Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 maja 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Ewa Stryczyńska

Sędziowie: Sędzia SA Magdalena Kostro-Wesołowska (spr.)

Sędzia SA Magdalena Tymińska

Protokolant: Julia Książek

po rozpoznaniu w dniu 27 maja 2021 r. w Warszawie

sprawy R. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W.

o prawo do rekompensaty

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W.

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 1 czerwca 2020 r. sygn. akt VII U 3813/19

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
w przedmiocie kosztów postępowania w instancji odwoławczej.

Magdalena Kostro-Wesołowska Ewa Stryczyńska Magdalena Tymińska

Sygn. akt III AUa 746/20

UZASADNIENIE

Decyzją z 24 maja 2019 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W., działając na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (aktualnie tekst jednolity: Dz. U. z 2021 r. poz. 292, dalej jako: ustawa emerytalna), odmówił ubezpieczonemu R. K. prawa do rekompensaty z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych z uwagi na to, że nie udowodnił on co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach przed 1 stycznia 2009 r. Organ rentowy wskazał, że prawo do rekompensaty przysługuje ubezpieczonemu urodzonemu po 31 grudnia 1948 r., jeżeli przed 1 stycznia 2009 r. wykonywał przez co najmniej 15 lat pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów art. 32 i 33 ustawy emerytalnej, a nie ma ustalonego prawa do emerytury wcześniejszej z tytułu pracy w szczególnych warunkach, jak też nie ma ustalonego prawa do emerytury pomostowej. Na dzień 1 stycznia 2009 r. ubezpieczony nie udowodnił co najmniej 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Nie dostarczył świadectw wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wystawionych zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. Organ rentowy wskazał, że do stażu pracy w warunkach szczególnych nie został zaliczony okres zatrudnienia od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1997 r. w (...) Sp. z o.o., ponieważ wskazany w świadectwie pracy z 11 marca 1998 r. charakter wykonywanej pracy w warunkach szczególnych nie jest zgodny z charakterem wykazanym w załączniku do zarządzenia właściwego ministra (zarządzenia resortowego), któremu podlega jednostka oraz nie powołano się na odpowiedni punkt w dziale i pozycji załącznika do zarządzenia.

Ubezpieczony wniósł odwołanie od powyższej decyzji domagając się jej zmiany przez przyznanie na jego rzecz prawa do rekompensaty w związku z pracą w szczególnych warunkach. Podniósł, szczegółowo opisując charakter swojej pracy, że pomimo braku powołania przez Syndyka masy upadłości P. w świadectwie pracy odpowiedniego punktu w dziale i pozycji załącznika do zarządzenia, jego praca była pracą w warunkach szczególnych. Ubezpieczony wyjaśnił, że jego praca polegała na obsłudze sprężarek i ich naprawie, była wykonywana w zapyleniu, potężnym huku głośno pracujących sprężarek oraz trudnych warunkach atmosferycznych, w nieogrzewanej i nieklimatyzowanej hali.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. wnosił o oddalenie odwołania podnosząc argumentację, którą posłużył się w zaskarżonej decyzji. W uzasadnieniu organ rentowy dodatkowo wskazał, że zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (aktualnie jednolity tekst: Dz. U. z 2018 r. poz. 1924, dalej jako: ustawa o emeryturach pomostowych), rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy emerytalnej wynoszący co najmniej 15 lat. Stosownie zaś do art. 2 pkt 5 pustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Organ rentowy podał, że odwołujący się przedłożył świadectwo wykonywania pracy w warunkach szkodliwych z 11 marca 1998 r., w którym nie powołano działu, pozycji i punktu zarządzenia resortowego, ponadto charakter wykonywanej pracy nie jest zgodny z charakterem wykazanym w załączniku do zarządzenia resortowego.

Wyrokiem z 1 czerwca 2020 r., sygn. akt VII U 3813/19, Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał R. K. prawo do rekompensaty od 10 maja 2019 r.

Sąd pierwszej instancji oparł swoje rozstrzygnięcie o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Ubezpieczony ( ur. (...)), był zatrudniony: - od 10 września 1973 r. do 31 maja 1976 r. w Ośrodku (...) na stanowisku ślusarza, - od 1 sierpnia 1972 r. do 26 października 1972 r. jako ślusarz w Zakładach (...) w W., - od 16 września 1976 r. do 31 lipca 1993 r. w (...) Spółce (...) Sp. z o.o. w W. na stanowisku ślusarza narzędziowego: od 1 kwietnia 1978r. jako operator sprężarki w (...), od 20 maja 1981 r. jako mechanik maszyn budowlanych w (...), od 1 stycznia 1988 r. jako operator sprężarki w (...), - od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1997 r. w (...) Sp. z o.o. w W. na stanowisku operatora sprężarek: 11 marca 1987 r. pracodawca (...) Sp. z o.o. w upadłości w W. wystawił odwołującemu się świadectwo wykonywania pracy w warunkach szkodliwych w w/w okresie poświadczając, iż był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku operatora sprężarek ,wymienionym w Wykazie A Dział XIV, poz. 9, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie prac w szczególnych warunkach, których wykonywania uprawnia do niższego wieku emerytalnego; - od 17 czerwca 1998 r. do 31 grudnia 1998 r. był zatrudniony na stanowisku ślusarza w (...) Spółdzielni (...) w W. „Osiedle (...). - od 1 lipca 1999 r. do 30 września 1999 r. w Hotelu (...) w W. na stanowisku konserwatora instalacji elektrycznej, - od 1 grudnia 1999 r. do 30 listopada 2001 r. był zatrudniony w (...) S.A. w W. na stanowisku robotnika gospodarczego i pomocnika elektromontera.

Przez cały okres zatrudnienia w (...) Sp. z o.o., tj. od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1997 r., ubezpieczony pracował na stanowisku operatora sprężarek. Do jego zadań należało uruchomienie sprężarek, stały nadzór, remontowanie i naprawy sprężarek, kontrolowanie manometrów, codzienna obsługa sprężarek. W trakcie pracy występowała wysoka temperatura, unosiły się opary oleju, był duży hałas. Praca była jednozmianowa, czasem kiedy był rozładunek, odwołujący się pracował dłużej.

4 lipca 2017 r. (winno być 2018 r.) ubezpieczony złożył wniosek o emeryturę. Decyzją z 12 lipca 2018 r. Zakład przyznał mu to świadczenie od 1 lipca 2018 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Organ rentowy podał, że podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zaewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Emerytura stanowi równowartość kwoty, będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, które ustalono na dzień zgłoszenia wniosku o emeryturę. Organ rentowy, ustalając wysokość świadczenia emerytalnego w systemie zdefiniowanej składki, przyjął kwotę składek zaewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji w wysokości 23.110,47 zł, kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego w wysokości 545.657,38 zł oraz średnie dalsze trwanie życia w wymiarze 218,40 miesięcy. Wysokość emerytury została obliczona zgodnie z zasadami określonymi w przepisie art. 26 ustawy emerytalnej i wyniosła do wypłaty 2.604,25 zł brutto.

10 maja 2019 r. wnioskodawca złożył w organie rentowym wniosek o ponowne ustalenie wysokości emerytury z uwzględnieniem prawa do rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych. Zaskarżoną decyzją organ odmówił przyznania prawa do rekompensaty z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych.

Przedstawiony stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o dokumenty zawarte w aktach sprawy, w tym w aktach rentowych i osobowych odwołującego się, a także na podstawie jego zeznań, które ocenił jako wiarygodne, gdyż odwołujący się w sposób logiczny wyjaśnił, na czym polegała jego praca w P. w okresie od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1997 r.

Ponadto Sąd Okręgowy za podstawę ustaleń faktycznych przyjął wiarygodne zeznania świadków: S. G., W. F., Z. F., którzy przez wiele lat pracowali w tym samym zakładzie pracy, w którym zatrudniony był odwołujący się i potwierdzili wynikające z akt osobowych okoliczności pracy odwołującego się stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przy bezpośredniej obsłudze sprężarek. Zeznania w/w świadków były, w ocenie Sądu pierwszej instancji, szczególnie istotne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, gdyż świadkowie byli współpracownikami odwołującego się w tym samym zakładzie pracy, a zatem posiadali najbardziej miarodajną wiedzę w przedmiocie charakteru jego pracy w spornym czasie. Świadkowie zatrudnieni w (...) Sp. z o.o. zgodnie wskazywali, że odwołujący się wykonywał pracę przy bezpośredniej obsłudze sprężarek, ich uruchamianiu, stałym nadzorze, remontowaniu i naprawie, kontrolowaniu manometrów, codziennej obsłudze. Wszystkie opisane powyżej czynności odwołujący się wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, zazwyczaj przez 8 godzin dziennie, choć zdarzało się również, że zachodziła konieczność pracy w godzinach nadliczbowych. Świadkowie potwierdzili także, iż praca była wykonywana w ciężkich warunkach ze względu na panujące warunki atmosferyczne, unoszące się opary oleju, a także duży hałas wymuszający pracę w słuchawkach. Zdaniem Sądu Okręgowego spójność zeznań ubezpieczonego, świadków i dokumentów przemawiała za przyznaniem im waloru wiarygodności.

Przy takich ustaleniach Sąd Okręgowy uznał odwołanie za zasadne. Podniósł, że zgodnie z art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy emerytalnej, wynoszący co najmniej 15 lat. Rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy emerytalnej (ust. 2). Celem rekompensaty jest złagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach. Nie polega ona jednak na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, ale na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty stanowi jedynie nabycie prawa do wcześniejszej emerytury, natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 17 grudnia 2015 r., III AUa 717/15). Przepisy art. 2 pkt. 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: nienabycie prawa do emerytury pomostowej i osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy emerytalnej, wynoszącego co najmniej 15 lat. Przesłankę negatywną (art. 21 ust. 2 ustawy pomostowej) stanowi nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy emerytalnej, obliczonej wg formuły zdefiniowanego świadczenia. W świetle powyższego rekompensata przysługuje tym pracownikom, którzy osiągnęli co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 ust. 1 i 3 ustawy emerytalnej, ale nie nabyli prawa do emerytury pomostowej z powodu nie uznania ich pracy za wykonywaną w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom zatrudnionym w szczególnych warunkach przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, tj. rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43, dalej jako: rozporządzenie w sprawie wieku emerytalnego pracowników), przy czym, zgodnie z § 2 ust. 1 i 2 tego rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy pracy, o których mowa powyżej, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy. W postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych, wnioskodawca może udowadniać okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 2 lutego 1996 r., II URN 3/95).

Sąd Okręgowy podniósł następnie, że z treści dokumentów zawartych w aktach rentowych odwołującego się, jak również z jego zeznań i zeznań świadków wynika, że w okresie od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1997 r. wykonywał on pracę przy bezpośredniej obsłudze sprężarek. Praca ta ze względu na charakter czynności wykonywanych przez odwołującego się została wymieniona w Wykazie A, Dziale XIV - „Prace różne”, pod poz. 9 Bezpośrednia obsługa stacji sprężarek, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, że praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego (wyroki Sądu Najwyższego: z 8 czerwca 2011 r., I UK 393/10; z 19 maja 2011 r., III UK 174/10). W takich właśnie warunkach, zdaniem Sądu Okręgowego, pracował odwołujący się. Do jego codziennych zadań należało bowiem uruchomienie sprężarek, stały nadzór, remontowanie i naprawy sprężarek, kontrolowanie manometrów. Na tej podstawie Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że praca wykonywana przez odwołującego się w spornym czasie jest pracą w szczególnych warunkach wymienioną w Wykazie A, Dziale XIV - „Prace różne”, pod poz. 9 Bezpośrednia obsługa stacji sprężarek, stanowiącym załącznik do rozporządzenia. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Bez znaczenia dla rozpoznania niniejszej sprawy pozostawał, w ocenie Sądu Okręgowego, fakt, że w świadectwie wykonywania pracy w warunkach szkodliwych z 11 marca 1998 r. nie powołano działu, pozycji i punktu zarządzenia resortowego. Świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych wystawione przez pracodawcę, nie stanowi bowiem dokumentu urzędowego w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c., gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym, ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej. Tylko dokumenty wystawione przez te organy stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Natomiast świadectwo pracy traktuje się w postępowaniu sądowym jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w tym dokumencie. Dokument taki podlega kontroli zarówno co do prawdziwości wskazanych w nim faktów, jak i co do prawidłowości wskazanej podstawy prawnej. Fakt wykonywania przez ubezpieczonego pracy w warunkach szczególnych został wykazany w postępowaniu sądowym za pomocą innych dowodów, a przede wszystkim za pomocą dokumentów zgromadzonych w jego aktach osobowych oraz zeznań świadków. W postępowaniu odwoławczym przed sądem nie obowiązują ograniczenia dowodowe, jakie występują w postępowaniu o świadczenia emerytalno-rentowe przed organem rentowym, a sąd może ustalić okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość, jak: okresy zatrudnienia, w tym wykonywanie pracy w warunkach szczególnych, za pomocą wszelkich środków dowodowych, przewidzianych w Kodeksie postępowania cywilnego (uchwała Sądu Najwyższego z 10 marca 1984 r. III UZP 6/84; uchwała Sądu Najwyższego z 21 września 1984 r. III UZP 48/84; wyrok Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2006 r., I UK 179/06). Sąd pierwszej instancji wskazał przy tym, że świadkowie S. G., W. F., Z. F. stanowili wiarygodne osobowe źródła dowodowe, ponieważ pracowali w wymienionym zakładzie pracy w okresach pokrywających się z okresem zatrudnienia ubezpieczonego. Ponadto w sposób kompletny i zbieżny opisywali zakres obowiązków R. K., precyzując że wykonywał on takie same prace, w takich samych warunkach przez cały okres spornego zatrudnienia.

W konsekwencji takiego stanowiska Sąd Okręgowy stwierdził, że ubezpieczony spełnia wszystkie niezbędne przesłanki do nabycia prawa do rekompensaty na podstawie art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych.

Wyrok Sądu Okręgowego został zaskarżony w całości apelacją przez organ rentowy, który zarzucił: - naruszenie przepisów prawa procesowego, co miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i dowolne ustalenie, że odwołujący się spełnia wymóg wykonywania pracy w szczególnych warunkach w rozmiarze co najmniej 15 lat, w sytuacji kiedy brak jest jakiegokolwiek dowodu potwierdzającego 15-letni okres świadczenia pracy w warunkach szczególnych, a jedynym świadectwem zawierającym wzmiankę o wykonywaniu pracy w warunkach szkodliwych jest dokument wystawiony 11 marca 1998 r. przez (...) Sp. z o. o. Nawet gdyby przyjąć za Sądem Okręgowym, że w okresie pracy w (...) Sp. z o. o. od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1997 r. odwołujący się świadczył pracę w warunkach szczególnych, to są to zaledwie 2 lata, 11 miesięcy i 16 dni, a nie 15 lat. Powyższe skutkowało błędnym przyznaniem odwołującemu się prawa do rekompensaty od 10 maja 2019 r. - naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych przez jego niewłaściwe zastosowanie i przyznanie odwołującemu się prawa do rekompensaty od 10 maja 2019 r., w sytuacji kiedy nie spełnia on jednej z przesłanek przyznania prawa do rekompensaty, tj. nie legitymuje się okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wynoszącym co najmniej 15 lat, nawet w sytuacji zaliczenia do okresu pracy w warunkach szczególnych okresu pracy w (...) Sp. z o.o. od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1997 r., gdyż odwołujący się nie przedłożył zarówno w trakcie postępowania przed organem rentowym, jak i w trakcie postępowania sądowego dokumentów (świadectw pracy) wykazujących, że pozostałe okresy zatrudnienia dotyczyły także wykonywania pracy w warunkach szczególnych.

Wskazując na takie zarzuty organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości przez oddalenie odwołania oraz o zasądzenie od odwołującego się na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji skarżący wskazał, że kwestię sporną stanowiło to, czy odwołujący się spełnia wymóg legitymowania się 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych. Do wniosku z 9 maja 2019 r. o rekompensatę odwołujący się załączył tylko jedno świadectwo pracy zawierające wzmiankę o wykonywaniu pracy w warunkach szczególnych (szkodliwych), tj. dokument wystawiony 11 marca 1998 r. przez (...) Sp. z o. o. i dlatego w spornej decyzji organ odniósł się do wskazanego dokumentu. Zdaniem organu wykazany w przedmiotowym świadectwie charakter wykonywanej pracy w warunkach szczególnych nie jest zgodny z charakterem wykazanym w załączniku do zarządzenia właściwego ministra, któremu podlegała jednostka oraz brak jest powołania się na odpowiedni punkt w dziale i pozycji załącznika do zarządzenia. Na pozostałe okresy pracy nie zostały przedłożone świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych. W związku z tym do stażu pracy w warunkach szczególnych nie został zaliczony żaden okres zatrudnienia. Powyższe umknęło Sądowi pierwszej instancji, który przyjął, że po zaliczeniu okresu pracy w (...) Sp. z o. o. od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1997 r. odwołujący się nabędzie prawo do rekompensaty. Wskazany powyżej okres to 2 lata, 11 miesięcy i 16 dni, zatem do wymaganych 15 lat brakuje ponad 12 lat. Sąd Okręgowy nie podał także, jaki jest w jego ocenie łączny okres pracy odwołującego się w warunkach szczególnych. Analiza uzasadnienia Sądu Okręgowego pozwala stwierdzić, iż wyrokując w przedmiotowej sprawie Sąd nie oparł się na całym zgromadzonym materiale dowodowym, tj. nie przeanalizował wszystkich świadectw pracy złożonych przez ubezpieczonego. Sąd - poza wymieniem okresów zatrudnienia - nie odniósł się do charakteru pracy ubezpieczonego w innych okresach niż od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1997r. W uzasadnieniu wyroku brak jest wykazania, że odwołujący się posiada 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wykonywanej stale w pełnym wymiarze czasu pracy. Zdaniem organu rentowego odwołujący się nie udowodnił 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych i w świetle art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych nie przysługuje mu prawo do rekompensaty.

W odpowiedzi na apelację ubezpieczony wniósł o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie od organu rentowego na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odpowiedzi na apelację podał, że w piśmie z 10 maja 2019r. (wniosku o rekompensatę), wnosił m. in. o „zaliczenie” wymienionych w treści pisma okresów zatrudnienia odwołującego się w (...) ((...) Spółka pracownicza Sp. z o.o. powstała z przekształcenia (...) w W.) i firmie (...) Sp. z.o.o., jako pracy wykonywanej w warunkach szczególnych. Z treści powyższego pisma, jak również przedłożonego świadectwa pracy z 30 lipca 1993 r. wynika, że odwołujący się w okresie od 16 września 1976 r. do 31 lipca 1993 r. był zatrudniony w (...) Spółce (...) Sp. z o.o. w W., gdzie od 1 kwietnia 1978 r. do 31 lipca 1993 r. pracował w pełnym wymiarze godzin na stanowisku operatora sprężarek. Nadto wynika i to, że był zatrudniony w firmie (...) Sp. z.o.o., gdzie od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1997 r. również pracował w pełnym wymiarze godzin na stanowisku operatora sprężarek. W toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji, najpierw pismem z 2 września 2019r. wnosił o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania w charakterze świadków S. G. i W. F., celem wykazania, na czym polegała praca wykonywana przez odwołującego się w spółce (...) w spornym okresie od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1997 r., następnie zaś, pismem z 18 lutego 2020 r., odwołujący się wnosił o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka Z. F., celem wykazania, na czym polegała praca wykonywana przez odwołującego się w (...) Spółce (...) Sp. z o.o. w W. od 16 września 1976 r. do 31 lipca 1993 r. Odwołujący się wskazał, że Sąd pierwszej instancji dokonał ustaleń faktycznych w oparciu o całość znajdujących się w aktach sprawy dokumentów zawartych w aktach rentowych i osobowych, w tym także (ale nie wyłącznie) z okresu zatrudnienia odwołującego się spółce (...), których autentyczność i zgodność z rzeczywistym stanem rzeczy nie była przez strony kwestionowana oraz w oparciu o wiarygodne zeznania świadków S. G., W. F., Z. F. i wiarygodne zeznania odwołującego się. Odwołujący się podniósł, że wyżej wymienione dowody odnoszą się nie tylko do zatrudnienia odwołującego się w spółce (...), ale także do zatrudnienia w spółce (...). Okoliczność, iż Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku położył większy akcent na okres zatrudnienia odwołującego się w spółce (...) nie uprawnia, zdaniem odwołującego się, do wniosku, że Sąd pierwszej instancji nie przeanalizował wszechstronnie całego zgromadzonego materiału dowodowego. Stanowi natomiast wyraz tego, że w tej sprawie organ rentowy kwestionował jedynie charakter pracy odwołującego się w spółce (...), natomiast nie wypowiadał się co do twierdzeń odwołującego się, ani zawnioskowanych przez niego dowodów dotyczących zatrudnienia odwołującego się w (...) Spółce (...) Sp. z o.o. w W. (art. 230 k.p.c.). Odwołujący się wskazał także, iż powoływanie się w apelacji na okoliczność, że składając wniosek o przyznanie rekompensaty złożył tylko jedno świadectwo zawierające „wzmiankę o wykonywaniu pracy w warunkach szkodliwych”, tj. dokument wystawiony 11 marca 1998 r. przez (...) Sp. z o.o. i czynienie z tego powodu zarzutu jest nietrafne, a to z tego względu, że przeprowadzone przez Sąd pierwszej instancji dowody z dokumentów i przesłuchania świadków odnosiły się nie tylko do zatrudnienia odwołującego się w spółce (...) w okresie od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1997 r., ale również do zatrudnienia w spółce (...), gdzie od 1 kwietnia 1978 r. do 31 lipca 1993 r. pracował on przy bezpośredniej obsłudze stacji sprężarek. W ocenie odwołującego się organ rentowy pomija to, że Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku szeroko wypowiedział się na temat mocy dowodowej dokumentu, jakim jest świadectwo pracy, który to dokument zakwalifikował jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c. oraz to, że z uwagi na moc dowodową świadectwa pracy (które stanowi dowód tego, że osoba, która je podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w tym dokumencie) Sąd pierwszej instancji weryfikował w toku przeprowadzonego postępowania dowodowego wszystkie okoliczności faktyczne, wynikające z przedłożonych świadectw pracy (a nie tylko świadectwa wystawionego przez spółkę (...)) przy pomocy dowodu z przesłuchania świadków, którzy „(...) potwierdzili wynikające z akt osobowych okoliczności pracy odwołującego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przy bezpośredniej obsłudze sprężarek”. Zdaniem odwołującego się organ pomija również to, że Sąd pierwszej instancji po szczegółowym odniesieniu się do okresu zatrudnienia odwołującego się w spółce (...) odniósł się także ogólnie do charakteru pracy odwołującego się, wskazując że „do codziennych zadań odwołującego należało uruchamianie sprężarek, stały nadzór, remontowanie i naprawy sprężarek, kontrolowanie parametrów”, co podważa twierdzenie apelującego, aby Sąd pierwszej instancji nie dokonał wszechstronnego rozważenia całości zgromadzonego materiału dowodowego. Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja podlega uwzględnieniu, choć Sąd Apelacyjny nie podzielił sformułowanych w niej wniosków apelacyjnych, bowiem Sąd pierwszej instancji nie dokonał ustaleń koniecznych dla rozstrzygnięcia sprawy; wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Celem postępowania apelacyjnego jest ponowne rozpoznanie sprawy pod względem faktycznym i prawnym, przy czym prawidłowa ocena prawna może być dokonana jedynie na podstawie właściwie ustalonego stanu faktycznego sprawy, którego kontrola poprzedzać musi ocenę materialno-prawną. Jeżeli bowiem sąd pierwszej instancji błędnie ustali kluczowe dla rozstrzygnięcia fakty, to nawet przy prawidłowej interpretacji stosowanych przepisów prawa materialnego, wydany wyrok nie będzie odpowiadał prawu. Innymi słowy, subsumcja nieodpowiadających prawdzie przedmiotowo-istotnych ustaleń faktycznych skutkuje naruszeniem prawa materialnego, a kontroli w tym zakresie sąd odwoławczy dokonuje z urzędu (uchwała Sądu Najwyższego z 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07).

Sąd pierwszej instancji prawidłowo przywołał przepisy mające zastosowanie w sprawie o rekompensatę, jednakże nie przeprowadził wystarczającego postępowania dowodowego. W konsekwencji doprowadziło to do braku ustaleń faktycznych niezbędnych do rozstrzygnięcia sprawy.

Przedmiotem niniejszej sprawy było to, czy odwołujący się spełnia warunki niezbędne do nabycia prawa do rekompensaty, o której mowa w art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych.

Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt 5 ustawy, rekompensata to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Warunki jej przyznania precyzuje art. 21 ustawy, który stanowi, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy emerytalnej wynoszący co najmniej 15 lat. Jednocześnie rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy emerytalnej. Zgodnie z treścią art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę i jest ona przyznawana w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy emerytalnej. Tym samym, aby ustalić prawo do rekompensaty konieczne jest wykazanie, że ubezpieczony posiada 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach, przy jednoczesnym braku możliwości uzyskania prawa do emerytury pomostowej lub prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na skutek zmiany stanu prawnego wprowadzonego ustawą o emeryturach pomostowych.

W ocenie Sądu odwoławczego, Sąd pierwszej instancji, rozpoznając sprawę, nie dokonał koniecznych i stanowczych ustaleń faktycznych w zakresie istotnym dla rozpoznania wniesionego odwołania, a więc w kwestii legitymowania się przez odwołującego się 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy ograniczył się do weryfikacji argumentacji podnoszonej przez organ rentowy w toku postępowania administracyjnego w przedmiocie charakteru pracy odwołującego się w (...) Sp. z o.o. zaniechawszy ustaleń przede wszystkim w kwestii charakteru pracy odwołującego się w (...).

I tak Sąd pierwszej instancji ustalił, że:

- ubezpieczony urodził się (...),

- od 10 września 1973 r. do 31 maja 1976 r. był zatrudniony w Ośrodku (...) na stanowisku ślusarza,

- od 1 sierpnia 1972 r. do 26 października 1972 r. był zatrudniony jako ślusarz w Zakładach (...) w W.,

- od 16 września 1976 r. do 31 lipca 1993 r. był zatrudniony w (...) Spółce (...) Sp. z o.o. w W. na stanowisku ślusarza narzędziowego: od 1 kwietnia 1978 r. jako operator sprężarki w (...), od 20 maja 1981 r. jako mechanik maszyn budowlanych w (...), od 1 stycznia 1988 r. jako operator sprężarki w (...),

- od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1997 r. był zatrudniony w (...) Sp. z o.o. w W. na stanowisku operatora sprężarek i legitymuje się świadectwem wykonywania pracy w warunkach szkodliwych od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1997 r., w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku operatora sprężarek, wymienionym w Wykazie A Dział XIV, poz. 9, stanowiącym załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, - od 17 czerwca 1998 r. do 31 grudnia 1998 r. był zatrudniony na stanowisku ślusarza w (...) Spółdzielni (...) w W. „Osiedle (...),

- od 1 lipca 1999 r. do 30 września 1999 r. był zatrudniony w Hotelu (...) w W. na stanowisku konserwatora instalacji elektrycznej,

- od 1 grudnia 1999 r. do 30 listopada 2001 r. był zatrudniony w (...) S.A. w W. na stanowisku robotnika gospodarczego i pomocnika elektromontera,

- przez cały okres zatrudnienia w (...) Sp. z o.o. ubezpieczony pracował na stanowisku operatora sprężarek, do zadań którego należało: uruchomienie sprężarek, stały nadzór, remontowanie i naprawy sprężarek, kontrolowanie manometrów, codzienna obsługa,

- 4 lipca 2017 r. ubezpieczony złożył w organie rentowym wniosek o przyznanie emerytury, rozpoznany pozytywną decyzją przyznającą świadczenie od 1 lipca 2018 r.,

- 10 maja 2019 r. odwołujący się złożył wniosek o ponowne ustalenie wysokości emerytury z uwzględnieniem prawa do rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych,

- zaskarżoną decyzją organ rentowy odmówił przyznania prawa do rekompensaty z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych.

Brak natomiast w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku ustaleń faktycznych odnoszących się do rodzaju pracy i warunków jej wykonywania przez ubezpieczonego w (...) Spółce (...) Sp. z o.o. (bądź u innych pracodawców), pozwalających na kwalifikację tego zatrudnienia (innych zatrudnieni) w aspekcie wykonywania pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników, co ma istotne/przesądzające znaczenie z racji długości trwania zatrudnienia w Miejskim Przedsiębiorstwie (...) dla ustalenia okresów świadczenia pracy właśnie w takich warunkach. Sąd Okręgowy w tym zakresie wyłącznie wskazał okres zatrudnienia w (...) oraz wymienił na podstawie świadectwa pracy zajmowane kolejno przez odwołującego się stanowiska: ślusarz narzędziowy, operator sprężarki w (...), mechanik maszyn budowlanych w (...), operator sprężarki w (...). Zaniechał natomiast czynienia ustaleń co do warunków pracy na stanowisku operatora sprężarki, zwłaszcza co do wykonywanych obowiązków na tym stanowisku oraz warunków pracy. Wszystkie szczegółowe ustalenia Sądu pierwszej instancji dotyczyły jedynie pracy odwołującego się w (...) Sp. z o.o. Jest to konsekwencją nieprzeprowadzenia postępowania dowodowego w odniesieniu do innych, niż trwające krócej niż 3 lata zatrudnienie w (...) Sp. z o.o., okresów zatrudnienia jako wykonywanego w warunkach, od których zależy prawo do rekompensaty. Sąd Okręgowy błędnie zakwalifikował przy tym okoliczności, na które mieli zeznawać zawnioskowani przez odwołującego się świadkowie. W toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji odwołujący się wnosił o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania w charakterze świadków: S. G. i W. F., celem wykazania tego, na czym polegała praca wykonywana w spółce (...), w spornym okresie od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1997 r. (pismo z 2 września 2019 r.) oraz o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka Z. F., celem wykazania tego, na czym polegała praca wykonywana przez odwołującego się w (...) Spółce (...) Sp. z o.o. w W. w okresie od 16 września 1976 r. do 31 lipca 1993 r. (pismo z 18 lutego 2020 r.). Sąd Okręgowy przeprowadził zawnioskowane dowody, jednak z dość ogólnych zeznań złożonych przez Z. F. wyprowadził wnioski, które z nich nie wynikały. Świadek wskazywał na warunki pracy w (...), tymczasem Sąd Okręgowy również na podstawie jego zeznań ustalał, w jakich warunkach ubezpieczony pracował w Spółce (...).

Według Sądu Apelacyjnego, trzeba przyznać rację skarżącemu, że analiza uzasadnienia Sądu Okręgowego pozwala stwierdzić, iż wyrokując w przedmiotowej sprawie Sąd nie oparł się na całym zgromadzonym materiale dowodowym, tj. nie przeanalizował wszystkich dokumentów i świadectw pracy złożonych przez ubezpieczonego do akt organu rentowego. Sąd w żaden sposób - poza wymieniem okresów zatrudnienia - nie kwalifikował charakteru pracy ubezpieczonego w innych okresach niż od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1997r. W uzasadnieniu wyroku brak jest wskazania okresów składających się na poczynione przez Sąd ustalenie - wprawdzie nie wprost wyrażone - że odwołujący się posiada 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale, w pełnym wymiarze czasu pracy, a materiał dowodowy, który został zebrany, nie pozwala na dokonanie kwalifikacji świadczonej pracy w kontekście zaliczenia jej rodzajowo do pracy wskazanej w rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego pracowników zwłaszcza, że w postępowaniu przed organem rentowym złożono tylko jedno, opisane powyżej, świadectwo wykonywania pracy w warunkach szkodliwych.

Nie można się przy tym zgodzić z odwołującym się, że twierdzenie Sądu pierwszej instancji, iż dokonał on ustaleń faktycznych w oparciu o całość znajdujących się w aktach sprawy dokumentów zawartych w aktach rentowych i osobowych oraz w oparciu o wiarygodne zeznania świadków S. G., W. F., Z. F. i wiarygodne zeznania odwołującego się, w sytuacji gdy dowody te w swojej treści odnosiły się nie tylko do zatrudnienia odwołującego się w spółce (...), ale także do zatrudnienia odwołującego się w spółce (...), oznacza, że Sąd ten uznał okres pracy w (...) za okres pracy w warunkach szczególnych. Wniosek taki jest nieuprawniony.

Odwołujący się nie ma również racji co do tego, że okoliczność w tej postaci, że organ rentowy w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji kwestionował jedynie charakter pracy odwołującego się w spółce (...), pozwala na uznanie faktów odnoszących się do zatrudnienia odwołującego się w (...) Spółce (...) Sp. z o.o. w W. za przyznanie na podstawie art. 230 k.p.c. Organ rentowy odnosił się do okresu składkowego pracy w spółce (...), ponieważ wymagało tego przedłożone świadectwo pracy potwierdzające jej wykonywanie w okresie od 15 grudnia 1994 r. do 30 listopada 1997 r. w warunkach szkodliwych. Poza tym fakt niezaprzeczony sąd może uznać za przyznany, jednak tylko w wypadku spełnienia przede wszystkim warunku, by strona przeciwna wiedziała, że posłuży on na równi z wynikami dowodów do poczynienia ustaleń faktycznych. W stanie faktycznym sprawy nie można mówić o wystąpieniu tego warunku.

Aby dokonać ustaleń niezbędnych do stwierdzenia, czy wnioskodawca spełnia przesłanki przyznania mu prawa do rekompensaty, konieczne jest zatem przeprowadzenie w całości postępowania dowodowego co do wykonywania przez wnioskodawcę pracy w warunkach szczególnych w wymaganym rozmiarze, ponieważ dotychczasowe postępowanie koncentrowało się na niespełna 3. letnim okresie takiej pracy, a więc znacząco zbyt krótkim, aby mógł przesądzić o zasadności roszczenia. Wprawdzie materiał dowodowy zawiera pewne elementy dotyczące pracy wykonywanej w (...), ale nawet nie jest wiadome, jaki okres z tego zatrudnienia mógłby ewentualnie zostać zaliczony do pracy w szczególnych warunkach i czy byłby wystarczający do uzyskania koniecznego 15. letniego okresu. W takim stanie rzeczy zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu a sprawa przekazaniu do sądu pierwszej instancji celem ponownego rozpoznania. Sąd Okręgowy rozpoznając sprawę ponownie zwróci uwagę na znajdujące się w aktach rentowych dokumenty (w tym angaże) pochodzące z okresu zatrudnienia odwołującego się w (...), ewentualnie zwróci się o nadesłanie przez przechowawcę dokumentów zlikwidowanej Spółki (...) całości akt osobowych odwołującego się. Ich analiza pozwoli w dalszej kolejności na skoncentrowanie się na ustaleniu zakresu wykonywanych przez odwołującego się czynności na konkretnych stanowiskach, na których był zatrudniony w (...). Ustalenia w tym zakresie, czynione w oparciu o całokształt zawnioskowanych przez strony dowodów (dokumenty, zeznania świadków, odwołującego się) winny być konkretne i stanowcze tak, aby pozwalały na ocenę, czy wyczerpane zostały znamiona pracy polegającej na bezpośredniej obsłudze stacji sprężarek. Sąd Apelacyjny zwraca przy tym uwagę, że Wykaz A do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników posługuje się pojęciami, które mogą budzić wątpliwości, wymagać tym samym wyjaśnień natury technicznej, związanej z funkcjonowaniem poszczególnych działów gospodarki. W takiej sytuacji może zajść potrzeba skorzystania z wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 k.p.c.) Zważyć też należy, że o pracy w szczególnych warunkach nie decyduje nazwa powierzonego stanowiska, lecz rodzaj wykonywanej pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 18 października 2016 r., I UK 355/15), zaś przepisy prawa ubezpieczeń społecznych powinny być wykładane ściśle (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2008r., I UZP 6/08 oraz wyroki Sądu Najwyższego: z 9 listopada 1999 r., II UKN 187/99; z 16 sierpnia 2005r., I UK 378/04; z 25 czerwca 2008 r., II UK 315/07).

Końcowo Sąd Okręgowy winien będzie ustalić, które okresy pracy są okresami pracy odwołującego się w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, a następnie ocenić, czy wnioskodawca spełnia przesłanki do nabycia prawa do rekompensaty wynikające z posiadania szczególnego stażu pracy w wymaganym wymiarze.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny z mocy art. 386 § 4 k.p.c. orzekł jak w sentencji, na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. pozostawiając Sądowi pierwszej instancji rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sędziowie: Przewodniczący:

Magdalena Kostro-Wesołowska Ewa Stryczyńska

Magdalena Tymińska