Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powód (...) z siedzibą w G. wniósł o ustalenie, że nie jest zobowiązany do zapłaty na rzecz pozwanego (...) z siedzibą w B. kwoty 3.134,87 zł, na którą składała się kwota 4,42 zł z tytułu odsetek za korzystanie z kapitału, odsetki za zwłokę w kwocie 754,98 zł oraz rekompensata za nieterminowo zapłacone zobowiązania w kwocie 2.375,47 zł. Prócz powyższego wniósł o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powód wyjaśnił, że pozostawał w stałych stosunkach gospodarczych z (...) i nabywał od w/w podmiotu towary, które potwierdzono fakturami VAT. Spółka ta w dniu 24 maja 2019 r. wystawiła w stosunku do niego notę obciążeniową na kwotę 3.134,87 zł, na którą składała się należność z tytułu odsetek w kwocie 759,40 zł oraz rekompensata za koszty odzyskiwania należności w kwocie 2.375,47 zł. Tego samego dnia (...) w restrukturyzacji, zbyło powyższą wierzytelność na rzecz pozwanej spółki, który to podmiot zgłosił powoda do biura informacji gospodarczej – Krajowego Rejestru Długów Biura Informacji Gospodarczej S.A. W ocenie powoda powyższe roszczenia nie są uzasadnione z uwagi na ich przedawnienie. Mając powyższe na uwadze wyjaśnił, że przesłanką wytoczenia powództwa jest art. 189 k.p.c. Uzasadniając interes prawny w wytoczeniu powództwa powód wskazał, że poprzednik prawny pozwanego jaki sam pozwany nigdy nie prowadzili wobec niego postępowania sądowego o zasądzenie należności, nie prowadzili postępowania egzekucyjnego, a co za tym idzie powód nigdy nie będzie legitymowany do wytoczenia powództwa przeciwegzekucyjnego. Podniósł, że ze względu na zakres prowadzonej działalności, ujawniona informacja gospodarcza w postaci istnienia wierzytelności pozwanego jest dla niego dotkliwa i zakłóca prawidłowe prowadzenie działalności. W jego ocenie cel jaki chce osiągnąć pozwany to napiętnowanie rzekomego dłużnika, wyłudzenie płatności, niejednokrotnie wbrew zasadom współżycia społecznego, gdyż wszelkie roszczenia, w tym odsetki są przedawnione. Tym samym zasługuje on na przyznanie ochrony prawnej poprzez uznanie, iż wierzytelność wskazana w pozwie nie istnieje.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu.

Motywując powyższe podniósł, że działania (...) były zgodne z przepisami obowiązującego prawa. Pozwany potwierdził, że zakupił wierzytelność, na którą składają się rekompensaty z tytułu opóźnień w płatnościach – tym samym stał się wierzycielem względem dłużników (...) w restrukturyzacji. W jego ocenie nie narusza praw powoda, zaś każde jego działanie wynika bezpośrednio z przepisów prawa. Pozwany podniósł, że żądanie powoda ustalenia przez Sąd nieistnienia wierzytelności stoi w sprzeczności z podnoszonym przez niego zarzutem przedawnienia. Jeżeli powód podnosi zarzut przedawnienia, to uznaje istnienie zobowiązania. Wskazał także, że ustawodawca nie objął zakazem zbywania rekompensat należnych od transakcji handlowych zawartych przed 1 stycznia 2020 r.

W dniu 15 grudnia 2020 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy wydał w tej sprawie wyrok, w którym oddalił powództwo i kosztami postępowania obciążył powoda w zakresie przez niego poniesionym.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następującym stanie faktycznym.

Powód (...) z siedzibą w G. zawarł z (...) z siedzibą w B. szereg umów sprzedaży, które zostały potwierdzone m.in. następującymi fakturami VAT:

a)  nr (...) z 20 maja 2013 r., na kwotę 1.397,28 zł, z terminem płatności wyznaczonym na 19 czerwca 2013 r., zapłata nastąpiła w dniu 31 października 2013 r.,

b)  nr (...) z 27 grudnia 2013 r., na kwotę 25.024,78 zł, z terminem płatności wyznaczonym na 10 stycznia 2014 r., zapłata nastąpiła w dniu 30 kwietnia 2014 r.,

c)  nr (...) z 5 września 2014 r., na kwotę 5.258,25 zł, z terminem płatności wyznaczonym na 5 października 2014 r., zapłata nastąpiła w dniu 7 października 2014 r.,

d)  nr (...) z 30 września 2014 r., na kwotę 4.317,30 zł, z terminem płatności wyznaczonym na 30 października 2014 r., zapłata nastąpiła w dniu 31 października 2014 r.,

e)  nr (...) z 16 lutego 2015 r., na kwotę 443.129,64 zł, z terminem płatności wyznaczonym na 19 lutego 2015 r., zapłata nastąpiła w dniu 20 lutego 2015 r.,

f)  nr (...) z dnia 6 marca 2015 r., na kwotę 12.351,66 zł, z terminem płatności wyznaczonym na 11 marca 2015 r., zapłata nastąpiła w dniu 19 marca 2015 r.,

g)  nr (...) z dnia 22 lipca 2015 r., na kwotę 3.321 zł, z terminem płatności wyznaczonym na 27 sierpnia 2015 r., zapłata nastąpiła w dniu 15 października 2015 r.,

h)  nr (...) z dnia 5 sierpnia 2015 r., na kwotę 9.225 zł, z terminem płatności wyznaczonym na 4 września 2015 r., zapłata nastąpiła w dniu 12 października 2015 r.,

i)  nr (...)/2015z dnia 13 sierpnia 2015 r., na kwotę 1.937,25 zł, z terminem płatności wyznaczonym na 22 września 2015 r., zapłata nastąpiła w dniu 18 września 2015 r.,

j)  nr (...) z dnia 31 sierpnia 2015 r., na kwotę 8.814,49 zł, z terminem płatności wyznaczonym na 21 września 2015 r., zapłata nastąpiła w dniu 24 września 2015 r.,

k)  nr (...) z dnia 30 września 2015 r., na kwotę 31.980 zł z terminem płatności wyznaczonym na 14 października 2015 r., zapłata nastąpiła w dniu 15 października 2015 r.,

l)  nr (...) z dnia 22 października 2015 r., na kwotę 79.950 zł, z terminem płatności wyznaczonym na 5 listopada 2015 r., zapłata nastąpiła w dniu 6 listopada 2015 r.,

m)  nr (...) z dnia 8 grudnia 2015 r., na kwotę 41.770,80 zł, z terminem płatności wyznaczonym na 15 grudnia 2015 r., zapłata nastąpiła w dniu 22 grudnia 2015 r.,

n)  nr (...) z dnia 13 kwietnia 2016 r., na kwotę 72.912,24 zł, z terminem płatności wyznaczonym na 20 kwietnia 2016 r., zapłata nastąpiła w dniu 6 maja 2016 r.,

o)  nr (...) z dnia 11 maja 2016 r., na kwotę 75.516,24 zł, z terminem płatności wyznaczonym na 18 maja 2016 r., zapłata nastąpiła w dniu 19 maja 2016 r..

Sąd Rejonowy ustalił również, że w dniu 24 czerwca 2019 r. (...) w restrukturyzacji zawarł z (...) z siedzibą w B. umowę sprzedaży wierzytelności wynikających z transakcji handlowych z przedsiębiorcami, które szczegółowo zostały określone w załączniku nr 2 do umowy. W ramach powyższego mieściły się wierzytelności przysługujące zbywcy w stosunku do powoda, a wynikające z faktur VAT nr: (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...).

Sąd Rejonowy wskazał, że pismem z dnia 24 maja 2019 r. (...) w restrukturyzacji zawiadomił powoda o sprzedaży na rzecz pozwanego wierzytelności z następujących tytułów:

-

odsetki za korzystanie z kapitału – 4,42 zł,

-

odsetki za zwłokę – 754,98 zł,

-

rekompensata za nieterminowo zapłacone zobowiązania – 2.375,47 zł.

Sąd I instancji ustalił również, że w dniu 24 czerwca 2019 r. (...) z siedzibą w B. wystawił w stosunku do powoda notę obciążeniową nr (...) na łączną kwotę 3.134,87 zł tytułem nabytych wierzytelności, z terminem płatności wyznaczonym na 1 lipca 2019 r.

Sąd Rejonowy wskazał, że pismem z dnia 30 lipca 2019 r. pozwany wezwał powoda do dobrowolnej spłaty zadłużenia w kwocie 3,134,87 zł w terminie do dnia 6 sierpnia 2019 r.

Sąd I instancji ustalił, że (...) przekazał do Krajowego Rejestru Długów Biura Informacji Gospodarczej S.A. o niezapłaconych przez powoda zobowiązaniach w kwocie 3.134,87 zł z tytułu rekompensat za opóźnienie w płatnościach. Wierzytelność wobec powoda została ujawniona w w/w wysokości w Krajowym Rejestrze Długów. Powód wniósł sprzeciw od dokonanego w rejestrze wpisu, podnosząc zarzut przedawnienia roszczeń pozwanego. Sprzeciw uznano za bezzasadny, wskazując, iż nie zawierał informacji i dokumentów na postawie których mogłoby dojść do podjęcia działań zmierzających do aktualizacji lub usunięcia kwestionowanego wpisu. Jednocześnie dokonano oznaczenia wpisu jako zobowiązanie kwestionowane przez dłużnika oraz przedawnione. Na mocy uchwały Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników (...) z dnia 2 września 2019 r. (rep. (...) notariusz M. P.) nastąpiło przejęcie majątku spółki (...) (KRS (...)) przez (...) (KRS (...)).

Sąd Rejonowy wskazał, że pozew w niniejszej sprawie został oparty na regulacji art. 189 k.p.c. W myśl tego przepisu strona może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Ten zaś miał w ocenie powoda wynikać z tego, iż z uwagi na przedawnienie wierzytelności pozwany nie wytoczy o nie powództwa, co uniemożliwi powodowi podniesienie powyższego zarzutu. Nie będzie on też mógł wytoczyć powództwa przeciwegzekucyjnego. Ujawnienie zaś przedawnionych wierzytelności jakie obciążają powoda w Krajowym Rejestrze Długów w negatywny sposób wpływa na prowadzoną przez niego działalność.

Sąd I instancji podkreślił, że do przesłanek powództwa o ustalenie stosunku prawnego lub prawa należy istnienie interesu prawnego po stronie powoda w wystąpieniu z powództwem oraz istnienie bądź nie stosunku prawnego lub prawa, którego powództwo dotyczy. Ciężar dowodu tych przesłanek spoczywa, zgodnie z art. 6 k.c., na powodzie. On też obowiązany jest przytoczyć fakty uzasadniające ten interes, przy czym muszą być one udowodnione, a nie tylko uprawdopodobnione. Interes prawny powoda musi istnieć obiektywnie, czyli zachodzić według rozumnej oceny sytuacji, a nie tylko subiektywny, to jest wedle odczucia powoda. Interes prawny w sprawie o ustalenie istnienia stosunku prawnego lub prawa nie decyduje wprost o zasadności powództwa, a jedynie warunkuje możliwość badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda, że dany stosunek prawny lub prawo istnieje.

Sąd Rejonowy wskazał, że powództwo z art. 189 k.p.c. może być uwzględnione tylko wtedy, gdy łącznie spełnione są dwie przesłanki merytoryczne: interes prawny oraz wykazanie prawdziwości twierdzeń powoda o tym, że dany stosunek prawny lub prawo istnieje (bądź nie istnieje). Pierwsza z tych przesłanek decyduje o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda, wykazanie zaś drugiej decyduje o kwestii zasadności powództwa.

Sąd I instancji powołał się na orzecznictwo oraz doktrynę i podkreślił, że powód posiada interes prawny wówczas, gdy powództwo o ustalenie jest jedynym i niezbędnym środkiem ochrony praw. W przypadku, gdy ochrona ta może być w całości zapewniona przez innego rodzaju środki prawne, interes prawny nie istnieje. Interes prawny ma się również wyrażać w tym, że strona powodowa przez to powództwo może osiągnąć skutek w postaci ochrony prawnie strzeżonych interesów, a nie może poszukiwać tej ochrony w drodze powództwa o świadczenie. Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. istnieje także, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości. Zasada ta nie powinna jednak być pojmowana abstrakcyjnie, w celu zawężającej interpretacji tej przesłanki do wytoczenia powództwa o ustalenie, lecz ze względu na konstytucyjnie gwarantowane prawo do sądu zawsze konieczna jest ocena istnienia interesu prawnego do wytoczenia tego powództwa na tle okoliczności faktycznych konkretnych spraw. Wobec tego w ocenie Sądu I Instancji istnienie interesu prawnego powinno być przyjmowane zawsze, „gdy istnieje niepewność stanu prawnego” lub „gdy stronie nie stoi otworem droga procesu o świadczenie, a strona przeciwna kwestionuje jej prawo lub stosunek prawny”. Sąd Rejonowy powołał się na treść wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2012 r. w sprawie o sygn. (...)252/11 (publ. LEX nr 1168726), w którym wskazano, że: „interes prawny, o którym mowa w art. 189 k.p.c. , należy pojmować jako interes dotyczący szeroko rozumianych praw i stosunków prawnych, który z reguły występuje w sytuacjach, w których zachodzi obiektywna niepewność co do prawa lub stosunku prawnego z przyczyn natury faktycznej lub prawnej. Interes prawny wyraża się wówczas w usunięciu stanu niepewności. Z reguły interes taki nie zachodzi, jeżeli zainteresowany może uzyskać ochronę prawną w drodze powództwa o świadczenie”. Sąd I instancji zauważył, że w orzecznictwie ukształtował się pogląd, że interes ten istnieje tylko wtedy, gdy powód potrzebie ochrony prawnej swej sfery prawnej uczynić może zadość przez samo ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Skuteczne powołanie się na interes prawny wymaga wykazania, że oczekiwane rozstrzygnięcie wywoła takie skutki w stosunkach między stronami, w następstwie których ich sytuacja prawna zostanie określona jednoznacznie i tym samym wyeliminowane zostanie, wynikające z błędnego przekonania co do przysługiwania powodowi określonych uprawnień, ryzyko naruszenia w przyszłości jego praw.

W ocenie Sądu Rejonowego, powód z jednej strony nie miał interesu prawnego w wystąpieniu z powództwem o ustalenie, a z drugiej całkowicie błędnym była konkluzja wyrażonego w pozwie żądania („nie jest zobowiązany do zapłaty”) mając na uwadze argumentację podniesioną na jego uzasadnienie, a skupiającą się w głównej mierze na upływie terminu przedawnienia. W rzeczywistości oba wyżej wskazane zagadnienia, na gruncie niniejszej sprawy pozostawały w nierozerwalnym związku, w związku z czym poczyniona niżej argumentacja w równym stopniu dotyczy obu obszarów.

Sąd Rejonowy przychylił się do stanowiska powoda, iż wierzytelności objęte niniejszym postępowaniem faktycznie na dzień złożenia pozwu uległy już przedawnieniu. Co do zasady podzielić należało w tym zakresie rozważania zawarte w treści pozwu, z tym jednakże zastrzeżeniem, iż termin przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek, w myśl jednolitego stanowiska judykatury, z uwagi na ich okresowy charakter, wynosi 3 lata.

Sąd Rejonowy wskazał, że powód nie miał interesu prawnego w ustaleniu zawnioskowanym w treści żądania pozwu, gdyż pozytywne rozstrzygnięcie w żaden sposób nie doprowadziłoby do definitywnego zakończenia sporu między stronami, a w tym właśnie należy upatrywać celu instytucji ustanowionej w art. 189 k.p.c.

Sąd Rejonowy zwrócił uwagę na błędne skonstruowanie samego żądania. „Ustalenie, że strona nie jest zobowiązana do zapłaty” w żaden sposób nie mogłoby wpłynąć na sferę uprawnień wierzyciela. Nie prowadzi bowiem de facto do żadnych ustaleń w przedmiocie będącym istotą powództwa z art. 189 k.p.c., a więc nieistnienia danego stosunku prawnego. Brak obowiązku zapłaty, a więc to, na czym skupione jest petitum pozwu, jest bowiem skutkiem, następstwem ustaleń w zakresie trwania określonego stosunku prawnego. Tak formułując żądanie, powód de facto podjął próbę ominięcia owego pierwotnego, zasadniczego etapu, opierając się jedynie na jego oczywistym dla siebie skutku. Zważyć należało, iż „ustalenie, że strona nie jest zobowiązana do zapłaty” samo w sobie nie stanowi żadnej konkluzji w przedmiocie tego, czy dany stosunek prawny istnieje bądź nie.

W dalszej kolejności Sąd Rejonowy wskazał, iż całkowicie błędnym było wyprowadzenie zasadności żądania pozwu (ustalenie braku obowiązku zapłaty), w oparciu o upływ terminu przedawnienia. O ile bowiem jasnym było, iż skutkiem upływu terminu przedawnienia jest powstanie po stronie tego, przeciw komu przysługuje roszczenie, uprawnienia do uchylenia się od jego zaspokojenia (art. 117 § 2 k.c.), o tyle jednak wykonanie tego uprawnienia następuje poprzez podniesienie przez dłużnika w przypadku spraw dotyczących prowadzonej przez strony działalności gospodarczej, w razie wytoczenia przeciwko niemu powództwa, zarzutu o charakterze peremptoryjnym (niweczącym). Dopiero bowiem wówczas, w procesie wszczętym przez wierzyciela, Sąd nie może przyznać mu ochrony, co skutkować musi oddaleniem powództwa i niemożnością przymusowej realizacji przedawnionego roszczenia.

Sąd Rejonowy wskazał również, że upływ terminu przedawnienia, w przypadku braku wytoczenia o nie powództwa i jego oddalenia wskutek rzeczonego zarzutu, nie powoduje, iż na dłużniku nie spoczywa jakiekolwiek zobowiązanie. Ma on w dalszym ciągu obowiązek świadczenia, więc jeśli uczyni mu zadość, świadczenie jest należne i nie podlega zwrotowi (art. 411 pkt 3 k.c.). Inaczej mówiąc przedmiotowa wierzytelność istnieje, mimo, że uprawniony nie ma kompetencji do żądania od organów państwa, aby użyty został przymus w celu skłonienia zobowiązanego do powinnego zachowania. Ów brak kompetencji właściwy organ uwzględnia jednak wyłącznie na stosowny zarzut pozwanego (a obecnie w przypadku spraw z udziałem konsumentów z urzędu), a uprawnienie do podniesienia takiego zarzutu nie może być wykonywane poza procesem (zob. P. Machnikowski (w:) Kodeks cywilny. komentarz, red. E. Gniewek, Wydawnictwo C.H. Beck, t. 1, Wydanie 8, Warszawa 2017, nb 8 do art. 117).

Sąd Rejonowy podkreślił, że nawet w sytuacji prawomocnego ustalenia, iż doszło do upływu terminu przedawnienia, nie jest przesądzone, iż wówczas powództwo wierzyciela zostanie oddalone. Takie orzeczenie nie stałoby bowiem na przeszkodzie wytoczeniu powództwa przez wierzyciela, a dodatkowo wiązałoby inny sąd jedynie w kwestii przedawnienia roszczenia, co jednak nie przesądzałoby o treści orzeczenia w sprawie o zapłatę, chociażby wobec możliwości najdalej idącego przypadku uwzględnienia przez sąd zarzutu nadużycia prawa (art. 5 k.c.). Zatem przedawnienie roszczenia wcale nie oznacza, że wierzyciel powinien zachowywać się biernie i nie jest już uprawniony do domagania się od dłużnika spełnienia świadczenia. Wierzyciel zachowuje bowiem swoje uprawnienie, a jedynie nie będzie mógł już przymusowo go wyegzekwować w postępowaniu egzekucyjnym.

Sąd Rejonowy wskazał, że powództwo o ustalenie (art. 189 k.p.c.) nie ma w zasadzie charakteru zapobiegawczo-prewencyjnego, lecz jego zasadność zależy wyłącznie od wykazania przez powoda konkretnego interesu prawnego w żądanym ustaleniu stosunku prawnego lub prawa. Występuje on w szczególności wtedy, gdy istnieje obiektywna niepewność co do istnienia stosunku prawnego lub prawa. Tymczasem w niniejszej sprawie strona powodowa domagała się uwzględnienia roszczenia dotyczącego, w istocie rzeczy, realizacji uprawnienia (skorzystania z zarzutu przedawnienia), z jakiego mogłaby ona dopiero skorzystać w przyszłym procesie.

Sąd Rejonowy podkreślił, że wydanie wyroku zgodnie z żądaniem powoda nie spowodowałoby również wykreślenia wpisu, dotyczącego powoda w Krajowym Rejestrze Długów. Funkcjonowanie tego rejestru reguluje ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych (tekst jedn.: Dz.U.2020.389). W przypadku wierzyciela korzystającego z usług Krajowego Rejestru Długów dysponentem wpisu jest sam wierzyciel, co wynika z art. 12 i 29 wymienionej ustawy. Wpisy zatem następują na wniosek wierzyciela, który – w przypadku stwierdzenia faktu nieistnienia zobowiązania albo stwierdzenia nieaktualności danych – jest obowiązany niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia powzięcia tej informacji, wystąpić do biura, któremu przekazał dane o zobowiązaniu, z żądaniem usunięcia albo aktualizacji informacji gospodarczych dotyczących tego zobowiązania.

Sąd Rejonowy wskazał również, że niezasadny był zarzut powoda związany ze zmianą przepisów w zakresie możliwości przenoszenia zryczałtowanych kosztów dochodzenia wierzytelności. Zauważyć należało, iż ustanowiony od 1 stycznia 2020 r. zakaz dotyczy wyłącznie transakcji mających miejsce po tej dacie i nie powoduje nieważności umów zawartych wcześniej. Odwoływanie się w tym zakresie do argumentów jakie posłużyły ustawodawcy do wprowadzenia rzeczonej modyfikacji nie może w ocenie Sądu w żadnym stopniu n wpływać na legalność czynności podjętych pomiędzy pozwanym a zbywcą wierzytelności. Na dzień zawierania umowy cesji wierzytelności możliwość przenoszenia roszczeń w zakresie rekompensaty za koszty odzyskiwania wierzytelności nie była w żaden sposób ograniczona i tym samym podważanie tej czynności na tej podstawie pozbawione było podstaw jurydycznych.

Nieuprawnionym było, w ocenie Sądu I instancji, odwoływanie się, na uzasadnienie żądanie sformułowanego w treści pozwu, do art. 5 k.c., zgodnie z którym nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Abstrahując od tego, że zgodność czynności prawnej z zasadami współżycia społecznego jest zawsze zagadnieniem kontekstu faktycznego, a w relacjach między przedsiębiorcami winno znajdować zastosowanie jedynie w szczególnych przypadkach, to powszechnie przyjmuje się w orzecznictwie, iż rzeczona instytucja może stanowić wyłącznie środek obrony, nie zaś podstawę (bądź jedną z podstaw) powództwa (wyrok SN z dnia 5 marca 2002 r., I CKN 934/00, Lex nr 54371). Służy bowiem wyłącznie ochronie osoby zobowiązanej i nie może być samodzielną podstawą powstania, nabycia, bądź utraty praw podmiotowych; te wywodzą się bowiem ze stanowiących je norm prawa materialnego. Nie jest więc normą nadrzędną pozwalającą na "zastępowanie szczegółowych instytucji prawa cywilnego przez tę klauzulę" (tak: TK w wyroku z dnia 17 października 2000 r., SK 5/99, OTK 2000, Nr 7, poz. 254).

Sąd Rejonowy podkreślił, iż w drodze powództwa o ustalenie można dochodzić jedynie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego, a nie faktu. Niewątpliwie pozwanemu przysługiwało roszczenie względem powoda z tytułu rekompensaty za koszty odzyskiwania należności, które powstało z mocy prawa (tak art. 10 ust. 1 ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych – wierzycielowi, od dnia nabycia uprawnienia do odsetek, o którym mowa w art. 7 ust. 1 lub art. 8 ust. 1, przysługuje od dłużnika bez wezwania, równowartość kwoty 40 euro przeliczonej na złote według średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne, stanowiącej rekompensatę za koszty odzyskiwania należności). Ewentualne okoliczności towarzyszące faktycznej zasadności tejże wierzytelności, a więc związane z naruszeniem zasad współżycia społecznego, wkraczają już jednak w sferę faktu nie zaś stosunku prawnego. Poza tym, analogicznie jak przy zarzucie przedawnienia, nielojalne zachowanie się uprawnionego nie niweczy jego uprawnienia, a samo stwierdzenie uchybień nie prowadzi do zakończenia sporu między stronami konkretnego stosunku prawnego.

Mając powyższe na uwadze Sąd Rejonowy, na podstawie art. 189 k.p.c. a contrario orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

O kosztach postępowania Sąd I instancji orzekł w oparciu o art. 98 k.p.c. na zasadzie odpowiedzialności za wynik postępowania. Z racji tego, iż jedyne koszty, które powstały w niniejszym postępowaniu zostały wygenerowane po stronie powodowej, Sąd Rejonowy, mając na uwadze obowiązek nałożony przez art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c., w sentencji (pkt II) zawarł rozstrzygnięcie, że koszty procesu obciążają stronę powodową w zakresie przez nią poniesionym (a więc tę, która je poniosła).

Od wyroku Sądu Rejonowego apelację wniósł powód, zaskarżając wyrok w całości.

Powód zarzucił wyrokowi naruszenie prawa procesowego tj. art. 189 kpc poprzez przyjęcie, że:

- powód nie posiada interesu prawnego w ustaleniu przedawnienia roszczenia i uznaniu tym samym, że powód nie jest zobowiązany do zapłaty, albowiem pozytywne rozstrzygniecie w żaden sposób nie doprowadziłoby do definitywnego zakończenia sporu między stronami a także, że ochrona interesów powoda może być zapewniona w całości przez innego rodzaju środki prawne, podczas gdy powód nie ma możliwości zniweczyć żądania pozwanego, dokonać obrony swoich praw, jak tylko w ramach powództwa o ustalenie;

- ustalenie, że roszczenie jest przedawnione oraz, że powód nie ma obowiązku zapłaty wkracza w sferę faktu a nie stosunku prawnego, podczas gdy jest to prawo podmiotowe dłużnika.

W oparciu o ten zarzut powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez ustalenie, że powód nie jest zobowiązany do zapłaty na rzecz pozwanego wierzytelności w łącznej kwocie 3/134,87 zł , na którą składają się:

- odsetki za korzystanie z kapitału w kwocie 4,42 zł

- odsetki za zwłokę w kwocie 754,98 zł

- rekompensata za nieterminowo zapłacone zobowiązania w kwocie 2.375,47 zł.

Powód zażądał również ponownego rozstrzygnięcia o kosztach procesu za I instancję oraz zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów postepowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji powód podniósł, że interes prawny w sprawie o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa występuje gdy:

- powództwo o ustalenie jest jedynym i niezbędnym środkiem ochrony praw i strona nie może realnie uzyskać ochrony swoich praw w drodze innego postepowania

albo gdy:

- celem powództwa jest usunięcie niepewności stanu prawnego oraz potrzeba wprowadzenia jasności co do stosunku prawnego

albo też, gdy:

- powództwo zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów czy li definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości.

Powód wskazał, że pozwany nabył w niejasnych okolicznościach wierzytelności z tytułu odsetek i rekompensat za koszty odzyskiwania należności, które uległy przedawnieniu. Podniósł, że pozwany nie wystąpił przeciwko powodowi z pozwem o zapłatę, skierował natomiast do powoda dwa wezwania do zapłaty pod rygorem wszczęcia takiego postępowania. Następnie we wrześniu 2019 r. pozwany wystąpił z wnioskiem do Krajowego Rejestru Długów o wpisanie do tego rejestru powoda. Wobec faktu, że pozwany nie wytacza przeciwko powodowi powództwa, ten nie może skutecznie podnieść zarzutu przedawnienia. W konsekwencji powód został ujawniony jako dłużnik w biurze informacji gospodarczej Krajowego Rejestru Długów Biuro Informacji Gospodarczej S.A. i w świetle obowiązujących przepisów nie ma możliwości zwalczać przedmiotowego wpisu na drodze cywilnej innej niż postępowanie w przedmiocie ustalenia.

W dalszej części apelacji powód podniósł, że powołanie się przez osobę, przeciwko której kierowane jest roszczenie , na zarzut przedawnienia, powoduje, ze wierzyciel nie może skorzystać z przymusu państwowego w celu uzyskania świadczenia. Roszczenie przedawnione przekształca się w tzw. roszczenie niezupełne, które nie może być zasądzone ani przymusowo wyegzekwowane. Sytuacja dłużnika, polegająca na możliwości zgłoszenia zarzutu przedawnienia jest jego prawem podmiotowym. W ocenie powoda kuriozalna jest zatem sytuacja, w której wierzyciel nie może skutecznie uzyskać tytułu wykonawczego, świadomy tego iż dłużnik podniesie zarzut przedawnienia oraz nie może przeprowadzić postępowania egzekucyjnego, może jednak udostępnić informacje o zadłużeniu wobec bliżej nieokreślonego kręgu odbiorców w krajowym rejestrze. W ocenie powoda działania pozwanego maja na celu napiętnować rzekomego dłużnika, przez co dokona on płatności „dla świętego spokoju” i prowadzić do utraty wiarygodności w oczach banków, firm leasingowych i kontrahentów. Powód wskazał przy tym że powód może uzyskać ochronę swoich praw jedynie w drodze sprzeciwu, złożonego w trybie art. 21 a ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie.

Przed szczegółowym odniesieniem się do zarzutów apelacji stwierdzić należy, że w rozpoznanej sprawie Sąd pierwszej instancji w sposób prawidłowy zgromadził materiał dowodowy i dokonał jego prawidłowej oceny. W uzasadnieniu wyroku Sąd ten przekonująco i w sposób logiczny wyjaśnił, dlaczego oparł swoje rozstrzygniecie na poszczególnych dowodach. Z tych względów Sąd Okręgowy uznał ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji za prawidłowe i uczynił je podstawą własnego rozstrzygnięcia.

Na gruncie tej sprawy niewątpliwym jest, że pozwany nabył od (...) w restrukturyzacji wierzytelności przysługujące temu przedsiębiorstwu względem pozwanego w postaci:

- odsetek za korzystanie z kapitału w wysokości 4,42 zł,

- odsetek za zwłokę w wysokości 754,98 zł,

- rekompensat za nieterminowo spłacone zobowiązania w wysokości 2.375,47 zł.

Niewątpliwym jest również, że na podstawie wniosku pozwanego ujawniono zadłużenie powoda w Krajowym Rejestrze Długów.

Materiał dowodowy zebrany w sprawie pozwalał na stwierdzenie, że wierzytelności pozwanego względem powoda są przedawnione.

Powyższe fakty nie mogą być jednak w ocenie Sądu Okręgowego uznane za wystarczające do uwzględnienia powództwa w tej sprawie.

W pierwszym rzędzie wskazać należy, że Sąd Okręgowy podziela stanowisko wyrażone w zaskarżonym wyroku, dotyczące nieprawidłowego określenia żądania. Zgodnie z treścią art. 189 kpc powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Na gruncie zacytowanego wyżej art. 189 kpc nie może budzić żadnych wątpliwości okoliczność, że prawidłowo sformułowane żądanie pozwu opartego na tym przepisie wymaga dokładnego oznaczenia stosunku prawnego lub prawa, którego istnienie lub nieistnienie sąd ma ustalić. W niniejszej sprawie powód żądał zaś ustalenia, że nie jest zobowiązany do zapłaty na rzecz pozwanego określonych kwot. Pozew nie miał zatem na celu ustalenia istnienia bądź nie prawa lub stosunku prawnego. W istocie powództwo zmierzało do ustalenia, że pomimo oczywistego istnienia zobowiązania pozwanego nie ma on obowiązku zapłaty ze względu na swoją szczególną sytuację faktyczną spowodowaną możliwością powołania się na zarzut przedawnienia bądź zarzut oparty na treści art. 5 k.c. Już choćby z tego powodu powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie, gdyż nie mieściło się ramach określonych w art. 189 kpc.

Sąd Okręgowy podzielił również stanowisko leżące u podstaw zaskarżonego wyroku, że powód nie miał interesu prawnego w wytoczeniu powództwa w tej sprawie.

Interes prawny powoda stanowi przesłankę materialnoprawną powództwa o ustalenie. W orzecznictwie przyjmuje się, że ustalenie, czy stronie przysługuje interes prawny powinno być dokonywane z uwzględnieniem zasady szerokiego dostępu do sądu. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 2004 r., sygn. akt II CK 125/03, z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt II CSK 387/07). Wskazuje się, że ocena sądu w tym zakresie powinna być dokonywana w sposób elastyczny z uwzględnieniem wykładni celowościowej oraz po rozważeniu konkretnych okoliczności danej sprawy. W wyroku z dnia 4 października 2001 r. wydanym w sprawie o sygn. akt I CKN 425/00 (LEX 52719) Sąd Najwyższy wskazał, że „powództwo o ustalenie prawa powinno być skierowane przeciwko podmiotowi prawa, który istnienie tego prawa kwestionuje czy też narusza albo rości sobie również własne prawa. Musi to być podmiot, z którym powód pozostaje w stosunku prawnym, z którego wywodzi własne prawa. Interes prawny może być rozumiany jako potrzeba prawna wynikająca z określonej sytuacji prawnej w przypadku, gdy powstała sytuacja grożąca naruszeniem prawa przysługującego uprawnionemu, bądź też powstałą wątpliwość co do jego istnienia i nie należy go ponadto utożsamiać z interesem jedynie ekonomicznym”.

Ponadto wskazać trzeba, że oczywistym jest, że interes prawny istnieje tylko wtedy, gdy powód może uzyskać ochronę swojego prawa poprzez samo tylko ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego bądź prawa. Skuteczne powołanie się na interes prawny wymaga zatem wykazania, że orzeczenie wywoła ważne i korzystne skutki w sferze prawnej powoda i wyeliminuje ryzyko naruszenia w przyszłości jego praw.

Przenosząc te uwagi na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, że wydany w tej sprawie wyrok w swojej treści zgodny z żądaniem pozwu w żaden sposób nie zaspokoiłby deklarowanego przez powoda interesu prawnego. Powód domagał się ustalenia, że nie jest zobowiązany do zapłaty kwot wskazanych w pozwie i powołał się w tym zakresie na nadużycie prawa przez pozwanego ( art. 5 k.c.) oraz na okoliczność, że wskazane roszczenie jest przedawnione. Powód wskazywał przy tym, że nie ma możliwości wykazania tych okoliczności w inny sposób, gdyż pozwany nie kieruje w tej sprawie przeciwko niemu powództwa.

Zgodzić się należy z obszerną argumentacją zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, iż okoliczności związane z przedawnieniem roszczenia oraz z nadużyciem prawa przez pozwanego mogą zostać skutecznie podniesione w razie wytoczenia przeciwko powodowi przez pozwanego powództwa o zapłatę. W razie skutecznego podniesienia tych zarzutów powództwo podlegałoby oddaleniu i pozwany nie uzyskałby tytułu wykonawczego pozwalającego na przymusową egzekucję roszczenia. Powód nie ma zatem interesu prawnego polegającego na konieczności ustalenia w toku odrębnego postępowania, czy jest zobowiązany do zapłaty. Do czasu uzyskania prawomocnego wyroku zasądzającego roszczenie pozwany nie ma bowiem możliwości jego wyegzekwowania. Wszelkie argumenty dotyczące braku obowiązku zapłaty mogą być zatem skutecznie podniesione przez powoda w toku postępowania o zapłatę a powództwo o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa jest zbyteczne.

Oczywistym jest, że powód składając powództwo w tej sprawie zmierzał nie tyle do uniemożliwienia pozwanemu wyegzekwowania roszczenia, ale do uzyskania orzeczenia, które umożliwi mu wykreślenie wpisu w Krajowym Rejestrze Długów.

Powództwo złożone przez powoda nie umożliwi jednak powodowi osiągnięcia takiego skutku.

Z treści art. 1 ust. 1 i 4 Ustawy z dnia 09.04.2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych (Dz. U. 2010 Nr 81 poz. 530 z późn. zm.) wynika, że określa ona zasady udostępniania informacji gospodarczych dotyczących wiarygodności płatniczej oraz zasady ujawniania, przechowywania, aktualizacji i usuwania informacji gospodarczych.

Stosownie do treści art. 2 ust. 1 tej ustawy przez „informacje gospodarcze” rozumie się m. in. (art.2 ust. 1 pkt 4 ustawy) dane dotyczące zobowiązania pieniężnego w zakresie:

- tytułu prawnego,

- kwoty i waluty,

- kwoty zaległości,

- daty powstania zaległości,

- informacji o postępowaniach dotyczących zobowiązania,

- informacji o kwestionowaniu przez dłużnika istnienia całości lub części zobowiązania,

- daty wysłania listem poleconym albo doręczenia dłużnikowi do rąk własnych wezwania do zapłaty, zawierającego ostrzeżenie o zamiarze przekazania danych do biura informacji gospodarczej, z podaniem firmy i adresu siedziby tego biura,

- informacji o zbyciu wierzytelności,

- innych informacji przekazanych w trybie i na zasadach określonych w art. 18,

- informacji w przedmiocie przedawnienia roszczenia.

Zgodnie z treścią art. 15 ust. 1 wymienionej ustawy wierzyciel może przekazać do biura informacje gospodarcze o zobowiązaniu dłużnika niebędącego konsumentem wyłącznie wówczas, gdy są spełnione łącznie następujące warunki:

1.  zobowiązanie powstało w związku z określonym stosunkiem prawnym , w szczególności z tytułu umowy związanej z wykonywaniem działalności gospodarczej,

2.  łączna kwota wymagalnych zobowiązań dłużnika niebędącego konsumentem wobec wierzyciela wynosi co najmniej 500 zł oraz są one wymagalne co najmniej od 30 dni,

3.  upłynął co najmniej miesiąc od wysłania przez wierzyciela listem poleconym albo doręczenia dłużnikowi niebędącemu konsumentem do rąk własnych, na adres do doręczeń wskazany przez dłużnika niebędącego konsumentem, a jeżeli nie wskazał takiego adresu - na adres siedziby dłużnika lub miejsca wykonywania działalności gospodarczej, wezwania do zapłaty, zawierającego ostrzeżenie o zamiarze przekazania danych do biura, z podaniem firmy i adresu siedziby tego biura.

Zgodnie z treścią art. 15 ust 2 wskazanej ustawy wierzyciel może przekazać do biura wyłącznie informacje gospodarcze dotyczące :

1.  siebie – określone w art. 2 ust. 1 pkt 1 albo 3 ustawy,

2.  dłużnika niebędącego konsumentem – określone w art. 2 ust. 1 pkt 1,2 lub 3 ustawy,

3.  wspólników dłużnika będącego spółką osobową – określone w art. 2 ust. 1 pkt 1,2 lub 3 ustawy,

4.  akcjonariusza lub wspólnika dłużnika będącego jednoosobową spółką akcyjną lub spółką z ograniczoną odpowiedzialnością – określone w art. 2 ust. 1 pkt 1 lub 3 ustawy,

5.  zobowiązania – określone w art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy

Zgodnie z treścią art. 15a ust. 1 wymienionej ustawy dłużnik, który otrzymał wezwanie do zapłaty, o którym mowa w art. 14 ust. 1 pkt 3 albo 15 ust. 1 pkt 3 albo 1a może zgłosić wierzycielowi sprzeciw wobec zamiaru przekazania danych do biura.

Stosownie do treści art. 15 ust. 3 wymienionej ustawy wierzyciel, który nie uwzględnia sprzeciwu dłużnika kwestionującego istnienie zobowiązania w całości lub w części lub uznającego wierzytelność za przedawnioną w całości lub w części i przekazuje informację gospodarcza do biura jest obowiązany zawrzeć te dane w informacji gospodarczej przekazanej do biura.

W niniejszej sprawie spełnione zostały warunki określone w art. 15 ust. 1 ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych. Zobowiązanie powoda powstało bowiem w związku z określonym stosunkiem prawym tj. z tytułu umów sprzedaży z (...) Łączna kwota wymagalnych zobowiązań wynosiła co najmniej 500 zł a należności te były wymagalne przez więcej niż 30 dni. Nadto od daty wysłania przez pozwanego powodowi wezwania do zapłaty, zawierającego ostrzeżenie o zamiarze przekazania danych do Krajowego Rejestru Długów upłynął miesiąc. Wezwanie wysłano bowiem 26.07.2019 r. a dane umieszczono w KRD 06.09.2019 r.

Niewątpliwie również treść informacji zamieszczonej w KRD odpowiadała zawierała dane wymienione w art. 2 ust. 1 pkt 4 oraz 15 ust 2 ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczej i wymianie danych gospodarczych. W tym zakresie nie dopuszczono się zatem również naruszenia przepisów prawa. W szczególności pozwany opublikował dane dotyczące daty wymagalności poszczególnych roszczeń oraz informację, że co do tych należności zgłoszono zarzut przedawnienia.

Ogłoszone informacje uwzględniały również fakt, że dłużnik złożył sprzeciw przeciwko opublikowaniu danych o jego zadłużeniu. W uwagach do informacji podano bowiem, że wierzytelność jest sporna. W ten sposób wierzyciel dochował warunków określonych w treści art. 15a ust. 3 ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczej i wymianie danych gospodarczych.

Analiza przytoczonych wyżej przepisów prowadzi do wniosku, że ustawodawca przewidział, że dopuszczalne jest ujawnienie informacji o zadłużeniu przedawnionym. Z art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych wynika bowiem wprost, że opublikowaniu podlega również informacja w przedmiocie przedawnienia roszczenia.

Przeprowadzona wyżej analiza przepisów ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczej i wymianie danych gospodarczych prowadzi do wniosku, że pozwany uzyskał wpis w KRD w sposób zgodny z prawem.

Powód wskazywał, że jego interes prawny w tej sprawie jest związany z zamiarem usunięcia wpisu w Krajowym Rejestrze Długów. Tymczasem korzystne rozstrzygnięcie niniejszej sprawy i stwierdzenie, że powód nie jest zobowiązany do zapłaty kwot wskazanych w pozwie nie odniosłoby jednak skutku przewidywanego przez powoda.

Zgodnie z treścią art. 31 wymienionej ustawy biuro usuwa informacje gospodarcze:

- na wniosek wierzyciela,

- przed zaprzestaniem wykonywania działalności przez biuro,

- przekazane przez wierzyciela, z którym wygasła lub została rozwiązana umowa zawarta z biurem,

- dotyczące posłużenia się podrobionym lub cudzym dokumentem,

- na podstawie uzasadnionej informacji o nieistnieniu zobowiązania,

- na podstawie uzasadnionej informacji o wygaśnięciu zobowiązania, jeżeli dane dotyczą dłużnika będącego konsumentem,

- po upływie 3 lat od ich ostatniej aktualizacji, nie później jednak niż po upływie 10 lat od dnia ich przekazania przez wierzyciela.

Z przepisu tego wynika, że w stosunku do powoda wykreślenie wpisu może nastąpić jedynie w przypadku przedstawienia uzasadnionej informacji o nieistnieniu zobowiązania.

Wyrok wydany w tej sprawie o treści zgodnej z żądaniem pozwu nie stanowiłby jednak informacji o nieistnieniu zobowiązania.

Wskazać bowiem należy, że roszczenie przedawnione wciąż istnieje, ale przekształca się w tzw. roszczenie niezupełne (zobowiązanie naturalne), które cechuje się tym, że nie może być przymusowo egzekwowane. W związku z tym roszczenie przedawnione nie przestaje istnieć, pozbawione jest jedynie przymusu państwowego.

Podobnie nie przestaje istnieć roszczenie w przypadku podniesienia przez dłużnika zarzutu nadużycia prawa z art. 5 k.c. Podkreślić bowiem trzeba, że istotnym elementem konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego jest, że w wyniku jego zastosowania nie może dojść do utraty prawa. Pomimo zatem ustalenia przez sąd, że wykonanie danego uprawnienia narusza zasady współżycia społecznego nie dochodzi do zniweczenia prawa podmiotowego. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 27.05.1999 r., III CKN 337/98, wyrok Sądu Najwyższego z 22.05.2002 r., I CKN 1567/99, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 06.01.2005 r. , III CK 129/04).

Oznacza to, że nawet przy przyjęciu, że stanowisko powoda co do możliwości zastosowania art. 5 k.c. i co do upływu terminu przedawnienia były słuszne, roszczenie pozwanego nadal istnieje i jako takie może podlegać ujawnieniu w trybie ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych a wyrok wydany w tej sprawie nie stanowiłby podstawy do usunięcia wpisu.

W tej sytuacji Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego w Bydgoszczy, że powód nie wykazał, iżby miał interes prawy wymagany w razie wniesienia pozwu w oparciu o treść art. 189 kpc

Kierując się tą argumentacją Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 kpc oddalił apelację.

Eliza Grzybowska Artur Fornal Marcin Winczewski