Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 maja 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VII Wydział Gospodarczy i Własności Intelektualnej w składzie:

Przewodniczący – sędzia Maciej Dobrzyński

sędzia Jolanta de Heij-Kaplińska

sędzia Przemysław Feliga spr.

Protokolant Anna Boreczek

po rozpoznaniu 12 maja 2021 r. w W.

na rozprawie sprawy

z powództwa Związku (...) sp. z o.o. w W.

przeciwko (...) Bank S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 6 lipca 2020 r., XXVI GC 1066/19

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie trzecim w ten sposób, że zasądza na rzecz Związku (...) sp. z o.o. w W. od (...) Bank S.A. w W. odsetki ustawowe za opóźnienie:

1.  od 13145,02 zł (trzynastu tysięcy stu czterdziestu pięciu złotych dwóch groszy) od 13 czerwca 2018 r. do 8 sierpnia 2019 r.;

1.  od 5260,23 zł (pięciu tysięcy dwustu sześćdziesięciu złotych dwudziestu trzech groszy) od 16 lutego 2018 r. do 8 sierpnia 2019 r.;

2.  od 2496,26 zł (dwóch tysięcy czterystu dziewięćdziesięciu sześciu złotych dwudziestu sześciu groszy) od 30 listopada 2017 r. do 8 sierpnia 2019 r.;

3.  od 22 878,86 zł (dwudziestu dwóch tysięcy ośmiuset siedemdziesięciu ośmiu złotych osiemdziesięciu sześciu groszy) od 25 grudnia 2018 r. do 8 sierpnia 2019 r.;

4.  od 13 750,68 zł (trzynastu tysięcy siedmiuset pięćdziesięciu złotych sześćdziesięciu ośmiu groszy) od 18 grudnia 2018 r. do 8 sierpnia 2019 r.;

5.  od 5 702, 91 zł (pięciu tysięcy siedmiuset dwóch złotych dziewięćdziesięciu jeden groszy) od 3 czerwca 2017 r. do 8 sierpnia 2019 r.;

6.  od 19 926, 80 zł (dziewiętnastu tysięcy dziewięciuset dwudziestu sześciu złotych osiemdziesięciu groszy) od 13 października 2018 r. do 8 sierpnia 2019 r.;

7.  od 20 925, 99 zł (dwudziestu tysięcy dziewięciuset dwudziestu pięciu złotych dziewięćdziesięciu dziewięciu groszy) od 11 września 2018 r. do 8 sierpnia 2019 r.;

8.  od 11 038, 67 zł (jedenastu tysięcy trzydziestu ośmiu złotych sześćdziesięciu siedmiu groszy) od 29 grudnia 2018 r. do 8 sierpnia 2019 r.;

9.  od 12 370, 23 zł (dwunastu tysięcy trzystu siedemdziesięciu złotych dwudziestu trzech groszy) od 2 listopada 2017 r. do 8 sierpnia 2019 r.;

10.  od 2 976, 10 zł (dwóch tysięcy dziewięciuset siedemdziesięciu sześciu złotych dziesięciu groszy) od 8 lutego 2017 r. do 8 sierpnia 2019 r.;

11.  od 14 761, 90 zł (czternastu tysięcy siedmiuset sześćdziesięciu jeden złotych dziewięćdziesięciu groszy) od 11 maja 2018 r. do 8 sierpnia 2019 r.;

II.  oddala apelację pozwanej;

III.  zasądza od pozwanej na rzecz powódki 4 800 zł (cztery tysiące osiemset złotych) za koszty procesu w instancji odwoławczej, w tym 4050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) za koszty zastępstwa procesowego.

Jolanta de Heij-Kaplińska Maciej Dobrzyński Przemysław Feliga

Sygn. akt VII AGa 822/20

UZASADNIENIE

Pozwem z 6 sierpnia 2019 r. Związek (...) sp. z o.o. w W. wniosła o zasądzenie od (...) Bank S.A. z w W. 173 973,66 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie z upłynięciem 14 dnia od spłaty poszczególnych kredytów do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasadzenie kosztów procesu.

Wyrokiem z 6 lipca 2020 r. sąd okręgowy zasądził od pozwanego na rzecz powódki 145 234,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 9 sierpnia 2019 r. do dnia zapłaty (pkt 1) oraz 12 679,00 zł zwrotu kosztów procesu (pkt 2) i oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt 3).

Sąd okręgowy ustalił, że:

1.  J. S. zawarł z pozwaną umowę kredytu/pożyczki nr (...) w dniu 30 marca 2018 r., którą spłacił 29 maja 2018 r., tj. 4334 dni przed terminem wskazanym w umowie;

2.  P. B. zawarł z pozwaną umowę kredytu/pożyczki nr (...) w dniu 3 lutego 2017 r., którą spłacił 1 lutego 2018 r., tj. 2559 dni przed terminem wskazanym w umowie;

3.  D. S. zawarła z pozwaną umowę kredytu/pożyczki nr (...) w dniu 19 czerwca 2017 r., którą spłaciła 15 listopada 2017 r., tj. 1685 dni przed terminem wskazanym w umowie;

4.  T. P. zawarł z pozwaną umowę kredytu/pożyczki nr (...) w dniu 6 października 2017 r., którą spłacił 10 grudnia 2018 r., tj. 3236 dni przed terminem wskazanym w umowie;

5.  R. T. zawarł z pozwaną umowę kredytu/pożyczki nr (...) w dniu 27 lipca 2018 r., którą spłacił 3 grudnia 2018 r., tj. 4271 dni przed terminem wskazanym w umowie;

6.  I. P. zawarła z pozwaną umowę kredytu/pożyczki nr (...) w dniu 26 kwietnia 2016 r., którą spłaciła 19 maja 2017 r., tj. 113 miesięcy przed terminem wskazanym w umowie;

7.  B. D. zawarł z pozwaną umowę kredytu/pożyczki nr (...) w dniu 5 stycznia 2018 r., którą spłacił 28 września 2018 r., tj. 2666 dni przed terminem wskazanym w umowie;

8.  M. K. zawarła z pozwaną umowę kredytu/pożyczki nr (...) w dniu 14 czerwca 2017 r., którą spłaciła 28 sierpnia 2018 r., tj. 3941 dni przed terminem wskazanym w umowie;

9.  K. C. zawarł z pozwaną umowę kredytu/pożyczki nr (...) w dniu 20 lutego 2017 r., którą spłacił 14 grudnia 2018 r., tj. 1529 dni przed terminem wskazanym w umowie;

10.  S. G. zawarł z pozwaną umowę kredytu/pożyczki nr (...) w dniu 6 kwietnia 2017 r., którą spłacił 18 października 2017 r., tj. 3466 dni przed terminem wskazanym w umowie;

11.  Ariusz S. zawarł z pozwaną umowę kredytu/pożyczki nr (...) w dniu 5 października 2016 r., którą spłacił 24 stycznia 2017 r., tj. 27 miesięcy przed terminem wskazanym w umowie;

12.  M. W. zawarła z pozwaną umowę kredytu/pożyczki nr (...) w dniu 2 marca 2018 r., którą spłaciła 26 kwietnia 2018 r., tj. 3623 dni przed terminem wskazanym w umowie.

Pozwana, jako cesjonariusz zawarła ze wszystkimi wskazanymi powyżej kredytobiorcami umowy przelewu wierzytelności istniejących lub przyszłych wynikających z tytułu m.in. zwrotu opłat administracyjnych, prowizji i składek na ubezpieczenie spłaconych kredytów, które zostały poniesione w związku i na podstawie umów kredytu/pożyczki.

Sąd Okręgowy zważył, że powództwo jest uzasadnione co do zasady i wysokości. Spór między stronami dotyczy głównie dwóch aspektów. Po pierwsze, kwalifikacji prowizji od udzielonego kredytu, tj. czy prowizja od udzielonego kredytu podlega zwrotowi w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu zgodnie z art. 49 ust. 1 u.k.k. Po drugie, uznania za skuteczne umów cesji wierzytelności.

Sąd okręgowy zauważył, iż pozwana nie kwestionowała zawarcia umów kredytu/pożyczki z wskazanymi przez powódkę kredytobiorcami. Pozwana nie zgodziła się jednak ze wskazanymi przez powódkę datami spłaty 7 umów kredytowych, ale nie wskazała innej daty lub nie złożyła wniosków dowodowych prowadzących do jej ustalenia.

Co do uznania umów cesji wierzytelności za skuteczne, Sąd I Instancji uznał, że postanowienia ograniczające dopuszczalność dokonania cesji przez kredytobiorców w przedstawionych w niniejszej sprawie umowach są tożsame w treści, co prowadziło go do wniosku, że mogą one stanowić wzorzec umowny, który jest nienegocjowalny. Powołując się na treść art. 385 ¹ § 1 i § 3, sąd okręgowy zauważył, iż wszyscy kredytobiorcy nie mieli wpływu na dodatkowe warunki kredytu, które podpisywali w formie gotowego wzorca jednakowego dla wszystkich klientów pozwanego banku.

Za chybiony uznano zarzut pozwanej w zakresie sprzeczności umów przelewu wierzytelności z zasadami współżycia społecznego był chybiony. Pozwana oparła zarzut na twierdzeniu, że treść umów cesji w rażący sposób narusza zasadę ekwiwalentności gdyż powódka nabywała wierzytelności od kredytobiorców za ułamek wartości (mniej niż 10% wartości nominalnej), a tym samym w jej ocenie zostały naruszone zasady współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.).

Powołując się na art. 58 § 2 k.c. , sąd okręgowy przyjął , iż w rozpoznawanej sprawie skutkiem zawarcia umów przelewu wierzytelności jest przejście uprawnień do dochodzenia roszczeń przez powódkę zamiast kredytobiorców i jego zdaniem taka sytuacja nie powoduje wystąpienia stanu sprzecznego z zasadami współżycia społecznego. W ocenie sądu okręgowego kwoty za które powódka nabyła wierzytelności nie są dalece nieproporcjonalne, że prowadziłoby do ich nieważności.

Co do kwalifikacji prowizji od udzielonego kredytu, sąd okręgowy zauważył, że powódka dochodziła swoich roszczeń na podstawie art. 49 ust. 1 u.k.k. twierdząc, że kredytobiorcy z uwagi na wcześniejszą spłatę kredytów uzyskali wierzytelność względem pozwanego z tytułu obniżenia całkowitego kosztu kredytu o koszty odpowiadające okresowi, o który skrócono czas obowiązywania umów, wobec czego prowizja bądź opłata przygotowawcza poniesiona przez kredytobiorców z tytułu zawartych umów kredytu powinna zostać im zwrócona w proporcjonalnej wysokości – w zależności od okresu, o jaki został skrócony okres kredytowania.

Z kolei pozwana wywodziła, że pobrana prowizja stanowi jednorazowe świadczenie, które jest kwalifikowane jako wynagrodzenie za wykonywane przez pozwaną czynności związanych z udzieleniem kredytu.

Powołując się na Wyrok TS UE z 11 września 2019 r., C-383/18 oraz uchwałę SN z 2 grudnia 2019 r., III CZP 45/19, wskazano, iż instytucje kredytowe nie powinny ograniczać obniżenia kosztu kredytu do kosztów wprost związanych z okresem obowiązywania umowy (np. odestki), ale obowiązane są proporcjonalnie obniżyć wszystkie koszty związane z kredytem, a jednym z kosztów kredytu jest prowizja. Dlatego, bez znaczenia pozostają argumenty przywoływane przez pozwaną, dotyczące podziału kosztów kredytu na te związane z okresem obowiązywania umowy i niezwiązane z tym okresem, a także wskazujące na jednorazowy charakter świadczenia jakim jest prowizja.

Mając powyższe na względzie, sąd okręgowy uznał powództwo za zasadne i zasądził zwrot kosztów udzielenia kredytu wskazanych w pozwie, odpowiednio i proporcjonalnie za okres w którym umowy kredytowe z pozwanym bankiem wygasły przez spłatę kredytów. Podkreślono, iż obliczenia podlegających zwrotowi opłat, podane w pozwie nie były kwestionowane od strony matematycznej, co uzasadniało zasądzenie kwoty, jak w pkt I sentencji wyroku. Odsetki ustawowe za opóźnienie sąd okręgowy zasądził na podstawie art. 481 k.c., licząc czas opóźnienia od daty wniesienia pozwu, uznając, że nie zasługuje na uwzględnienie żądanie odsetek za zwłokę liczonych wcześniej tj. od daty spłaty poszczególnych kredytów, jak to zamieszczono w pozwie w tabeli na k 10, w związku z czym oddalił je w pkt 3 sentencji wyroku, wskazując, iż odsetki za zwłokę liczyć można od dnia wymagalności zobowiązania pieniężnego, a w rozpoznawanej sprawie, termin wymagalności zwrotu części kosztów udzielenia kredytu nie został oznaczony oraz nie wynika z umowy lub natury zobowiązania, więc konieczne było jego ustalenie w drodze wezwania dłużnika do spełnienia zobowiązania (art. 455 k.c.). W ocenie sądu okręgowego powódka nie wykazała aby skutecznie wzywała do zapłaty, ponieważ za wezwanie do zapłaty nie można uznać doręczenia pozwanemu bankowi „upoważnienia do udzielania informacji” wystawionych przez poszczególnych kredytobiorców po dokonaniu cesji wierzytelności i w celu jej uzyskania od pozwanego Banku jako dłużnika. Tym samym, Sąd Okręgowy uznał, iż do sprecyzowania kwot roszczeń doszło w pozwie oraz z chwilą jego wniesienia.

O kosztach postępowania sąd okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. zasadzając zwrot kosztów procesu od strony przegrywającej proces, na które złożyły się opłata sądowa i wynagrodzenie pełnomocnika procesowego wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa.

Apelacją z 4 września 2020 r. powód zaskarżył wyrok w części, tj. co do 12279,07 zł, w zakresie niezasądzonych w pkt 1 wyroku odsetek ustawowych za opóźnienie, zarzucając mu naruszenie:

I.  przepisów prawa materialnego, tj.

1.  art. 455 k.p.c. poprzez błędne zastosowanie przepisu, w sytuacji gdy istnieje przepis szczególny, określający termin spełnienia spornych świadczeń, stanowiący, iż winny być regulowane w terminie 14 dni od dokonania wcześniejszej spłaty kredytów;

2.  art. 52 Ustawy o kredycie konsumenckim w zw. z art. 481 k.c. poprzez błędne niezastosowanie przepisu, w sytuacji gdy okolicznością bezsporną (stanowiącą hipotezę przepisu) był, fakt przedterminowych spłat kredytów przez kredytobiorców;

II.  wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt 1 poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda odsetek ustawowych za opóźnienie od:

a. 13145,02 zł od 13.06.2018 r. do dnia zapłaty,

b. 5260,23 zł od 16.02.2018 r. do dnia zapłaty,

c. 2496,26 zł od 30.11.2017 r. do dnia zapłaty,

d. 22878,86 zł od 25.12.2017 r. do dnia zapłaty,

e. 13750,68 zł od 18.12.2018 r. do dnia zapłaty,

f. 5702,91 zł od 03.06.2017 r. do dnia zapłaty,

g. 19926,80 zł od 13.10.2018 r. do dnia zapłaty,

h. 20925,99 zł od 11.09.2018 r. do dnia zapłaty,

i. 11038,67 zł od 29.12.2018 r. do dnia zapłaty,

i- 12370,23 zł od 02.11.2017 r. do dnia zapłaty,

k. 2976,10 zł od 08.02.2017 r. do dnia zapłaty,

1. 14761,90 zł od 11.05.2018 r. do dnia zapłaty,

oraz kosztów postępowania za II instancję.

Apelacją z 2 września 2020 r. pozwany zaskarżył wyrok w całości, zarzucając mu: 

I.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

1.  art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 65 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie wyrażające się w błędnym uznaniu, że postanowienia pkt III.9.14 w zw. z pkt III.5.3 Umowy zawarte pomiędzy Kredytobiorcami, a Pozwanym, kształtowały prawa i obowiązki Kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy;

2.  art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 65 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, polegające na stwierdzeniu niedozwolonego charakteru zapisu pkt III.9.14 w zw. z pkt III.5.3 Umów kredytu, podczas gdy w okolicznościach rozpatrywanej sprawy nie spełniły się przesłanki zastosowania postanowienia z pkt III.5.3 Umowy kredytowej - tym samym nie kreowało ono praw i obowiązków Kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, ani też rażąco nie naruszało ich interesów. W ocenie skarżącego stwierdzając niedozwolony charakter pkt III.9.14 w zw. z pkt III.5.3 Umów Kredytu, Sąd I instancji dokonał jego oceny w sposób właściwy dla tzw. kontroli abstrakcyjnej, tj. z pominięciem analizy, czy pkt III.5.3 Umowy miał rzeczywisty wpływ na zakres praw lub obowiązków Kredytobiorców wynikający z łączącego ich z Bankiem stosunku prawnego;

3.  art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 65 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, które polegało na dokonaniu oceny zapisów pkt 111.9.14 w zw. z pkt III.5.3 Umów kredytu pod względem ich niedozwolonego charakteru, przyjmując za kryterium oceny interes Przedsiębiorcy (cesjonariusza), w sytuacji, gdy zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., ocena taka powinna być dokonywana biorąc za punkt odniesienia interes Konsumenta-kredytobiorcy (w tym przypadku cedentów);

4.  art. 58 § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie objawiające się nieuznaniem, że umowy cesji zawarte pomiędzy powodem, a Kredytobiorcami były nieważne, w sytuacji, gdy postanowienia umów przelewu zawarte przez powoda z Kredytobiorcami kształtowały prawa Kredytobiorców w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. W ocenie skarżącego, biorąc pod uwagę warunki, na jakich zawarto umowy cesji, nie sposób zaprzeczyć, że Powód przy jej zawieraniu działał w celu osiągnięcia korzyści materialnej kosztem Kredytobiorców, o czym świadczy niewspółmiernie niska cena nabycia wierzytelności w stosunku do jej wartości. Jest to zatem umowa rażąco krzywdząca dla Kredytobiorców, naruszająca jego interesy.

II. naruszenie przepisów postępowania tj.:

1.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie poprzez pominięcie w ocenie warunków, na jakich Powód zawarł z Kredytobiorcami Umowy cesji. W ocenie skarżącego, biorąc pod uwagę zasady logicznego wnioskowania oraz doświadczenia życiowego, starannie i rzetelnie poinformowany Kredytobiorca nie zawarłby z Powodem umowy, na mocy której wyzbywa się wartościowej wierzytelności za cześć jej nominalnej wartości z uwagi na rażącą dysproporcję świadczeń wynikających z umowy cesji;

2.  art. 231 k.p.c., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w sytuacji gdy warunki przelewu wierzytelności, uzasadniają wniosek, iż umowy cesji pomiędzy Powodem, a Kredytobiorcami zostały zawarte w okolicznościach wskazujących na wykorzystanie niewiedzy lub co najmniej rażące niedoinformowanie konsumentów przez Powoda, zawodowo trudniącego się zawieraniem takiego rodzaju umów, co skutkowało nieustaleniem przez sąd powyższego faktu.

III. wnosząc o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego,

2.  ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz o przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja powoda jest zasadna, natomiast apelacja pozwanej bezzasadna.

Na podstawie art. 382 k.p.c., przy uwzględnieniu zarzutów apelacji, sąd II instancji uzupełnia ustalenia faktyczne sądu I instancji w następującym zakresie:

W umowach kredytów pożyczek zawartych przez pozwanego 30 marca 2018 r., z J. S., 3 lutego 2017 r. z P. B., 19 czerwca 2017 r. z D. S., 6 października 2017 r. z T. P., 27 lipca 2018 r. z R. T., 26 kwietnia 2016 r. z I. P., 5 stycznia 2018 r. z B. D., 14 czerwca 2017 r. z M. K., 20 lutego 2017 r. z K. C., 6 kwietnia 2017 r., ze S. G., 5 października 2016 r. z Ariuszem S., 2 marca 2018 r., z M. W.,

zostały zawarte następujące postanowienia umowne:

-

ust. III.5.3. o treści „w przypadku braku spłaty należności z tytułu Umowy Kredytu w terminie ich wymagalności, bank może bez zgody Klienta: (i) skorzystać z pośrednictwa wyspecjalizowanych firm windykacyjnych, które mogą podejmować wszelkie działania dopuszczalne prawem, służące zaspokojeniu roszczeń Banku, w szczególności ustalać sytuację majątkową Klienta, prowadzić negocjacje w zakresie warunków dobrowolnej spłaty zadłużenia; lub (ii) po rozwiązaniu Umowy Kredytu z Klientem na zasadach określonych w pkt III.9.2.1 Umowy Kredytu przelać wierzytelności z Umowy Kredytu osobie trzeciej specjalizującej się w nabywaniu tego rodzaju wierzytelności”;

-

ust. III.9.2.1. o treści „Umowa Kredytu ulega rozwiązaniu z chwilą upływu okresu wypowiedzenia w przypadku wypowiedzenia Umowy Kredytu w przypadkach, o których mowa w Umowie Kredytu”;

-

ust. III.5.4. 5. o treści „w przypadku przelewu wierzytelności, o którym mowa w ust. 5.3 powyżej, Klient wyraża zgodę, aby Bank udostępnił nabywcy wszelkie informacje, również te objęte tajemnicą bankową w rozumieniu przepisów Prawa bankowego, które są niezbędne nabywcy do wykonania nabytych praw. Bank zawiadomi Klienta o takim przelewie wierzytelności pocztą elektroniczną na wskazany przez Klienta adres e-mail albo przesyłką pocztową na adres korespondencyjny Klienta”;

-

ust. III.9.14. o treści „Z zastrzeżeniem uprawnienia Banku do dokonania przelewu wierzytelności z Umowy Kredytu zgodnie z punktem 111.5.3 Umowy Kredytu, żadna ze Stron nie może przelać żadnego ze swoich praw lub obowiązków wynikających z Umowy Kredytu bez uprzedniej pisemnej zgody drugiej Strony” (umowy kredytu k. 252- 262, 240- 251, 229- 237, 217- 228, 204- 216, 191- 203, 177- 190, 165- 176, 153- 164, 141-150, 128- 140, 115- 127).

Z wyżej wymienionych umów kredyt został spłacony w całości przez J. S. 29.05.2018 r., do rozliczenia kredytu pozostało 13145,02 zł, P. B. 1.02.2018 r., do rozliczenia kredytu pozostało 5260,23 zł, D. S. 15.11.2017 r., do rozliczenia kredytu pozostało 2496,26 zł, T. P. 10.12.2018 r., do rozliczenia kredytu pozostało 22878,86 zł, R. T. 3.12.2018 r., do rozliczenia kredytu pozostało 13750,68 zł, I. P. 19.05.2017 r., do rozliczenia kredytu pozostało 5702,91 zł, B. D. 28.09.2018 r., do rozliczenia kredytu pozostało 19926,80 zł, M. K. 27.08.2018 r., do rozliczenia kredytu pozostało 20925,99 zł, K. C. 14.12.2018 r., do rozliczenia kredytu pozostało 11038,67 zł, S. G. 18.10.2017 r., do rozliczenia kredytu pozostało 12370,23 zł, Ariusza S. 24.01.2017 r., do rozliczenia kredytu pozostało 2976,10 zł oraz M. W. 26.04.2018 r. do rozliczenia kredytu pozostało 14761,90 zł.

(umowy kredytu k. 252- 262, 240- 251, 229- 237, 217- 228, 204- 216, 191- 203, 177- 190, 165- 176, 153- 164, 141-150, 128- 140, 115- 127, fakty bezsporne).

Powódka zawarła z M. W., Ariuszem S., S. G., K. C., M. K., B. D., I. P., R. T., T. P., D. S., P. B. oraz J. S. umowy przelewu wierzytelności, których przedmiotem były wierzytelności cedentów wynikające z zawartych przez nich umów kredytów/pożyczek.W każdej z umów przelewu zawarto postanowienie umowne w brzmieniu:

-

§ 2 ust. 2 „Przeniesienie wierzytelności na Cesjonariusza następuje z chwilą podpisania niniejszej Umowy. Wraz z przenoszą wierzytelnością przechodzą na Cesjonariusza wszelkie związane z nią prawa, w tym także i roszczenie o zapłatę odsetek z tytułu opóźnienia”;

-

§ 2 ust. 4 „Cedent oświadcza, że nie jest mu znana wysokość roszczeń przysługujących mu względem Zobowiązanego. Strony zgodnie oświadczają, że ich zamiarem jest przeniesienie na rzecz Cesjonariusza w najpełniejszym zakresie przysługujących Cedentowi względem Zobowiązanego wierzytelności związanych z umowami wskazanymi w § 1 ust. 1, w szczególności z tytułu zwrotu kwot pieniężnych stosownie do art. 49 ust. 1 i 2 w związku z art. 5 pkt 6 lit. a oraz lit. b ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim”.

Cena każdej z przelewanych wierzytelności została wskazana w każdej z umów przelewu wierzytelności w § 2 ust. 1 o treści: „Cedent sprzedaje Cesjonariuszowi wierzytelność określoną w § ust. 1 niniejszej Umowy za kwotę: w przypadku M. W.- 1000 zł, Ariusza S.- 350 zł, S. G.- 1800 zł, K. C.- 300 zł, M. K.- 1600 zł, B. D.- 1500 zł, I. P.- 600 zł, R. T.- 1950 zł, T. P.- 2300 zł, D. S.- 300 zł, P. B.- 550 zł oraz J. S.- 2000 zł.

(umowy przelewu wierzytelności k. 27, 31, 35, 39, 43, 47, 52, 57, 62, 67, 72, 77).

Art. 382 k.p.c. upoważnia sąd drugiej instancji do zmiany lub uzupełnienia ustaleń faktycznych, stanowiących podstawę wydania wyroku sądu pierwszej instancji bez ponownego przeprowadzenia postępowania dowodowego, także niezależnie od podniesionych zarzutów procesowych przez apelującego (zob. wyrok TK z dnia 11 marca 2003 r., SK 8/02). W systemie apelacji pełnej sąd drugiej instancji ponownie rozpoznając sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia może dokonać własnych ustaleń faktycznych prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestając na zaaprobowanym materiale zebranym w pierwszej instancji, kontroluje prawidłowość postępowania przed sądem pierwszej instancji. Przyjęte jest, że sąd drugiej instancji może przyjąć ustalenia za własne lub zmienić ustalenia faktyczne stanowiące podstawę wydania wyroku sądu pierwszej instancji nawet bez przeprowadzenia postępowania dowodowego uzasadniającego odmienne ustalenia, chyba że szczególne okoliczności wymagają ponowienia lub uzupełnienia tego postępowania (postanowienie SN z 15 maja 2020 r. I CSK 637/19).

Uzupełnienie ustaleń faktycznych było konieczne, gdyż dotyczą one faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy co do istoty (art. 227 k.p.c.). Oparto się w tym zakresie na dokumentach przedstawionych przez obie strony, których treść nie była kwestionowana oraz oświadczeniach stron, które nie były kwestionowane.

W pozostałym zakresie sąd apelacyjny podziela ustalenia faktyczne sądu okręgowego i przyjmuje je za własne oraz akceptuje rozważania prawne tego sądu z zastrzeżeniami jak w dalszej części uzasadnienia.

Apelacja pozwanego jest niezasadna.

Apelant nie kwestionuje istnienia wierzytelności będących przedmiotem umów przelewu wierzytelności ani ich wysokości, czy też terminów wymagalności.

Istota apelacji pozwanego dotyczy braku legitymacji procesowej czynnej. Na tej płaszczyźnie formułowane są zarzuty naruszenia przepisów postępowania oraz prawa materialnego.

Nie jest słuszny zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Według wskazanej regulacji sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego. A zatem jest to norma odwołująca się do dowodu i dlatego strona skarżąca, chcąc doprowadzić do podważenia dokonanej przez sąd pierwszej instancji oceny dowodów, powinna wskazać, którego dowodu zarzut ten dotyczy oraz na czym polegały konkretne naruszenia kryteriów oceny, które zostały wymienione w przepisie art. 233 § 1 k.p.c., a następnie wykazać, że gdyby sąd nie naruszył przepisu prawa, to dokonałby odmiennych ustaleń faktycznych, które skutkowałyby rozstrzygnięciem zgodnie z żądaniem powództwa albo przeciwko takiemu żądaniu. Przepis ten ma zatem na względzie ocenę dowodów, nie zaś ocenę jurydyczną określonych faktów. Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne.

Istota tego zarzutu polega na twierdzeniu, że sąd I instancji nie rozważył wszechstronnie materiału dowodowego i pominął w ocenie warunki, na jakich pozwany zawarł umowy cesji. Tak jednak nie jest. Wskazana ocena mogła nastąpić wyłącznie na podstawie materiału procesowego zgromadzonego w sprawie. Pozwany zmierzał wszak do wykazania przesłanek z art. 58 § 2 k.p.c., że zawarte umowy przelewu przez przedsiębiorcę z konsumentami ze względu na dysproporcję świadczeń na rzecz cedentów są nieważne, jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W istocie apelant nie wskazuje żadnych faktów, które miałby przemawiać za tym, że umowy przelewu wierzytelności ze względu na cenę sprzedaży wierzytelności są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Zarzuty podniesione w apelacji nie dotyczą zaś naruszenia przez sąd I instancji zasady swobody dowodów, lecz oceny jurydycznie prawidłowo ustalonych faktów.

Nie jest również trafny zarzut naruszenia art. 231 k.p.c. Według tego przepisu sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów (domniemanie faktyczne). Zdaniem apelanta sąd okręgowy niewłaściwie zastosował ten przepis w sytuacji, gdy warunki przelewu wierzytelności uzasadniają wniosek, że umowy przelewu wierzytelności między powodem a kredytobiorcami zostały zawarte w okolicznościach wskazujących na wykorzystanie niewiedzy lub co najmniej rażące niedoinformowanie konsumentów przez powoda zawodowo trudniącego się zawieraniem takiego rodzaju umów. Umknęło uwadze pozwanemu, że sąd okręgowy w ogóle nie zastosował przy rekonstrukcji ustaleń faktycznych art. 231 k.p.c., dlatego nie mógł go naruszyć. Tym niemniej należy zauważyć, że domniemanie faktyczne polega na tym, iż sąd na podstawie ustalenia jednych faktów wnioskuje o istnieniu innych. Zarzucając naruszenie wskazanego przepisu apelant nie przeprowadził odpowiedniego wnioskowania prawniczego, które doprowadziło go do takich wniosków, jak w petitum środka odwoławczego, co pozwoliłoby na skontrolowanie toku jego rozumowania. Wprawdzie sąd w przypadku z art. 231 k.p.c. ma swobodę wnioskowania na podstawie całokształtu okoliczności ujawnionych w toku postępowania dowodowego, lecz takie wnioskowanie musi być jednak poprawne z punktu widzenia zasad logiki (zob. uchwała SN z 21.11.1969 r., III PZP 24/69, OSNCP 1970, nr 5, poz. 76). Apelant nie dostrzegł również, że przewidziane domniemanie faktyczne jest stosowane w braku bezpośrednich środków dowodowych, konstruowanym z uwzględnieniem reguł wskazanych w art. 233 § 1 k.p.c., a tym samym należy do kręgu czynności związanych z dokonywaniem ustaleń faktycznych i oceny dowodów (wyrok SN z 3.12.2010 r., I CSK 123/10). Może mieć więc zastosowanie, gdy faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy nie można udowodnić wprost za pomocą dostępnych środków dowodowych lub przeprowadzenie dowodów na taką okoliczność byłoby istotnie utrudnione –w takiej sytuacji, na podstawie całokształtu materiału dowodowego, opierając się na innych, udowodnionych faktach, sąd może wyprowadzić logiczny wniosek co do zaistnienia tego innego faktu (postanowienie SN z 29.12.2020 r., IV CSK 34/19). Opisana sytuacja nie zachodzi w sprawie, gdyż pozwany mógł zgłosić szereg wniosków dowodowych, w tym dowodów ze źródeł osobowych, tj. zeznań świadków (cedentów wierzytelności), które mogły być źródłem faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy powoływanych przez pozwanego w apelacji, a nie wykazał przeprowadzenie dowodów było niemożliwe lub utrudnione.

Nie jest trafny zarzut naruszenia art. 58 § 2 k.c. Dotyczy on nieważności wszystkich umów przelewu zawartymi z konsumentami przez powoda ze względu na brak ekwiwalentności świadczeń. Dlatego należy go rozważyć na płaszczyźnie art. 510 § 2 k.c. Z przepis tego wynika zasada kauzalności materialnej samoistnej umowy przelewu wierzytelności, którą można rozważać na trzech płaszczyznach. Po pierwsze, przepis ten przewiduje, że prawną przyczyną przelewu wierzytelności jest wykonanie istniejącego już między stronami zobowiązania (causa solvendi), a ważność umowy przelewu zależy od istnienia tego zobowiązania (por. wyrok SN z 17.11.2006 r., VCSK 253/06, OSNC 2007, nr 9, poz. 141). Ważność samoistnej umowy przelewu zależy zatem od istnienia ważnego zobowiązania do zawarcia tej umowy. Kauza odzwierciedla istotę gospodarczą czynności prawnej stron. Kodeks cywilny nie wprowadził wymogu wskazywania w umowie przeniesienia wierzytelności zobowiązania, w wykonaniu którego dochodzi do przelewu, co oznacza mimo materialnej kauzalności formalnie oderwany charakter samoistnej umowy przelewu. Cedent i cesjonariusz w ramach łączącego ich stosunku prawnego zobowiązani są uzgodnić kauzę w sposób wyraźny bądź dorozumiany, ale nie muszą jej ujawniać na zewnątrz, zwłaszcza dłużnikowi. Przypomnieć należy, że przelew ma charakter nabycia pochodnego i nie wymaga zgody dłużnika. Po drugie -w sprawie o spełnienie świadczenia z tytułu wierzytelności objętej przelewem dłużnik może stawiać zarzuty dotyczące stosunku wewnętrznego między cedentem a cesjonariuszem, w tym kwestionować istnienie i prawidłowość kauzy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 1998r., II CKN 387/97, OSNC 1998, nr 10, poz. 162). Brak lub wadliwość causae cessionis powoduje, że cesjonariusz nie nabywa wierzytelności. Podniesienie zarzutu braku przyczyny prawnej przelewu oznacza powinność jej ujawnienia przez cesjonariusza i obarczenie dłużnika ciężarem dowodu jej nie istnienia lub braku skuteczności (art. 6 k.c.). Po trzecie, z art. 510 § 2 k.c. wynika, że umowa rozporządzająca jest kauzalna, gdyż jej ważność zależy od istnienia uprzedniego zobowiązania do przeniesienia wierzytelności. Zobowiązanie to może wynikać nie tylko z umowy zobowiązującej, ale i innych zdarzeń prawnych.

Pozwany wskazuje na trzeci przypadek nieważności kauzy umów przelewu. Nie ulega wątpliwości, że może on w procesie o spełnienie świadczenia może podnosić zarzuty dotyczące istnienia, treści, braku lub nieprawidłowości causa bądź nieważności umowy przeniesienia wierzytelności, z której cesjonariusz wywodzi roszczenie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 1998 r., III CKN 387/97, OSNC1998, nr 10, poz. 162).

Należy zauważyć, że sąd okręgowy nieprawidłowo zdekodował podstawę nieważności umów przelewu. Wprawdzie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku powołano się na art. 58 § 2 k.c., lecz wyjaśniono, że powód opierał nieważność umów przelewu wierzytelności na braku ekwiwalentności świadczeń. W takim przypadku podstawa nieważności umowy wynikałaby jednak nie z art. 58 § 2 k.c., lecz z art. 58 § 1 k.c., jako czynność sprzeczna z ustawą, tj. z art. 353 ¹k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Natomiast pozwany twierdził odmiennie niż wskazał sąd okręgowy, a mianowicie, że wysokość świadczeń w postaci ceny sprzedaży na poziomie około 10 % wartości wierzytelności będącej przedmiotem przelewu została ukształtowana w warunkach, które są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Powołuje się zatem na podstawę z art. 58 § 2 k.c., jako źródło nieważności umów przelewu wierzytelności. W celu zbadania zgodności czynności prawnej z zasadami współżycia społecznego w ujęciu tego przepisu należy oceniać skutek czynności prawnej. Czynność prawna jest bowiem sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, jeśli w wyniku jej dokonania powstanie uprawnienie lub obowiązek, którego wykonanie spowoduje powstanie stanu sprzecznego z zasadami współżycia społecznego.

Takich sytuacji – w odniesieniu do każdej z umów przelewu wierzytelności – nie udowodniono.

Analiza jurydyczna treści wszystkich umów przelewu wierzytelności wskazuje, m.in. na to, kto jest cedentem i cesjonariuszem, jaka jest wysokość świadczenia dłużnika, w jaki sposób ustalono wysokość tego świadczenia, a także określono źródło wierzytelności przelewu. W każdej z umów przelewu wierzytelności w § 2 ust. 1 strony jasno określiły cenę sprzedaży wierzytelności co wynika z poczynionych przez sąd apelacyjny ustaleń faktycznych. W § 2 ust. 4 zd. 1 każdej z umów przelewu wierzytelności cedent oświadczył, że nie jest mu znana wysokość roszczeń przysługujących mu względem zobowiązanego. Pozwany twierdzi, że oświadczenia te zostały złożone w warunkach sprzecznych z zasadami współżycia społecznego. Nie wskazuje jednak żadnych dowodów, na podstawie których należałoby wyprowadzić taką konkluzję. Materiał procesowy zgromadzony przed sądem I i II instancji (art. 382 k.p.c.) nie daje podstaw do aprobaty tezy apelanta. Nie zachodzą również żadne okoliczności, które usprawiedliwiałby działanie przez sąd II instancji z urzędu (art. 232 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.). Jak wyjaśniono w wyroku SN z 26 stycznia 2011 r., IV CSK 299/10, kontrola przez wymiar sprawiedliwości czynności prawnych między obywatelami na tak szerokiej płaszczyźnie, z możliwością stwierdzenia ich nieważności z powodu braku causa, podważałaby pewność obrotu prawnego i zasadę autonomii woli stron.

Konkludując, w świetle art. 58 § 2 k.c. nie powoduje nieważności czynności prawnej ukształtowanie ceny sprzedaży wierzytelności na poziomie około 10 % wartości wierzytelności będącej przedmiotem przelewu, przy braku dowodów, że w wyniku dokonania czynności prawnej powstał stan sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

Nie zasługują na uwzględnienie zarzuty naruszenia art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 65 k.c. na płaszczyznach wskazanych w apelacji. Zaskarżony wyrok w zakresie tych zarzutów mimo błędnego uzasadniania odpowiada prawu.

W pierwszej kolejności zachodzi potrzeba określenia przedmiotu kontroli abuzywności na płaszczyźnie art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. Według przepisu postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 k.c.). Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (art. 385 ¹ § 2 k.c.).

Z punktu widzenia powołanego przepisu badaniu podlega postanowienie umowne z ust. III.9.14 w brzmieniu: „Z zastrzeżeniem uprawnienia Banku do dokonania przelewu wierzytelności z Umowy Kredytu zgodnie z punktem 111.5.3 Umowy Kredytu, żadna ze Stron nie może przelać żadnego ze swoich praw lub obowiązków wynikających z Umowy Kredytu bez uprzedniej pisemnej zgody drugiej Strony” z uwzględnieniem otoczenia prawnego, w którym zostało umiejscowione, tj. III.5.3, w brzmieniu: „w przypadku braku spłaty należności z tytułu Umowy Kredytu w terminie ich wymagalności, bank może bez zgody Klienta: (i) skorzystać z pośrednictwa wyspecjalizowanych firm windykacyjnych, które mogą podejmować wszelkie działania dopuszczalne prawem, służące zaspokojeniu roszczeń Banku, w szczególności ustalać sytuację majątkową Klienta, prowadzić negocjacje w zakresie warunków dobrowolnej spłaty zadłużenia; lub (ii) po rozwiązaniu Umowy Kredytu z Klientem na zasadach określonych w pkt III.9.2.1 Umowy Kredytu przelać wierzytelności z Umowy Kredytu osobie trzeciej specjalizującej się w nabywaniu tego rodzaju wierzytelności”.

Rację ma sąd okręgowy, że umowy kredytu stanowią wzorzec umowny, lecz nie można zgodzić się poglądem, że sam ten fakt powoduje nienegocjowalność wzorca umownego. Według art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Istota tego przepisu nie polega zatem na tym, czy określone postanowienie było przedmiotem negocjacji, lecz to, czy zostało uzgodnione indywidualnie. Postanowienie może być wszak negocjowane, lecz konsument może nie mieć rzeczywistego wpływu na jego treść. Tym niemniej, według art. 385 ¹ § 4 k.c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Pozwany nie twierdził, że negocjował indywidualnie warunki umów kredytu z konsumentami. Dlatego należy przyjąć, że apelant nie udowodnił, że postanowienia z III.5.3. i III.9.14 umów kredytów konsumenckich zostały uzgodnione indywidualnie.

Nie jest słuszna teza sądu okręgowego, że sam fakt nieuzgodnienia indywidualnego postanowienia umownego wywołuje skutek w postaci braku związania tym postanowieniem. III.5.3. w ujęciu III.9.14. każdej z analizowanych umów kredytu mieści się w warunkach art. 3 ust. 3 określonych w załączniku do dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.UE L z 1993 r. Nr 95, str. 29), zgodnie z którym za nieuczciwe mogą być uznane warunki, których celem lub skutkiem jest umożliwienie sprzedawcy lub dostawcy przeniesienia jego prawi obowiązków wynikających z umowy, bez uprzedniej zgody konsumenta, co może przyczynić się do zmniejszenia gwarancji praw konsument. Warunek ten nie został wprost wymieniony w art. 385 ³ k.c., choć konstrukcyjnie odpowiada od brzmieniu jego pkt 5 („zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta”).

Jak wyjaśniono w wyroku SN z 11.10.2007 r., III SK 19/07, fakt umieszczenia konkretnego postanowienia w załączniku, o którym mowa w art. 3 ust. 3 dyrektywy 93/13/EWG, nie przesądza, iż postanowienie to jest nieuczciwym postanowieniem umownym w rozumieniu art. 3 dyrektywy 93/13 oraz przepisów implementujących ani że tylko te postanowienia, które zostały wymienione w tym załączniku lub przepisach krajowych implementujących dyrektywę 93/13, mogą zostać uznane za nieuczciwe. Kwalifikacja określonego postanowienia umowy, jak i wzorca umów jako nieuczciwego i tym samym niedozwolonego wymaga bowiem dokonania oceny (analizy) wzorca z punktu widzenia występowania ogólnych przesłanek z art. 385 ² k.c. oraz art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13. Przy czym oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny (art. 385 ² k.c.).

Nie można podzielić argumentacji apelanta, który przy ocenie postanowień pkt III.9.14. w zw. z pkt III.5.3. odwołuje się do jego ukształtowania zgodnie z zakresem wyznaczonym przez zasadę swobody umów (art. 353 ¹ k.c.). Istota incydentalnej kontroli abuzywności postanowienia umownego nie obejmuje jednak badania, czy postanowienie umowne jest nieważne. Skutkiem wszak naruszenia art. 353 ¹ k.c. jest nieważność czynności prawnej (art. 58 § 1 k.c.). Natomiast na płaszczyźnie art. 385 ¹ § 1 k.c. nieuzgodnione indywidualnie postanowienie umowne może być ważne, lecz nie będzie wiązać konsumenta ze względu na to, że kształtuje jego prawa lub obowiązki sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco je naruszając.

Nie jest słuszna teza pozwanego, że w wyroku SN z 11.01.2017 r., IV CSK 116/16, potwierdzono, że wprowadzenie zakazu lub ograniczenia możliwości dokonania przelewu wierzytelności z umowy kredytu konsumenckiego jest rozwiązaniem dopuszczalnym i zgodnym z ustawą oraz że nie narusza to art. 385 ³ pkt 5 k.p.c. Pozwany w sposób nieuprawniony zniekształcił wypowiedziany przez SN pogląd, zgodnie z którym: „dokonując w tym zakresie wykładni art. 385 ³ pkt 5 k.c. podzielić należy zgodne stanowisko wyrażane w literaturze i orzecznictwie, że przepis ten nie wprowadza zakazu przelewu wierzytelności wobec konsumenta bez jego zgody, a jedynie nie zezwala na zmianę osoby kontrahenta konsumenta, a więc na przeniesienie, bez zgody konsumenta, łącznie ogółu praw i obowiązków jego kontrahenta na osobę trzecią. Przelew wierzytelności wynikającej z umowy o kredyt konsumencki (pożyczkę konsumencką) jest więc dopuszczalny, a jego wyłączenie lub ograniczenie może nastąpić w wypadkach wskazanych w art. 509 § 1 KC, a więc między innymi w drodze umowy stron zawierających umowę kredytu konsumenckiego (…). Także przepisy ustawy o kredycie konsumenckim nie wprowadzają zakazu ani ograniczenia dopuszczalności przelewu wierzytelności wynikających z umowy kredytu konsumenckiego. Jedynie w art. 44 ust. 1 ustawy stwierdzono bezskuteczność wyłączenia lub ograniczenia zarzutów przysługujących konsumentowi w razie przelewu wierzytelności z umowy o kredyt konsumencki”.

Wprawdzie argumentacja SN ma odpowiednie przełożenie na pkt III.9.14 umów kredytu, lecz przy jej uwzględnieniu należy wziąć pod rozwagę otoczenie prawne, w jakim postanowienie to zostało ulokowane. Postanowienie to należy zaś odczytywać łącznie z pkt III.5.3. umów kredytu, który wprowadza wyjątek od pkt III.9.14. W analizowanej sprawie przez SN sytuacja taka nie miała miejsca.

Wprawdzie zgodnie z art. 509 § 1 k.c. strony mogą w umowie wyłączyć zbywalność wierzytelności, to w myśl zasady a maiori ad minus, mogą również umownie ograniczyć zbywalność wierzytelności, a postanowienie umowne w tym przedmiocie może zostać wyrażone w różny sposób i przybierać różną postać. Jak stwierdził SN w wyroku z 25.3.1969 r., III CRN 416/68 (OSNC z 1970 r. Nr 2, poz. 34) strony mogą nie tylko wyłączyć możliwość przeniesienia określonej wierzytelności na inną osobę, lecz także zarówno ograniczyć jej przenoszalności jak i uzależnić przelew od spełnienia określonych warunków. Jak trafnie wskazuje się w literaturze zakaz lub ograniczenie zbywalności wierzytelności może zostać wyrażone także w ten sposób, że strony ustalą, iż nie będzie ona mogła być przedmiotem cesji na rzecz konkretnych osób lub stwierdzą, że będzie ona mogła być przedmiotem przelewu, ale tylko na rzecz wskazanego podmiotu lub kilku podmiotów. Stwierdzenie w umowie, że wierzytelność z niej wynikająca może zostać przelana na określoną osobę, może bowiem wskazywać, że strony ograniczyły dopuszczalność zbycia wierzytelności tylko na rzecz tej osoby i tym samym wyłączyły dopuszczalność zbycia wierzytelności na rzecz wszystkich innych podmiotów. W razie sporu i wątpliwości, rolą sądu jest dokonanie wykładni takiego oświadczenia woli stron, zgodnie z regułami wskazanymi w art. 65 k.c. i ustalenie jego treści, a więc ustalenie, czy rzeczywiście stanowi ono ograniczenie lub wyłączenie zbywalności wierzytelności, o którym mowa w art. 509 § 1 k.c.

Pkt III.9.14. umów kredytu tylko pozornie wprowadza równomierne, obustronne ograniczenie, które znajduje swoją podstawę w art. 509 § 1 k.c.

Zgodnie z tym postanowieniem: „Z zastrzeżeniem uprawnienia Banku do dokonania przelewu wierzytelności z Umowy Kredytu zgodnie z punktem 111.5.3 Umowy Kredytu, żadna ze Stron nie może przelać żadnego ze swoich praw lub obowiązków wynikających z Umowy Kredytu bez uprzedniej pisemnej zgody drugiej Strony”. Jednak wyjątek od III.9.14 umów kredytu przewiduje pkt III.5.3. umów kredytu, według którego: „w przypadku braku spłaty należności z tytułu Umowy Kredytu w terminie ich wymagalności, bank może bez zgody Klienta: (i) skorzystać z pośrednictwa wyspecjalizowanych firm windykacyjnych, które mogą podejmować wszelkie działania dopuszczalne prawem, służące zaspokojeniu roszczeń Banku, w szczególności ustalać sytuację majątkową Klienta, prowadzić negocjacje w zakresie warunków dobrowolnej spłaty zadłużenia; lub (ii) po rozwiązaniu Umowy Kredytu z Klientem na zasadach określonych w pkt III.9.2.1 Umowy Kredytu przelać wierzytelności z Umowy Kredytu osobie trzeciej specjalizującej się w nabywaniu tego rodzaju wierzytelności”.

Istotny jest zatem jego ostatni fragment. W istocie wprowadza on odstępstwo od pkt III.9.14. polegające na uprzywilejowaniu banku do dopuszczalności przelewu wierzytelności z umowy kredytu konsumenckiego bez zgody konsumenta na osobę trzecią specjalizującą się nabywaniu tego rodzaju wierzytelności. Wskazane odstępstwo nie jest obustronne ani równomierne. Brak jest postanowień umownych, z których wynika, że w przypadku wierzytelności z umów kredytu konsumenckiego, do których zwrotu zobowiązany jest bank, konsument może przelać wierzytelności tego rodzaju na podmiot specjalizujący się nabywaniu tego rodzaju wierzytelności.

Wprawdzie bank argumentuje, że przyjęte rozwiązanie jest na wielu płaszczyznach korzystne dla konsumenta (k. 385 – odwrót), lecz nie ma to znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Wykładnia art. 385 ¹ § 1 zdanie 1 k.c. nie stwarza podstaw do uzania, że w ramach oceny abuzywności postanowienia istotny jest sposób jego stosowania przez przedsiębiorcę. Przeciwnie, skłania ona do wniosku, że decydujące znaczenie ma nie to, w jaki sposób przedsiębiorca stosuje postanowienie i dla kogo jest to korzystne, lecz to, w jaki sposób postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta. Z przepisu wynika zatem, że przedmiotem oceny jest samo postanowienie, a więc wyrażona w określonej formie (przeważnie słownej) treść normatywna, tzn. norma lub jej element określający prawa lub obowiązki stron (por. uchwała SN z 20.11.2015 r., III CZP 17/15).

Z wykładni art. 385 ² k.c. wynika z kolei, że o tym, czy postanowienie jest zgodne z dobrymi obyczajami, mogą decydować także czynniki wykraczające poza samą jego treść, w tym faktyczne w postaci okoliczności zawarcia umowy. We wstępnej części przepisu wskazano jednak, że ocena powinna być dokonywana „według stanu z chwili zawarcia umowy”. Jest to wyraźne, jednoznaczne rozstrzygnięcie normatywne, które oznacza, że w ramach tej oceny mogą być uwzględniane tylko zmienne zaistniałe do chwili zawarcia umowy, a więc istniejącą, wówczas pozostałą treść umowy, okoliczności jej zawarcia (np. udzielone informacje) oraz już zawarte powiązane umowy. Tylko w takim zakresie należy uwzględniać czynniki wprost niewymienione w przepisie, takie jak np. stan prawny oraz inne zdarzenia i stany (np. pozycję rynkową przedsiębiorcy), posiadaną lub dostępną wiedzę o ryzyku, prognozy dotyczące przyszłego rozwoju zdarzeń itp.

W sprawie brak jest odpowiedniego materiału dowodowego, przedstawionego przez pozwanego – zgodnie z art. 6 k.c. i art. 232 zd. 1 k.p.c., który mógłby prowadzić do wniosku, że w chwili zawarcia umowy kredytu konsumenckiego wystąpiły okoliczności, które subsumowane w ramach art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 385 ² k.c., czynią postanowienie umowne z pkt III.9.14. za dozwolone. Wynika to z założenia, że przedsiębiorca, który z przyczyn faktycznych lub prawnych może jednostronnie określić treść klauzuli wiążącej konsumenta, powinien zachować się lojalnie i uwzględnić jego uzasadnione interesy, kompensując w ten sposób brak rzeczywistego wpływu konsumenta na jej treść; jeżeli tego nie czyni, działa nielojalnie, a więc sprzecznie z dobrymi obyczajami.

Słusznie apelant wyjaśnia, że sąd I instancji dokonując wykładni pkt III.9.14 w zw. z pkt III.5.3., a następnie stosując art. 385 ¹ k.c., za przedmiot oceny przyjął interesy powoda (przedsiębiorcy, cesjonariusza) a nie kredytobiorców (konsumentów, cedentów). W celu ustalenia, czy klauzula znacząco narusza interesy konsumenta, trzeba w szczególności wziąć pod uwagę, czy pogarsza ona położenie prawne konsumenta w stosunku do tego, które -w braku umownej regulacji -wynikałoby z przepisów prawa, w tym dyspozytywnych (por. wyroki SN z 19.03.2007 r., III SK 21/06, , z 11.10.2007 r., III SK 19/07, z 29.8.2013 r., I CSK 660/12, z 30.9.2015 r., I CSK 800/14, z 27.11.2015 r., I CSK 945/14). Konkluzja taka jest zdaniem sądu apelacyjnego oczywista. Pkt III.9.14 umów kredytu, w otoczeniu prawnym z pkt III.5.3. umów kredytu, niezgodnie z dobrymi obyczajami kształtuje bowiem prawa i obowiązki stron, naruszając rażąco interes konsumenta.

Do dobrych obyczajów należy kwestia lojalnego kształtowania umów o kredyt konsumencki między kredytodawcą a konsumentem. Nielojalne jest zachowanie przedsiębiorcy, który w chwili zawarcia umowy kredytu konsumenckiego z jednej strony umieszcza postanowienie w brzmieniu, jak w pkt III.9.14 umów kredytu, które sugeruje symetryczność i równouprawnienie stron w zakresie ukształtowania wzajemnego praw i obowiązków, natomiast w pkt III.5.3., odstępuje od tego ogólnego unormowania umownego uprzywilejowując swoją pozycję co do określonego rodzaju wierzytelności, nie czyniąc takiego wyłomu względem konsumenta.

Tak ukształtowany układ postanowień umownych rażąco narusza interes konsumenta.

Wskazuje na to sama argumentacja pozwanego. Akcentuje on swoją rzetelną pozycję na etapie zawierania umowy, wyjaśniając, że nie skorzystał z zapisów pkt III.5.3. względem konsumentów, którzy dokonali przelewu wierzytelności. Skoro zaś nie spełniły się przesłanki zastosowania tego postanowienia, to tym samym nie mogło ono kreować praw i obowiązków kredytobiorców. Według apelanta nie wystąpiła asymetria między stronami.

W argumentacji tej umyka, że niedozwolony charakter postanowień umownych podlega badaniu z chwili zawarcia umowy, a nie z momentu jej wykonania czy też niewykonania. Tym niemniej, argument ten ujawnia, że zachowanie banku już na etapie zawierania umowy było nielojalne i rażąco naruszało interes konsumenta. Bank miał świadomość, że klauzula z pkt III.5.3. nie będzie mogła być uruchomiona, gdy konsument spłaci kredyt w całości. Postanowienie to dotyczy bowiem wierzytelności określonego rodzaju (wierzytelności przeterminowanych po rozwiązaniu umowy kredytu konsumenckiego za wypowiedzeniem). W sprawie wszyscy konsumenci, którzy dokonali przelewu swoich wierzytelności, spłacili kredyt konsumencki w całości. Nie powstały zatem wierzytelności, o których mowa w pkt III.5.3. Natomiast powstały wierzytelności konsumentów względem banku, a bank ich nie rozliczył zgodnie z art. 52 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim. Bank miał zatem świadomość w chwili zawarcia umowy, że w przypadku powstania wierzytelności konsumentów w przyszłości – ze względu na odpowiednie postanowienia z pkt III.9.14 umowy kredytu w zw. z art. III.5.3. umów kredytu – konsumenci nie będą mogli przenieść swoich wierzytelności na osoby trzecie, które specjalizują się w nabywaniu tego rodzaju wierzytelności. Jak słusznie zaś zauważono w uzasadnieniu uchwały SN z 6.4.2018 r., III CZP 114/17, konsument powierzając profesjonalnemu podmiotowi ściągnięcie wierzytelności mającej swe źródło w klauzuli abuzywnej ma większe szanse na jej wyegzekwowanie niż gdyby działał samodzielnie w stosunku do przedsiębiorcy, którego niedozwolonych praktyk ofiarą wcześniej padł. W konkluzji należy przyjąć, że przyjęte w pkt III.9.14 umów kredytu rozwiązanie – w otoczeniu prawnym z pkt III.5.3. umów kredytu – jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów.

Mając na uwadze powyższe sąd apelacyjny – na podstawie art. 385 k.p.c. – oddalił apelację pozwanego jako bezzasadną.

Apelacja powoda jest zasadna.

Trafny jest zarzut naruszenia art. 455 k.c. oraz art. 52 ustawy z 11 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (tj. Dz. U. z 2019 r., poz. 1083) w zw. z art. 481 § 1 k.c.

Zasadność postawionego zarzutu wymaga jego ulokowania na płaszczyźnie art. 509 § 2 k.c., według którego wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki. Powód, jako cesjonariusz, nabył zgodnie z § 2 pkt 2 każdej z umów przelewu wierzytelności od cedentów, bez ograniczeń co do odsetek.

Stosownie do art. 509 § 2 k.c., na skutek przelewu wierzytelność zbywcy wchodzi do majątku nabywcy wraz ze związanymi z nią prawami. Konsekwencją przelewu jest zatem zmiana podmiotowa po stronie wierzyciela, polegająca na tym, że dotychczasowy wierzyciel traci to stanowisko, a w jego miejsce wchodzi nabywca wierzytelności, który uzyskuje ją w takim samym kształcie, w jakim przysługiwała ona zbywcy (zob. postanowienie SN z 1.12.2017 r., I CSK 170/17). Należą się mu zatem odsetki ustawowe za opóźnienie od wierzytelności wymagalnych względem cedentów będących przedmiotem przelewu. O wymagalności takiej wierzytelności decyduje jej rodzaj. Przedmiotem przelewów, z których dochodzone jest roszczenie, są wierzytelności z umów kredytów konsumenckich. Co do rozliczenia przez bank wskazanych wierzytelności ustawodawca wprowadził regulację szczególną w art. 52 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim. Według tego unormowania kredytodawca jest zobowiązany do rozliczenia z konsumentem kredytu w terminie 14 dni od dnia dokonania wcześniejszej spłaty kredytu w całości. Przepis ten określa zatem termin wymagalności wierzytelności z tytułu rozliczenia z konsumentem kredytu. Dotyczy on wyłącznie przypadku, gdy kredyt został spłacony przez konsumenta w całości. Po upływie tego terminu roszczenie konsumenta jest wymagalne, natomiast kredytodawca pozostaje w opóźnieniu w wykonaniu zobowiązania. Natomiast zgodnie z art. 481 § 1 k.c., jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby wierzyciel nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. W sprawie ma zatem znaczenie, kiedy doszło do spłaty kredytu w całości. Od tej daty zaczyna biec 14 dniowy termin do rozliczenia z konsumentem kredytu.

W pozwie powód wniósł o zasądzenie 173 973, 66 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie z upłynięciem 14 dni od dnia spłaty poszczególnych kredytów, których terminy zostały szczegółowo opisane w ustaleniach sądu apelacyjnego.

Pozwany nie kwestionował wysokości wierzytelności będących przedmiotem przelewów ani terminów spłaty kredytu przez konsumentów. Wprawdzie, jak słusznie wskazał sąd I instancji wystąpiły między stronami rozbieżności co do dat spłat kredytu w kilku przypadkach, lecz pozwany nie udowodnił, w jakiej rzeczywiście dacie kredyty te zostały spłacone.

W apelacji apelant wniósł o zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie, z upływem 14 dnia od dat spłaty poszczególnych kredytów do dnia zapłaty, tj. dla kwoty 13145,02 zł od 13.06.2018 r. do dnia zapłaty, 5260,23 zł od 16.02.2018 r. do dnia zapłaty, 2496,26 zł od 30.11.2017 r. do dnia zapłaty, 22878,86 zł od 25.12.2017 r. do dnia zapłaty, 13750,68 zł od 18.12.2018 r. do dnia zapłaty, 5702,91 zł od 03.06.2017 r. do dnia zapłaty, 19926,80 zł od 13.10.2018 r. do dnia zapłaty, 20925,99 zł od 11.09.2018 r. do dnia zapłaty, 11038,67 zł od 29.12.2018 r. do dnia zapłaty, 12.370,23 zł od 02.11.2017 r. do dnia zapłaty, 2976,10 zł od 08.02.2017 r. do dnia zapłaty, 14761,90 zł od 11.05.2018 r. do dnia zapłaty.

Wymagalność poszczególnych wierzytelności będących przedmiotem przelewu kształtuje się w sposób następujący:

-

spłata całości kredytu z umowy kredytu nr (...) nastąpiła w 29 maja 2018 r., co oznacza, że bieg 14 dniowego terminu do rozliczenia kredytu z konsumentem upłynął 12 czerwca 2018 r., natomiast wierzytelność 13145,02 zł stała się wymagalna 13 czerwca 2018 r.;

-

spłata całości kredytu z umowy kredytu nr (...) nastąpiła w dniu 1 lutego 2017 r., co oznacza, że bieg 14 dniowego terminu do rozliczenia kredytu z konsumentem upłynął 15 lutego 2018 r., natomiast wierzytelność 5260,23 zł stała się wymagalna 16 lutego 2018 r.;

-

spłata całości kredytu z umowy kredytu nr (...) nastąpiła w 15 listopada 2017 r., co oznacza, że bieg 14 dniowego terminu do rozliczenia kredytu z konsumentem upłynął 29 listopada 2017 r., natomiast wierzytelność 2.496,26 zł stała się wymagalna 30 listopada 2017 r.;

-

spłata całości kredytu z umowy kredytu nr (...) nastąpiła w 10 grudnia 2017 r., co oznacza, że bieg 14 dniowego terminu do rozliczenia kredytu z konsumentem upłynął 24 grudnia 2018 r., natomiast wierzytelność 22878,86 zł stała się wymagalna 25 grudnia 2018 r.;

-

spłata całości kredytu z umowy kredytu nr (...) nastąpiła w 03 grudnia 2018 r., co oznacza, że bieg 14 dniowego terminu do rozliczenia kredytu z konsumentem upłynął 17 grudnia 2018 r., natomiast wierzytelność 13.750,68 zł stała się wymagalna 18 grudnia 2018 r.;

-

spłata całości kredytu z umowy kredytu nr (...) nastąpiła w 19 maja 2017 r., co oznacza, że bieg 14 dniowego terminu do rozliczenia kredytu z konsumentem upłynął 02 czerwca 2017 r., natomiast wierzytelność 5.702,91 zł stała się wymagalna 03 czerwca 2017 r.;

-

spłata całości kredytu z umowy kredytu nr (...) nastąpiła w 28 września 2018 r., co oznacza, że bieg 14 dniowego terminu do rozliczenia kredytu z konsumentem upłynął 12 października 2018 r., natomiast wierzytelność 19.926,80 zł stała się wymagalna 13 października 2018 r.;

-

spłata całości kredytu z umowy kredytu nr (...) nastąpiła w 28 sierpnia 2018 r., co oznacza, że bieg 14 dniowego terminu do rozliczenia kredytu z konsumentem upłynął 10 września 2018 r., natomiast wierzytelność 20.925,99 zł stała się wymagalna 11 września 2018 r.;

-

spłata całości kredytu z umowy kredytu nr (...) nastąpiła w dniu 14 grudnia 2018 r., co oznacza, że bieg 14 dniowego terminu do rozliczenia kredytu z konsumentem upłynął 28 grudnia 2018 r., natomiast wierzytelność 11.038,67 zł stała się wymagalna 29 grudnia 2018 r.;

-

spłata całości kredytu z umowy kredytu nr (...) nastąpiła w 18 października 2017 r., co oznacza, że bieg 14 dniowego terminu do rozliczenia kredytu z konsumentem upłynął 01 listopada 2017 r., natomiast wierzytelność 12.370,23 zł stała się wymagalna 02 listopada 2017 r.;

-

spłata całości kredytu z umowy kredytu nr (...) nastąpiła w 24 stycznia 2017 r., co oznacza, że bieg 14 dniowego terminu do rozliczenia kredytu z konsumentem upłynął 07 lutego 2017 r., natomiast wierzytelność 2.976,10 zł stała się wymagalna 08 lutego 2017 r.;

-

spłata całości kredytu z umowy kredytu nr (...) nastąpiła w 26 kwietnia 2018 r., co oznacza, że bieg 14 dniowego terminu do rozliczenia kredytu z konsumentem upłynął 10 maja 2018 r., natomiast wierzytelność 2.976,10 zł stała się wymagalna 11 maja 2018 r.

Odsetki ustawowe za opóźnienie od wyżej wymienionych kwot zostały zatem zasądzone od dnia ich wymagalności.

Powód wniósł o zasądzenie odsetek ustawowych od wymienionych kwot do dnia zapłaty, natomiast rozliczył je do 9 sierpnia 2019 r. Po wyjaśnieniach przewodniczącego dokonanych na podstawie art. 212 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. , że odsetki ustawowe za opóźnienie mogą być liczone do 8 sierpnia 2019 r., wobec ich zasądzenia przez sąd I instancji od 9 sierpnia 2019 r., apelant na rozprawie zmienił odpowiednio wnioski apelacji, co skutkowało uwzględnieniem apelacji w całości.

Mając na uwadze powyższe sąd apelacyjny - na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. - zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 3 z apelacji powódki.

O kosztach procesu przed sądem drugiej instancji orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. w z art. 391 § 1 k.p.c., przy uwzględnieniu, że koszty procesu poniesione przez powoda wynoszą 4800 zł (750 zł opłata od apelacji, 4050 zł koszty zastępstwa procesowego § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, Dz.U. z 2015 r. poz. 1802, liczone od wartości przedmiotu zaskarżenia z apelacji pozwanej).

Jolanta de Heji – Kaplińska Maciej Dobrzyński Przemysław Feliga