Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 marca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 marca 2014 r. w Kaliszu

apelacji pozwanego (...) w P.

od wyroku Sądu Rejonowego w Kaliszu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 3 grudnia 2013 r. sygn. akt IV P 151/13

w sprawie z powództwa B. U.

przeciwko (...) w P.

o odszkodowanie

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 60,00zł (sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą.

UZASADNIENIE

Powódka B. U.wystąpiła z pozwem przeciwko pozwanemu (...), z siedzibą w P., o uznanie wręczonego wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne oraz o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych. W toku procesu w miejsce uznania wypowiedzenia za bezskuteczne domagała się zasądzenia odszkodowania w kwocie 9.222,00 zł. W uzasadnieniu pozwu powódka podniosła, iż podana w wypowiedzeniu umowy o pracę przyczyna uzasadniająca to wypowiedzenie, likwidacja stanowiska pracy oraz zmiany restrukturyzacyjne, jest zbyt ogólnikowa. Ponadto powódka wskazała, iż na dworcu w J.zatrudnionych jest 7 osób na tym samym stanowisku co ona, czyli na stanowisku kasjerki, a pracodawca nie podał, jakimi kryteriami kierował się dobierając pracownika do zwolnienia. Kolejnym zarzutem powódki był okoliczność, iż pozwana spółka nie poinformowała związku zawodowego o zamiarze wypowiedzenia umowy o pracę powódce.

W odpowiedzi na pozew pozwany (...), z siedzibą w P., wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwany podniósł, iż przyczyną wypowiedzenia powódce umowy o pracę był likwidacja stanowiska pracy na jakim dotychczas pracowała w związku ze zmianami restrukturyzacyjnymi u pozwanej. Ta likwidacja stanowiska pracy czy też zmiany restrukturyzacyjne miały polegać na ograniczeniu otwarcia kasy biletowej nr (...) na stacji w J.. Odnosząc się do zarzutu braku kryteriów doboru pracownika do zwolnienia pozwany wskazał, iż były to obiektywne kryteria. Pracodawca miał wiedzę, że wynagrodzenie za pracę powódki nie jest jedynym źródłem jej utrzymania.

Sąd Rejonowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu wyrokiem z dnia 3 grudnia 2013 r. zasądził od pozwanego na rzecz powódki dochodzone przez nią odszkodowanie i orzekł o kosztach procesu. Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

Powódka B. U.u pozwanego (...) w P.i jego poprzedników prawnych była zatrudniona na umowę o pracę na czas nieokreślony od dnia 4 sierpnia 1983 r. Ostatnio pracę wykonywała na stanowisku kasjerki na dworcu w J., za przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem 3 074,97 zł.

W pozwanej firmie (...)w P.od dłuższego czasu trwa proces zwolnień pracowników. Zwolnieniami tymi były objęte również kasjerki w C., P., Ś., K., J., O.i K. (1). Zostały zlikwidowane kasy biletowe w Ś.i w P.. Ograniczono czas pracy kas biletowych w K. (2), O.i K. (1). Z 40 kasjerów na dzień 30 września 2013 r. pozostało 24 kasjerów. Ponadto kasjerki są przenoszone na dworce do innych miejscowości.

Około 20 kwietnia 2013 r. Naczelnik Sekcji (...)w O., któremu podlegają kasjerki, otrzymał telefoniczne polecenie od Dyrektora (...) w P., aby ograniczyć czas pracy kas biletowych w J.celem zmniejszenia zatrudnienia o jednego pracownika.

Naczelnik chcąc uniknąć zwolnienia zorganizował spotkanie kasjerek jak i rozmawiał telefonicznie z pracownikami z propozycją, aby wyrazili oni zgodę na urlop bezpłatny na czas określony.

W dniu 27 marca 2013 r. Dyrektor (...)w P.wydał polecenie o ograniczeniu czasu pracy kasy biletowej nr (...)na dworcu w J.. Dotychczas ta kasa była czynna codziennie przez 8 lub 12 godzin. Obecnie jest czynna w piątki i poniedziałki od 7.00 do 15.00, a w niedziele od 15.00 do 20.00. Druga kasa nr (...) jest kasą całodobową, z przerwą od 23.30 do 3.30, kiedy to dworzec jest zamykany. Na dworcu w J.zatrudnionych było 7 kasjerek. Kasjerem rachunkozdawcą kasy nr (...), do obowiązków którego należało rozliczenie kasy, była powódka. Bezpośredni przełożony powódki, G. P., będąca kasjerem liniowym, uznała, iż spośród innych kasjerów najbardziej do tego nadaje się powódka z uwagi na jej zaangażowanie w pracę. Na kasie tej, jako kasie całodobowej, było więcej raportów do rozliczenia niż na kasie (...). Ponadto na kasie nr (...) należało jeszcze rozliczyć bilety komunikacji miejskiej. G. P.nie miała żadnych zastrzeżeń co do pracy powódki jako rachunkozdawcy. Staż pracy kasjerek w J.i powódki był porównywalny. Praca każdej z kasjerek była dobrze oceniana przez bezpośrednich przełożonych.

Wobec nieprzyjęcia propozycji przez kasjerki dotyczącej wnioskowania o urlopy bezpłatne Naczelnik podjął decyzję o złożeniu wypowiedzenia umowy o pracę powódce. Podejmując tę decyzję kierował się informacją uzyskaną z kadr, że powódka „jako wdowa dostaje po zmarłym mężu rentę rodzinną. Rentę tę dostaje też jej małoletnie uczące się dziecko”. Wobec tego Naczelnik uznał, że powódka, po ustaniu zatrudnienia, nie pozostanie bez środków do życia. Przy czym wybierając pracownika do zwolnienia nie porównywał sytuacji rodzinnej i majątkowej powódki z sytuacją rodzinną i majątkowa pozostałych kasjerek.

W dniu 21 marca 2013 r. pozwany zwrócił się do Związku Zawodowego (...) przy (...), reprezentującego powódkę, z informacją o zamiarze wypowiedzenia powódce umowy o pracę. Jako przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę w piśmie do Związku pozwany podał „likwidację stanowiska pracy oraz zmiany organizacyjne”. Pismem z dnia 25 marca 2013 r. Związek poinformował pozwanego, iż nie wyraża zgody na rozwiązanie umowy o pracę powódką.

W dniu 27 marca 2013 r. pozwany złożył powódce oświadczenie w formie pisemnej w przedmiocie wypowiedzenia umowy o pracę. Jako przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie pozwany podał „likwidację stanowiska oraz zmiany restrukturyzacyjne”.

Powódka na swoim utrzymaniu ma niepełnoletniego syna, na którego otrzymuje alimenty w kwocie 500,00 zł. Po rozwiązaniu umowy o pracę powódka uzyskała prawo do renty rodzinnej po zmarłym mężu w kwocie 1.400,00 zł. Powódce w żaden sposób pracodawca nie wyjaśnił dlaczego to ona została zwolniona. Linie kolejowe należące dotychczas do pozwanego w 45% przejęło nowo utworzone przedsiębiorstwo (...) Spółka z o.o., co wiąże się z koniecznością zwolnień u pozwanego.

W ocenie Sądu I instancji przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie umowy o pracę powódce jest rzeczywista i konkretna. W pozwanej spółce doszło do likwidacji stanowiska pracy kasjerki na dworcu w J., wskutek ograniczenia czasu otwarcia jednej z kas biletowych. W grupie zawodowej kasjerek ograniczono zatrudnienie z 40 do 24 osób. Jednak wręczone powódce wypowiedzenie umowy o pracę jest, w myśl art. 45 § 1 k.p., uzasadnione gdyż pozwany nie zastosował w niniejszej sprawie jakichkolwiek kryteriów doboru pracownika do zwolnienia.

Wypowiedzenie umowy o pracę wręczono powódce, gdyż Naczelnik uzyskał informację z kadr, że po utracie pracy nie pozostanie ona bez środków do życia. Nie porównał jednak sytuacji materialnej i rodzinnej powódki z sytuacją materialną i rodzinną innych kasjerek. Przy czym porównanie to w ocenie Sądu należało odnieść nie tylko do kasjerek zatrudnionych w J., ale także w pozostałych placówkach, podlegających Sekcji (...)w O., zważywszy na dużą rotację wśród kasjerek. Gdyby przyjąć kryterium sytuacji rodzinnej, to należy zwrócić uwagę, że powódka wręcz powinna być chroniona jako osoba samotnie wychowująca dziecko.

Jak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 czerwca 2012 r. wydanym w sprawie o sygn. I PK 258/11, opubl. LEX nr 1228589, w tezie 2, jako kryterium doboru pracowników do zwolnienia można przyjąć ocenę jedynie ich kompetencji istotnych z punktu widzenia pracodawcy, z pominięciem, jako mniej doniosłych, innych kryteriów np. dotychczasowego przebiegu pracy zawodowej, stażu zatrudnienia, doświadczenia zawodowego, formalnych kwalifikacji (wykształcenia).

Niewątpliwie pozwany nie zastosował tego podstawowego kryterium, skoro zwolnił powódkę, która wykonywała pracę na stanowisku kasjera – rachunkozdawcy. Było to odpowiedzialne stanowisko i skoro akurat te czynności powierzono powódce spośród pozostałych kasjerek zatrudnionych w J., to należy uznać, iż powódkę oceniano jako jednego z najlepszych pracowników.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 stycznia 2013 r. w sprawie o sygn. I PK 172/12 opubl. LEX nr 1312564, w tezie 2, orzekł, iż pracodawca, który przy dokonywaniu redukcji zatrudnienia z przyczyn organizacyjnych stosuje określone zasady (kryteria) doboru pracowników do zwolnienia z pracy, powinien wskazując przyczynę wypowiedzenia, nawiązać do zastosowanego kryterium doboru pracownika do zwolnienia z pracy.

Wręczone powódce wypowiedzenie w żaden sposób nie nawiązuje do zastosowanych kryteriów doboru pracownika do zwolnienia, bo pozwany pracodawca nie zastosował żadnych kryteriów.

W tych okolicznościach i na podstawie wyżej powołanych przepisów i art. 47 ¹ k.p. w związku z art. 36 § 1 punkt 3 k.p.

Sąd I instancji zasądził na rzecz powódki odszkodowanie. O kosztach procesu, poniesionych przez powódkę, orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z § 11 ustęp 1 punkt rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. nr 163, poz. 1349 z późniejszymi zmianami).

O nieuiszczonych kosztach sądowych orzekł przy zastosowaniu przepisu art. 113 § 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. nr 167, poz. 1398 z późniejszymi zmianami) w związku z 13 ustęp 1 tej samej ustawy i art. 98 k.p.c., przy czym opłatę ustalono od wartości przedmiotu sporu w kwocie 9 222,00 zł.

O rygorze natychmiastowej wykonalności Sąd orzekł na podstawie art. 477 ² § 1 k.p.c.

Apelację od wyroku Sądu Rejonowego wniosła strona pozwana, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając mu:

1.  naruszenie przepisu prawa procesowego art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie zasad swobodnej oceny dowodów polegające na przyjęciu, wbrew zasadom doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania, iż:

a)  pozwany nie zastosował żadnych kryteriów doboru pracownika do zwolnienia;

b)  pozwany nie zastosował jako kryterium doboru pracownika do zwolnienia oceny kompetencji istotnych z punktu widzenia pracodawcy;

c)  powódka powinna być chroniona jako osoba samotnie wychowująca dziecko;

d)  powódkę oceniano jako jednego z najlepszych pracowników;

e)  pracodawca winien przy doborze pracowników do zwolnienia brać pod uwagę wszystkie kasjerki z Sekcji O., a nie jedynie z J., które to naruszenia miały istotny wpływ na treść orzeczenia;

2.  naruszenie przepisu prawa materialnego art. 45 § 1 i 2 k.p. poprzez jego błędne zastosowanie polegające na przywróceniu powódki do pracy pomimo braku przesłanego do powyższego.

Mając na uwadze powyższe wnosiła o:

1.  zmianę wyroku Sądu I instancji poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej zwrotu kosztów postępowania w I instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych,

2.  zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej zwrotu kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych,

ewentualnie o:

3.  uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Powódka w odpowiedzi na apelację wniosła o oddalenie apelacji i oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania w II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż podniesione w niej zarzuty nie są uzasadnione.

W pierwszej kolejności stwierdzić trzeba, że Sąd Rejonowy poczynił w sprawie prawidłowe ustalenia, które sąd odwoławczy w pełni podziela i przyjmuje za własne, stąd też nie zachodzi potrzeba powtórnego ich przytaczania.

Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 233 k.p.c., gdyż Sąd I instancji w sposób prawidłowy i wszechstronny ocenił zebrany w sprawie materiał dowodowy nie przekraczając przy tym zastrzeżonej dla sądu zasady swobodnej oceny dowodów.

Sąd I instancji trafnie ustalił i przyjął, że pracodawca wypowiadając powódce umowę o prace nie wskazał w piśmie wypowiadającym żadnych kryteriów, na podstawie których powódka wytypowana została do zwolnienia spośród kasjerek zatrudnionych w J.. Zwolnienie pracodawca wręczył tylko w oparciu o uzyskaną informację, że powódka poza wynagrodzeniem za pracę ma jeszcze inne źródło utrzymania i po zwolnieniu nie pozostanie bez środków do życia.

W świetle zgromadzonego w sprawie materiału uzasadniona jest konstatacja Sądu I instancji, iż pozwany pracodawca nie zastosował żadnych kryteriów doboru pracownika do zwolnienia, gdyż nie dokonywał porównania sytuacji materialnej i rodzinnej kasjerek zatrudnionych w J..

Zgodzić się należy ze stroną skarżącą, iż to nie do sądu należy ocena, który pracownik w ramach Spółki ma dokonywać wyboru pracowników do zwolnienia, lecz w oparciu o jakie kryteria ma nastąpić ten wybór. Zwykle ocena pracowników pod tym kątem należy do ich bezpośrednich przełożonych. Jednakże pracodawca, typując pracowników do zwolnienia, może oprzeć się i poprzestać na ocenie dokonanej przez wyspecjalizowany, profesjonalny podmiot zajmujący się ocenianiem kompetencji pracowników i potrafiący dokonać obiektywnej oceny w oparciu o wypracowaną metodologię (wyrok SN z dnia 1 06. 20121 r., II PK 258/11).

Jeżeli pracodawca dokonuje redukcji zatrudnienia, to zobowiązany jest stosować określone kryteria doboru pracownika do zwolnienia w stosunku do pracowników zatrudnionych na tych samych stanowiskach. Wskazując przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę powinien jednocześnie nawiązać do kryterium, jakie zastosował wobec zwalnianego pracownika, aby wiedział on w jaki sposób został oceniony i wytypowany do zwolnienia.

Wskazana powódce przyczyna wypowiedzenia, w postaci likwidacji stanowiska i zmian restrukturyzacyjnych, wiązała się z koniecznością dokonania wyboru do zwolnienia jednej z kasjerek i według utrwalonej oraz dominującej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego wymagała wskazania powódce zastosowanych kryteriów wyboru pracownika do zwolnienia z pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2008 r. I PK 86/08, z 10 stycznia 2002 r. I PKN 780/00, z 1 czerwca 2012 r. II PK 258/11, z 25 stycznia 2013 r. I PK 172/12, z 18 września 2013 r. II PK 5/13). Zastosowane kryteria wyboru do zwolnienia z pracy powinny być wskazane zwalnianemu pracownikowi już w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o pracę, a nie dopiero ujawniane czy poznawane w postępowaniu sądowym w związku z jego odwołaniem od wypowiedzenia, gdyż spór przed sądem pracy toczy się tylko w granicach wcześniej podanej przyczyny.

Pracodawca pozbawiony jest możliwości powoływania w toku postępowania sądowego innych przyczyn przemawiających za zasadnością wypowiedzenia umowy o pracę a w szczególności przytaczania kryteriów wyboru pracownika do zwolnienia, stanowiącego najistotniejsza część przyczyny wypowiedzenia w sytuacji dokonywania redukcji zatrudnienia.

Ocena zasadności wypowiedzenia, dokonanego z przyczyn organizacyjnych i ekonomicznych, w stosunku do osób zajmujących te same stanowiska, z reguły polega na kontroli kryteriów doboru pracownika do zwolnienia. Stąd waga tych okoliczności jest tak znacząca dla zasadności wypowiedzenia, że nie można pozbawiać pracownika możliwości zapoznania się z nimi już w momencie wypowiedzenia umowy o pracę i ewentualnego kwestionowania ich w chwili złożenia odwołania do sądu. Tymczasem w przedmiotowej sprawie pracodawca nie podał powódce w oparciu o jakie kryteria nastąpił jej wybór do zwolnienia spośród osób zatrudnionych na stanowiskach kasjerek. Powódka nie wiedziała czym uzasadniona była decyzja pracodawcy, gdyż, jak wynika z jej zeznań, przyczyny wyboru do zwolnienia powódki nie zostały jej podane nawet w odpowiedzi na jej ustne zapytanie skierowane pod adresem Naczelnika.

Co do zarzutu naruszenia art. 45 k.p. to również nie jest on uzasadniony.

Ocena zasadności wypowiedzenia umowy o pracę, w sytuacji osób zajmujących te same stanowiska, polega na kontroli kryteriów doboru pracownika do zwolnienia. Może być zatem dokonana przez sąd tylko wówczas, gdy kryteria doboru pracownika do zwolnienia zostały mu przez pracodawcę podane i mogą tym samym być poddane kontroli przez sąd rozpatrujący jego odwołanie.

Natomiast w sytuacji całkowitego braku podania zasad doboru pracownika do zwolnienia wypowiedzenie zawsze będzie musiało być uznane za nieuzasadnione i skutkować przywróceniem pracownika do pracy bądź, tak jak to miało miejsce w niniejszej sprawie, sprowadzać się do zasądzenia odszkodowania stosownie do wybranego przez pracownika żądania.

W tym stanie rzeczy apelacja z braku uzasadnionych podstaw podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą orzeczono na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163. poz. 1349 ze zm.).