Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 listopada 2019 roku

Sąd Apelacyjny w Katowicach w II Wydziale Karnym w składzie:

przy udziale Prokuratora Prokuratury Rejonowej Gliwice-Wschód w Gliwicach Moniki Lew

po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 2019 r. sprawy

M. K., syna A. i G., ur. (...) w Z.

oskarżonego z art. 270 § 1 kk w zw. z art. 12 kk, art. 270 § 1 kk w zw. z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk

na skutek apelacji pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 28 czerwca 2019 roku, sygn. akt IV K 34/19

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  w punkcie 1 – uzupełnia opis czynu o ustalenie, że oskarżony działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wprowadził w błąd przedstawicieli Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. co do istotnej okoliczności warunkującej udzielenie pożyczki, to jest istnienia zgody jego ówczesnej żony G. K. na zaciągnięcie przez niego pożyczki, czym doprowadził Wojewódzki Sąd Administracyjny w G.do niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez udzielenie mu pożyczki, przy czym pożyczka ta została w całości spłacona przed wszczęciem postępowania karnego w niniejszej sprawie, jako kwalifikację prawną przyjmuje art. 270 § 1 k.k. i art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k., a jako podstawę wymiaru kary – art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k., zaś karę podwyższa do 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności;

b)  w punkcie 2 – uzupełnia opis czynu o ustalenie, że oskarżony działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wprowadził w błąd przedstawicieli Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. co do istotnej okoliczności warunkującej wydłużenie terminu spłaty pożyczki, to jest istnienia zgody jego ówczesnej żony G. K. na zaciągnięcie przez niego pożyczki, czym doprowadził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach do niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez zmianę warunków spłaty pożyczki udzielonej mu na mocy umowy nr (...) z dnia 18 grudnia 2007 r., przy czym pożyczka ta została w całości spłacona przed wszczęciem postępowania karnego w niniejszej sprawie, jako kwalifikację prawną przyjmuje art. 270 § 1 k.k. i art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k., a jako podstawę wymiaru kary – art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k., zaś karę podwyższa do 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności;

c)  w punkcie 3 – uzupełnia opis czynu o ustalenie, że oskarżony działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wprowadził w błąd przedstawicieli Sądu Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. co do istotnej okoliczności warunkującej udzielenie pożyczki, to jest istnienia zgody jego ówczesnej żony G. K. na zaciągnięcie przez niego pożyczki, czym doprowadził Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez udzielenie mu pożyczki, jako kwalifikację prawną przyjmuje z art. 270 § 1 k.k. i art. 297 § 1 k.k. i art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k., a jako podstawę wymiaru kary – art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k., zaś karę podwyższa do 1 (jednego) roku pozbawienia wolności;

II.  w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

III.  na podstawie art. 627 k.p.k. zasądza od oskarżonego na rzecz oskarżyciela posiłkowego Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. kwotę 2000 (dwóch tysięcy) złotych tytułem zwrotu wydatków w postaci wynagrodzenia adwokackiego w postępowaniu odwoławczym;

IV.  zwalnia oskarżonego od ponoszenia kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze, obciążając nimi Skarb Państwa.

SSA Marcin Ciepiela SSA Aleksander Sikora SSA Alicja Bochenek

Sygn. akt: II AKa 533/19

UZASADNIENIE

M. K. został oskarżony o to, że:

I.  w okresie od nieustalonego dnia grudnia 2007 roku do dnia 18 grudnia 2007 r., działając w z góry powziętym zamiarze zawarcia umowy pożyczki na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych sędziów, w miejscowości T., w celu użycia za autentyczny, na egzemplarzu druku umowy pożyczki nr (...) z dnia 18 grudnia 2007 r. podrobił podpis swojej żony G. K. pod oświadczeniem małżonka o wyrażeniu zgody na zaciągnięcie przez niego pożyczki w wysokości 200.000 zł i na warunkach określonych w tej umowie, a następnie posłużył się w dniu 18 grudnia 2007 r. takim dokumentem w siedzibie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. w celu zawarcia pomiędzy nim jako Sędzią Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. a Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w G., reprezentowanym przez jego ówczesnego Prezesa R. M. i Dyrektora tego Sądu S. G., umowy pożyczki w kwocie 200.000 zł na potrzeby mieszkaniowe związane m.in. z nadbudową istniejącego budynku mieszkalnego, tj. o czyn z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.,

II.  w okresie od nieustalonego dnia miesiąca stycznia 2009 roku do dnia 19 stycznia 2009 r., działając w z góry powziętym zamiarze dokonania zmian warunków spłaty pożyczki kwoty 200.000 zł ujętych w treści umowy pożyczki nr (...) z dnia 18 grudnia 2007 r. zawartej pomiędzy nim jako Sędzią Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. a Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w G., reprezentowanym przez jego ówczesnego Prezesa R. M. i Dyrektora tego Sądu S. G., w miejscowości T., w celu użycia za autentyczny podrobił podpis swojej żony G. K. pod oświadczeniem o wyrażeniu przez małżonka zgody na zmianę warunków ww. umowy pożyczki, znajdującym się na egzemplarzu druku aneksu nr (...) z dnia 5 stycznia 2009 r. do ww. umowy pożyczki nr (...) z dnia 18 grudnia 2007 r., a następnie tak podrobiony dokument przedłożył w dniu 5 stycznia 2009 r. w siedzibie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G., celem zawarcia pomiędzy nim a Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w G. aneksu nr (...) z dnia 5 stycznia 2009 r. do umowy pożyczki numer (...) z dnia 18 grudnia 2007 r., tj. o czyn z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.,

III.  w okresie od nieustalonego dnia grudnia 2010 roku do dnia 30 grudnia 2010 r., działając z góry powziętym zamiarze zawarcia umowy pożyczki na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych sędziów, w miejscowości T., w celu użycia za autentyczny na egzemplarzu druku umowy pożyczki z dnia 30 grudnia 2010 r. podrobił podpis swojej żony G. K. pod oświadczeniem małżonka o wyrażeniu zgody na zaciągnięcie przez niego pożyczki w wysokości 260.000 zł i na warunkach określonych w tej umowie, a następnie posłużył się w dniu 30 grudnia 2010 r. takim dokumentem w siedzibie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. w celu zawarcia pomiędzy nim jako Sędzią Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. a Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w G., reprezentowanym przez jego ówczesnego Wiceprezesa L. K. i Dyrektora tego Sądu S. G., umowy pożyczki w kwocie 260.000 zł na potrzeby mieszkaniowe związane m. in. z dokończeniem inwestycji budowlanej, tj. o czyn z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.,

IV.  w G. w dniu 30 grudnia 2010 r. w G., działając w celu uzyskania korzyści majątkowej w postaci udzielenia mu przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. jako Sędziemu tego Sądu pożyczki w kwocie 260.000 zł stanowiącej mienie znacznej wartości na potrzeby mieszkaniowe wyzyskał błąd Sędzi Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. B. K. co do istnienia zgody jego żony G. K. na zawarcie przez niego umowy pożyczki w kwocie 260.000 zł na potrzeby mieszkaniowe z dnia 30 grudnia 2010 r. pomiędzy nim jako Sędzią Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. a Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w G., reprezentowanym przez jego ówczesnego Wiceprezesa L. K. i Dyrektora tego Sądu S. G., po uprzednim przedłożeniu jej w siedzibie tego Sądu projektu umowy pożyczki z dnia 30 grudnia 2010 r. wraz z uprzednio podrobionym przez siebie podpisem jego żony G. K. pod oświadczeniem małżonka o wyrażeniu zgody na zaciągnięcie przez niego pożyczki w wysokości 260.000 zł i na warunkach określonych w tej umowie, doprowadzając tym samym B. K. do niekorzystnego rozporządzenia jej własnym mieniem poprzez osobiste poręczenie przez nią spłaty ww. pożyczki przez M. K., które zawarła w treści pisemnego oświadczenia jej jako poręczyciela ww. pożyczki, stanowiącego integralną część umowy pożyczki z dnia 30 grudnia 2010 r., której to pożyczki M. K. nie spłacił w wymaganym terminie, tj. o czyn z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.,

V.  w G. w dniu 30 grudnia 2010 r. w G., działając w celu uzyskania korzyści majątkowej w postaci udzielenia mu przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. jako Sędziemu tego Sądu pożyczki w kwocie 260.000 zł stanowiącej mienie znacznej wartości na potrzeby mieszkaniowe wyzyskał błąd Sędzi Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie G. J. – wówczas Sędzi Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. – co do istnienia zgody jego żony G. K. na zawarcie przez niego umowy pożyczki w kwocie 260.000 zł na potrzeby mieszkaniowe z dnia 30 grudnia 2010 r. pomiędzy nim jako Sędzią Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. a Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w G., reprezentowanym przez jego ówczesnego Wiceprezesa L. K. i Dyrektora tego Sądu S. G., po uprzednim przedłożeniu jej w siedzibie tego Sądu projektu umowy pożyczki z dnia 30 grudnia 2010 r. wraz z uprzednio podrobionym przez siebie podpisem jego żony G. K. pod oświadczeniem małżonka o wyrażeniu zgody na zaciągnięcie przez niego pożyczki w wysokości 260.000 zł i na warunkach określonych w tej umowie, doprowadzając tym samym G. J. do niekorzystnego rozporządzenia jej własnym mieniem poprzez osobiste poręczenie przez nią spłaty ww. pożyczki przez M. K., które zawarła w treści pisemnego oświadczenia jej jako poręczyciela ww. pożyczki, stanowiącego integralną część umowy pożyczki z dnia 30 grudnia 2010 r., której to pożyczki M. K. nie spłacił w wymaganym terminie, tj. o czyn z art. 270 § 1 k.k. w zb. z art. 286 §1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.

Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2019 r. (sygn. akt IV K 34/19) Sąd Okręgowy w Gliwicach:

1.  uznaje oskarżonego M. K. za winnego popełnienia zarzucanego mu w pkt I czynu, z tym, że przyjął, iż podrobił podpis G. K. na 4 egzemplarzach umowy pożyczki, czym wyczerpał ustawowe znamiona przestępstwa z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i za to na mocy art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. skazał go na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności;

2.  uznał oskarżonego za winnego popełnienia zarzucanego mu w pkt II czynu, z tym, że przyjął, iż podrobił podpis G. K. na 4 egzemplarzach aneksu do umowy pożyczki, czym wyczerpał ustawowe znamiona przestępstwa z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i za to na mocy art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. skazał go na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności;

3.  uznał oskarżonego za winnego popełnienia zarzucanego mu w pkt III czynu, z tym, że przyjął, iż podrobił podpis G. K. na 4 egzemplarzach umowy pożyczki, czym wyczerpał ustawowe znamiona przestępstwa z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i za to na mocy art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. skazał go na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności;

4.  uznał oskarżonego za winnego popełnienia zarzucanych mu w pkt IV i V czynów, z tym, że przyjął, iż dopuścił się ich w krótkich odstępach czasu z wykorzystaniem takiej samej sposobności oraz przyjął, że wprowadził w błąd pokrzywdzone B. K. i G. J., czym wyczerpał ustawowe znamiona ciągu przestępstw z art. 270 § 1 k.k. i art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i za to na mocy art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. i art. 91 § 1 k.k. skazał go na jedną karę 1 roku pozbawienia wolności;

5.  na mocy art. 91 § 2 k.k. i art. 86 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego karę łączną 1 roku pozbawienia wolności;

6.  na mocy art. 69 § 1 i § 2 k.k. i art. 70 § 1 k.k. wykonanie orzeczonej kary łącznej pozbawienia wolności warunkowo zawiesił oskarżonemu na okres próby 1 roku;

7.  na mocy art. 72 § 1 pkt 4 k.k. zobowiązał oskarżonego w okresie próby do wykonywania pracy zarobkowej;

8.  na mocy art. 46 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego obowiązek naprawienia szkody przez zapłatę kwoty 24.750 zł na rzecz B. K. oraz kwoty 24.750 zł na rzecz G. J.;

9.  na mocy art. 44 § 1 k.k. orzekł przepadek przez pozostawienie w aktach sprawy przedmiotów stanowiących dowody rzeczowe, opisanych w postanowieniu w przedmiocie dowodów rzeczowych z dnia 26.03.2018 r. pod poz. 1-6,

10.  na mocy art. 627 k.p.k. i art. 2 ustawy z dnia 23.06.1973 r. o opłatach w sprawach karnych zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa koszty sądowe stanowiące wydatki poniesione w sprawie w kwocie 70 zł i obciążył go opłatą w kwocie 180 zł.

Apelację od tego wyroku wywiódł jedynie pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G., który choć wskazał, że zaskarża wyrok w całości, to wnioski apelacyjne sformułował wyłącznie w stosunku do rozstrzygnięć zawartych w jego punktach 1, 2 i 3. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1.  na podstawie art. 438 pkt 3 k.p.k. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, mający wpływ na jego treść, poprzez błędne przyjęcie, iż czyny przypisane oskarżonemu M. K. w pkt 1 i 2 wyroku wyczerpują znamiona przestępstwa z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., podczas gdy prawidłowa ocena materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy winna prowadzić do ustalenia, iż powyższe czyny wyczerpują nie tylko znamiona ww. przepisów, ale także znamiona przestępstw z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k., albowiem oskarżony M. K. zawierając w dniu 18 grudnia 2007 r. umowę pożyczki oraz w dniu 5 stycznia 2009 r. aneks do przedmiotowej umowy wprowadził w błąd osoby reprezentujące Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. co do autentyczności podpisu jego ówczesnej małżonki G. K. w zakresie w jakim miała ona rzekomo wyrazić zgodę na zaciągnięcie przez niego pożyczki na warunkach określonych tą umową i aneksem, czym doprowadził Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez udzielenie mu pożyczki w kwocie 200 000 zł;

2.  na podstawie art. 438 pkt 3 k.p.k. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, mający wpływ na jego treść, poprzez błędne przyjęcie, iż czyn przypisany oskarżonemu M. K. w pkt 3 wyroku wyczerpuje znamiona przestępstwa z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., podczas gdy prawidłowa ocena materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy winna prowadzić do ustalenia, iż powyższy czyn wyczerpuje nie tylko znamiona ww. przepisów, ale także znamiona przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k., albowiem oskarżony M. K. zawierając w dniu 30 grudnia 2010 r. umowę pożyczki wprowadził w błąd osoby reprezentujące Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. co do autentyczności podpisu jego ówczesnej małżonki G. K. w zakresie w jakim miała ona rzekomo wyrazić zgodę na zaciągnięcie przez niego pożyczki na warunkach określonych tą umową, czym doprowadził Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez udzielenie mu pożyczki w kwocie 260 000 zł;

3.  na podstawie art. 438 pkt 3 k.p.k. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, mający wpływ na jego treść, poprzez błędne przyjęcie, iż oskarżony M. K. swoim zachowaniem opisanym w pkt 3 wyroku nie wyrządził WSA w G. szkody, podczas gdy z materiału dowodowego sprawy
wynika, iż oskarżony uzyskał od WSA w G. pożyczkę w kwocie 260 000 zł, która to nie została oskarżycielowi posiłkowemu zwrócona w znacznej części;

4.  na podstawie art. 438 pkt 2 k.p.k. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść wyroku, a to art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k. poprzez ocenę materiału dowodowego z przekroczeniem reguł swobodnej oceny dowodów, a w szczególności wyjaśnień oskarżonego oraz zeznań świadków G. J. i B. K. w zakresie, w jakim Sąd I instancji ustalił, iż oskarżony zawierając umowy pożyczek nie działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej i zamiarem doprowadzenia WSA w G. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, podczas gdy prawidłowa ocena dowodów winna prowadzić do odmiennych wniosków;

5.  na podstawie art. 438 pkt 2 k.p.k. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść wyroku, a to art. 424 § 1 k.p.k. poprzez niedostateczne wyjaśnienie w uzasadnieniu podstawy prawnej wyroku, albowiem poza suchym przytoczeniem treści przepisów prawa karnego materialnego brak jest w tym zakresie jakiejkolwiek analizy;

6.  na podstawie art. 438 pkt 2 k.p.k. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść wyroku, a to art. 167 k.p.k., art. 366 § 1 k.p.k., tj. nieustalenie wszystkich istotnych okoliczności sprawy, mających znaczenie dla ich rozstrzygnięcia i niepoczynienie jakichkolwiek ustaleń odnośnie sytuacji finansowej i majątkowej oskarżonego M. K., a zwłaszcza co do wysokości jego zobowiązań w okresie poprzedzającym udzielenie oskarżonemu przez Wojewódzki Sąd Administracyjny pożyczek, a zwłaszcza pożyczki z dnia 30 grudnia 2010 r., w sytuacji gdy ze zgromadzonego materiału dowodowego sprawy w postaci zeznań świadków G. J. i B. K. oraz wyjaśnień oskarżonego wynika, iż w okresie poprzedzającym zaciągniecie pożyczki dnia 30 grudnia 2010 roku zmagał się on z problemami finansowymi;

7.  na podstawie art. 438 pkt 2 k.p.k. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść wyroku, a to art. 170 § 1 pkt 2 k.p.k. poprzez oddalenie na rozprawie w dniu 27 maja 2019 r. wniosku dowodowego pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. o przesłuchanie w charakterze świadka pracownicy Sądu Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. H. Ś. co do okoliczności zawarcia przez oskarżonego umowy pożyczki z dnia 30 grudnia 2010 r. oraz złożenia oświadczeń o udzieleniu poręczenia przez poręczycieli i uznanie, iż okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż z materiału dowodowego wynika, że zgoda małżonka pożyczkobiorcy była warunkiem niezbędnym do udzielenia pożyczki, o czym pokrzywdzone wiedziały, podpisując oświadczenie poręczyciela, podczas gdy okoliczności zawarcia umowy pożyczki i złożenia przedmiotowych oświadczeń stanowią istotną okoliczność sprawy dla ustalenia okoliczności, w jakich doszło do wprowadzenia przez oskarżonego w błąd osoby reprezentujące Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. oraz poręczycieli.

Podnosząc powyższe zarzuty, pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez:

a)  uznanie, iż czyny przypisane oskarżonemu w pkt 1, 2 i 3 wyroku stanowią przestępstwa z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. w zw. art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., uzupełnienie opisu czynów o wskazanie, iż oskarżony M. K. działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wprowadził w błąd przedstawicieli Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. co do istotnej okoliczności warunkującej udzielenie pożyczki, tj. istnienia zgody jego ówczesnej małżonki G. K. na zaciągnięcie przez niego pożyczek, czym doprowadził Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez udzielenie mu pożyczki oraz nadto w odniesieniu do czynu opisanego w pkt 3 wyroku wyrządził Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnego w G. szkodę w określonej wysokości;

b)  w odniesieniu do czynu przypisanego oskarżonemu w pkt 3 wyroku na podstawie art. 72 § 2 k.k. orzeczenie wobec oskarżonego M. K. obowiązku naprawienia szkody wobec Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G.,

ewentualnie o

2.  uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. (zwanego dalej WSA) zasługiwała co do zasady na uwzględnienie.

Na wstępie należy jednoznacznie wskazać, jaki był zakres zaskarżenia wyroku, gdyż to on decyduje o zakresie sporządzenia uzasadnienia przez sąd odwoławczy. W judykaturze i piśmiennictwie trafnie bowiem wskazuje się, że strona nie może żądać uzasadnienia wyroku w zakresie szerszym, aniżeli sąd drugiej instancji rozpoznawał sprawę, a więc poza zakresem zaskarżenia i podniesionymi zarzutami. Zakres przedmiotowy i podmiotowy wniosku powinien odpowiadać zakresowi kontroli odwoławczej przeprowadzonej w granicach środka odwoławczego (art. 433 § 1 k.p.k.), chyba że sąd odwoławczy orzekł również w zakresie szerszym z uwagi na treść art. 435, art. 439, art. 440 lub art. 455 k.p.k. (postanowienie SN z 24.10.2018 r., V KZ 47/18, OSNKW 2018/12/82, Legalis nr 1842212, LEX nr 2573011, Biul. SN 2018 nr 12, KZS 2018/12/23; D. Świecki, Komentarz aktualizowany do art. 457 k.p.k., teza 11 [w:] Kodeks postępowania karnego. Tom II. Komentarz aktualizowany, pod red. D. Świeckiego, LEX/el., 2019). Inaczej mówiąc, zakres uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego limitowany jest zakresem przeprowadzonej kontroli odwoławczej (por. wyrok SN z 18.12.2018 r., III K.K. 539/17, Prok. i Pr. 2019/2/15, Legalis nr 1872939).

Zważywszy, że w realiach niniejszej sprawy nie stwierdzono wypadków przewidzianych w art. 435, art. 439, art. 440 lub art. 455 k.p.k., które obligowałyby do wyjścia poza granice zaskarżenia, sprawę rozpoznano w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów (art. 433 § 1 k.p.k.). Zarzuty podniesione przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego WSA, a także sformułowane w apelacji wnioski, dotyczyły wyłącznie punktów 1-3 zaskarżonego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, choć patrząc na literalne brzmienie apelacji, pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego WSA skarżył wyrok w całości, to w istocie uczynił to tylko w zakresie jego punktów 1-3. Wniosek taki wypływał zarówno z analizy całokształtu wniesionego środka odwoławczego, jak i z gravamenu, kształtującego teoretyczne możliwości zaskarżenia wyroku Sądu Okręgowego.

W realiach niniejszej sprawy oskarżyciel posiłkowy WSA w G. miał gravamen w zaskarżeniu orzeczeń zawartych w punktach 1-3 zaskarżonego. Zdaniem Sądu odwoławczego, nie miał on takowego w odniesieniu do rozstrzygnięcia z punktu 4, które dotyczyło wyłącznie oszustwa popełnionego na szkodę oskarżycieli posiłkowych B. K. i G. J..

W tym kontekście warto przypomnieć, że gravamen (uciążliwość orzeczenia) oznacza naruszenie jakiegokolwiek prawnie chronionego dobra uczestnika procesu na skutek wydania przez organ procesowy decyzji o określonej treści. Pełni on funkcję przesłanki zaskarżenia, czyli takiego warunku, określonego w określa art. 427 § 3 k.p.k., który samodzielnie i niezależnie od innych jeszcze warunków powinien wystąpić, aby doszło do skutecznego zaskarżenia rozstrzygnięcia (D. Świecki, Komentarz aktualizowany do art. 427 k.p.k., teza 32 [w:] Kodeks postępowania karnego. Tom II. Komentarz aktualizowany, pod red. D. Świeckiego, LEX/el., 2019). Co istotne, instytucja gravamen może być oceniana pod kątem nie tylko całości środka odwoławczego, lecz także poszczególnych podnoszonych w nim zarzutów (por. postanowienie SN z 19.05.2011 r., I KZP 2/11, OSNKW 2011/6/47).

Gravamen związany jest z naruszeniem praw lub szkodzeniem interesom skarżącego. „Naruszenie praw” nastąpi wówczas, gdy dane rozstrzygnięcie wywołuje niekorzystne następstwa w sferze prawa zarówno materialnego, jak i procesowego przez wadliwe zastosowanie lub niezastosowanie określonych przepisów, co w konsekwencji może prowadzić do ograniczenia lub zwiększenia obowiązków skarżącego. Naruszenie prawa musi mieć charakter bezpośredni, co oznacza, że nie wystarczy zagrożenie praw odwołującego się ani też tylko pośrednie naruszenie. Gravamen wymaga, aby orzeczenie naruszało bezpośrednio prawa skarżącego. Dlatego też orzeczenie naruszające prawa innej strony pozbawia skarżącego gravamen do zaskarżenia, chociażby w sposób pośredni też go dotyczyło. Natomiast „szkodzenie interesom” dotyczy niekorzystnego wpływu rozstrzygnięcia na interesy skarżącego, które zasługują na ochronę prawną (D. Świecki, Komentarz aktualizowany do art. 427 k.p.k., teza 36…).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie sposób przyjąć, że wspomniana „bezpośredniość”: naruszenia praw lub szkodzenia interesom WSA w G. zachodziła w odniesieniu do odrębnie osądzonego w punkcie 4 zaskarżonego wyroku zachowania oskarżonego popełnionego na szkodę innych pokrzywdzonych. Oczywiście, nie można tracić z pola widzenia, że każde orzeczenie stwierdzające popełnienie przestępstwa przeciwko mieniu na szkodę innych pokrzywdzonych, rodzi lub może rodzić powstanie tytułów egzekucyjnych i w efekcie roszczenia z ich strony, co z kolei ogranicza możliwość zaspokojenia przez innego pokrzywdzonego. Jednak, taka sytuacja prowadzi wyłącznie do pośredniego szkodzenia interesom majątkowym takiego pokrzywdzonego. Zresztą, odmienna interpretacja prowadziłaby do otwarcia drogi do zaskarżenia przez każdego pokrzywdzonego dowolnego orzeczenia zawartego w wyroku, stwierdzającego popełnienie przestępstwa na szkodę innego pokrzywdzonego. Taki kierunek wykładni powodowałby pozbawienie znaczenia prawnego instytucji unormowanej w art. 427 § 3 k.p.k., co przeczyło założeniu o racjonalności ustawodawcy.

W ocenie sądu odwoławczego, zagadnienie tak rozumianego gravamen miał również w polu widzenia skarżący, który wszak nie postawił żadnych zarzutów orzeczeniu zawartemu w punkcie 4 zaskarżonego wyroku. W szczególności takowych nie sformułowano w punktach 1-6 petitum apelacji. Zarzut z punktu 7 (pomijając w tym miejscu kwestię jego zasadności) dotyczył okoliczności zawarcia umowy pożyczki w kontekście mającym wykazać trafność koncepcji skarżącego o doprowadzeniu do oszustwa. Nie mogło przy tym chodzić o oszustwo na szkodę B. K. i G. J., bowiem co do nich oskarżonego uznano winnym takiego czynu w punkcie 4 zaskarżonego wyroku. O tym, że analizowany zarzut nie dotyczył okoliczności mających znaczenie dla tegoż czynu, przekonywał niezbity fakt, że apelujący nie wnosił o jakąkolwiek zmianę zaskarżonego wyroku w zakresie punktu 4. W istocie bowiem, co klarownie wynikało z wniosków skarżącego, zarzuty sformułował on wyłącznie wobec rozstrzygnięć zawartych w punktach 1-3 zaskarżonego wyroku.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na specyficzną sytuację procesową, jaka zaistniała w niniejszej sprawie w związku z ograniczonymi zarzutami postawionymi wyłącznie przez jednego z oskarżycieli posiłkowych. Nie tylko bowiem, że zarzuty dotyczyły – jak wykazano wyżej – tylko rozstrzygnięć zawartych w punktach 1, 2 i 3 zaskarżonego wyroku, ale wskazywały na uchybienia wyłącznie w postaci braku konkretnych ustaleń faktycznych w zakresie znamion czynów z art. 286 § 1 k.k. (ewentualnie w zw. z art. 294 § 1 k.k.) i nieprzypisania tych przestępstw popełnionych przez oskarżonego na szkodę Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G.. Pamiętać przy tym należy, że w świetle zakazu reformationis in peius z art. 434 § 1 pkt 3 in principio k.p.k. sąd odwoławczy mógł orzec na niekorzyść oskarżonego tylko w razie stwierdzenia podniesionych przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego WSA uchybień, a nie jakichkolwiek innych. Wykluczało to możliwość ingerencji ze strony sądu odwoławczego na niekorzyść oskarżonego w ustalenia faktyczne w zakresie czynów i przestępstw przypisanych oskarżonemu, a także w wymierzoną karę łączną, która wszak w ogóle nie była kwestionowana. Z kolei w zakresie kar jednostkowych wymierzonych oskarżonemu w punktach 1-3 zaskarżonego wyroku, co do zasady nie było podstaw do ich zaostrzenia poza wyjątkiem wynikającym z przypisania w każdym przypadku znamion czynu z art. 286 § 1 k.k. (ewentualnie w zw. z art. 294 § 1 k.k.). Skoro bowiem skarżący wnosił o zakwalifikowanie czynów również z tego artykułu, to oczywistym było, że zarazem domagał się wymierzenia kar za takie właśnie przestępstwa. Zdaniem sądu odwoławczego, kary te w postępowaniu odwoławczym nie mogły być orzeczone w wysokości wyższej niż minimalne ustawowe zagrożenie za czyn z art. 286 § 1 k.k. (ewentualnie w zw. z art. 294 § 1 k.k.), gdyż kary jednostkowe w punktach 1-3 zaskarżonego wyroku zostały wymierzone oskarżonemu właśnie w wysokościach równych dolnej ustawowej granicy przypisanych tam czynów.

Tak zarysowany zakres zaskarżenia wyroku przekładał się na zakres uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego, odpowiadający wnioskowi prokuratora. Dlatego też, sporządzone przez oskarżycieli posiłkowych B. K. i G. J. wnioski o sporządzenie w całości i doręczenie uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego nie mogły doprowadzić w pełni do postulowanego w nich skutku. W opisanych realiach procesowych niniejsze uzasadnienie wyroku ogranicza się wyłącznie do wskazania, czym kierował się sąd odwoławczy wydając rozstrzygnięcia reformatoryjne co do punktów 1, 2 i 3 zaskarżonego wyroku (wniosek z art. 433 § 1 k.p.k. i art. 434 § 1 k.p.k.) oraz dlaczego dotyczące ich zarzuty i wnioski apelacji uznał za zasadne albo niezasadne (art. 457 § 3 k.p.k.), a nie do wykazania, dlaczego za zasadne uznał pozostałe rozstrzygnięcia sądu I instancji, które nie były skarżone.

Przechodząc do oceny zarzutów stawianych przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego WSA, stwierdzić należy, że w przeważającej większości trafne były te z nich, które wskazywały na błędy w ustaleniach faktycznych, a spośród pozostałych na uwzględnienie zasługiwały jedynie te, w których podniesiono naruszenie art. 424 § 1 k.p.k. Wpływ tych pierwszych uchybień na treść zaskarżonego wyroku był oczywisty, gdyż wskutek dopuszczenia się ich doszło do niepełnego przypisania oskarżonemu zachowań karalnych, a w efekcie do wadliwej, gdyż nazbyt ubogiej, kwalifikacji prawnej czynów i niższych kar jednostkowych.

Analizując pisemne uzasadnienie zaskarżonego wyroku, należy przyznać rację skarżącemu, że doszło do naruszenia art. 424 § 1 pkt 2 k.p.k. przez niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku, gdyż za takowe nie sposób było uznać przytoczenia treści przepisów prawa karnego materialnego bez jakiejkolwiek ich bliższej analizy i choćby próby dokonania pod nie subsumpcji ustalonych zachowań oskarżonego. Wadliwość ta ogniskowała się w braku interpretacji poszczególnych znamion przestępstwa oszustwa. Jak się wydaje, gdyby do takiej interpretacji doszło przed wydaniem wyroku, Sąd Okręgowy dostrzegłby, że w istocie oskarżony swym zachowaniem wyczerpał wszystkie znamiona czynów z art. 286 § 1 k.k. Znamienne bowiem było, że zachowania oskarżonego opisane w jego wyjaśnieniach oraz w zeznaniach oskarżycielek posiłkowych nie były sporne. Wystarczyło je poprawnie zakwalifikować. Sąd Apelacyjny ma na uwadze, że nie uczynił tego w akcie oskarżenia prokurator, ani w toku postępowania pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G., ale rolą sądu I instancji było dostrzeżenie wadliwości postępowania stron i – mimo tego – wydanie prawidłowego wyroku. Skoro wyrok ów odbiegał od wymogów prawa materialnego, należało go zmienić, mimo że impuls ku temu dał dopiero nowy pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego WSA ustanowiony na etapie postępowania międzyinstancyjnego.

Podkreślenia wymaga, że przytoczone w apelacji poglądy zawarte w judykatach obrazujących, w jaki sposób prawidłowo winny być interpretowane znamiona oszustwa, Sąd Apelacyjny podziela. Warto przytoczyć niektóre z nich, gdyż dobrze uzmysławiają, dlaczego – i to wyłącznie w oparciu o dowody przeprowadzone w postępowaniu pierwszoinstancyjnym – oskarżonemu należało przypisać oprócz czynów zabronionych wymienionych w zaskarżonym wyroku, również popełnienie trzech oszustw.

Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko skarżącego, że podejmując czynności związane z zaciągnięciem pożyczek na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych w dniach 18 grudnia 2007 r. oraz 30 grudnia 2010 r., a także z zawarciem aneksu z dnia 5 stycznia 2009 r. do pierwszej z nich, oskarżony w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, za pomocą wprowadzenia w błąd, doprowadził Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem.

Analizując znamiona określające czynność sprawczą, przypomnieć wypada, że w sytuacji wprowadzenia w błąd sprawca wywołuje w świadomości pokrzywdzonego lub innej osoby, której mienie stanowi przedmiot rozporządzenia dokonywanego przez wprowadzenie w błąd, fałszywe wyobrażenie, czyli rozbieżność między obiektywną rzeczywistością, a jej wyobrażeniem u osoby dokonującej rozporządzenia mieniem. Może ono dotyczyć osoby, rzeczy, zjawiska lub zdarzenia, mającego znaczenie dla podjęcia decyzji o rozporządzeniu mieniem. Opis znamion oszustwa nie określa sposobów, przy pomocy których można wprowadzić w błąd daną osobę. Ustawa nie zawiera w tym zakresie żadnych ograniczeń, wprowadzenie w błąd możliwe jest więc przy wykorzystaniu wszelkich sposobów i metod, które doprowadzą do powstania rozbieżności między świadomością osoby rozporządzającej mieniem, a rzeczywistym stanem rzeczy.

Art. 286 § l k.k. nie wymaga przy tym, aby dla wprowadzenia w błąd sprawca podejmował szczególne czynności, polegające na działaniu podstępnym lub chytrym. Dla uznania, iż mamy do czynienia z wprowadzeniem w błąd, wystarczające jest każde, jakiekolwiek działanie, które może doprowadzić do powstania błędnego wyobrażenia o rzeczywistości u osoby rozporządzającej mieniem (postanowienie SN z 26.06.2003 r., V KK 324/02, LEX nr 80291). Wprowadzenie w błąd dotyczyć musi tzw. istotnych okoliczności danej sprawy, a więc takich, które mogą mieć wpływ na podjęcie przez pokrzywdzonego finalnej decyzji o rozporządzeniu mieniem. Wystarczające jest ustalenie, że pokrzywdzony nie zawarłby umowy, gdyby wiedział o okolicznościach, które były przedmiotem wprowadzenia go w błąd przez sprawcę. Do wprowadzenia w błąd skutkującego niekorzystnym rozporządzeniem mieniem wystarczające jest więc wywołanie błędnego wyobrażenia o okolicznościach decydujących o rozporządzeniu lub sposobie rozporządzenia (wyrok SN z 02.10.2015 r., III K.K. 148/15, LEX nr 1816561).

W przypadku czynów z punktów 1, 2 i 3 zaskarżonego wyroku dotyczących dwóch pożyczek i aneksu do pierwszej z nich przedstawiciele Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. zostali wprowadzeni przez oskarżonego w błąd co do istotnej okoliczności warunkującej udzielenie pożyczki (w odniesieniu do aneksu – wydłużenia terminu spłaty) w postaci istnienia zgody jego ówczesnej żony G. K. na zaciągnięcie przez niego pożyczki. Trafnie wskazał skarżący, że o tym, iż zgoda taka była nieodzowna celem udzielenia pożyczki, świadczył jednoznacznie wzór formularza stosowanego przy udzielaniu pożyczek na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych sędziów, określony zarządzeniem nr 19 Prezesa Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. z dnia 21 października 2010 r., a także zeznania świadka U. Z. (k. 421). Wyjaśnienia oskarżonego i zeznania świadków B. K. i G. J. jednoznacznie dowodziły, że wymienieni mieli świadomość tego, iż uzyskanie takiej zgody było warunkiem koniecznym udzielenia pożyczki.

Zauważyć należy, że skoro wprowadzenie w błąd dotyczyło upozorowania przez oskarżonego, że uzyskał zgodę żony, to irrelewantnym były rozważania, czy obejmowało ono również zamiar i możliwość wywiązania się z powziętych zobowiązań. Tym samym, bez wpływu na treść wyroku były ewentualne uchybienia objęte zarzutem z punktu 6 apelacji. Ergo , Sąd Okręgowy nie miał obowiązku czynić szczegółowych ustaleń odnośnie sytuacji finansowej i majątkowej oskarżonego M. K., a w zarysie wynikała ona ze wskazanych w apelacji passusów z depozycji procesowych oskarżonego i świadków B. K. i G. J..

Przechodząc do wykładni znamienia „rozporządzenia mieniem”, za trafny należy uznać pogląd, iż pojęcie to na gruncie art. 286 § 1 k.k. należy rozumieć autonomicznie jako wszelkie czynności prowadzące do zmiany stanu majątkowego, w szczególności zmiany we władaniu mieniem (M. Dąbrowska-Kardas, Komentarz art. 286 kodeksu karnego (Dz.U.97.88.553), teza 60 [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Tom III. Komentarz do art. 278-363 k.k., pod red. A. Zolla, Zakamycze, 2006, wyd. II). Klasycznym przejawem rozporządzenia mieniem jest oddanie innej osobie do dyspozycji własnych pieniędzy, co ma miejsce w przypadku pożyczki.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela stanowisko piśmiennictwa [M. K., Komentarz art. 286 kodeksu karnego (Dz.U.97.88.553), teza 65…] i judykatury (postanowienie SN z 27.06.2001 r., V KKN 96/99), iż niekorzystne rozporządzenie mieniem, o którym mowa w art. 286 § 1 k.k., nie powinno być utożsamiane z wyrządzeniem szkody. Rozporządzenie mieniem może być uznane za niekorzystne nie tylko z tego powodu, że sprawca doprowadzający inną osobę do rozporządzenia nie zamierza zwrócić przedmiotu rozporządzenia (mienia), lecz także z innych powodów. O niekorzystności rozporządzenia mieniem przesądza ocena rozporządzenia z punktu widzenia interesów osoby rozporządzającej lub innej osoby pokrzywdzonej. Ustawowe znamię „niekorzystnego rozporządzenia mieniem” zostaje spełnione wówczas, gdy sprawca działając w sposób opisany w art. 286 § 1 k.k. doprowadza inną osobę do takiego rozporządzenia mieniem, które jest niekorzystne z punktu widzenia jej interesów. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreślono: „Korzyść majątkowa w rozumieniu art. 286 § 1 k.k. jest niewątpliwie pojęciem szerszym niż przywłaszczenie, zagarnięcie mienia, stanowiące cel działania sprawcy ( animus rem sibi habendi). Dlatego też, dla realizacji znamienia działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, sprawca bynajmniej nie musi dążyć do przywłaszczenia mienia stanowiącego przedmiot oszukańczych zabiegów, wystarczy, że zamierza osiągnąć korzyść majątkową wynikającą z niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez osobę czy inny podmiot wprowadzone w błąd” (wyrok SN z 01.08.2002 r., III KK 230/02, Prok. i Pr. 2003/3/12).

W realiach niniejszej sprawy udzielenie pożyczek oskarżonemu należało uznać za niekorzystne z dwóch różnych powodów, ocenianych z odmiennych perspektyw. Po pierwsze, jak trafnie zauważył skarżący w uzasadnieniu apelacji (str. 7), zawarcie umów pożyczek oraz aneksu do jednej z nich bez zgody małżonka na ich zawarcie spowodowało istotne ograniczenie zakresu egzekucji w przypadku zaprzestania regulowania przez oskarżonego rat pożyczki, wynikające z treści art. 41 k.r.o. Zarazem, działanie oskarżonego polegające na podrobieniu podpisów jego żony otworzyło poręczycielom drogę w trybie art. 88 § 1 k.c. do uchylenia się od skutków prawnych złożonych przez nich oświadczeń woli o udzieleniu poręczenia z powołaniem się na złożenie go pod wpływem błędu. B. K. oraz G. J. skorzystały z tego w dniu 4 maja 2017 r. (k. 58 i 59). Choć Prezes Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. nie uznał ich oświadczeń za skuteczne, to z zeznań G. J. wynika, że uczynił tak z powołaniem się na to, iż nie wie, czy doszło do popełnienia przestępstwa (k. 423). Tymczasem aktualnie, wobec uprawomocnienia się zaskarżonego wyroku, argument ten uległ dezaktualizacji. Oceniając niekorzystność rozporządzenia mieniem z odmiennej perspektywy, wskazać należy, że niekorzystność rozporządzenia mieniem wynikała z udzielenia pożyczki osobie niespełniającej warunków do jej uzyskania, co ipso facto ograniczało wielkość zasobu, z którego te środki są udzielane i niemożność jego udzielania innej osobie. Warto bowiem zauważyć, że pożyczki udzielane na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 kwietnia 2003 r. w sprawie sposobu planowania i wykorzystywania środków na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych sędziów oraz warunków przyznawania pomocy finansowej z tych środków (Dz.U. z 2003 r. Nr 80, poz. 727) nie miały charakteru komercyjnego, a środki na nie przeznaczone stanowiły do 6% rocznego funduszu wynagrodzeń osobowych sędziów (art. 96 § 2 Prawa o ustroju sądów powszechnych).

Sąd Apelacyjny podzielił argumentację skarżącego w zakresie wyczerpania przez oskarżonego znamion strony podmiotowej popełnionych na szkodę Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. czynów z art. 286 § 1 k.k. w zakresie punktów 1, 2 i 3 zaskarżonego wyroku. Ustalając znamiona strony podmiotowej przestępstwa z art. 286 § 1 k.k., czyli postać zamiaru oskarżonego, wzięto pod uwagę utrwalone w judykaturze i piśmiennictwie stanowisko, że charakterystyczny dla strony podmiotowej tego przestępstwa zamiar bezpośredni powinien obejmować zarówno cel działania sprawcy, jak i sam sposób działania zmierzający do zrealizowania tego celu. Sprawca musi chcieć użyć takiego właśnie sposobu działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej i cel ten musi stanowić punkt odniesienia przy realizowaniu każdego ze znamion przedmiotowych przestępstwa. Zamiar sprawcy w płaszczyźnie intelektualnej musi więc obejmować dwa elementy. Z jednej strony, sposób zachowania sprawcy, tzw. środek intelektualny, jakim jest w przypadku oszustwa wprowadzenie w błąd (…). Z drugiej strony, sprawca musi mieć świadomość, że co najmniej może uzyskać korzyść majątkową z planowanego zachowania w wyniku zastosowanego sposobu działania oraz świadomość więzi przyczynowej łączącej podejmowane przez niego działania z niekorzystnym rozporządzeniem mieniem. W płaszczyźnie woluntatywnej zamiar oszustwa przyjmować musi postać chęci skierowanej na zachowanie prowadzące do wywołania błędu (…), chęci doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez osobę, w stosunku do której sprawca podejmuje działania wprowadzające w błąd (…) oraz chęci osiągnięcia przy pomocy obu opisanych wyżej zachowań korzyści majątkowej [por. wyrok SN z 14.01.2004 r., IV K.K. 192/03, LEX nr 84458; M. K. i P. K., Komentarz do art. 286 kodeksu karnego (Dz.U.97.88.553), teza 85…].

Nie ulega wątpliwości, że oskarżony spełnił te warunki. Wszak, chcąc uzyskać pożyczkę na warunkach, których nie spełniał (brak zgody małżonki), kierunkowo zmierzał ku wprowadzeniu do niekorzystnego rozporządzenia mieniem pożyczkodawcy, wprowadzając go celowo w błąd.

Zgodnie z art. 115 § 4 k.k. korzyścią majątkową jest korzyść zarówno dla siebie, jak i dla innej osoby. Nie może budzić wątpliwości, że działanie polegające na pobraniu pieniędzy w określonej kwocie (w ramach pożyczki) lub uzyskaniu lepszych warunków ich oddania (przez zawarcie aneksu do umowy pożyczki) jest działaniem podjętym w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

W orzecznictwie trafnie wskazuje się, że dla przypisania sprawstwa przestępstwa wyczerpującego kumulatywnie znamiona określone w przepisach art. 297 § 1 k.k. i art. 286 § 1 k.k. niezbędnym jest wykazanie, że w chwili przedkładania pracownikowi banku w celu uzyskania kredytu przerobionego, podrobionego, poświadczającego nieprawdę albo nierzetelnego dokumentu, sprawca nie tylko zamierzał uzyskać kredyt, ale już miał z góry powzięty zamiar doprowadzenia podmiotu określonego w art. 297 § 1 k.k. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem (por. wyrok SA w Katowicach z 14.12.2012 r., II AKa 324/12; wyrok SA w Warszawie z 11.04.2016 r., II AKa 413/15). W przypadku oskarżonego M. K. podejmującego działania celem uzyskania pożyczek ewidentnie taki zamiar występował. Nie było przy tym potrzeby wykazywania, że w chwili zawierania umowy sprawca nie miał zamiaru zapłacić za uzyskane świadczenie (por. wyrok SN z 02.10.2015 r., III K.K. 148/15, LEX nr 1816561), gdyż okoliczność ta nie należy do znamion przestępstwa z art. 286 § 1 k.k.

Wobec częściowo odmiennych i niepochłaniających się zakresowo znamion, nie budzi wątpliwości, że art. 297 § 1 k.k. nie jest przepisem szczególnym wobec art. 286 § 1 k.k. (zob. E. Pyka, Oszustwo kredytowe na tle innych przestępstw przeciwko mieniu, Studia Prawnicze i Ekonomiczne Łódź 1999 r. LIX, s. 91 i nast.; wyrok SA w Lublinie z 18.06.2002 r., II AKa 343/01, Prok.i Pr.-wkł. 2003/12/22, LEX nr 75405).

Mając na uwadze, że oskarżony swym zachowaniem wyczerpał również znamiona trzech oszustw, koniecznym było uwzględnienie wniosków skarżącego i dokonanie zmiany zaskarżonego wyroku w ten sposób, że w jego punktach 1, 2 i 3 uzupełniono opisy czynów o ustalenie, że:

-

oskarżony działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wprowadził w błąd przedstawicieli Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. co do istotnej okoliczności warunkującej udzielenie pożyczki, to jest istnienia zgody jego ówczesnej żony G. K. na zaciągnięcie przez niego pożyczki, czym doprowadził Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez udzielenie mu pożyczki, przy czym pożyczka ta została w całości spłacona przed wszczęciem postępowania karnego w niniejszej sprawie (w punkcie 1),

-

oskarżony działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wprowadził w błąd przedstawicieli Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. co do istotnej okoliczności warunkującej wydłużenie terminu spłaty pożyczki, to jest istnienia zgody jego ówczesnej żony G. K. na zaciągnięcie przez niego pożyczki, czym doprowadził Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez zmianę warunków spłaty pożyczki udzielonej mu na mocy umowy nr (...) z dnia 18 grudnia 2007 r., przy czym pożyczka ta została w całości spłacona przed wszczęciem postępowania karnego w niniejszej sprawie (w punkcie 2),

-

oskarżony działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wprowadził w błąd przedstawicieli Sądu Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. co do istotnej okoliczności warunkującej udzielenie pożyczki, to jest istnienia zgody jego ówczesnej żony G. K. na zaciągnięcie przez niego pożyczki, czym doprowadził Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez udzielenie mu pożyczki (w punkcie 3).

Oczywistym jest, że w takiej sytuacji należało w każdym przypadku w ramach kwalifikacji prawnej czynów przypisać oskarżonemu również wyczerpanie znamion z art. 286 § 1 k.k. Dodatkowo, w odniesieniu do czynu z punktu 3 zaskarżonego wyroku, oskarżony dopuścił się oszustwa w stosunku do mienia znacznej wartości. Art. 115 § 5 k.k. jako takie mienie definiuje mienie, którego wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 200.000 zł. W konsekwencji, konieczne było przyjęcie złożonej kwalifikacji prawnej z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. Mylił się skarżący, domagając się przyjęcia takiej kwalifikacji prawnej również w odniesieniu do czynów z punktów 1 i 2 zaskarżonego wyroku, skoro – co było niesporne – wartość mienia wynosiła dokładnie 200.000 zł, a zatem nie przekraczała tej kwoty.

Ponadto, w odniesieniu do czynów z punktów 1 i 2 zaskarżonego wyroku, zaszła konieczność poprawienia w trybie art. 455 k.p.k. błędnej kwalifikacji prawnej, niezależnie od granic zaskarżenia i podnieconych zarzutów. Zauważyć bowiem należy, że bezspornie oskarżony spłacił pożyczkę na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych uzyskaną na podstawie umowy pożyczki nr (...) z dnia 18 grudnia 2007 r., zmienionej aneksem nr (...) z dnia 5 stycznia 2009 r. i nastąpiło to przed zawarciem umowy pożyczki z dnia 30 grudnia 2010 r., czyli przed wszczęciem postępowania karnego w niniejszej sprawie.

Tymczasem, zgodnie z art. 297 § 3 k.k., nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie (…) zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego. W piśmiennictwie zaznacza się, że ta przesłanka niekaralności związana jest z sytuacją, w której uzyskany za pomocą opisanych w art. 297 § 1 k.k. kredyt lub pożyczka bankowa znalazły się, chociażby częściowo, w stadium realizacji, gdy to pojawić się może roszczenie organu, które to pojęcie należy rozumieć cywilistycznie jako istnienie po stronie indywidualnie oznaczonego podmiotu obowiązku wykonania świadczenia na rzecz uprawnionego, z którym skorelowane jest prawo żądania przez uprawnionego, aby zobowiązany zachował się w określony sposób [P. Kardas, Komentarz art. 297 kodeksu karnego (Dz.U.97.88.553), tezy 105 i 106 [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Tom III. Komentarz do art. 278-363 k.k., pod red. A. Zolla, Zakamycze, 2006, wyd. II]. Podkreślić należy, że przesłanka dobrowolności jest spełniona, gdy sprawca decyduje się na naprawienie szkody w wyniku dokonania swobodnego wyboru, wolnego od toczącego się postępowania karnego, gdy nie jest on zmuszony do dokonania tej czynności (jw. teza 172). Co istotne, naprawienie szkody musi nastąpić przed wszczęciem postępowania karnego. Chociaż ustawodawca nie określa jednoznacznie, o jaki rodzaj postępowania karnego chodzi w przypadku tego elementu, to w literaturze przedmiotu zasadnie wskazuje się, że znamię „przed wszczęciem postępowania karnego” oznacza zgodnie z art. 303 k.p.k. wszczęcie postępowania w sprawie ( in rem), czyli odnoszącego się do rozpoczęcia postępowania przygotowawczego, mającego doprowadzić do ujawnienia sprawcy przestępstwa oraz zebrania i utrwalenia materiału dowodowego, gdyż w wypadkach, gdy ustawodawca łączy pewne konsekwencje z chwilą wszczęcia postępowania przeciwko osobie ( in personam), wyraźnie formułuje to w przepisie (np. art. 102 k.k.). Nie powinno ulegać wątpliwości, że klauzula bezkarności przewidziana w art. 297 § 3 k.k. odnosi się wyłącznie do czynów zabronionych określonych w art. 297 § 1 i 2 k.k. W wypadku gdy sprawca tym samym czynem realizuje znamiona określonych w innych przepisach typów czynu zabronionego, spełnienie przesłanek określonych w art. 297 § 3 k.k. doprowadzi do niepodlegania karze jedynie za przestępstwa przewidziane w art. 297 § 1 i 2 k.k., w pozostałym zakresie sprawca ponosić będzie odpowiedzialność na ogólnych zasadach (jw. teza 18).

Skoro oskarżony M. K. dobrowolnie zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. wynikające z udzielanie mu pożyczki na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych na podstawie umowy pożyczki nr (...) z dnia 18 grudnia 2007 r., zmienionej aneksem nr (...) z dnia 5 stycznia 2009 r., to nie sposób było przypisać mu w zakresie czynów z punktów 1 i 2 zaskarżonego wyroku kwalifikacji prawnej z art. 297 § 1 k.k., a zarazem klauzula bezkarności z art. 297 § 3 k.k. nie wyłączała odpowiedzialności oskarżonego za przestępstwo z art. 270 § 1 k.k. i art. 286 § 1 w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k.

Przyjęcie – wskutek zmian – w punktach 1 i 2 zaskarżonego wyroku kumulatywnej kwalifikacji prawnej opartej również na art. 286 § 1 k.k., a w punkcie 3 tegoż wyroku – także z art. 294 § 1 k.k., sprawiło, że koniecznym stało się podwyższenie kar jednostkowych odpowiednio do 6 miesięcy oraz 1 roku pozbawienia wolności. Jak wskazano wyżej, podczas analizy konstrukcji zarzutów skarżącego, ze względu na zakaz reformationis in peius, niemożliwe było orzeczenie kar surowszych, a jedynie w wysokości równej dolnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego w art. 286 § 1 k.k. oraz w art. 294 § 1 k.k.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, konieczność opisanych zmian wynikała wyłącznie z błędnych ustaleń faktycznych sądu meriti, powiązanych z pominięciem analizy znamion czynu z art. 286 § 1 k.k., a także regulacji zawartych w art. 294 § 1 k.k. i art. 297 § 3 k.k. Wbrew twierdzeniom skarżącego, błędy te nie wynikały z naruszenia przepisów postępowania wskazanych w punktach 4, 6 i 7 apelacji, w szczególności art. 7 k.p.k. Podkreślić bowiem trzeba, że Sąd Okręgowy dał wiarę w całości wyjaśnieniom oskarżonego oraz zeznaniom świadków B. K. i G. J., a i pozostałym dowodom, ograniczając tylko wartość dowodową zeznań świadka U. Z.. Wymienione dowody, jak wyżej wykazano, pozwalały zaś na wyprowadzenie wniosków i poczynienie ustaleń faktycznych co do wyczerpania przez oskarżonego znamion trzech oszustw.

Zarzut skarżącego naruszenia art. 170 § 1 pkt 2 k.p.k. poprzez oddalenie na rozprawie w dniu 27 maja 2019 r. wniosku dowodowego pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego WSA o przesłuchanie w charakterze świadka pracownicy tegoż sądu H. Ś. co do okoliczności zawarcia przez oskarżonego umowy pożyczki z dnia 30 grudnia 2010 r. oraz złożenia oświadczeń o udzieleniu poręczenia przez poręczycieli był chybiony już z tego powodu, że wbrew treści zarzutu ów wniosek dowodowy został złożony „na okoliczność, że poręczyciele składali oświadczenia wcześniej niż została zawarta umowa pożyczki” (k. 423v). W kontekście rzeczywiście złożonego wniosku uzasadnienie postanowienia Sądu Okręgowego oddalającego go w oparciu o przyjęcie, iż okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, było trafne. Istota sprawy sprowadzała się wszak do faktu, że zgoda małżonka pożyczkobiorcy była warunkiem niezbędnym do udzielenia pożyczki, o czym pokrzywdzone B. K. i G. J. wiedziały, podpisując oświadczenia poręczycieli.

Zważywszy, że pożyczka udzielona oskarżonemu przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. na podstawie umowy pożyczki z dnia 30 grudnia 2010 r. nie została spłacona, oczywiście zasadnym był zarzut skarżącego nieprzyjęcia przez sąd meriti, że doszło do wyrządzenia szkody. Jednak, wbrew twierdzeniom apelującego, nie było podstaw formalnych do orzeczenia na jego rzecz obowiązku naprawienia szkody.

Wykluczała to klauzula antykumulacyjna z art. 415 § 1 k.p.k. zakazująca takiego orzekania, gdy roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono. Przypomnieć należy, że w orzecznictwie (wyrok SN z 18.01.2013 r., V KK 378/12, LEX nr 1277805) i doktrynie (K. Eichstaedt, Komentarz do art. 415 k.k., teza 3 [w:] Kodeks postępowania karnego. Tom I. Komentarz aktualizowany, pod red. D. Świeckiego, LEX/el., 2019) nie budzi wątpliwości, że zakaz przewidziany w art. 415 § 1 k.p.k. obejmuje zarówno orzekanie o obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem na podstawie art. 46 § 1 k.k., jak i o zobowiązaniu oskarżonego do naprawienia szkody na podstawie art. 72 § 2 k.k. w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary.

W realiach niniejszej sprawy sąd meriti prawidłowo ustalił i było to niesporne, że roszczenie wynikające z przestępstwa objętego punktem 3 zaskarżonego wyroku było przedmiotem postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym w Wadowicach pod sygnaturą akt Km 96/15, które okazało się bezskuteczne. Sąd Apelacyjny zauważa, że postępowanie to było prowadzone w oparciu o zawarte w akcie notarialnym oświadczenie M. K. o poddaniu się w trybie art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. rygorowi egzekucji z całego swojego majątku do kwoty 278.338,53 zł co do obowiązku zapłaty wynikającego z udzielenia na mocy umowy z dnia 30 grudnia 2010 r. pożyczki w wysokości 260.000 zł (k. 102). Po nadaniu temu aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w Wadowicach z dnia 7 stycznia 2015 r., sygn. akt I Co 1914/14 (k. 105) stał się on podstawą egzekucji prowadzonej przeciwko M. K.. Zatem, ewidentnie o roszczeniu wynikającym z popełnienia przestępstwa przypisanego oskarżonemu w punkcie 3 zaskarżonego wyroku już prawomocnie orzeczono, tyle, że nie wyrokiem, a w opisanej wyżej drodze.

Badając znaczenie tego faktu dla orzekania w niniejszej sprawie, przypomnieć wypada, że opisany akt notarialny stanowi – podobnie jak orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, ugoda zawarta przed sądem (art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c.) oraz inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej (art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c.) – tytuł egzekucyjny. W orzecznictwie wskazuje się, że ugoda zawarta przed sądem jako tytuł egzekucyjny stanowi o zabezpieczeniu roszczenia pokrzywdzonego w sposób równie skuteczny, jak określone w art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c. orzeczenie sądowe, wobec czego stanowi okoliczność wyłączającą dopuszczalność orzeczenia w postępowania karnym obowiązku naprawienia szkody (uzasadnienie wyroku SN z 23.11.2006 r., IV KK 328/06, LEX nr 224619). Powyższe pozwala postawić tezę, że akt notarialny, w którym będący dłużnikiem oskarżony poddał się egzekucji, i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie obowiązku, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności (art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c.), gdy zarazem obowiązek tej zapłaty wynika z przestępstwa, na podstawie art. 415 § 1 k.p.k. wykluczone jest orzeczenie obowiązku naprawienia szkody (zadośćuczynienia lub nawiązki na rzecz pokrzywdzonego) wyrządzonej tym przestępstwem.

Dlatego też, ze względu na klauzulę antykumulacyjna z art. 415 § 1 k.p.k., postulowane przez skarżącego orzeczenie wobec oskarżonego M. K. zobowiązania w trybie art. 72 § 2 k.k. do naprawienia szkody na rzecz Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. (podobnie jak obowiązku z art. 46 § 1 k.k.), było niemożliwe.

Mając powyższe na uwadze, nie stwierdzając innych uchybień uwzględnianych z urzędu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, na podstawie art. 437 § 1 i 2 k.p.k. zmieniono zaskarżony wyrok w opisany sposób, w pozostałym zakresie utrzymując go w mocy. Podkreślić należy, że z uwagi na specyficzny, wyżej opisany zakres zaskarżenia, oznacza to utrzymanie w mocy również orzeczenia Sądu Okręgowego w zakresie kary łącznej.

Wobec podjętego rozstrzygnięcia i wniosku pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego (złożonego po raz pierwszy dopiero na etapie postępowania apelacyjnego – vide k. 499v), na mocy art. 627 in fine k.p.k. w zw. z art. 635 k.p.k. konieczne było zasądzenie od oskarżonego na rzecz oskarżyciela posiłkowego WSA poniesionych przez niego wydatków, na które złożyły się koszty zastępstwa procesowego. Zważywszy, że wysokość tych kosztów wedle złożonego ich spisu (k. 497-498) wynosiła 2000 zł, a kwota ta mieści się w granicach wynikających z § 11 ust. 2 pkt 5 i ust. 7 (stawka 1200 zł) w zw. z § 15 ust. 1 i 3 (maksymalnie do sześciokrotności tej stawki) w zw. z § 16 (oświadczenie o wysokości kosztów wynikające ze złożonego wniosku) rozporządzenia z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2015.1800 ze zm.), zasądzono od oskarżonego taką kwotę.

Oskarżony od początku postępowania deklarował chęć poddania się karze i nie dał powodu do przeprowadzenia postępowania odwoławczego. Oceniając powyższe okoliczności przez pryzmat względów słuszności, zwolniono oskarżonego na podstawie art. 634 k.p.k. w zw. z art. 624 § 1 k.p.k. od ponoszenia kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze.

Sędzia Marcin Ciepiela Sędzia Aleksander Sikora Sędzia Alicja Bochenek