Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lutego 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 stycznia 2020 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) w W.

przeciwko P. Ł. i B. Ł.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 5 marca 2018r., sygn. akt II C 317/16

oraz zażalenia pozwanej na postanowienie o kosztach procesu zawarte w punkcie 5

wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 5 marca 2018r., sygn. akt II C 317/16

oraz zażalenia pełnomocnika pozwanej z urzędu – r. pr. K. G. zawarte w punkcie 6 wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 5 marca 2018r., sygn. akt II C 317/16

1.  zmienia zaskarżony wyrok:

-

w punkcie 5, co do pozwanej B. Ł., o tyle, że zasądzoną na jej rzecz kwotę 10.800 złotych podwyższa do kwoty 17.712 (siedemnaście tysięcy siedemset dwanaście) złotych, w tym kwotę 3.312 złotych podatku od towarów i usług,

-

w punkcie 6 o tyle, że kwotę 6.642 złote podwyższa do kwoty 8.856 (osiem tysięcy osiemset pięćdziesiąt sześć) złotych, a kwotę 1.242 złotych do kwoty 1.656 (jeden tysięcy sześćset pięćdziesiąt sześć) złotych;

2.  oddala apelację pozwanego P. Ł.;

3.  zasądza od pozwanego P. Ł. na rzecz powoda kwotę 8.100 (osiem tysięcy sto) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

4.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej B. Ł. kwotę 1.177 (jeden tysiąc sto siedemdziesiąt siedem) złotych, w tym kwotę 207 złotych podatku od towarów i usług, tytułem kosztów postępowania zażaleniowego;

5.  przyznaje od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Gliwicach) na rzecz radcy prawnego K. G. kwotę 7.041 (siedem tysięcy czterdzieści jeden) złotych, w tym kwotę 1.311 złotych podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu P. Ł. w postępowaniu apelacyjnym oraz z tytułu kosztów postępowania zażaleniowego.

Sygn. akt V ACa 195/18

V ACz 40/20

V ACz 236/18

UZASADNIENIE

Powód (...) w W. wnosił o zasądzenie od pozwanych P. Ł. i B. Ł. solidarnie: kwoty 465.106,53 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 9 kwietnia 2016 r. tytułem należności głównej, kwoty 376.768,34 zł tytułem odsetek umownych za okres od dnia 1 października 2010 r. do dnia 20 stycznia 2015 r. oraz kwoty 44.000,35 zł tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 21 stycznia 2015 r. do dnia 8 kwietnia 2016 r. wraz z kosztami procesu. W uzasadnieniu pozwu powód podał, że pozwani dnia 17 listopada 2008 r. zawarli z bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. umowę kredytu, który został zabezpieczony na nieruchomości powoda P. Ł. hipoteką zwykłą i kaucyjną. Bank wypowiedział umowę kredytu i prowadził egzekucję przeciwko pozwanym na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności. Bank (...) S.A. w W. dnia 23 grudnia 2014 r. sprzedał na rzecz powoda wierzytelności z wyżej wymienionej umowy, a przelew wierzytelności został ujawniony w księdze wieczystej obciążonej nieruchomości pozwanego.

Sąd Okręgowy w Gliwicach w dniu 24 czerwca 2016 r. wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, uwzględniając w całości żądanie powoda.

Pozwani P. Ł. i B. Ł. dnia 20 lipca 2016 r. wnieśli sprzeciwy od tegoż nakazu zapłaty kwestionując w całości twierdzenia powoda przytoczone w pozwie.

W odpowiedzi na sprzeciwy pozwanych powód pismem złożonym dnia 14 marca 2017 r. podtrzymał w całości żądanie pozwu.

Pismem z dnia 30 maja 2017 r. pozwani wnieśli od oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na ich rzecz kosztów procesu, a w razie uwzględnienia powództwa o rozłożenie zasądzonego świadczenia na co najmniej 240 równych rat miesięcznych. Nadto pozwani podnieśli zarzut przedawnienia roszczeń powoda.

Ustosunkowując się do zarzutu przedawnienia powód w piśmie z dnia 20 czerwca 2017 r. podtrzymał żądanie pozwu, a na wypadek uwzględnienia zarzutu przedawnienia wniósł o zasądzenie od pozwanego P. Ł., jako dłużnika rzeczowego, dochodzonych należności z ograniczeniem jego odpowiedzialności do nieruchomości należącej do niego.

W piśmie z dnia 25 lipca 2017 r. pozwani podtrzymali swoje dotychczasowe stanowisko, wskazując że nie doszło do przerwania biegu przedawnienia, a także negowali odpowiedzialność pozwanego P. Ł. jako dłużnika rzeczowego za dług.

Sąd Okręgowy w Gliwicach wyrokiem z dnia 5 marca 2018 r. zasądził od pozwanego P. Ł. na rzecz powoda: kwotę 465.106,53 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 9 kwietnia 2016 r. do dnia zapłaty, kwotę 376.768,34 zł tytułem odsetek umownych od dnia 1 października 2010 r. do dnia 20 stycznia 2015 r., kwotę 44.000,35 zł tytułem odsetek ustawowych od dnia 21 stycznia 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia 8 kwietnia 2016 r., ograniczył odpowiedzialność pozwanego do nieruchomości położonej w P., dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w (...)prowadzi księgę wieczystą nr (...), do wysokości hipotek zabezpieczających wierzytelności powoda: umownej zwykłej w kwocie 484.848,48 zł i umownej kaucyjnej w kwocie 145.454,44 zł, z tym zastrzeżeniem, że odsetki umowne zasądzone w pkt. 1 ppkt. 2 oraz odsetki ustawowe zasądzone w pkt. 1 ppkt. 1 i 3 mogą być egzekwowane do wysokości hipoteki umownej kaucyjnej, tj. do kwoty 145.454,44 zł; w pozostałym zakresie powództwo co do niego oddalił, a także oddalił powództwo w stosunku do pozwanej B. Ł.. Nadto Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego P. Ł. na rzecz powoda kwotę 5.908 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, zasądził od powoda na rzecz pozwanej B. Ł. kwotę 10.800 zł oraz na rzecz pozwanego P. Ł. kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego i przyznał ze Skarbu Państwa na rzecz radcy prawnego K. G. kwotę 6.642 zł, w tym kwotę 1.242 zł podatku do towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanym z urzędu. Wyrok ten wydano w następująco ustalonym stanie faktycznym:

P. Ł. i B. Ł. zawarli z bankiem (...) S.A. w W. dnia 17 listopada 2008 r. umowę pożyczki hipotecznej nr (...) na kwotę 484.848,48 zł z oprocentowaniem zmiennym. Pożyczka została udzielona na okres 240 miesięcy od dnia zawarcia umowy. Pożyczkobiorcy zabezpieczyli spłatę pożyczki hipoteką zwykłą na sumę 484.848,48 zł, a także hipoteką kaucyjną na sumę 145.454,44 zł na nieruchomości będącej własnością P. Ł., położonej w P. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w (...)prowadzi księgę wieczystą nr (...). Hipoteki te zostały ustanowione dnia 21 listopada 2008 r. na podstawie oświadczenia banku (...) z dnia 17 listopada 2008 r. Bank (...) S.A. w W. dnia 15 kwietnia 2011 r. wystawił bankowy tytuł egzekucyjny przeciwko pozwanym odpowiedzialnym solidarnie z tytułu przeterminowanej pożyczki hipotecznej z dnia 17 listopada 2008 r. Na wymagalne zadłużenie na dzień wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego złożyła się kwota należności głównej w wysokości 465.106,53 zł, odsetki za okres od 1 października 2010 r. do dnia 20 lutego 2011 roku w wysokości 14.132,84 zł, odsetki karne za okres od dnia 21 lutego 2011 r. do dnia 15 kwietnia 2011 r. w wysokości 14.522,96 zł. Sąd Rejonowy w (...) prawomocnym postanowieniem z dnia 27 listopada 2011 r., sygn. akt I Co 1181/11, nadał bankowemu tytułowi egzekucyjnemu z dnia 15 kwietnia 2011 r. klauzulę wykonalności przeciwko B. Ł. i P. Ł. z ograniczeniem ich odpowiedzialności do kwoty 728.000 zł. Na podstawie tego tytułu wykonawczego Komornik Sądowego przy Sądzie Rejonowym w (...) A. M. prowadził postępowanie egzekucyjne, które zostało umorzone z powodu całkowitej bezskuteczności egzekucji postanowieniem z dnia 27 listopada 2013 r. Pozwani pismem do banku (...) S.A. w W. z dnia 30 września 2011 r. wnieśli o cofnięcie wniosku egzekucyjnego i rozłożenie spłaty zadłużenia na miesięczne raty w wysokości 3.000 zł i zmianę naliczanych odsetek karnych na ustawowe, jak również o umorzenie części lub całości należności odsetkowych. Wskazali, że problemy w spłacie wynikały z utraty płynności finansowej prowadzonej przez nich działalności gospodarczej.

Ustalił dalej Sąd Okręgowy, że powód na mocy umowy sprzedaży wierzytelności zawartej dnia 23 grudnia 2014 r. z bankiem (...) S.A. w W. nabył wierzytelność z tytułu wyżej wymienionej umowy pożyczki z dnia 17 listopada 2008 r. Przelew wierzytelności stał się skuteczny z dniem 20 stycznia 2015 r. Bank wyraził zgodę na wpis zmiany wierzyciela hipotecznego na rzecz powoda. Powód został wpisany w księdze wieczystej nr (...) jako wierzyciel hipoteczny w miejsce banku. W dniu przelewu wierzytelności, tj. dnia 20 stycznia 2015 r. na zadłużenie pozwanych złożyła się kwota 465.106,53 zł należności głównej, kwota 376.768,34 zł odsetek i kwota 4.215,94 zł pozostałych kosztów. Powód wezwał pozwanych do zapłaty kwoty 858.481,44 zł wynikającej z umowy pożyczki z dnia 17 listopada 2008 r.

Sąd Okręgowy wskazał, iż przy ocenie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie kierował się zasadą swobodnej oceny dowodów wyrażoną w art. 233 § 1 k.p.c. czyniąc ustalenia co do stanu faktycznego przede wszystkim w oparciu o dokumenty przedstawione przez strony, jako że sporządzone zostały one przez uprawnione podmioty w ramach obowiązków wynikających z charakteru ich działalności, a zgodność ich treści z rzeczywistym stanem faktycznym nie została przez strony zakwestionowana. Nadto, postanowienie Sądu Rejonowego w (...) z dnia 27 listopada 2011 r., sygn. akt I Co 1181/11 i postanowienie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w (...) z dnia 27 listopada 2013 r., sygn. akt Km 3000/11 mają charakter dokumentów urzędowych w rozumieniu art. 244 § 1 k.p.c., a zatem przysługuje im domniemanie prawdziwości i autentyczności. Zgodnie zaś z art. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wpisom w księdze wieczystej przysługuje domniemanie zgodności z rzeczywistym stanem prawnym. Domniemania te nie zostały przez strony wzruszone.

Czyniąc te ustalenia Sąd Okręgowy wskazał, że powództwo wobec dłużnika rzeczowego zasługiwało na uwzględnienie.

Odnosząc się do zarzutu przedawnienia podniesionego przez pozwanych Sąd Okręgowy stwierdził odwołując się do art. 117 § 2 k.c. i art. 118 k.c., że nie ulega wątpliwości, że stroną umowy z dnia 18 listopada 2008 r. był bank (...) S.A. w W., czyli podmiot, którego istotą prowadzenia działalności gospodarczej jest m. in. udzielanie kredytów (albo pożyczek bankowych). Wobec powyższego, termin przedawnienia roszczeń banku z tytułu tej umowy wyniósł trzy lata. Umowa sprzedaży wierzytelności, mocą której powód nabył wierzytelność z tytułu wyżej wskazanej umowy stanowi przykład sukcesji syngularnej. Innymi słowy, cesjonariusz wstępuje w sytuację prawną cedenta, wynikającą z konkretnego zobowiązania. Nie dochodzi zatem do zmiany treści istniejącego między stronami stosunku prawnego, a więc także i terminu przedawnienia roszczeń. Zauważył dalej Sąd Okręgowy, że wobec banku termin przedawnienia uległ przerwaniu z powodu złożenia wniosku o wszczęcie egzekucji na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, na podstawie art. 123 § 1 k.c., gdyż w orzecznictwie (stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia 29 czerwca 2016 r., III CZP 29/16) uznaje się, że powód nie mógł powołać się na przerwę biegu przedawnienia, która nastąpiła względem banku. Powód bowiem nie jest bankiem i nie mógł kontynuować egzekucji na podstawie wcześniej wystawionego bankowego tytułu egzekucyjnego i zaopatrzonego na rzecz banku w klauzulę wykonalności. Nie było też dopuszczalne nadanie klauzuli wykonalności na rzecz powoda jako cesjonariusza. Wprawdzie, jak wcześniej wskazano, powód nabył w swej treści i przedmiocie wierzytelność tożsamą, co przysługującą bankowi, ale skutek w postaci przerwania biegu przedawnienia nastąpił tylko pomiędzy pierwotnymi stronami stosunku prawnego tj. między pozwanymi a bankiem dysponującym wyżej wskazanym tytułem wykonawczym. Zgodnie z art. 6 k.c. to na powodzie ciążył obowiązek wykazania, że przysługują mu względem pozwanych wymagalne (a zatem nieprzedawnione) wierzytelności. Innymi słowy, obowiązkiem powoda było udowodnienie bezskuteczności zarzutu przedawnienia. Powód zaś obowiązkowi temu nie podołał. Nie wykazał bowiem, by doszło względem niego do przerwania biegu przedawnienia. Nie zmienia tej konstatacji domniemanie ustanowione w art. 71 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Domniemanie istnienia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie sprawia, że dłużnik osobisty nie może powoływać się na przedawnienie roszczenia. Wierzytelność przedawniona wszak nie jest wierzytelnością wygasłą, ale zostaje przekształcona w zobowiązanie naturalne.

Biorąc powyższe pod uwagę uznał Sąd Okręgowy, że pozwani jako dłużnicy osobiści powoda skutecznie podnieśli zarzut przedawnienia roszczeń, a zatem powództwo wobec nich nie mogło zostać uznane za uzasadnione.

Jako podstawą odpowiedzialności pozwanego P. Ł. wskazał Sąd Okręgowy art. 65 i art. 77 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Zgodnie bowiem z art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2009.131.1075) do hipotek zwykłych powstałych przed dniem wejścia w życie tej ustawy stosuje się przepisy u.k.w.h. w dotychczasowym brzmieniu, co dotyczy także hipotek kaucyjnych zabezpieczających roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną, lecz nieobjętych z mocy ustawy hipoteką zwykłą, powstałych przed dniem wejścia w życie tej ustawy. W niniejszej sprawie mają zatem zastosowanie przepisy u.k.w.h. w brzmieniu sprzed wskazanej nowelizacji. Hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Jako prawo akcesoryjne, może powstać tylko jeśli istnieje wierzytelność, która hipoteką ma zostać zabezpieczona. W niniejszej sprawie nie było wątpliwości co do istnienia wierzytelności banku, następnie cedowanej na powoda oraz tego, że została ona zabezpieczona hipoteką na należącej do pozwanego nieruchomości. Zgodnie z treścią art. 77 u.k.w.h. przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Przepisu tego nie stosuje się jednak do roszczeń o odsetki.

Zgodnie z treścią wpisów w księdze wieczystej powód jest wierzycielem hipotecznym uprawnionym z tytułu hipoteki umownej zwykłej, która zabezpiecza należność główną wynikającą z umowy pożyczki z dnia 17 listopada 2008 r. do wysokości sumy hipotecznej tj. kwoty 484.848,48 zł. Z kolei odsetki i koszty związane z tą pożyczką zostały zabezpieczone hipoteką kaucyjną do wysokości sumy hipotecznej tj. kwoty 145.454,44 zł.

Art. 104 u.k.w.h przewidywał, że zakres zabezpieczenia hipoteką kaucyjną obejmuje odsetki oraz koszty postępowania mieszczące się w sumie wymienionej we wpisie hipoteki. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20 maja 1986 r., III CRN 86/86 uznał, że przepis ten stanowi przepis szczególny do art. 69 u.k.w.h., który wówczas przewidywał, że hipoteka zabezpiecza roszczenia o odsetki nieprzedawnione i przyznane koszty postępowania. Art. 69 u.k.w.h nie ma zatem zastosowania do roszczeń o odsetki zabezpieczone hipoteką kaucyjną i zarzut przedawnienia w odniesieniu do nich nie może znaleźć zastosowania. Wskazał dalej Sąd Okręgowy, że w ślad za ugruntowaną linią orzeczniczą, iż hipoteka zwykła nie zabezpiecza odsetek za opóźnienie liczonych według zmiennej stopy procentowej (jak miało miejsce w niniejszej sprawie) ani odsetek kapitałowych nie ujętych we wpisie. Mogą one bowiem być zabezpieczone wyłącznie hipoteką kaucyjną (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2005 roku, III CZP 24/05, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 2011 r., IV CSK 570/10). Z tego też względu Sąd Okręgowy zasądzając dochodzone kwoty od pozwanego P. Ł., zastrzegł pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do nieruchomości obciążonej hipotekami, a stanowiącej jego własność. Przy określaniu zakresu ograniczenia odpowiedzialności pozwanego Sąd Okręgowy wziął pod uwagę treść księgi wieczystej w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.).

Wobec przedawnienia roszczenia względem pozwanej B. Ł. powództwo co do niej Sąd Okręgowy oddalił.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w stosunku do pozwanego P. Ł. i na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w stosunku do B. Ł..

Apelację od tegoż wyroku wniósł pozwany P. Ł. co do pkt 1, 4 i 5 w zakresie w jakim Sąd nie zasądził tych kosztów w wysokości 12.312 zł ponad kwotę zasądzoną na rzecz pozwanego ad. 1, tj. ponad kwotę 5.400 zł i zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

błąd w ustaleniach faktycznych, polegający na przyjęciu, że powodowi przysługuje roszczenie pieniężne przeciwko pozwanemu P. Ł., w sytuacji gdy zgromadzone w sprawie dowody nie potwierdzają, aby takie roszczenie istniało zarówno co do zasady, jak i co do wysokości żądanej przez powoda;

naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 227 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 217 § 2 k.p.c., mające wpływ na wynik sprawy, polegające na oddaleniu wniosków dowodowych pozwanego wyrażonych w piśmie procesowym z dnia 20 grudnia 2017 r., w sytuacji gdy dowody te miały istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy i oceny zasadności wniosku pozwanego o rozłożenie świadczenia na raty, a nadto nie mogły wpłynąć na spowodowanie zwłoki w rozpoznawaniu sprawy, przez co Sąd pozbawił się możliwości pełnego i wszechstronnego rozpatrzenia materiału dowodowego; art. 214 § 1 k.p.c. mające wpływ na wynik sprawy, polegające na braku odroczenia rozprawy w dniu 20 lutego 2018 r. w sytuacji usprawiedliwionego niestawiennictwa wezwanego na tę rozprawę pozwanego możliwości wzięcia czynnego udziału w rozprawie, przedstawienia swojego stanowiska i złożenia zeznań co do istotnych okoliczności sprawy; art. 320 k.p.c. mające wpływ na wynik sprawy, polegające na braku rozłożenia zasądzonego od pozwanego na rzecz powoda świadczenia pieniężnego na raty, w sytuacji gdy zawnioskowane przez pozwanego w piśmie procesowym z dnia 20 grudnia 2017 r. dowody uzasadniały orzeczenie o rozłożeniu tego świadczenia na raty w żądnych przez pozwanego wysokościach.

Podnosząc te zarzuty pozwany wnosił o zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego P. Ł. kosztów procesu, przyznanie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika pozwanego P. Ł. kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu przed Sądem pierwszej instancji, które nie zostały zapłacone ani w całości ani w części, wnosząc o przyznanie ich według norm przepisanych, podwyższonych o podatek od towarów i usług i przyznanie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika pozwanego P. Ł. kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, ewentualnie wniósł o uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tej części do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji.

Zażalenie na pkt 5 tegoż wyroku wniosła pozwana B. Ł. zarzucając:

naruszenie przepisów postępowania, tj. § 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2018.265 tj. z dnia 30 stycznia 2018 r.), w brzmieniu obowiązującym w dacie wszczęcia niniejszej sprawy, mające wpływ na wynik sprawy, poprzez zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej B. Ł. zwrotu kosztów zastępstwa procesowego poniżej minimalnej stawki tych kosztów, wynoszącej zgodnie z wartością przedmiotu sporu 14.400 zł i; § 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2016. 1667 z dnia 12 października 2016 r.) mające wpływ na wynik sprawy, poprzez brak zastosowania w niniejszej sprawie przepisów Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych w brzmieniu z daty wszczęcia niniejszego postępowania i art. 361 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c., mające wpływ na wynik sprawy, polegające na braku podania w uzasadnieniu skarżonego postanowienia podstawy prawnej stawki kosztów zastępstwa procesowego zasądzonych od powoda na rzecz pozwanej B. Ł..

Podnosząc te zarzuty pozwana wnosiła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej B. Ł. dodatkowej kwoty 6.692 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, ponad kwotę 10.800 zł zasądzoną w zaskarżonym postanowieniu tj. o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej B. Ł. łącznej kwoty 17.712 zł, w tym kwoty 3.312 zł podatku od towarów i usług, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego oraz wniósł o przyznanie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika pozwanej B. Ł. kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu w postępowaniu zażaleniowym, które nie zostały zapłacone ani w całości ani w części i o przyznanie w/w kosztów według norm przepisanych, powiększonych o należny podatek od towarów i usług, oraz o przyznanie kosztów udokumentowanego i niezbędnego wydatku poniesionego przez radcę prawnego tytułem opłaty sądowej od zażalenia, w wysokości 70 zł, ewentualnie wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji.

Natomiast na pkt 6 wyroku zażalenie wniósł K. G. pełnomocnik z urzędu obu pozwanych co do kwoty 2.214 zł zarzucając:

naruszenie przepisów postępowania, tj. § 4 ust. 1 w zw. z § 4 ust. 3 w zw. z § 8 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. 2015.1805 z dnia 5 listopada 2015 r.), mające wpływ na wynik sprawy, poprzez przyznanie na rzecz pełnomocnika z urzędu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej w wysokości poniżej dolnej granicy opłaty z tego tytułu, tj. poniżej 1/2 opłaty maksymalnej, wynoszącej zgodnie z wartością przedmiotu sprawy 14.400 zł, polegające na przyznaniu pełnomocnikowi z urzędu kwoty 6.642 zł z tego tytułu, w tym 1.242 zł podatku od towarów i usług, w sytuacji gdy koszty te powinny zostać przyznane w kwocie 8.856 zł w tym 1.656 zł podatku od towarów i usług; art. 361 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c., mające wpływ na wynik sprawy, polegające na braku podania w uzasadnieniu skarżonego postanowienia podstawy faktycznej i prawnej orzeczenia o przyznaniu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu, w tym podstawy przyjętej przez Sąd pierwszej instancji stawki przyznanych kosztów z podwyższonego tytułu, co wpływa negatywnie na możliwość kontroli instancyjnej zaskarżonego rozstrzygnięcia;

Podnosząc te zarzuty pełnomocnik z urzędu wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez przyznanie od Skarbu Państwa na rzecz radcy prawnego K. G. dodatkowej kwoty 2.214 zł, w tym kwoty 414 zł podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanym z urzędu, ponad kwotę 6.642 zł przyznaną przez Sąd w zaskarżonym postanowieniu, tj. o przyznanie od Skarbu Państwa na rzecz radcy prawnego K. G. łącznej kwoty 8.856 zł , w tym kwoty 1.656 zł podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanym z urzędu; przyznanie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika z urzędu – radcy prawnego K. G. zwrotu kosztów postępowania wywołanego niniejszym zażaleniem w wysokości 768 zł, na którą składa się opłata sądowa od zażalenia w wysokości 30 zł oraz opłata z tytułu wynagrodzenia za występowanie radcy prawnego w postępowaniu zażaleniowym w wysokości 738 zł, w tym 138 zł podatku od towarów i usług, które to koszty nie zostały zapłacone ani w całości ani w części, ewentualnie wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji.

Powód wniósł o oddalenie apelacji pozwanych i wniesionych zażaleń wnosząc o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego i zażaleniowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

apelacja pozwanego nie jest zasadna, zasadne są natomiast: zażalenie pozwanej i pełnomocnika z urzędu obu pozwanych.

Odnosząc się do apelacji pozwanego P. Ł. należy wskazać na wstępie iż Sąd Apelacyjny wezwał pozwanych na termin rozprawy celem przesłuchania, który to dowód wobec niestawiennictwa pozwanych oraz wniosku ich pełnomocnika o pominięcie tego dowodu nie został przeprowadzony w postępowaniu apelacyjnym. Dowód ten zmierzał do wykazania istnienia podstaw do rozłożenia zasądzonej należności na raty. Zdaniem Sądu Apelacyjnego w okolicznościach sprawy zasadnie w apelacji wskazano na naruszenie art. 214 k.p.c. poprzez nie przesłuchanie pozwanego przez Sąd pierwszej instancji przy czym uchybienie to, mając na uwadze także przedmiot tego dowodu, tj. przesłanki rozłożenia dochodzonej należności na raty, mogło zostać usunięte w postępowaniu apelacyjnym, a co ostatecznie okazało się niemożliwe.

Pomimo tego uchybienia jednak Sąd pierwszej instancji prawidłowo ocenił zaoferowany przez strony materiał dowodowy prawidłowo uznając istnienie wierzytelności powódki wobec pozwanego P. Ł.. Nie sposób bowiem zarzucić Sądowi pierwszej instancji błędu w ustaleniach faktycznych. Dla postawienia zasadnie takiego zarzutu konieczne jest wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, niesłusznie im je przyznając. Temu obowiązkowi pozwany nie sprostał, gdyż wbrew stanowisku pozwanego przeprowadzona przez Sąd pierwszej instancji ocena zgromadzonego materiału dowodowego w żaden sposób nie uchybia treści art. 233 § 1 k.p.c., a wyprowadzone na jej podstawie ustalenia faktyczne Sąd Apelacyjny akceptuje i uznaje za własne.

Dowodami pozwalającymi na uznanie roszczenia powoda tak co do zasady, jak i wysokości jest bowiem w sprawie niniejszej nie tylko umowa przelewu wierzytelności, ale także bankowy tytuł egzekucyjny oraz także umowa pożyczki wraz z załącznikami, oświadczenie z dnia 17 listopada 2008 r. o poddaniu się egzekucji, oświadczenie pozwanego z dnia 17 listopada 2008 r., o ustanowieniu hipoteki, Oświadczenie (...) S.A. z dnia 17 listopada 2008 r. dotyczące wpisu hipoteki, kierowane do każdego z pozwanych wezwania do zapłaty i wypowiedzenia umowy z dnia 13 stycznia 2011 r. wraz z potwierdzeniami ich odbioru przez pozwanych, bankowy tytuł egzekucyjny nr (...) z dnia 15 kwietnia 2011 r. wraz z postanowieniem z dnia 27 kwietnia 2011 r. o nadaniu BTE klauzuli wykonalności, pisma pozwanych datowane na dzień 30 września 2011 r., postanowienie z dnia 27 listopada 2013 r. w przedmiocie umorzenia postępowania egzekucyjnego z powodu jego bezskuteczności, umowa sprzedaży wierzytelności z dnia 23 grudnia 2014 r., potwierdzenie zapłaty ceny z tytułu umowy sprzedaży wierzytelności, aneks nr (...) z 10 lutego 2015 r. do umowy sprzedaży wierzytelności wraz z załącznikiem nr (...), oświadczenie (...) S.A. z dnia 23 stycznia 2015 r., zawiadomienie z sądu wieczystoksięgowego z dnia 22 czerwca 2015 r., wezwania do zapłaty z dnia 21 maja 2015 r. wraz z potwierdzeniem nadania, odpis zupełny treści księgi wieczystej (...). Nadto przecież pozwani w oświadczeniu z dnia 30 września 2011 r. nie kwestionowali istnienia należności co do zasady jak i wysokości (k. 31 akt). Dokumenty te prawidłowo zostały przez Sąd pierwszej instancji ocenione w oparciu o art. 233 § 1 k.p.c. Dodać należy w tym miejscu, iż z bankowego tytułu egzekucyjnego z dnia 15 kwietnia 2011 r. wynika kwestionowana w apelacji data początkowa naliczenia odsetek od 1 października 2010 r. określonych jako bieżące za okres od 1 października 2010 r. do 20 lutego 2011 r. (od następnego dnia po tym okresie naliczono odsetki karne). W konsekwencji odsetki naliczone od 1 października 2010 r. stanowią odsetki od pożyczki określone w oparciu o postanowienia umowy pożyczki hipotecznej z dnia 17 listopada 2008 r. od tej daty nie uregulowane przez pozwanych jako pożyczkobiorców.

Zwrócić należy nadto uwagę, iż przecież kwestionowana należność od pozwanego P. Ł. została zasądzona jako od dłużnika rzeczowego z ograniczeniem jego odpowiedzialności do wysokości ustanowionych hipotek, co skarżący pomija w apelacji. Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku na taką podstawę zasądzenia należności od pozwanego wskazał wskazując, że zgodnie z treścią wpisów w księdze wieczystej powód jest wierzycielem hipotecznym uprawnionym z tytułu hipoteki umownej zwykłej, która zabezpiecza należność główną wynikającą z umowy pożyczki z dnia 17 listopada 2008 r. do wysokości sumy hipotecznej tj. kwoty 484.848,48 zł. Z kolei odsetki i koszty związane z tą pożyczką zostały zabezpieczone hipoteką kaucyjną do wysokości sumy hipotecznej tj. kwoty 145.454,44 zł. W uzasadnieniu wyroku Sąd pierwszej instancji w tym zakresie wskazał na fakt, iż zasądzona należność wynika z postanowienia Sądu Rejonowego w (...)z dnia 27 listopada 2011 r., sygn. akt I Co 1181/11 i postanowienia Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w (...) z dnia 27 listopada 2013 r., sygn. akt Km 3000/11, które mają charakter dokumentów urzędowych w rozumieniu art. 244 § 1 k.p.c., a zatem przysługuje im domniemanie prawdziwości i autentyczności, a nadto zgodnie z art. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wpisom w księdze wieczystej przysługuje domniemanie zgodności z rzeczywistym stanem prawnym. Domniemania te nie zostały zaś przez strony wzruszone. Pozwany w apelacji kwestie te pomija nie odnosząc się w ogóle do trafnej argumentacji Sądu pierwszej instancji co do tej kwestii, a której powtarzanie jest zbędne. Przywołać należy tu jedynie stanowisko orzecznictwa i doktryny, że wpis hipoteki zwykłej stanowi dla wierzyciela hipotecznego wystarczającą legitymację do dochodzenia roszczenia oraz do dowiedzenia istnienia wierzytelności. Obalenie domniemania należy do dłużnika - pozwanego w sprawie, który nie wykazał inicjatywy pod tym względem (co do tej kwestii np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2019 r., V CSK 267/18, nie publikowany).

W konsekwencji brak jest podstaw do podzielenia zarzutów apelacji pozwanego dotyczących kwestionowania roszczenia powoda co do zasady i wysokości względem pozwanego P. Ł. jako dłużnika rzeczowego.

W zakresie pozostałych zarzutów apelacji pozwanego dotyczących braku rozłożenia zasądzonego roszczenia na raty należy wskazać, iż w orzecznictwie podkreśla się wyjątkowość regulacji art. 320 k.p.c. oraz obowiązek sądu brania pod uwagę nie tylko sytuacji dłużnika, ale również interesów wierzyciela. Wskazuje się też na istotne znaczenie dla korzystania z tej nadzwyczajnej instytucji, charakteru zasądzanego świadczenia, tak by nie premiować dłużników niesolidnych i nie dających gwarancji, że należności, mimo rozłożenia na raty, nie będą realizowane. Ochrona jaką zapewnia pozwanemu dłużnikowi art. 320 k.p.c., nie może być stawiana ponad ochronę wierzyciela w procesie cywilnym i wymaga uwzględnienia wszelkich okoliczności sprawy, w tym uzasadnionego interesu podmiotu inicjującego procesu.

Zaskarżony wyrok zaś nie narusza art. 320 k.p.c. Jakkolwiek trudna sytuacja materialna i życiowa pozwanego nie budzi żadnych wątpliwości, to w ocenie Sądu Apelacyjnego nie stanowi to wystarczającej podstawy do zastosowania tego przepisu. W okolicznościach niniejszej sprawy nie może budzić wątpliwości bowiem fakt, że rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty stałoby w jawnej sprzeczności z interesem powoda. Strona pozwana nie realizowała swoich zobowiązań w stosunku do poprzednika prawnego powoda przez lata, w niniejszym procesie pozwany wnosił o zwolnienie go od kosztów sądowych ze względu na złą sytuację zdrowotną i majątkową, który to wniosek został przez Sąd pierwszej instancji uwzględniony, to brak podstaw do przyjęcia, że pozwany regulowałyby rozłożone na raty świadczenie w ratach w wysokości po ok. 4.000 zł miesięcznie (o co wnosił wnosząc o rozłożenie dochodzonej należności na 240 miesięcznych rat), zwłaszcza biorąc pod uwagę, iż łączna kwota uzyskiwana przez wszystkich czterech członków gospodarstwa domowego wynosi około 6.000 zł miesięcznie i pozwany posiada liczne, wysokie zobowiązania finansowe, nie tylko względem powoda. Nadto przecież rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty uznać należy za celowe wyłącznie wtedy, gdy istnieją podstawy do stwierdzenia, że dłużnik będzie w stanie swoje zmodyfikowane w ten sposób zobowiązanie spełnić. Pozostaje to m.in. w związku z faktem, że skorzystanie przez sąd z art. 320 k.p.c. wiąże się z pozbawieniem wierzyciela odsetek od ratalnych świadczeń za okres od daty wyroku do daty płatności poszczególnych rat (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2006 r., III CZP 126/06). W sytuacji, w której znajduje się pozwany, nie ma możliwości ustalenia wysokości rat na poziomie, który z jednej strony dawał pozwanemu możliwość spłaty, z drugiej - nie ingerowałby w sposób drastyczny w prawa wierzyciela. Zasadnie powód co do tej kwestii wskazał w odpowiedzi na apelację, że w sytuacji z jaką mamy do czynienia w okolicznościach niniejszej sprawy skoro wierzytelność powoda zabezpieczona jest hipotecznie, to przy tak złej sytuacji majątkowej pozwanego, szansą na zaspokojenie się powoda jest wyłącznie egzekucja z nieruchomości.

W konsekwencji brak podstaw do podzielenia zarzutu naruszenia przez Sąd pierwszej instancji przepisów postępowania, tj. art. 227 k.p.c., 233 § 1 k.p.c. oraz art. 217 § 2 k.p.c. mające wpływ na wynik sprawy, polegające na oddaleniu wniosków dowodowych wyrażonych w piśmie procesowym z dnia 20 grudnia 2017 r. Skoro nie było podstaw do zastosowania przez Sąd pierwszej instancji przepisu art. 320 k.p.c., to wnioski dowodowe na okoliczność ustalenia sytuacji majątkowej, zarobkowej i zdrowotnej, a także czy sytuacja majątkowa, zarobkowa i zdrowotna uzasadnia rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty, nie miały żądnego znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy.

Brak podzielenia zarzutów apelacji pozwanego co do należności głównej czyni niezasadnym jego zarzuty w zakresie kosztów procesu.

Zasadne są natomiast zażalenie pozwanej B. Ł. i pełnomocnika pozwanych K. G..

Odnośnie zażalenia pozwanej należy podnieść, że zasądzona przez Sąd pierwszej instancji od powoda na rzecz pozwanej B. Ł. kwota tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego jest zaniżona i niezgodna z przepisami znajdującymi zastosowanie w omawianej sprawie. W sprawie zastosowanie mają przepisy Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2018.265 tj. z dnia 30 stycznia 2018 r.) w brzmieniu obowiązującym w dacie wszczęcia postępowania, tj. w dniu 19 kwietnia 2016 r., zgodnie z § 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2016.1667 z dnia 12 października 2016 r.). Zgodnie z § 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w brzmieniu mającym zastosowanie do niniejszej sprawy, minimalna stawka kosztów zastępstwa procesowego przy wartości przedmiotu sprawy w przedziale pomiędzy 200.000 zł, a 2.000.000 zł wynosi 14.400,00 zł. Taka też kwota winna zostać zasądzona od powoda na rzecz pozwanej jako, że wygrała ona sprawę w całości. Kwota kosztów zastępstwa procesowego należna pozwanej podlega nadto powiększeniu o podatek od towarów i usług również w sytuacji, gdy jest zasądzona od strony przeciwnej, a nie od Skarbu Państw zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego. Pozwana B. Ł. jest bowiem zastępowana przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu – radcę prawnego K. G.. (tak uchwała Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2015 r., sygn. akt: III CZP 90/15). Mając na uwadze powyższe, łączna kwota kosztów zastępstwa procesowego należna pozwanej od powoda wynosi 17.712 zł, w tym 3.312 zł podatku od towarów i usług, a nie jak wskazano w zaskarżonym postanowieniu 10.800 zł. W konsekwencji zaskarżone postanowienie polegało zmianie.

Zgodzić należy się z także z pełnomocnikiem z urzędu obu pozwanych w zakresie tego, że przyznana przez Sąd pierwszej instancji na jego rzecz jako pełnomocnika pozwanego P. Ł. kwota tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ustalona została w zaniżonej wysokości, niezgodnej z przepisami znajdującymi zastosowanie w omawianej sprawie. Do orzekania o kosztach postępowania przed Sądem pierwszej instancji w niniejszej sprawie zastosowanie ma Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przed radcę prawnego z urzędu (Dz.U.2015.1805 z dnia 5 listopada 2015 r.), które obowiązywało dacie wszczęcia postępowania, tj. w dniu 19 kwietnia 2016 r. i które miało zastosowanie w sprawie niniejszej. Zgodnie z § 8 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. opłata maksymalna przy wartości przedmiotu sprawy przekraczającej 200.000 zł tj. tak jak w niniejszym postępowaniu, wynosi 14.400 zł. Z kolei z § 4 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. wynika, że opłatę tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu ustala się w wysokości co najmniej 1/2 opłaty maksymalnej określonej w rozdziałach 2-4 tego Rozporządzenia, tj. m.in. w przywołanym powyżej § 8 pkt 7 Rozporządzenia. Mając na uwadze powyższe, minimalna wartość opłaty należnej radcy prawnemu ustanowionego z urzędu dla pozwanych powinna wynieść 7.200 zł netto (14.400 zł : 2 = 7.200zł). Wskazana kwota minimalnej opłaty powinna być powiększona o podatek od towarów i usług zgodnie z § 4 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. Łączna wysokość kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanym z urzędu przez radcę prawnego K. G. przed Sądem pierwszej instancji winna zatem wynieść 8.856 zł (7.200 + 1.656 zł tytułem podatku od towarów i usług). Sąd pierwszej instancji przyznając koszty niepłaconej pomocy prawnej pełnomocnikowi obu pozwanych z urzędu w wysokości niższej niż ta określona powyżej naruszył przywołane przepisy Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r., tj. § 4 ust. 1 w zw. z § 4 ust. 3 w zw. z § 8 pkt 7. W konsekwencji zaskarżone postanowienie podlegało zmianie we wskazanym wyżej zakresie.

Mając powyższe na uwadze na mocy art. 385 k.p.c. oddalono apelację pozwanego P. Ł. jako nie zasadną, a na mocy art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. zmieniono zaskarżone zażaleniami postanowienia o kosztach procesu zawarte w zaskarżonym wyroku co do pozwanej B. Ł. i kosztów niepopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu P. Ł. przez radcę prawnego K. G. we wskazanym wyżej kierunku.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na mocy art. 98 k.p.c. zasądzając od pozwanego P. Ł. na rzecz powódki kwotę 8.100 zł na mocy § 2 pkt 7 i § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Natomiast o kosztach postępowania zażaleniowego na rzecz pozwanej B. Ł. orzeczono na mocy art. 98 k.p.c. zasądzając od powódki na rzecz pozwanej kwotę 1.107 zł obejmującą zwrot opłaty od zażalenia i koszty zastępstwa procesowego na mocy § 2 pkt 4 i § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Nadto orzeczono o należnych pełnomocnikowi z urzędu pozwanego radcy prawnemu K. G. z tytułu pomocy prawnej udzielonej z urzędu pozwanemu P. Ł. kosztach w postępowania apelacyjnego w kwocie 6.642 zł i postępowaniu zażaleniowym w kwocie 399 zł (na które złożyły się koszty zastępstwa procesowego i opłata od zażalenia) orzekając na mocy § 8 pkt 4 i 7, § 16 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 oraz 4 ust. 3 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przed radcę prawnego z urzędu.