sądzenia, a więc rozstrzygania kwestii spornych w warunkach niezawisłości, na podstawie własnego przekonania sędziego przy uwzględnieniu całokształtu zebranego materiału (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 lutego 1996 r., II CRN 173/95). Przyjmuje się, że ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których Sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. W przypadku, gdy brak jest logiki w związaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo wbrew zasadom doświadczenia życiowego nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 27 lutego 2007 r., I ACa 1053/06, LEX nr 298433).

Z prawidłowo zebranego materiału sąd pierwszej instancji wyciągnął dowolne i błędne wnioski przekraczając zasadę swobodnej oceny dowodów. Sąd ten pominął, bez żadnego wyjaśnienia, te fragmenty zeznań świadków i ubezpieczonego, które jednoznacznie wskazują, że Z. P. nie wykonywał jedynie prac przy spawaniu, ale do jego obowiązków pracowniczych należały i wykonywał różne prace, w tym ujęte w rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983 r. Jednak nie można pomijać faktu, że prace przy spawaniu nie były wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, czyli przez cały roboczy dzień w spornym okresie zatrudnienia. Skoro ubezpieczony pracując w brygadzie ślusarsko-spawalniczej wykonywał prace montażowe konstrukcji stalowych, między innymi, przygotowując je dla brygady spawaczy, to wykonywane jednocześnie przez niego spawy nie dają podstaw faktycznych do ustalenia, którego dokonał Sąd Okręgowy.

Należy bowiem wskazać, co zeznali świadkowie w sprawie:

- R. K. (który pracuje w (...) od 1973 r., jako ślusarz, spawacz) zeznał, że pracował z ubezpieczonym na jednej hali; było to w latach 70-tych, 80-tych; ubezpieczony był ślusarzem i spawaczem; każdy pracował na przydzielonym stanowisku; były brygady spawalnicze i ślusarsko-spawalnicze; ubezpieczony był w brygadzie ślusarsko-spawalniczej; robili konstrukcje, formy; praca odbywała się w sąsiedztwie pracy spawaczy; spawacze spawali na całej hali; jak ubezpieczony pracował jako ślusarz też pracował przy spawaczach; ślusarz też spawał; łączył detale; pozostałe spoiny wykonywał spawacz; ślusarz robił to w krótszym czasie; spawacz spawał przez cały czas; świadek widział ubezpieczonego przy pracy; pracowali ze sobą chyba przez 15 lat; widział go przy pracy codziennie;

- C. K. (pracował w (...) w latach 1972-1991 oraz od 1997 r. i pracuje nadal) – zeznał, że pracował z ubezpieczonym na jednej hali do czasu jak się świadek zwolnił; ubezpieczony składał detale, spawał je; pracowali w dużej hali; panował tam pył, hałas; było malowanie; były brygady ślusarskie i ślusarsko-spawalnicze; spawacze pracowali tuż obok; za parawanem; spawania w brygadach mieszanych było nieraz 50% na 50%; było różnie.

Zeznania świadków w części zostały potwierdzone przez ubezpieczonego, który zeznał, że spawał elementy, sczepiał je. Chociaż Z. P. najpierw zeznał, że od 1987 r. trafił do brygady spawalniczej, to następnie wskazał, że nigdy nie pracował w brygadzie spawalniczej. I tę ostatnią okoliczność potwierdzili świadkowie oraz wynikała ona z dokumentacji pracowniczej ubezpieczonego, w której wskazywano, że Z. P. zajmował najpierw stanowisko ślusarza, a następnie ślusarza - spawacza. Dalej ubezpieczony wskazał, że wykonywał też drobne prace spawalnicze, pracował na jednej hali ze spawaczami i ślusarzami, gdzie był dym, pył. Na tej hali pracowali także tokarze, malarze, ale najwięcej było ślusarzy, którzy też spawali. Stanowiska spawaczy były bardzo blisko, przedzielone kotarami ruchomymi. Cały czas unosiły się opary. Z. P. zeznał też, że spawał 8 godzin, a jak był ślusarzem, spawaczem to spawał z przerwami. Pod koniec zatrudnienia był zatrudniony jako spawacz, ale prace ślusarskie też wykonywał.

Jednocześnie Sąd Apelacyjny, dysponując - podobnie jak Sąd Okręgowy - dokumentacją pracowniczą ze spornego okresu zatrudnienia (k. 68-126 akt sprawy) ustalił, że stanowisko pracy powierzone ubezpieczonemu zarówno pracodawca, jak i ubezpieczony określali, jako:

- ślusarz (wniosek w sprawie zatrudnienia z dnia 3 maja 1976 r. k. 81; pismo dotyczące zmiany wynagrodzenia: z dnia 1 sierpnia 1985 r. k.90, 11 lipca 1985 r. k. 91, z dnia 15 kwietnia 1986 r. k. 97, z dnia 15 października 1980 r. k. 100, z dnia 21 stycznia 1980 r. i 6 sierpnia 1981 r. k. 101, z dnia 6 lutego 1981 r. k. 103, z dnia 25 sierpnia 1982 r. k. 105, z dnia 28 lutego 1983 r. k. 107, z dnia 21 maja 1979 r. k. 119; protokół z egzaminu kwalifikacyjnego k. 99; wniosek o przyznanie wyższej kategorii zaszeregowania z dnia 6 sierpnia 1982 r. k. 104, z dnia 12 listopada 1982 r. k. 106; protokół z egzaminu kwalifikacyjnego z dnia 17 maja 1976 r. k. 115; wniosek o przeniesie na wydział PW-2 k. 118);

- ślusarz-spawacz (świadectwo wykonywania pracy zaliczonej do pierwszej kategorii zatrudnienia z dnia 3 marca 1992 r. – w okresie od 5 czerwca 1976 r. do 31 sierpnia 1987 r. według działu XIV nr 12 poz. 6 załącznika nr 1 do zarządzenia Ministra Budownictwa i PMB z dnia 1 sierpnia 1983 r. k. 71; pismo z dnia 7 stycznia 1992 r. do związków zawodowych – konsultacja przed wypowiedzeniem umowy o pracę k. 72; karta obiegowa zwolnienia z dnia 3 marca 1992 r. k. 75; świadectwo pracy z dnia 3 marca 1992 r. k. 77; wniosek o przyznanie wyżej kategorii osobistego zaszeregowania z dnia 27 czerwca 1984 r. k. 88; pismo o zmianie wynagrodzenia: z dnia 5 lipca 1991 r. i 5 lutego 1992 r. k. 93, z dnia 27 listopada 1990 r. i 27 lutego 1991 r. k. 94, z dnia 30 stycznia 1990 r., 3 lipca 1990 r. i 5 października 1990 r. k. 95, z dnia 22 marca 1988 r., 27 lutego 1989 r. i 29 sierpnia 1989 r. k. 96, z dnia 19 września 1987 r. k. 97).

Tak zgromadzony materiał dowodowy pozwala jedynie na ustalenie, że:

Z. P. w okresie zatrudnienia na stanowisku ślusarza i stanowisku –ślusarza-spawacza w (...) Zakładach (...) w G. w latach 1976-1992 faktycznie wykonywał prace ślusarsko – spawalniczo – montażowe.

Ubezpieczony pracował na jednej hali z R. K. i C. K.. R. K. wykonywał prace ślusarza i spawacza. Ubezpieczony pracował na hali ślusarsko-montażowej, na której pracowały brygady ślusarzy i brygady spawaczy. Brygady spawaczy były oddzielone kotarami, chroniącymi przed błyskiem. Na hali panowały ciężkie warunki – dym, kurz. Przygotowując konstrukcje dla brygady spawaczy ślusarze mocowali poszczególne elementy przez spawanie.

dowód: zeznanie świadka R. K. k. 56,

zeznanie świadka C. K. k. 57.

W (...) Zakładach (...) brygady spawaczy i ślusarzy-spawaczy przygotowywały elementy metalowe do budownictwa przemysłowego, następnie wysyłane do ZSRR czy Niemiec.

dowód: zeznanie uzupełniające ubezpieczonego e-protokół k. 163.

Ubezpieczony nie pracował przy pracach przy spawaniu przez 8 godzin dziennie w okresie tego zatrudnienia. Prace ślusarsko-spawalnicze zajmowały 50% na 50% czasu pracy.

dowód: zeznanie świadka R. K. k. 56,

zeznanie świadka C. K. k. 57.

Czasami zdarzało się, że brygada ślusarsko-spawalnicza cały dzień przygotowywała prace do spawania, a potem cały dzień spawała.

dowód: zeznania uzupełniające ubezpieczonego e-protokół k. 163.

Brygady były kilku osobowe (4-6 osób). W brygadzie ślusarsko-spawalniczej wszyscy członkowie zajmowali się pracami ślusarskimi i drobnymi pracami spawalniczymi.

dowód: zeznanie uzupełniające ubezpieczonego e-protokół k. 163,

zeznanie świadka R. K. k. 56.

Z. P. w czasie zatrudnienia w (...) Zakładach (...) w G. nigdy nie pracował jako spawacz w brygadzie spawalniczej.

dowód: zeznanie uzupełniające ubezpieczonego e-protokół k. 163.

Powyższe ustalono na podstawie zeznań świadków, których wiarygodność nie budzi wątpliwości, chociaż świadkowie kładąc nacisk na prace spawalnicze wykazywali sprzyjanie ubezpieczonemu w dochodzeniu prawa do emerytury. Jednocześnie mimo takiego pozytywnego nastawienia żaden ze świadków nie potwierdził, że ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy podczas spornego zatrudnienia wykonywał tylko prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym i gazowym (dział XIV poz. 12). Logika organizacji pracy i doświadczenie życiowe, przy uwzględnieniu zeznań świadków i ubezpieczonego, jednoznacznie wskazują, że praca ślusarzy przy montażu konstrukcji na hali ślusarsko-montażowej, na której były wydzielone brygady ślusarzy i spawaczy, służyła przygotowaniu konstrukcji do spawania przez brygady spawaczy. Z kolei, praca przy montażu konstrukcji obejmuje nie tylko wykonywanie spawów poszczególnych elementów, ale także ich wymierzanie, przycinanie, składanie, czyszczenie. Pisma wskazujące na stanowisko powierzone ubezpieczonemu uzupełnione zeznaniami świadków jednoznacznie – w ocenie sądu odwoławczego – wskazują, że ubezpieczony w spornym okresie nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej w związku z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Chociaż prace przy spawaniu stanowią prace w szczególnych warunkach, to jednak prace te wykonywane przy okazji pracy ślusarza przy montażu konstrukcji, już takiej pracy nie stanowią.

Zgromadzony materiał dowodowy, wyżej opisany, nie pozwala na przyjęcie, że ubezpieczony wyłącznie wykonywał prace spawacza, a taki stan przyjął sąd pierwszej instancji, skoro uznał, że ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy emerytalnej w związku z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w oparciu o wykaz A dział XIV poz. 12. Zachowana dokumentacja pracownicza, w tym świadectwo pracy oraz zeznania świadków wskazują, że ubezpieczony był zatrudniony jako ślusarz i jednocześnie wykonywał prace ślusarskie, montażowe i spawalnicze. Akta pracownicze Z. P. zawierają dokumentację wystawianą przez uprawnione osoby, w określonych w poszczególnych dokumentach datach i były prowadzone systematycznie przez cały okres zatrudnienia ubezpieczonego. Zatem, brak oceny tych dokumentów przez sąd pierwszej instancji, a faktyczne ich pominięcie przy rozstrzyganiu bez wyjaśnienia podstawy takiego działania należy uznać za - podniesioną na wstępie rozważań - dowolną ocenę materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny nie dał wiary twierdzeniu ubezpieczonego, że stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace spawacza. Żaden dowód w sprawie tych okoliczności w sposób jednoznaczny nie potwierdza. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 grudnia 2011 r., II UK 106/11 (LEX nr 1130389) wskazał, że do czynności związanych ze spawaniem (poz. 12 działu XIV wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.) nie należą prace ślusarskie, montażowe i malarskie, jeżeli nie są one objęte procesem spawania, a co najwyżej stanowią etap przygotowania do tego procesu lub obejmują czynności wykończeniowe po jego zakończeniu.

Fakt, że ubezpieczony wykonywał prace wymienione w rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983 r. nie pozwala na przyjęcie, że spełnił warunki do przyznania emerytury w wieku obniżonym. Okoliczność wykonywania takich prac bez wykazania, że prace te były wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w danym okresie pracy nie stanowi spełnienia warunku określonego w § 2 ust. 1 rozporządzenia i nie prowadzi do nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym z tego tytułu. Zgodnie bowiem z § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. W wyroku z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 21/10 (LEX nr 619638) Sąd Najwyższy wskazał, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W tym miejscu należy podkreślić, że prawo do emerytury w wieku obniżonym jest wyjątkiem od reguły, czyli zasad nabywania prawa do emerytury w wieku ogólnym (powszechnym). Skoro przepisy określające prawo do emerytury w wieku obniżonym mają charakter odstępstwa od reguły, a więc mają charakter szczególny, to oznacza, że przepisy te muszą być wykładane (interpretowane) w sposób ścisły i niedopuszczalna jest ich interpretacja rozszerzająca.

Mając na względzie powyższe należy podzielić pogląd Sądu Najwyższego zawarty w wyroku z dnia 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97 (OSNP 1998/21/638), że nie korzysta z uprawnienia do emerytury przy niższym wieku emerytalnym pracownik, który nie udowodnił, że wykonywał pracę w szczególnych warunkach i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku (§ 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.). Nadto w wyroku z dnia 21 listopada 2001 r., II UKN 598/00 (OSNP 2003/17/419), Sąd Najwyższy podkreślił, że o uprawnieniu do emerytury na podstawie § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.), decyduje łączne spełnienie przez pracownika wszystkich warunków określonych w tym przepisie, a nie jego przekonanie, że charakter lub warunki pracy wystarczają do uznania jej za wykonywaną w szczególnych warunkach.

W świetle okoliczności niniejszej sprawy konfrontacja zgromadzonej dokumentacji ubezpieczonego ze spornego okresu zatrudnienia, zeznań samego ubezpieczonego oraz zeznań zawnioskowanych świadków, wbrew wnioskom ubezpieczonego – nie mogły doprowadzić do ustalenia, że w tym czasie wykonywał on prace w warunkach szczególnych.

Odnośnie uznania przez sąd pierwszej instancji, że wykonywanie pracy bezpośrednio przy stanowiskach spawalniczych należy zaliczyć do pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu wyżej powołanych przepisów, podkreślić trzeba, że pojęcie takiej prace były już przedmiotem wykładni przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 stycznia 2008 r., I UK 192/07 (OSNP 2009/5-6/79), w którym Sąd ten stwierdził, iż wykonywanie pracy przez pracowników zatrudnionych w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk spawalniczych nie mieści się w określeniu "prace przy spawaniu" wymienionym w wykazach A i B, stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.) i nie uprawnia do uzyskania emerytury na podstawie art. 32 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j. t. Dz. U. z 2004 r., nr 39, poz. 353 ze zm.). Stanowisko to podzielił także Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 27 września 2012 r., III A Ua 363/12 (LEX nr 1223474), podziela je także Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę. Zatem, sama okoliczność, że na hali ślusarsko-montażowej pracowały brygady ślusarzy i spawaczy nie prowadzi do uznania, że praca wykonywana przez ubezpieczonego była pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu przytoczonych wyżej uregulowań. Oceny tej nie zmienia fakt, że w zarządzeniu resortowym Ministra Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej z dnia 10 sierpnia 1983 r., w pkt. 6 poz. 12 wykazu stanowisk, na których wykonywane są prace w warunkach szczególnych ujmuje stanowiska pracowników zatrudnionych w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk spawalniczych na wydziałach spawalniczych. Prace takie bowiem nie są objęte wykazem stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., a tylko prace nim objęte stanowią prace w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy emerytalnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2012 r., II UK 103/11, LEX nr 1130388). W orzecznictwie od lat ugruntowany jest pogląd, że zarządzenia wydane przez poszczególnych ministrów muszą być traktowane jako szczególne źródła prawa o charakterze wewnętrznym, które zgodnie z art. 93 ust. 2 Konstytucji mogą być adresowane wyłącznie do podmiotów podległych organowi, który je wydał, a które nie mogą kształtować sytuacji prawnej podmiotu spoza układu organizacyjnego podległego organowi wydającemu dany akt, ani stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2004 r., II UK 79/04, OSNP 2005/14/214). Analogiczne stanowisko wyraził również Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 16 października 2003 r., III AUa 1508/02 (LEX nr 193496), w którym stwierdził, że „wykazy stanowisk zamieszczone w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.), obowiązują w każdym podmiocie, w którym jest wykonywana wskazana w nich praca. Natomiast wykazy pochodzące od poszczególnych ministrów nadal zachowują wartość, lecz jedynie informacyjną i uściślającą, także w każdym podmiocie zatrudniającym pracowników na takich stanowiskach”. Dalej Sąd ów doprecyzował, że uściślenia wykazów stanowisk wymienionych w załączniku do omawianego rozporządzenia, dokonane (w innym czasie) przez właściwych ministrów, nie mają wartości normatywnej, ale wyłącznie informacyjną. Wynika to stąd, że w świetle Konstytucji z 1997 roku rozporządzenie jako akt wykonawczy oparty na ustawie nie może zawierać subdelegacji. W państwie prawnym nie jest dopuszczalne zamieszczenie w rozporządzeniu jako akcie wykonawczym upoważnienia do podejmowania określonych działań przez inny podmiot i wyposażanie go w kompetencje wykonawcze. Powyższe stanowisko w pełni zgodne jest także z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01 (OSNP 2002/10/243), w której jednoznacznie wskazano, że przepisy zarządzeń resortowych nie należą do grupy tych przepisów dotychczasowych, które z mocy art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej mają zastosowanie do pracowników, o których mowa w art. 32 ust. 2 tejże ustawy.

Powyższe rozważania należy także odnieść do okresu zatrudnienia ubezpieczonego od 3 maja 1976 r. do 31 sierpnia 1987 r. na stanowisku ślusarza. Mimo, że ubezpieczony legitymuje się świadectwem wykonywania pracy zaliczonej do pierwszej kategorii zatrudnienia z dnia 3 marca 1992 r. wskazującym, że w okresie od 15 czerwca 1976 r. do 31 sierpnia 1987 r. Z. P. wykonywał pracę na stanowisku ślusarz-spawacz wymienione w dziale XIV nr 12 poz. 6 załącznika nr 1 do zarządzenia Ministra Budownictwa i PMB z dnia 1 sierpnia 1983 r., okresu tego nie można uznać za okres zatrudnienia w warunkach szczególnych uprawniających do przyznania emerytury w wieku obniżonym na podstawie przepisów wyżej powołanych. Trzeba bowiem podkreślić, że świadectwo pracy w warunkach szczególnych wydane pracownikowi przez pracodawcę stanowi jedynie domniemanie i podstawę do przyjęcia, że okres pracy w nim podany jest okresem pracy w warunkach szczególnych. Świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach nie jest natomiast dokumentem abstrakcyjnym i musi znajdować oparcie w posiadanej przez zakład pracy dokumentacji. Wystawienie przez pracodawcę świadectwa, o którym mowa w przytoczonym przepisie, jest przy tym tylko oświadczeniem wiedzy, a nie oświadczeniem woli. Jego wystawienie albo niewystawienie przez pracodawcę nie wywołuje skutków materialnoprawnych. Świadectwo służy bowiem wyłącznie do celów dowodowych; jego treść może być zakwestionowana np. przez organ rentowy w postępowaniu o przyznanie prawa do emerytury w wieku obniżonym. Co prawda w niniejszej sprawie organ rentowy uznał wskazany okres jako okres pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy emerytalnej w związku z § 2 ust. 1 rozporządzenia, jednak umknął organowi fakt, że prace ślusarskie zostały objęte wykazem A w dziale III (W hutnictwie i przemyśle metalowym), pkt 82 (Prace ślusarskie przy remoncie wewnątrz cystern), ale jedynie jako prace ślusarskie przy remoncie wewnątrz cystern, a takiej pracy ubezpieczony z pewnością nie wykonywał. Również w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia (Dz. U. nr 13, poz. 86 ze zm.), do pierwszej kategorii zatrudnienia zostały zaliczone jedynie prace ślusarskie przy remoncie wewnątrz cystern (wykaz A, dział III W hutnictwie i przemyśle metalowym, pkt. 82). Zatem, w ocenie sądu odwoławczego, żadnego z okresu z zatrudnienia w (...) Zakładach (...) w G., ani tego przed (od 1976 r.), ani tego po 1987 roku nie można zaliczyć Z. P. jako okresu pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy emerytalnej w związku z rozporządzeniem z dnia 7 lutego 1983 r.

W związku z powyższym powołanie przez apelującego, że pracę w szczególnych warunkach wykonywał także podczas zatrudnienia w Zakładach (...) w G. od 11 września 1970 r. do 26 kwietnia 1972 r. jako aparatowy procesów polimeryzacji przy produkcji włókien chemicznych, nie prowadzi do spełnienia przesłanki wykazania 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Reasumując, zdaniem sądu odwoławczego w niniejszej sprawie nie została wykazana i tym samym spełniona zasadnicza przesłanka wymagana przy ubieganiu się o prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w myśl w art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej – Z. P. nie wykazał co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach wykonywanej w pełnym wymiarze czasu pracy i stale na danym stanowisku pracy objętym wykazem A do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.

Mając na uwadze dokonane ustalenia i ocenę prawną Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i orzekając co do istoty sprawy oddalił odwołanie.

SSA Zofia Rybicka-Szkibiel SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko