Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 4 marca 2020 r.

Sąd Rejonowy w Opocznie I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: SSR Agata Kowalska

Protokolant: st. sekr. sąd. Krystyna Grabska

po rozpoznaniu w dniu 19 lutego 2020 r. w Opocznie na rozprawie sprawy

z wniosku P. M. (1)

przy udziale M. M. (1)

o stwierdzenie nabycia spadku

1.  stwierdza, że spadek po R. G. synu S. i Z.

zmarłym dnia 19 maja 2018 r. w Ł.,

ostatnio zamieszkałym w G.

na podstawie testamentu ustnego z dnia 7 maja 2018 roku nabyła córka P. M. (2) z d. G. c. R. i M. w całości;

2.  zasądza od uczestniczki M. M. (1) na rzecz wnioskodawczyni P. M. (1) kwotę 775,00 (siedemset siedemdziesiąt pięć) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Na oryginale podpis Sędziego

Za zgodność z oryginałem

świadczy Kierownik Sekretariatu

D. D. (1)

Sąd Rejonowy w Opocznie stwierdza,

że niniejsze orzeczenie jest prawomocne

z dniem 9 czerwca 2020 roku.

O., dnia 27 listopada 2020roku

Przewodnicząca I Wydziału Cywilnego

SSR Mirosława Makowska

Sygn. akt I Ns 513/18

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni P. M. (1) we wniosku z dnia 17 września 2018 r. wnosiła o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu po R. G. s. S. i Z., zmarłym dnia 19 maja 2018 r. w Ł., ostatnio zamieszkałym we wsi G. w gminie M..

W uzasadnieniu wniosku wskazano, że spadkodawca w dniu 7.05.2018 r., będąc w Szpitalu im. (...) w Ł., oświadczył ustnie swoją ostatnią wolę w obecności świadków: E. F. (1), M. F. i M. K. (1). W testamencie R. G. powołał do spadku wnioskodawczynię. Oświadczenie spadkodawcy zostało spisane w tym samym dniu i podpisane przez niego oraz w/w świadków.

Uczestniczka postępowania M. M. (1) przyłączyła się do spadku co do zasady, z tym, że wnosiła o stwierdzenie, że spadek po zmarłym R. G. nabyły z mocy ustawy córki P. M. (1) i M. M. (1) po 1/2 części każda z nich.

Pełnomocnik uczestniczki podniósł zarzut nieważności testamentu ustnego. Kwestionował istnienie przesłanki obawy rychłej śmierci spadkodawcy oraz jego zdolności testowania w dniu złożenia oświadczenia stanowiącego treść testamentu ustnego (vide: pismo przygotowawcze z dnia 8.11.2018 r. k. 11 -12 ).

Na ostatniej rozprawie pełnomocnik uczestniczki zakwestionował ważność testamentu z powodu spisania go przez osobę, która nie jest osobą trzecią w rozumieniu przepisu o testamencie ustnym.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny

Spadkodawca R. G. zmarł dnia 19 maja 2018 r. w Ł.. Przed śmiercią zamieszkiwał w G..

/ dowód: - akt zgonu k.5 /

Spadkodawca był rozwiedziony. W charakterze spadkobierców ustawowych pozostawił dwie córki: P. M. (1) i M. M. (1).

Żadna ze spadkobierczyń nie składała oświadczenia woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, nie odrzuciła spadku ani nie została uznana za niegodną dziedziczenia.

/ dowód: - zapewnienie spadkowe k. 20 -20v,

- odpisy skrócone aktów małżeństwa k. 6, 16 /

Spadkodawca R. G. od dnia 30 kwietnia 2018 r. do dnia swojej śmierci był pacjentem Wojewódzkiego Wielospecjalistycznego Centrum Onkologii i Traumatologii im. M. K. w Ł.. Został skierowany do szpitala z powodu występujących od około dwóch tygodni przed hospitalizacją dolegliwości pod postacią osłabienia, wymiotów i mdłości, z podejrzeniem zespołu mielodysplastycznego, głębokiej pancytopenii i krwawienia do przewodu pokarmowego. Po wykonaniu gastroskopii wykluczono czynne krwawienie do przewodu pokarmowego, stwierdzono zapalenie błony śluzowej żołądka i zakażenie H. pylori. W biopsji szpiku stwierdzono szpik z naciekiem anaplastycznego nowotworu złośliwego, najprawdopodobniej obraz zespołu mielodysplastycznego szpiku z nadmiarem blastów.

W trakcie pobytu w szpitalu stan chorego oceniano jako średnio – ciężki, chory gorączkował w przedziale 38 – 40 stopni, zgłaszał bóle nadbrzusza i duszność, wymagał licznych przetoczeń preparatów krwiopochodnych, tlenoterapii.

W dniu 7 maja 2018 r. stan chorego oceniono jako gorszy w stosunku do 5. 05. 2018 r. W przeprowadzonej konsultacji chirurgicznej nie stwierdzono wskazań do leczenia chirurgicznego. W tym dniu gorączkował do 38,7 ^oC, wśród leków, które otrzymywał była morfina w dawce 5 mg co 6 godzin, miał niskie parametry morfologii krwi.

W tym dniu chory był znużony, zmęczony, ale przytomny, z zachowanym kontaktem słowno – logicznym. Na pytania członków rodziny odpowiadał pojedynczymi słowami, ale logicznie. Nikt z personelu medycznego, w tym lekarz prowadzący M. K. (1), nie odnotował w dniu 7. 05. 2018 r. u spadkodawcy zaburzeń poznawczych uzasadniających potrzebę konsultacji psychiatrycznej ani psychologicznej.

W kolejnych dniach stan klinicznych chorego ulegał stopniowemu pogorszeniu. Zdiagnozowano u niego zespół mielodysplastyczny (...), zapalenie płuc o nieznanej etiologii, zapalenie błony śluzowej żołądka o etiologii H. P., niewydolność wielonarządową, co skutkowało jego zgonem w dniu 19 maja 2018 r.

/ dowód: - dokumentacja medyczna k. 25 – 140,

- zeznania świadków: M. K. (1) k. 150v – 151,

M. F. k. 151 – 151v,

E. F. (1) k. 151v – 152,

R. M. k. 162v – 163,

J. M. k.163- 164 /

W dniu 7 maja 2018 r. w godzinach przedpołudniowych R. G., poinformowany o stanie swojego zdrowia, podjął decyzję o sporządzeniu testamentu. Swoją ostatnią wolę oświadczył ustnie w obecności córki P. M. (1) oraz trzech świadków: znajomej E. F. (1), jej synowej M. F. i lekarza prowadzącego M. K. (1). Oświadczył wówczas, że na wypadek swojej śmierci cały swój majątek przekazuje córce P. M. (1).

Bezpośrednio po złożeniu oświadczenia jego treść spisała na sali chorych P. M. (1), z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma.

Pod oświadczeniem podpisali się: spadkodawca i wszyscy trzej świadkowie.

Powyższy dokument został otwarty i ogłoszony przez Sąd Rejonowy w Opocznie w dniu 18.12.2018 r. w sprawie sygn. akt 690/18.

/ dowód: - zeznania świadków: M. K. (1) k. 150v – 151,

M. F. k. 151- -151v,

E. F. (1) k.151v – 152,

- testament z dnia 7.05 2018 r. k.2 w aktach sprawy sygn. akt

I Ns 690/18 /

Stan zdrowia R. G. w dniu 7 maja 2018 r. był ciężki i przy uwzględnieniu postawionej wówczas diagnozy, odczuwalnych dolegliwości, wdrożonego leczenia i planowanej diagnostyki istniała u niego obawa rychłej śmierci.

/ dowód: - opinia biegłego sądowego z zakresu chirurgii onkologicznej D.

P. k. 170 – 172 /

Z psychologicznego punktu widzenia, biorąc pod uwagę stan zdrowia spadkodawcy w dniu 7 maja 2018 r., w tym zwłaszcza gorączkowanie spadkodawcy, podawane leki, w tym szczególnie morfinę ( w dość niskiej dawce ), u spadkodawcy R. G. nie występowało w tym dniu wyłączenie lub ograniczenie w jakimkolwiek stopniu zdolności do świadomego i swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia woli.

/ dowód: - opinia biegłego sądowego w dziedzinie psychologii J. J.

k. 192 – 193 /

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 926 § 1 k. c. powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.

Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą ( art. 926 § 2 k. c. ).

W myśl art. 952 § 1 k. c. jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.

Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem daty i miejsca oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie (art. 952 § 2 k. c.).

Powołany przepis art. 952 k. c. w § 3 stanowi, że w wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Przeprowadzony w sprawie materiał dowodowy potwierdził, że testament z dnia 7 maja został sporządzony w sytuacji, gdy istniała obawa rychłej śmierci spadkodawcy. Przeprowadzona w sprawie opinia biegłego sądowego z zakresu chirurgii onkologicznej D. P. potwierdziła, że obawa rychłej śmierci spadkodawcy była uzasadniona okolicznościami o charakterze obiektywnym. Rzetelna, obiektywna opinia biegłego w tym przedmiocie nie była kwestionowana przez żadną ze stron. Przesłuchani w sprawie świadkowie potwierdzili ponadto istnienie po stronie testatora, powiadomionego o postawionej diagnozie i odczuwającego silne dolegliwości, subiektywnych odczuć co do obawy rychłej śmierci, które także nie są pozbawione znaczenia prawnego, choćby w odniesieniu do istnienia animus testandi (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30.10.2018 r.,II CSK 260/18; L. ).

Jak wynika z zupełnej i bezstronnej opinii biegłego z zakresu psychologii J. J., testator R. G. w momencie składania w dniu 7 maja 2018 r. oświadczenia woli zawierającego rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci nie znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli ( art. 945 §1 pkt 1 k.c. ).

W świetle powyższych ustaleń podniesiony przez pełnomocnika uczestniczki zarzut nieważności testamentu nie jest uzasadniony.

Bezspornym jest w sprawie, że spadkodawca oświadczył swoją ostatnią wolę ustnie w obecności trzech świadków, co do których nie zachodziła bezwzględna ani względna niezdolność do pełnienia tej roli ( art.956 k.c. i art. 957 k.c.).

Treść testamentu została stwierdzona pismem, które zawiera wszystkie elementy ustawowe. W dokumencie wskazano miejsce i datę oświadczenia oraz miejsce i datę sporządzenia pisma. Należy pamiętać, że wymaganie podania miejsca złożenia oświadczenia i miejsca sporządzenia pisma jest spełnione, gdy wskazana zostanie miejscowość, w której nastąpiło zdarzenie ( tak: Komentarz do Kodeksu cywilnego pod red. Elżbiety Skowrońskiej – Bocian, Wyd. Prawnicze, Warszawa 1999r.,str. 115 ). Pod treścią oświadczenia złożyli podpisy wszyscy świadkowie i spadkodawca.

Zgodzić się należy natomiast z zarzutem pełnomocnika uczestniczki, że treść testamentu nie została stwierdzona w dokumencie spisanym w dniu 7.05.2018 r. przez osobę uprawnioną z mocy ustawy.

Skutki prawne może wywrzeć tylko taki testament ustny, którego treść została stwierdzona w sposób przewidziany w art. 952 § 2 lub § 3 k. c. Testament ustny, którego treść nie została prawidłowo stwierdzona, pozostaje wprawdzie testamentem ważnym, ale bezskutecznym.

W stanie faktycznym niniejszej sprawy spisanie oświadczenia spadkodawcy, złożonego ustnie w obecności trzech świadków, przez wnioskodawczynię powołaną tym oświadczeniem do dziedziczenia jako jedyną spadkobierczynię, nie spełnia warunków stwierdzenia treści testamentu ustnego w sposób przewidziany w art. 952 § 2 k. c.

W orzecznictwie początkowo dominował pogląd, że w charakterze osoby trzeciej spisującej treść testamentu nie może wystąpić osoba powołana w testamencie do dziedziczenia lub zainteresowana treścią rozrządzeń spadkodawcy w taki sposób, że obejmowałby ją zakaz bycia świadkiem testamentu ( tak uchwała Sądu Najwyższego z 27.11.1969 r.; OSNCP 1970, Nr 6, poz.106 ). W kolejnych orzeczeniach Sądu Najwyższego można było zaobserwować tendencję odmienną ( zob. uchw. SN z 22.03.1989 r.,III CZP 22/89; uchw. SN z 10.01.1991 r.,III CZP 74/90; post. SN z 10.10.2000 r.; opublikowane L. ).

Obecnie nie budzi wątpliwości w orzecznictwie, że z zakresu pojęcia „osoby trzeciej ‘’ w rozumieniu tego przepisu należy wyeliminować osoby, które same uzyskują korzyść ze spadku oraz osoby, których najbliżsi taką korzyść otrzymują (zob. uchw. SN (7) z 23.11.2001 r.,III CZP 54/01, postanowienie SN z 10.05.2002 r., IV CKN 1044/00; opublikowane L. ). Stanowisko, że spadkobierca powołany w testamencie ustnym nie jest osobą trzecią w rozumieniu art. 952 § 2 k. c. zostało powtórzone w kolejnych orzeczeniach Sądu Najwyższego ( zob. post. SN z 13.10.2005 r.,I CK 153/05; post. SN z 15.02.2008 r.,I CSK 381/07; post SN z 14.03.2019 r.,IV CSK 73/19; opublikowane L. ).

Należy jednak pamiętać, że jeżeli treść oświadczenia spadkodawcy nie została prawidłowo stwierdzona w sposób określony w art. 952 § 2 k. c., pozostaje możliwość stwierdzenia treści testamentu ustnego na podstawie zgodnych zeznań świadków testamentu złożonych przed sądem, stosownie do art. 952 § 3 k. c.

W uchwale z dnia 13.02. 1980 r.,III CZP 69/79 (opubl. L. ) Sąd Najwyższy orzekł, że stwierdzenie treści testamentu ustnego na podstawie zeznań świadków dopuszczalne jest, gdy nie zostało sporządzone pismo, o którym mowa w art. 952 § 2 k. c., lub jest ono wadliwe (zob. też post. SN z 16.07 2003 r., V CKN 434/01; opubl. L. ).

W postanowieniu z dnia 14.03.2019 r., IV CSK 73/19 Sąd Najwyższy stwierdził, że w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku, których celem jest ustalenie kto i na jakiej podstawie jest spadkobiercą osoby zmarłej, sąd – stosownie do art. 670 k.c. – z urzędu bada, kto jest spadkobiercą, przy czym obowiązek ten dotyczy zarówno spadkobierców powołanych do spadku z ustawy, jak i z testamentu. Nałożenie przez ustawę na sąd takiego obowiązku oznacza, że sąd, niezależnie od wniosków, powinien podejmować czynności dopuszczalne w stanie sprawy, konieczne do poczynienia takiego ustalenia. Sytuacja taka zachodzi m. in. wtedy, gdy sądowi wiadomo jest od zainteresowanych, że zostało złożone oświadczenie testatora, którego treść nie została skutecznie spisana, oraz znane są sądowi dane osób, które miały być świadkami testamentu ( opubl. L. ). Taka sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie.

Ten sposób stwierdzenia treści testamentu na podstawie art. 952 § 3 k. c. jest ograniczony terminem 6 miesięcy od otwarcia spadku. W uzasadnieniu powołanego wyżej postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14.03.2019 r., IV CSK 73/19 stwierdzono, że termin ten jest zachowany nie tylko w razie złożenia zeznań przez świadków przed jego upływem, ale także wtedy gdy przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku został złożony wniosek o stwierdzenie nabycia spadku wymieniający osoby i adresy świadków, chociażby świadkowie zostali przesłuchani już po upływie terminu ( por. uchw. SN z 3.10.1969r., III CZP 75/69, RPEiS 1970, z. 2, str.362; post. SN 14.12.2000r.,I CKN 668/00,OSNC 2001/10/151; post. SN z 30.10.2018r.,II CSK 260/18, L. ).

W myśl art. 924 k.c. spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy.

Spadkodawca R. G. zmarł dnia 19 maja 2018 r.

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, wymieniający osoby będące świadkami testamentu ustnego, został złożony w dniu 17 września 2018 r., a zatem z zachowaniem terminu z art. 952 § 3 k. c.

Przesłuchani w sprawie świadkowie testamentu, tj. E. F. (2), M. F. i M. K. (1) złożyły spójne zeznania odnośnie okoliczności i przebiegu czynności. Wszystkie one były świadome pełnionej wówczas funkcji i wyraziły na to zgodę. Były one obecne przez cały czas oświadczania woli przez testatora, rozumiały treść oświadczenia spadkodawcy. Zgodne zeznania świadków pozwalają ustalić treść dokonanego przez spadkodawcę rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Z ich zeznań wynika, że R. G. w sposób jednoznaczny i wyraźny oświadczył, że cały swój majątek na wypadek śmierci przekazuje córce P. M. (1). Taka treść oświadczenia woli została spisana w tym samym dniu i miejscu ( choć z przyczyn formalnych nieskutecznie ) i podpisali się pod nią wszyscy świadkowie.

Mając powyższe na uwadze Sąd na mocy art. 952 § 3 k. c. stwierdził treść testamentu ustnego przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem i orzekł jak w punkcie 1. postanowienia.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 2 k.p.c., wobec istnienia sporu co do ważności testamentu. Na koszty te złożyły się: poniesione opłaty sądowe – 50 zł i 5 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika według norm przepisanych – 720 zł.