Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 grudnia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 6 grudnia 2018 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Company Spółki Akcyjnej w S.

przeciwko Syndykowi masy upadłości (...) Spółki Akcyjnej w upadłości likwidacyjnej w T.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda
od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 9 marca 2018 r. sygn. akt IX GC 208/17

I.  oddala apelację,

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 11 250 (jedenaście tysięcy dwieście pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Małgorzata Zwierzyńska SSA Dorota Gierczak SSA Marek Machnij

Sygn. akt I AGa 318/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 9 marca 2018 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku w sprawie o sygn. akt IX GC 208/17 oddalił powództwo (punkt I), zasądził od powoda (...) Company Spółki Akcyjnej w G. na rzecz pozwanego Syndyka Masy Upadłości (...) Spółki Akcyjnej w upadłości likwidacyjnej w T. kwotę 15.017 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt II) i przejął koszty sądowe w kwocie 100.000 zł, od których uiszczenia zwolniony był powód na rachunek Skarbu Państwa (punkt III).

Sąd I instancji ustalił, że umową z dnia 21 czerwca 1999 r. (...) Spółka Akcyjna w T. zbył na rzecz powoda (...) Company Spółki Akcyjnej nieruchomości gruntowe położone w T., tj. działkę nr (...), dla których obecnie Sąd Rejonowy w Kartuzach prowadzi księgi wieczyste pod numerami odpowiednio (...), (...) oraz (...) za cenę 3.200.000,00 zł. Następnie powód umową sprzedaży z dnia 8 maja 2000 r. zbył te nieruchomości na rzecz J. B.. J. B. jest obecnie prezesem zarządu powodowej spółki. Był również członkiem rady nadzorczej oraz akcjonariuszem (...) Spółki Akcyjnej w T..

Pozwami zarejestrowanymi w Sądzie Okręgowym w Gdańsku pod sygn. I C 2027/00 i I C 2256/00 wierzyciele (...) Spółki Akcyjnej w T. domagali się uznania za bezskuteczne względem siebie wskazanych umów sprzedaży i sprawy te zostały następnie połączone do wspólnego rozpoznania pod sygnaturą I C 1477/00.

Postanowieniem Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 12 marca 2001 r. sygn. akt U 23/00 została ogłoszona upadłość (...) Spółki Akcyjnej w T..

Następnie do toczącego się postępowania w sprawie I C 1477/00 w miejsce powodów wstąpił Syndyk Masy Upadłości (...) Spółki Akcyjnej, który domagał się uznania za bezskuteczne względem masy upadłości wskazanych umów sprzedaży.

Prawomocnym wyrokiem z dnia 16 czerwca 2005 r. wydanym w sprawie sygn. I C 1477/00 przeciwko (...) Company S.A. oraz J. B. Sąd Okręgowy w Gdańsku uznał za bezskuteczne w stosunku do wierzycieli Masy Upadłości (...) Spółki Akcyjnej w T. umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 21 czerwca 1999 r. i 8 maja 2000 r. oraz nakazał J. B. by wydał masie upadłości przedmiotowe nieruchomości. Następnie wyrokiem z dnia 21 listopada 2006 r. wydanym w sprawie I ACa 267/06 Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił apelację J. B. od wyroku z dnia 16 czerwca 2005 r.

Wyrokiem z dnia 4 marca 2008 r. wydanym w sprawie IV CSK 465/07 na skutek kasacji wniesionej przez J. B., Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 listopada 2006 r. w części oddalającej apelację J. B. dotyczącą uznania za bezskuteczną umowy z dnia 8 maja 2000 r. oraz nakazania wydania nieruchomości. Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia z dnia 15 października 2008 r. wydanym w sprawie sygn. I ACa 552/08 oddalił apelację J. B. od wyroku z dnia 16 czerwca 2005 r.

Umowami z dnia 19 stycznia 2015 r. oraz 29 grudnia 2015 r. pozwany na podstawie art. 118 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe (tj. z 1991 r., Dz. U. Nr 118, poz. 512 ze zm.) zbył przedmiotowe nieruchomości w ramach nieograniczonego przetargu ofertowego. Pismami z dnia 20 stycznia 2015 oraz 29 grudnia 2015 Syndyk Masy Upadłości poinformował J. B., jako właściciela tychże nieruchomości o dokonanej sprzedaży. Z tytułu zawartych umów sprzedaży masa upadłości uzyskała łącznie kwotę 3.892.551,50 zł.

Pismem z dnia 18 lipca 2016 r. powód wystąpił do pozwanego o zwrot sumy zapłaconej na poczet nabycia nieruchomości w 1999 r., jednakże pozwany pismem z dnia 2 sierpnia 2016 r. odmówił zapłaty wyjaśniając, że powód powinien zgłosić swoje roszczenia do masy upadłości w trybie art. 150 i n. DawPrUpadł, z czym z kolei nie zgodził się powód w piśmie z dnia 12 grudnia 2016 r.

Pismem z dnia 12 grudnia 2016 r. powód wystąpił do Sędziego Komisarza w sprawie VI U 137/05 o upomnienie syndyka o zaniedbanie obowiązków polegających na konieczności zaspokojenia z urzędu wierzytelności powoda o zapłatę kwoty 3.200.000 zł bez konieczności zgłoszenia jej do masy upadłości. Postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2017 r. Sędzia Komisarz oddalił wniosek.

Postanowieniem z dnia 21 grudnia 2017 r. Sędzia Komisarz w sprawie V. G. 12/17 oddalił zarzuty powoda o planu podziału masy upadłości, w którym nie została ujęta kwota wierzytelności 3.200.000 zł należna wierzycielowi z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia masy upadłości na skutek zwrócenia masie przedmiotowych nieruchomości.

Postanowieniem z dnia 1 lutego 2018 r. Sędzia Komisarz zatwierdził ostateczny plan podziału funduszów masy upadłości.

Powyższy stan faktyczny, Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o dokumenty i inne środki dowodowe w rozumieniu art. 309 k.p.c. przywołane w części uzasadnienia ustalającej stan faktyczny. Treść i autentyczność przedłożonych kserokopii złożonych dokumentów nie była przez strony kwestionowana, dlatego też uznano je za wiarygodne dowody w sprawie.

Dokumenty urzędowe przedłożone do akt sprawy, takie jak odpisy orzeczeń, czy odpisy KRS stosownie do treści art. 244 § 1 k.p.c. korzystały z domniemania zgodności z prawdą tego co zostało w nich urzędowo poświadczone.

Sąd I instancji pominął załączoną do odpowiedzi na pozew opinię sporządzoną dla Prokuratury Apelacyjnej w Gdańsku uznając, iż nie miała ona znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy (k. 146-161).

Sąd Okręgowy pominął nadto dowód z wyroku Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 11 grudnia 2009 r. sygn. akt II K 1519/03 wraz z uzasadnieniem (k. 178-189), uznając iż pozostaje on bez znaczenia dla rozpoznania niniejszej sprawy.

Zdaniem Sądu I instancji, w niniejszej sprawie zastosowanie znajdą przepisy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe (tj. z 1991 r., Dz. U. Nr 118, poz. 512 ze zm., dalej: DawPrUpadł) w brzmieniu obowiązującym na dzień ogłoszenia upadłości (...) S.A. w T..

Powód wywodził roszczenia o zapłatę kwoty 3.200.000 zł z regulacji zawartej w art. 59 DawPrUpadł. Zgodnie z art. 59 § 1 DawPrUpadł, jeżeli czynność upadłego jest bezskuteczna, choćby z powództwa wierzyciela, wszystko, co ubyło z majątku upadłego lub co wskutek tej czynności nie weszło do jego majątku, winno być wydane masie upadłości, a gdy wydanie w naturze nie jest możliwe, winna jej być wydana równowartość w pieniądzach. W tych przypadkach, stosownie do art. 59 § 2 DawPrUpadł, świadczenie wzajemne osoby trzeciej winno być jej zwrócone, jeżeli znajduje się w masie upadłości oddzielnie od innego majątku lub o ile masa świadczeniem tym się wzbogaciła. Jeżeli warunki te nie zachodzą, osoba trzecia ma prawo wierzytelność stąd wynikłą zgłosić do masy upadłości.

Zważyć zdaniem Sądu Okręgowego należy, że wskazany art. 59 § 2 zd. 1 DawPrUpadł rozróżnia dwie sytuacje, w których świadczenie wzajemne osoby trzeciej powinno być jej zwrócone. Pierwszą, gdy świadczenie wzajemne osoby, której czynność prawna z upadłym jest bezskuteczna, znajduje się w masie upadłości oddzielnie od innego majątku i drugą - gdy świadczenie wzajemne osoby, której czynność z upadłym jest bezskuteczna, nie znajduje się w masie oddzielnie, ale masa się tym świadczeniem wzbogaciła. Dopiero w przypadku, gdy nie zachodzą przesłanki określone we wskazanym przepisie, to zgodnie z treścią zdania drugiego art. 59 § 2 DawPrUpadł osoba, której czynność prawna z upadłym jest bezskuteczna, może swoją wierzytelność z tytułu uiszczonego upadłemu świadczenia wzajemnego zgłosić jedynie do masy upadłości.

W rozpoznawanej sprawie powód wywodził swoje roszczenie z okoliczności bezpodstawnego wzbogacenia się masy upadłości na skutek sprzedaży przez pozwanego w 2015 r. nieruchomości uprzednio zakupionych przez powoda od upadłej spółki, których sprzedaż została przez Sąd uznana za bezskuteczną względem wierzycieli masy upadłości (...) S.A. w T.. Roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest roszczeniem z zakresu prawa cywilnego, uregulowanym w art. 405 i n. k.c., a zgodnie z art. 59 § 2 zd. 1 DawPrUpadł wierzytelność o zwrot świadczenia wzajemnego, wynikająca ze wzbogacenia masy upadłości może być dochodzona w procesie przeciwko syndykowi bez żadnych ograniczeń.

W ocenie Sądu I instancji, powód nie wykazał w żaden sposób, aby świadczenie spełnione przez powoda na rzecz upadłego w postaci zapłaty ceny za nabyte nieruchomości znajdowało się w masie upadłości oddzielnie od innego majątku. Z twierdzeń Syndyka wynika, iż z chwilą ogłoszenia upadłości spółka nie posiadała środków pieniężnych ani w kasie ani na rachunku bankowym, tak więc nie można mówić, aby środki uzyskane ze sprzedaży nieruchomości były oddzielone w masie upadłości od innego majątku. Powód nie wykazał w żaden sposób okoliczności przeciwnych. Z okoliczności ustalonych w sprawie I C 1477/00 wynika, iż pieniądze uzyskane przez (...) S.A. ze sprzedaży nieruchomości przeznaczone zostały na spłatę zobowiązań zabezpieczonych hipoteką na tejże nieruchomości, spłatę części wierzycieli oraz bieżącą działalność (k. 33). Potwierdza to również Syndyk w uzasadnieniu odpowiedzi na pozew wskazując, iż upadły zbył na rzecz powoda wskazane nieruchomości, mimo braku uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu układu, bez zgody nadzorcy sądowego, co więcej upadły, którego akcjonariuszem i członkiem rady nadzorczej był obecny prezes zarządu powoda J. B., ze środków uzyskanych ze sprzedaży zniósł hipoteki ustanowione na sprzedanej powodowi nieruchomości. W ocenie Sądu I instancji powód nie zdołał zatem wykazać również drugiej przesłanki uzasadniającej żądanie zwrotu świadczenia wzajemnego na podstawie art. 59 § 2 DawPrUpadł, tj. okoliczności, iż masa upadłości się świadczeniem wzajemnym powoda wzbogaciła. Środki uzyskane ze sprzedaży nieruchomości Syndyk przeznaczy na spłatę wierzycieli spółki zgodnie z zatwierdzonym planem podziału. Pozwany argumentował, że nie można mówić o bezpodstawnym wzbogaceniu masy upadłości, gdyż ze środków z nieruchomości zaspokojeni zostali wierzyciele upadłej spółki w ok. 20%, a sama czynność zbycia nieruchomości zdziałana była z naruszeniem prawa przed ogłoszeniem upadłości pozwanej i spowodowała szkodę, która uniemożliwiała spłacenie roszczeń objętych układem (postępowanie układowe umorzono), a masa nie uzyskała z tego tytułu żadnych korzyści.

Zgodnie z dyspozycją art. 405 k.c. przesłankami bezpodstawnego wzbogacenia są: uzyskanie przez daną osobę korzyści majątkowej kosztem innej osoby oraz brak podstawy prawnej do nabycia takiej korzyści. Uzyskanie korzyści kosztem innej osoby oznacza, że ta sama przyczyna powoduje, że w majątku jednej osoby pojawia się korzyść, a druga osoba traci tę korzyść lub traci chociażby hipotetyczną możliwość jej osiągnięcia. Przesłanką roszczenia z bezpodstawnego wzbogacenia jest wzbogacenie jednej osoby kosztem drugiej, bowiem u podstaw odpowiedzialności na podstawie art. 405 k.c. leżą względy natury restytucyjnej, tj. konieczność zwrotu bezpodstawnie zubożonemu elementu majątkowego, transferowanego do majątku innej osoby bez podstawy prawnej (in natura lub in valuta).

W ocenie Sądu Okręgowego, powód w toku niniejszego postępowania nie wykazał, wbrew ogólnej regule dowodowej wynikającej z art. 6 k.c., iż to po jego stronie doszło do ewentualnego zubożenia. Powód w dniu 8 maja 2000 r. zbył przedmiotowe wierzytelności na rzecz J. B., a zatem uzyskał określoną w umowie cenę ze sprzedaży tych nieruchomości. Do wydania nieruchomości pozwanemu zobowiązany został wyrokiem z dnia 16 czerwca J. B., a nie powód. Tak więc zdaniem Sądu I instancji, jeżeli w okolicznościach niniejszej sprawy doszło do zubożenia jakiegoś podmiotu, to jest nim J. B., a nie powód. Powód nie przedstawił żadnej argumentacji, ani dowodów dla wykazania, iż doszło do faktycznego zubożenia powoda i na czym to zubożenie miałoby polegać. Powód argumentował, iż do powstania roszczenia o zwrot świadczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia na podstawie art. 59 DawnPrUpadł, jest konieczne jest ziszczenie się kilku warunków, tj. jest uznanie za bezskuteczną czynności prawnej upadłego, wydanie masie tego co z niej ubyło oraz świadczenie osoby trzeciej znajduje się w masie upadłości oddzielnie od innego majątku lub nie znajduje się w masie oddzielnie, ale masa się tym świadczeniem wzbogaciła. Idąc tym tokiem argumentacji, skoro to nie powód zwrócił masie to co z niej ubyło (przedmiotowe nieruchomości), to tym samym to nie powód może wystąpić w stosunku do pozwanego z roszczeniem z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

W ocenie Sądu Okręgowego, powód niezasadnie argumentuje, iż przedmiotem bezpodstawnego wzbogacenia po stronie pozwanego były nieruchomości, które pozwany na skutek uznania za bezskuteczne umów sprzedaży z dnia 21 czerwca 1999 r. i 8 maja 2000 r., sprzedał w 2015 r. „Świadczenie wzajemne”, o którym mowa w art. 59 § 2 DawPrUpadł jest innym pojęciem niż świadczenie wzajemne na gruncie Kodeksu cywilnego. Świadczenie wzajemne, o którym mowa w tym przepisie, to świadczenie otrzymane w zamian za to, co do majątku upadłego nie weszło, albo to, co z majątku wyszło, bez względu na to, czy było, czy nie było świadczeniem ekwiwalentnym. Zatem w ocenie Sądu Okręgowego, przedmiotem bezpodstawnego wzbogacenia może być wyłącznie cena sprzedaży uzyskana przez upadłego na podstawie wyżej wskazanych umów sprzedaży. W takiej sytuacji uznać należy, iż już w momencie uprawomocnienia się wyroku uznającego za bezskuteczne wobec masy upadłości umów z dnia 21 czerwca 1999 r. i 8 maja 2000 r. oraz nakazującego wydanie nieruchomości masie upadłości, powód mógł wystąpić do pozwanego o zwrot ceny uiszczonej za nieruchomości na podstawie art. 405 k.c.

Zobowiązanie zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia należy do kategorii zobowiązań bezterminowych, a bieg terminu przedawnienia roszczenia wynikającego z tego rodzaju zobowiązania rozpoczyna się w dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 zdanie drugie w zw. z art. 455 k.c.) i to niezależnie od świadomości uprawnionego co do przysługiwania mu roszczenia. Z brzmienia art. 120 § 1 k.c. wynika, że przepis zawarty w zdaniu drugim przewiduje wyjątek od wyrażonej w zdaniu pierwszym reguły łączącej rozpoczęcie biegu przedawnienia z nadejściem dnia wymagalności roszczenia. Biorąc pod uwagę, że najwcześniej możliwym terminem wezwania dłużnika przez wierzyciela do wykonania zobowiązania jest chwila powstania zobowiązania, dłużnik zaś, zgodnie z art. 455 in fine k.c., ma spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu, dniem rozpoczęcia biegu przedawnienia roszczenia o wierzytelność bezterminową powinien być dzień odległy od daty powstania zobowiązania o okres niezbędny do spełnienia świadczenia, przy założeniu, że dłużnik działałby - uwzględniając całokształt okoliczności rzutujących na wykonanie zobowiązania - bez nieuzasadnionej zwłoki. Z utrwalonego i jednolitego w tym zakresie stanowiska doktryny i orzecznictwa Sądu Najwyższego nie wynika więc, aby przedawnienie roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia biegło dopiero od dnia wezwania uprawnionego do zwrotu spełnionego świadczenia. Zgodnie z art. 118 k.c., termin przedawnienia dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej wynosi trzy lata. Z punktu widzenia procesu cywilnego, syndyka uważa się - na zasadzie tzw. podstawienia (subrogacji) - za stronę w znaczeniu procesowym (formalnym); stroną w znaczeniu materialnym pozostaje upadły, będący rzeczywistym podmiotem spornego stosunku prawnego. Roszczenie powoda powstało w związku z działalnością gospodarczą prowadzoną przez upadłego. Z chwilą uprawomocnienia się wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 16 czerwca 2005 r., powstało po stronie syndyka uprawnienie do rozporządzania nieruchomościami. Jeżeli uznać, że to powodowi przysługiwałoby w stosunku do pozwanego roszczenie o zwrot świadczenia wzajemnego jako bezpodstawnego wzbogacenia, to zdaniem Sądu I instancji, najpóźniej od daty uprawomocnienia się wyroku nakazującego wydanie nieruchomości, po stronie powoda powstało roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia z tytułu ceny zapłaconej za te nieruchomości. Wyrok z dnia 16 czerwca 2005 r. w części dotyczącej wydanie nieruchomości uprawomocnił się w dniu 15 października 2008 r., a zatem od tej daty rozpoczął bieg trzyletni termin przedawnienia ewentualnego roszczenia powoda o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia. Powód wniósł pozew w niniejszej sprawie w dniu 8 marca 2017 r., a więc już po upływie terminu przedawnienia. Przyjęcie stanowiska prezentowanego przez powoda, iż bieg przedawnienia mógł się rozpocząć dopiero od momentu zwrotu nieruchomości syndykowi i ich sprzedaży powodowałoby, iż bieg terminu przedawnienia roszczenia powoda z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia byłby uzależniony o zachowania osoby trzeciej, tj. J. B.. W ocenie Sądu Okręgowego taka sytuacja jest niedopuszczalna, albowiem prowadziłaby do tego, iż przedawnienie roszczenia wynikającego ze stosunku zobowiązaniowego pomiędzy konkretnymi stronami byłoby uzależnione od zachowania podmiotu spoza tego stosunku.

Z uwagi na powyższe na podstawie art. 59 § 2 a contrario DawnPrUpadł, Sąd I instancji orzekł jak w pkt I wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego, Sąd Okręgowy orzekł w pkt II wyroku na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1804) obowiązującego w dacie wniesienia pozwu, zasądzając od powoda na rzecz pozwanego kwotę 15.000 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego powiększone o koszt opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Apelację od przedmiotowego rozstrzygnięcia w całości wywiódł powód. Orzeczeniu zarzucił:

1) naruszenie art. 405 k.c. poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie pomimo, iż w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy wskazany przepis nie znajdował zastosowania, a ponadto jego błędną wykładnię poprzez uznanie, iż użyte w przepisie sformułowanie „kosztem innej osoby” oznacza, że bezpodstawnie wzbogacony otrzymał przysporzenie majątkowe na skutek zubożenie innej osoby, podczas gdy prawidłowa wykładnia przepisu prowadzi do wniosku, iż zakres pojęciowy sformułowania „kosztem innej osoby” jest szerszy i nie oznacza, że konieczną przesłanką zastosowania instytucji bezpodstawnego wzbogacenia jest jedynie zubożenie podmiotu kosztem, którego nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie,

2) naruszenie art. 120 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. w zw. z art. 59 § 1-2 Rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 24 października 1934 r. „Prawo upadłościowe” poprzez przyjęcie, iż roszczenie powoda z tytułu wzbogacenia pozwanego stało się wymagalne z dniem uprawomocnienia się wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 15października 2008 r. sygn. akt I ACa 552/08, oddalającego apelację J. B. od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 16 czerwca 2005 r. sygn. akt I C 1477/00 na mocy, którego to wyroku umowa sprzedaży z dnia 08 maja 2000 r. przenosząca z powoda na J. B. własność nieruchomość położonych w T. została uznana za bezskuteczną względem wierzycieli masy upadłości (...) S.A. z siedzibą w T., a J. B. został zobowiązany do wydania przedmiotowych nieruchomości masie upadłości (...) S.A., podczas gdy uznanie za bezskuteczną umowy sprzedaży z dnia 08 maja 2000 r. nie spowodowało zwrotnego przeniesienia prawa własności na pierwotnego zbywcę tj. (...) S.A. (na dzień 15 października 2008 r. w upadłości), a posiadaczem samoistnym nieruchomości w dalszym ciągu był J. B.,

3) naruszenie art. 118 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, iż w stosunku do roszczenia powoda zastosowanie znajduje trzyletni okres przedawnienia, gdyż roszczenie powoda powstało w związku z działalnością gospodarczą prowadzoną przez upadłego (w imieniu, którego występuje pozwany syndyk), podczas gdy prawidłowa wykładnia przepisu prowadzi do wniosku, iż trzyletni bieg terminu przedawnienia roszczeń związanych z działalnością gospodarczą znajduje zastosowanie w stosunku do podmiotu, który występuje z roszczeniem, które jest związane z przedmiotem jego działalności gospodarczej a nie z przedmiotem działalności gospodarczej podmiotu, w stosunku do którego zostało zgłoszone roszczenie.

Mając na uwadze powyższe, powód wniósł o zmianę wyroku Sądu I instancji poprzez zasądzenie od pozwanego kwoty 3.336.854,79 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 08 marca 2017 r. do dnia zapłaty, a także zasądzenie na swoją rzecz kosztów procesu za drugą instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego przez profesjonalnego pełnomocnika według norm przepisanych oraz ponowne rozstrzygnięcie o kosztach procesu za pierwszą instancję w tym kosztach zastępstwa procesowego.

W odpowiedzi na apelację, pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Sąd Apelacyjny aprobuje i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej instancji i czyni je także podstawą własnego rozstrzygnięcia, co w takim wypadku nie wymaga ich ponownego przytaczania. Skarżący przy tym nie podważa stanu faktycznego będącego przedmiotem rozważań Sądu Okręgowego, nie kwestionuje również oceny materiału dowodowego dokonanej przez ten Sąd, a apelacja sprowadza się negowania materialnoprawnej podstawy rozstrzygnięcia.

Sąd Apelacyjny nie podziela tych zarzutów.

W związku z zarzutem naruszenia art. 118 k.c. podnieść należy, że kwestia terminu przedawniania roszczenia dochodzonego przez syndyka, jeżeli roszczenie to było związane z działalnością gospodarczą upadłego, była przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. Stanowisko zaprezentowane w wyroku z dnia 26 października 2011 r .,(I CSK 731/10, LEX nr 1095808) oraz w uchwale z dnia 27 czerwca 2008 r. (III CZP 4/08, OSNC 2009/7-8/100) pozwala przyjąć, że w takim wypadku zastosowanie ma trzyletni termin przedawnienia.

Skarżący kwestionując stanowisko Sądu Okręgowego trafnie jednak podnosi, że w niniejszej sprawie należy uwzględnić, że to nie syndyk dochodzi określonego roszczenia, lecz kontrahent upadłego kieruje roszczenia przeciwko syndykowi w związku z czynnością prawną zdziałaną z upadłym. Zdaniem skarżącego, czynność ta w postaci zakupu nieruchomości nie był związany z działalnością gospodarczą powodowe spółki – była to bowiem jednostkowa tego typu czynność prawna, jako że powód nie zajmował się obrotem nieruchomościami.

Zawarte w art. 118 określenie „związane z prowadzeniem działalności gospodarczej” jest określeniem bardzo szerokim, budzi więc uzasadnione wątpliwości w praktyce. W ślad za poglądami orzecznictwa podnieść zatem należy, że do zastosowania trzyletniego terminu przedawnienia przewidzianego w art. 118 k.c. wystarczy, że działalność gospodarczą prowadzi strona dochodząca roszczenia wiążącego się z tą działalnością, nie jest natomiast wymagane, aby działalność gospodarczą prowadziły obie strony stosunku prawnego, z którego wywodzi się roszczenie majątkowe (wyrok SN z 2 kwietnia 2008 r., III CSK 302/2007, LexisNexis nr (...), OSNC-ZD 2009, nr B, poz. 37).

Związek roszczenia z działalnością gospodarczą istnieje wówczas, gdy przynajmniej wierzyciel jest przedsiębiorcą w chwili dokonywania określonej czynności, a sama czynność pozostaje w normalnym funkcjonalnym związku przyczynowym z tą działalnością, w szczególności gdy została podjęta w celu realizacji zadań związanych z przedmiotem działalności tego przedsiębiorcy, przy czym czynność ta nie musi należeć do stale podejmowanych czynności typowych ze względu na przedmiot działalności przedsiębiorcy ani nie musi mieścić się w ramach przedmiotu prowadzonej przez niego działalności, a więc nie musi być ujęta w statucie lub w rejestrze jako należąca do zakresu działalności przedmiotowej tego przedsiębiorcy (wyrok SN z 24 maja 2012 r., II CSK 544/2011, LexisNexis nr (...)). Dla kwalifikacji roszczenia, jako związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej w rozumieniu art. 118, nie ma znaczenia prawny charakter leżącego u jego podstaw zdarzenia - może ono być czynnością prawną, czynem niedozwolonym lub jakimkolwiek innym zdarzeniem, nie wyłączając bezpodstawnego wzbogacenia czy korzystania z cudzej rzeczy bez podstawy prawnej - lecz jego związek z działalnością gospodarczą ( wyrok SN z 19 października 2011 r., II CSK 80/2011, LexisNexis nr (...)).

Niewątpliwie powód jest przedsiębiorcą, na co jednoznacznie wskazuje jego status spółki kapitałowej, czemu zresztą skarżący nie zaprzecza. Nabycie składnika majątku, jakim jest nieruchomość, stanowi swego rodzaju konieczne instrumentarium pozwalające prowadzić działalność zarobkową związaną z profilem działania danego przedsiębiorcy; to samo tyczy się zakupu innych środków koniecznych do funkcjonowania przedsiębiorcy i osiągania przez niego zysku, typu zakup sprzętu biurowego, stosownych urządzeń, pojazdów, itp.

Jeśli zaś zamiarem powoda był zakup nieruchomości w celu jej wydzierżawienia dotychczasowemu właścicielowi, to jest (...) Spółką Akcyjną w G., co jednoznacznie wynika z paragrafu 7 umowy sprzedaży, to oczywistym jest, że w myśl art. 693 1 k.c. przysługiwał wydzierżawiającemu czynsz dzierżawny, a więc określony dochód podlegający spożytkowaniu na działalność powodowej spółki.

Tym samym pogląd Sądu pierwszej instancji o trzyletnim termin przedawnienia jest trafny, mimo że argumentacja tego Sądu nie uwzględniała podniesionej wyżej okoliczności, że w niniejszej sprawie to kontrahent upadłego występuje z roszczeniem przeciwko syndykowi, nie zaś syndyk .

Kwestia przedawnienia roszczenia ma jednak zdaniem Sądu Odwoławczego drugorzędne znaczenie, ponieważ dla jej postawienia tezy, że zarzut przedawnienia może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, koniecznym jest stwierdzenie, że dane roszczenie w ogóle powodowi przysługuje. W takim bowiem wypadku należy ustalić początek biegu terminu przedawnienia, a więc jego wymagalność bądź też datę, w jakiej uprawniony mógł podjąć najwcześniej czynność skutkująca postawieniem roszczenia w stan wymagalności (art. 120 § 1 k.c.).

Należy mieć na uwadze, że roszczenie jest prawnie gwarantowaną możnością żądania od określonej osoby (osób) oznaczonego zachowania, tj. działania lub zaniechania. Jeśli zaś taka możność po stronie powoda w ogóle nie zachodzi, to nie sposób wyżej wskazanych okoliczności ustalać. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, rację ma Sąd Okręgowy stwierdzając, że roszczenie o zwrot środków z tytułu umowy sprzedaży z dnia 21 czerwca 1999 r. na podstawie art. 59 dawnego prawa upadłościowego nie przysługuje powodowi, a to z tego względu, że nieruchomość ta została przez powoda sprzedana w dniu 8 maja 2000 r. J. B.

W konsekwencji nie ma podstaw również do ustalania, kiedy to roszczenie mogło stać się wymagalne, co czyni podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 120 § 1 k.c. w związku z art. 455 k.c. bezzasadnym.

Powód z tytułu sprzedaży nieruchomości J. B. uzyskał kwotę 3.200.000 zł, a więc taką samą, za jaką on nabył nieruchomość. Nadto, prawomocny wyrok z powództwa syndyka masy upadłości spółki (...) nakazujący wydanie nieruchomości został wydany przeciwko J. B.. Wobec tego zgodzić się należy z tezą Sądu Okręgowego, iż powód nie wykazał swojego zubożenia wskutek czynności z dnia 21 czerwca 1999 r. , a za jedynego zubożonego mógłby być co najwyżej uważany J. B..

Nietrafna jest przy tym argumentacja skarżącego, jakoby do regulacji z art. 59 dawnego prawa upadłościowego nie należało stosować przesłanek z art. 405 k.c., lecz opierać się wyłącznie na podstawach wskazanych w tym przepisie. W piśmiennictwie prawniczym podnosi się bowiem, że w przypadku niespełnienia się przesłanki z art. 59 § 2 in principio, można wykazywać niesłuszne wzbogacenie - w rozumieniu art. 405 k.c. – masy upadłości świadczeniem wzajemnym osoby trzeciej (komentarz do art. 59 dawnego prawa upadłościowego, J. Brol, LexisNexis 2001 ). Tak więc wywód Sądu Okręgowego analizującego kwestię ewentualnego wzbogacenia się masy upadłości świadczeniem spełnionym przez powoda na podstawie art. 405 k.c., jest jak najbardziej prawidłowy. W szczególności słusznie Sąd ten podkreślił, tę przesłankę bezpodstawnego wzbogacenia, jakim jest wzajemna relacja pomiędzy wzbogaceniem jednej osoby a zubożeniem drugiej i zaistnienie tych zdarzeń na skutek tej samej przyczyny.

Na marginesie wskazać również trzeba, że Sąd pierwszej instancji w swoich rozważaniach badał, czy nie zachodzi przesłanka z art. 59 § 2 in principio; zasadnie jednak w ocenie Sądu Apelacyjnego stwierdził, że powód nie wykazał, aby świadczenie spełnione przez powoda na rzecz upadłego w postaci ceny za nabyte nieruchomości znajdowało się w masie upadłości oddzielnie od innego majątku. Ponadto, odwołując się do ustaleń poczynionych w sprawie I C 1477/00 Sąd pierwszej instancji stwierdził, iż środki uzyskane przez upadłego z tytułu transakcji zawartej z pozwanym zostały przeznaczone na spłatę zobowiązań upadłej spółki oraz na bieżącą działalność Dalej Sąd Okręgowy słusznie wywodzi, że skoro środki ze sprzedaży nieruchomości zostały przeznaczone na spłatę wierzycieli zgodnie z planem podziału, to nie sposób również z tego względu przyjąć, że masa upadłości wzbogaciła się tym świadczeniem.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał, że żaden z zarzutów apelacji nie zasługiwał na uwzględnienie, a wobec tego podlegała ona oddaleniu, o czym Sąd orzekł na mocy art. 385 k.p.c.. Kosztami postępowania apelacyjnego obciążono pozwanego zgodnie z art. 108 § 1 k.p.c. i art. 98 k.p.c. oraz § 2 pkt 8 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800).

SSA Małgorzata Zwierzyńska SSA Dorota Gierczak SSA Marek Machnij