Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 września 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący sędzia Alicja Sołowińska

Protokolant Edyta Katarzyna Radziwońska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 września 2021 r. w B.

sprawy z odwołania A. K. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N.

od wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 24 lutego 2021 r. sygn. akt III U 818/19

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 625/21

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30.07.2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. przeliczył A. K. (1) od dnia 1.07.2019 r. emeryturę, określając jej wysokość na kwotę 1.569,49 zł, a okresową emeryturę kapitałową na kwotę 26,60 zł.

A. K. (1) wniosła odwołanie od powyższej decyzji podnosząc, że ustalona wysokość emerytury jest zbyt niska.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. ZUS wskazał, że wysokość emerytury i okresowej emerytury kapitałowej zostały ustalone w prawidłowej wysokości.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce wyrokiem z 24 lutego 2021 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że wysokość emerytury wraz z okresową emeryturą kapitałową należne A. K. (1) ustalił na kwotę 1.561,71 złotych brutto, a po waloryzacji od 1.03.2019 r. na kwotę 1.678,55 złotych brutto oraz stwierdził brak odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sąd ten ustalił, że w dniu 3 kwietnia 2017 r. A. K. (1) złożyła wniosek o emeryturę. Decyzją z dnia 28 września 2017 r. ZUS przyznał jej prawo do emerytury od 17 kwietnia 2017 r. tj. od daty osiągnięcia wieku emerytalnego. W dniu 28 września 2018 r. A. K. (1) wniosła o ponowne przeliczenie wysokości emerytury. ZUS dokonał przeliczenia świadczenia uwzględniając składki zgromadzone na koncie po marcu 2017 r. W dniu 12 lipca 2019 r. A. K. (1) złożyła kolejny wniosek o przeliczenie świadczenia. Decyzją z dnia 30 lipca 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przeliczył A. K. (1) od dnia 1 lipca 2019 r. emeryturę, określając jej wysokość na kwotę 1.569,49 zł, a okresową emeryturę kapitałową na kwotę 26,60 zł.

Prawidłowa wysokość emerytury należnej odwołującej z uwzględnieniem okresu zatrudnienia od 5 października 1973 r. do 10 grudnia 1973 r. w (...) Kombinacie (...) w O. i okresu zatrudnienia w byłej (...) od dnia 28 czerwca 1974 r. do 5 listopada 1975 r. w ramach umowy pomiędzy rządami PRL i (...) wynosi 1.561,71 zł brutto, a po waloryzacji od 1 marca 2019 r. - 1.678, 55 zł brutto.

Sąd Okręgowy wskazał, że spór w przedmiotowej sprawie, spór pomiędzy stronami sprowadzał się do określenia prawidłowej wysokości emerytury należnej odwołującej. Uznając, iż kwestia prawidłowego wyliczenia emerytury wymaga wiadomości specjalnych, Sąd postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 15 listopada 2019 r. dopuścił w tym zakresie dowód z opinii biegłej z zakresu rachunkowości.

W wydanej opinii biegła, w ocenie Sądu dokonała szczegółowych ustaleń w zakresie określenia wartości kapitału początkowego i wysokości emerytury należnej odwołującej. Ustalając zgromadzone okresy składkowe i nieskładkowe biegła wskazała, że z wpisu w legitymacji ubezpieczeniowej wynika, że odwołująca od dnia 5.10.1973 r. została zatrudniona w (...) Kombinacie (...) w O. w budowie jako pracownik fizyczny. W legitymacji nie podano daty do jakiej odwołująca się faktycznie pracowała. Brak jest uwierzytelnienia wpisu. Biegła zwróciła uwagę, że legitymacja ubezpieczeniowa została wydana w dniu 10.12.1973 roku przez (...) Kombinat (...) w O. w budowie. W tym dniu poświadczono uprawnienie do świadczeń leczniczych. Mając powyższe na uwadze, zdaniem biegłej, jeśli przyjąć, że odwołująca została zatrudniona od 5 października, to pracowała co najmniej w tym zakładzie do 10 grudnia 1973 roku. Pozostawiając ocenę do uznania Sądu, biegła opinię sporządziła w dwóch wersjach: w pierwszej przyjęła okres składkowy od 5 października do 10 grudnia 1973 roku, a w drugiej pominęła powyższy okres.

Odnośnie okresu od 28 czerwca 1974 roku do 5 listopada 1975 roku biegła podała, że do akt ZUS dołączono zaświadczenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy z którego wynika, że A. K. (1) była skierowana do pracy przez organ zatrudnienia w ramach umowy pomiędzy rządami PRL i (...). Zatrudnienie trwało w okresie od 28 czerwca 1974 roku do 05 listopada 1975 roku. Okres ten stosownie do art. 89 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U nr 99 poz. 1001 ze zm.) jest traktowany jako okres zatrudnienia w Państwie Polskim w zakresie uprawnień pracowniczych. Biegła wskazała, że z dokumentów zgromadzonych w aktach ZUS wynika, że odwołującej się odmówiono prawa do emerytury z tytułu pracy w Czechosłowacji, zatem świadczenie takie nie jest jej wypłacane. Biegła przywołała wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2009 roku w sprawie II UK 30/09, z którego wynika, że „okres pracy za granicą obywatela polskiego w zagranicznym zakładzie, do którego został skierowany w ramach współpracy międzynarodowej (art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 roku Nr 153, poz. 1227 ze zm.) podlega uwzględnieniu przy obliczaniu kapitału początkowego na podstawie art. 174 ust. 2 tej ustawy”. W wyroku tym Sąd Najwyższy stwierdził, że przy ustalaniu w przyszłości prawa do świadczenia emerytalnego, jak i jego wysokości, w sytuacji, w której wnioskodawczyni zechce pobierać emeryturę częściową również z tytułu zatrudnienia w Czechosłowacji, konieczne będzie uwzględnienie przepisów rozporządzenia 1408/71. Mimo więc istnienia decyzji ustalającej określoną wysokość kapitału początkowego, będzie ona ulegała odpowiedniej zmianie w momencie ustalania prawa do emerytury, jeżeli wnioskodawczyni wyrazi wolę pobierania równolegle świadczenia z systemu czeskiego. Zważywszy na powyższe biegła sporządziła opinię w dwóch wariantach: I - przy wyliczaniu świadczenia uwzględniła okres zatrudnienia w ramach umowy pomiędzy rządami PRL i (...) od 28 czerwca 1974 roku do 05 listopada 1975 roku oraz w II pominęła powyższy okres. Z ustaleń przeprowadzonych w dziale II opinii, w oparciu o dokumenty dołączone do akt sprawy i akt ZUS wynikało, iż emerytura brutto po waloryzacji od 1.03.2019 r. wynosi zdaniem biegłej: według wariantu I, wersja I – 1.678,55 zł, według wariantu I, wersja II – 1.670,03 zł, według wariantu II, wersja I – 1.615,46 zł, a według wariantu II, wersja II – 1.607,00 zł.

Odwołująca się w piśmie z 24 marca 2020 roku zawnioskowała, aby wyjaśniono jej długość trwania życia przy wyliczeniu kapitału początkowego. Biegła w opinii uzupełniającej wyjaśniła, że zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy. Ust. 2 tego artykułu wskazuje, że kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat. Według ust. 3 wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy. Art. 26 ust. 3 wskazuje, że średnie dalsze trwanie życia ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz wyraża się w miesiącach. Ust. 4 tego artykułu ustala, że Prezes Głównego Urzędu Statystycznego ogłasza w formie komunikatu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" corocznie w terminie do dnia 31 marca tablice trwania życia, z uwzględnieniem ust. 3. Art. 196 ust. 1 stwierdza, że ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 1999 roku. Zgodnie z Komunikatem Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 25 marca 1999 roku w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn (MP. Nr 12 poz. 173), średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 62 lat wynosiło 209 miesięcy. Mając powyższe na uwadze, zgodnie z treścią ustawy emerytalnej ustalono kapitał początkowy odwołującej się na dzień 01 stycznia 1999 roku z uwzględnieniem średniego dalszego trwania życia dla osób w wieku 62 lat tj. stosownie do treści art. 173 ust. 2 ustawy emerytalnej.

Szersze zastrzeżenia do opinii biegłej złożył ZUS, który w piśmie procesowym z 21.04.2020 r. wskazał, jeśli chodzi o okres zatrudnienia od 5.10.1973 r. do 10.12.1973 r. to odwołująca na okoliczność powyższego okresu zatrudnienia przedłożyła jedynie legitymację ubezpieczeniową, zawierającą adnotacje, na podstawie których nie można jednoznacznie stwierdzić, jaki był okres pracy i jaki wymiar czasu pracy. ZUS podniósł również, że nie uwzględnił tego okresu zatrudnienia w decyzji z dnia 6.03.2015 r. odmawiającej prawa do świadczenia przedemerytalnego, a odwołanie od tej decyzji zostało przez Sąd oddalone w sprawie III U 272/15. Ponadto A. K. (1) w odwołaniu nie kwestionowała pominięcia tego okresu zatrudnienia, stąd brak jest podstaw do uwzględnienia tego okresu przy określeniu wysokości świadczenia odwołującej. ZUS zakwestionował również uwzględnienie przez biegłą okresu ubezpieczenia odwołującej na terenie Republiki Czeskiej, wskazując, że z tytułu zatrudnienia za granicą A. K. (1) w przyszłości nabędzie prawo do świadczenia z Republiki Czeskiej. ZUS podniósł również, że biegła do wyliczenia emerytury błędnie przyjęła tzw. średnie trwanie życia. Podniósł, że ustawodawca nie nałożył na organ rentowy obowiązku przeliczenia z urzędu świadczenia z dniem wejścia w życie przepisów zmieniających ustawę emerytalno – rentową.

Biegła w opinii uzupełniającej odniosła się do powyższych zastrzeżeń. Odnośnie okresu zatrudnienia od 5.10.1973 r do 10.12.1973 r. biegła potrzymała w pełni swoją opinię, powołując się na wpisy w legitymacji ubezpieczeniowej odwołującej. Odnośnie zarzutu organu rentowego, że sporny okres był już przedmiotem prawomocnego orzeczenia w sprawie III U 273/15 biegła wskazała, że z akt emerytalnych ZUS wynika, że ZUS odmówił jej prawa do świadczenia wobec niespełnienia warunków art. 2 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych, a podstawą odmowy było to, że odwołująca się nie przedłożyła postanowienia o ogłoszeniu upadłości, do dnia ogłoszenia upadłości nie prowadziła działalności gospodarczej nieprzerwanie przez okres nie krótszy niż 24 miesiące oraz fakt, że nie opłaciła składek na ubezpieczenie społeczne za 24 miesiące do dnia ogłoszenia upadłości. Mając powyższe na uwadze, zdaniem biegłej należy przyjąć, że przyczyną odmowy nie był zbyt niski staż pracy na skutek braku uwzględnienia okresu zatrudnienia w (...) Kombinacie (...) w O.. W związku z tym wydaje się, że kwestia ta nie była w ogóle przedmiotem rozpatrywania przez Sąd. Biegła zwróciła też uwagę, że A. K. (1) w odwołaniu podnosi ustalenie zbyt niskiej kwoty świadczenia, a na wysokość tej kwoty niewątpliwie ma wpływ min. nie uwzględnienie spornego okresu ubezpieczenia.

Odnośnie spornego okresu zatrudnienia odwołującej w Republice Czeskiej biegła wyjaśniła, że nie uważa się za uprawnioną do interpretacji przepisów prawa, stąd opinię sporządziła w dwóch opcjach.

Odnośnie zarzutów dotyczących przyjętej długości średniego dalszego trwania życia biegła wskazała, że stosownie do art. 26 ust. 1 ustawy emerytalnej emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego. Wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę wyraża się w ukończonych latach i miesiącach. Średnie dalsze trwanie życia ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz wyraża się w miesiącach. Prezes Głównego Urzędu Statystycznego ogłasza w formie komunikatu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" corocznie w terminie do dnia 31 marca tablice trwania życia. Tablice, są podstawą przyznawania emerytur na wnioski zgłoszone od dnia 1 kwietnia do dnia 31 marca następnego roku kalendarzowego. Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony wyżej przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego. Według Komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 24 marca 2017 roku w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn, średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 61 lat 1 miesięcy wynosi 253,5 miesiąca (M.P z 2017 roku poz.292). Jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego, do ustalenia wysokości emerytury zgodnie z ust. 1 w wersji obowiązującej od 01 października 2017 roku stosuje się tablice trwania życia obowiązujące w dniu, w którym ubezpieczony osiągnął wiek emerytalny, wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Zmiana przepisu w zakresie przyjęcia korzystniejszej tablicy trwania życia nie spowodowała zmiany pozostałych parametrów przy wyliczeniu wysokości emerytury tj. zgodnie z art. 26 ust. 1 podstawę obliczenia ustaloną w sposób określony w art. 25 dzieli się przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego. Mając powyższe na uwadze aktualnie, zdaniem biegłej, należy zastosować tablicę trwania życia obowiązującą w dniu osiągnięcia wieku 60 lat (tj. z 2015 roku) ale dla wieku równego wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego tj. 61 lat i 1 miesiąca, a nie jak to wskazuje pełnomocnik dla wieku 60 lat i 1 miesiąca (takie trwanie życia jak wskazuje pełnomocnik tj. 260,7 miesiąca dotyczy osób w wieku 60 lat i 1 miesiąca).

Odwołująca nie złożyła zastrzeżeń do powyższej opinii. Organ rentowy natomiast w zastrzeżeniach do powyższej opinii uzupełniającej w pełni podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie, wskazując w szczególności, że nie było podstaw do przeliczenia świadczenia z zastosowaniem korzystniejszego trwania życia tj. wynoszącego 251,7 miesięcy – czyli dla wieku 61 lat i 1 miesiąc określonego w tabeli obowiązującej od 1.04.2015 r.

W kolejnej opinii uzupełniającej biegła w pełni podtrzymała swoje poprzednie opinie, nie podzielając argumentacji przytoczonej przez organ rentowy. Zdaniem biegłej, skoro odwołująca we wniosku o przeliczenie świadczenia nie zaznaczyła w jaki sposób ma ono nastąpić, to oznaczało to obowiązek przeliczenia świadczenia przy zastosowaniu najkorzystniejszego wariantu, tj. przy uwzględnieniu korzystniejszej dla odwołującej tabeli trwania życia, zgodnie z normami obowiązującymi w dacie wydania decyzji. Niezależnie od powyższego biegła, pozostawiając rozstrzygnięcie tej kwestii do uznania Sądu, przeliczyła wariantowo wysokość świadczenia przy zastosowaniu tabeli trwania życia ustalonej na podstawie norm obowiązujących w dacie przyznania świadczenia tj. takiego jak przyjął to ZUS.

W ocenie Sądu I instancji opinię biegłej z zakresu rachunkowości należało uznać za w pełni wiarygodny dowód w sprawie. Wyliczenia dokonane przez biegłą w zakresie określenia wysokości należnej odwołującej emerytury, nie budziły żadnych wątpliwości Sądu co do ich rzetelności, fachowości i merytorycznej poprawności. Sąd uznał za zasadne oparcie się na wariancie I, wersji I opinii biegłej. W przekonaniu Sądu przeprowadzone w sprawie dowody przemawiały za uwzględnieniem do wysokości emerytury okresu zatrudnienia od 5.10.1973 r. do 10.12.1973 r. Skoro z legitymacji ubezpieczeniowej wynikało, że odwołująca od 5.10.1973 r. została zatrudniona (...) Kombinacie (...) w O. to tę datę należy przyjąć jako początek zatrudnienia, tym bardziej, że sama odwołująca utrzymywała, że właśnie z tą data została zatrudniona. W legitymacji brak jest wprawdzie daty zakończenia zatrudnienia, ale skoro w dacie 10.12.1973 r. poświadczono w legitymacji uprawnienie do świadczeń leczniczych to należy przyjąć, że odwołująca pracowała w tym zakładzie co najmniej do tej daty. Sąd nie podzielił stanowiska organu rentowego, że skoro ZUS nie uwzględnił tego okresu zatrudnienia w decyzji z dnia 6.03.2015 r. odmawiającej prawa do świadczenia przedemerytalnego, a odwołanie od tej decyzji zostało przez Sąd oddalone w sprawie III U 272/15, to brak było podstaw do uwzględnienia tego okresu w stażu pracy odwołującej. Analiza akt sprawy III U 272/15, jaką Sąd przeprowadził w niniejszym postępowaniu wskazywała, że Sąd nie przyznał odwołującej prawa do świadczenia przedemerytalnego z uwagi na niespełnienie przesłanki określonej w art. 2 ust. 1 pkt. 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych. Kwestie stażu pracy odwołującej, pozostawały poza rozwagą Sądu w tym postępowaniu. Stąd twierdzenie, że kwestia zasadności zaliczenia do stażu pracy spornego okresu zatrudnienia została przesądzona w sprawie III U 272/15 jest niesłuszne.

Odnośnie spornego okresu zatrudnienia od 28 czerwca 1974 r. do 5 listopada 1975 r. Sąd Okręgowy uznał za zasadne zaliczenie go do określenia wartości kapitału początkowego, a tym samym wysokości należnej odwołującej emerytury. Poza sporem było, że A. K. (1) była skierowana do pracy w byłej (...) przez organ zatrudnienia w ramach umowy pomiędzy rządami PRL i (...). Zatrudnienie trwało w okresie od 28 czerwca 1974 r. do 5 listopada 1975 r. Okres ten stosownie do art. 89 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U nr 99 poz. 1001 ze zm.) jest traktowany jako okres zatrudnienia w Państwie Polskim w zakresie uprawnień pracowniczych.

Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt. 1 lit. c ustawy emerytalnej, za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. min. okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia obywateli polskich za granicą - w organizacjach międzynarodowych, zagranicznych instytucjach i w zakładach, do których zostali skierowani w ramach współpracy międzynarodowej lub w których byli zatrudnieni za zgodą właściwych władz polskich. Stosownie do treści art. 8 ustawy emerytalnej, przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz przy obliczaniu ich wysokości uwzględnia się okresy ubezpieczenia za granicą, jeżeli tak stanowią umowy międzynarodowe. Art. 9 wskazuje, że przy ustalaniu prawa do świadczeń min. okresów, o których mowa w art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c - nie uwzględnia się, jeżeli z ich tytułu jest wypłacane świadczenie rentowe z instytucji zagranicznej inne niż renta z ubezpieczenia dodatkowego.

W ocenie Sądu, biegła słusznie wyjaśniła, że w sytuacji wnioskodawczyni, gdy świadczyła ona pracę w byłej Czechosłowacji na podstawie odpowiedniego skierowania do tej pracy, to czas tej pracy podlega uwzględnieniu do stażu ubezpieczeniowego, jako okres składkowy, na podstawie przepisu art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c ustawy o FUS, mimo, że składki na ubezpieczenie nie zostały uiszczone w krajowej instytucji ubezpieczeniowej. Dlatego na podstawie art. 174 ust. 2 pkt 1 ustawy o FUS sporne między stronami okresy stanowią także podstawę do obliczenia wysokości kapitału początkowego.

Sąd I instancji wskazał, że podziela pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2.09.2009 r., w którym to zajął on stanowisko, że art. 174 ust. 2 w związku z art. 6 ust. 2 pkt 1 lit c ustawy emerytalnej, których językowe brzmienie nie pozostawia wątpliwości, że okres zatrudnienia w Czechosłowacji na podstawie skierowania do pracy w oparciu o umowę z dnia 17 lipca 1972 r. o współpracy w zakresie zatrudnienia obywateli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w uspołecznionych przedsiębiorstwach gospodarczych Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej podlega uwzględnieniu przy ustalaniu kapitału początkowego. W wyroku tym Sąd Najwyższy wskazał też, że inną kwestią będzie w przyszłości ustalanie wysokości świadczenia, w przypadku którego zastosowanie znajdą przepisy rozporządzenia 1408/71. Jeżeli wnioskodawczyni zdecyduje się na pobieranie świadczenia z dwóch systemów, to okresy ubezpieczenia za granicą zostaną odpowiednio wyłączone przy obliczaniu świadczenia krajowego (tutaj polskiego). Do podobnych rezultatów prowadzi wykładnia art. 8 ustawy emerytalnej oraz art. 5 umowy z dnia 17 lipca 1972 r. związku z art. 14 ust. 1 - 3 umowy z dnia 5 kwietnia 1948 r. zawartej pomiędzy Rzeczpospolitą Polską z Republiką Czechosłowacką o ubezpieczeniu społecznym. Zgodnie z pierwszym z powoływanych przepisów przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz przy obliczaniu ich wysokości uwzględnia się okresy ubezpieczenia za granicą, jeżeli tak stanowią umowy międzynarodowe. Z kolei art. 14 ust. 1 - 3 umowy z 1948 r. nie pozostawia wątpliwości, że w przypadku, gdy uzyskano w jednym z Państw co najmniej 6 miesięcy policzalnych okresów składkowych względnie zatrudnienia (26 tygodni składkowych względnie 10 zatrudnienia), należy wypłacać świadczenie z obu krajów, na zasadach wskazanych w art. 14 ust. 1 i 2. Konkludując należy stwierdzić, że przy ustalaniu w przyszłości prawa do świadczenia emerytalnego, jak i jego wysokości, w sytuacji, w której wnioskodawczyni zechce pobierać emeryturę częściową również z tytułu zatrudnienia w Czechosłowacji, konieczne będzie uwzględnienie przepisów rozporządzenia 1408/71. Mimo więc istnienia decyzji ustalającej określoną wysokość kapitału początkowego, będzie ona ulegała odpowiedniej zmianie w momencie ustalania prawa do emerytury, jeżeli wnioskodawczyni wyrazi wolę pobierania równolegle świadczenia z systemu czeskiego. Podobne poglądy zostały wyrażone w wyroku SN z 11.01.2005 r. I UK 135/04 i wyroku z 22.06.2006 r., (...) 36/05.

Sąd wskazał następnie, że w niniejszej sprawie bezsporne jest, że odwołująca nie uzyskała prawa do świadczenia z instytucji zagranicznej. Z akt ZUS wynika, że A. K. (1) odmówiono prawa do emerytury z tytułu pracy w Czechosłowacji z uwagi na brak wymaganego czeskimi przepisami okresu ubezpieczenia i świadczenie takie nie jest jej aktualnie wypłacane. Zdaniem ZUS prawo do emerytury czeskiej odwołująca nabędzie po osiągnięciu wieku 68 lat i 6 miesięcy. Sąd zwrócił uwagę, że na chwilę obecną, wypłata tego świadczenia w przyszłości nie jest pewna. Stąd sporny okres zatrudnienia od 28 czerwca 1974 r. do 5 listopada 1975 r. należało odwołującej zaliczyć do określenia wartości kapitału początkowego, a tym samym wysokości należnej odwołującej emerytury. Sąd wskazał przy tym, że jeśli odwołująca w przyszłości zdecyduje się na ubieganie się o świadczenie z Czech i takie świadczenie uzyska, niezbędne będzie ponowne przeliczenie wartości kapitału początkowego i wysokości emerytury pobieranej w Polsce, poprzez pominięcie tego okresu.

Odnośnie zarzutów dotyczących przyjętej przez biegłą długości średniego dalszego trwania życia, Sąd w pełni podzielił stanowisko i argumentację biegłej w tym zakresie, uznając za zasadne zastosowanie tablicy trwania życia, jaka obowiązywała w dniu osiągnięcia wieku 60 lat (tj. z 2015 roku) ale dla wieku równego wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego tj. 61 lat i 1 miesiąca.

Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w pkt. 1 wyroku zmienił zaskarżoną decyzję oraz na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stwierdził brak odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy zaskarżając wyrok w części (pkt I) i zarzucając naruszenie:

1.  art. 6 lit. a w zw. z art. 45 i art. 94 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we (...) poprzez nie zasto­sowanie tych przepisów, polegające na uznaniu, że do okresu zatrudnienia w ów­czesnej Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej od 28 czerwca 1974 r. do 5 listo­pada 1975 r. zastosowanie mają regulacje wynikające art. 14 ust. 1-3 umowy pomiędzy Rzecząpospolitą Polską i Republiką Czechosłowacką o ubezpieczeniu spo­łecznym, podpisanej w W. dnia 5 kwietnia 1948 r. ² w sytuacji, gdy czeska instytucja ubezpieczeniowa potwierdziła ten okres jako ubezpieczenie czeskie, a decyzją z 29 sierpnia 2017 r. z tytułu tego okresu ubezpieczenia tylko dlatego Pani A. K. (1) nie przyznała czeskiej renty starzej, że mająca 61 lat ubez­pieczona nie osiągnęła wieku emerytalnego według przepisów czeskich wynoszące­go 68 lat i 6 miesięcy ³, natomiast do ustalenia wartości kapitału początkowego przez organ rentowy doszło w związku z nabyciem przez w/w odwołującą z dniem 17 kwietnia 2017 r. prawa do emerytury według zreformowanych zasad opartych na systemie zdefiniowanej składki na ubezpieczenie emerytalne, której jeden z ele­mentów do obliczenia jej podstawy stanowi zwaloryzowany kapitał początkowy, zaś rozporządzenie (EWG) nr 1408/71 w stosunku do Polski weszło w życiem z dniem 1 maja 2004 r., a z dniem 1 maja 2010 r. zostało zastąpione przez rozporzą­dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego ⁴;

2.  art. 8 ust. 1 i art. 51 ust. 3 w zw. z art. 57 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w zw. z art. 91 tego rozporządzenia wspólnotowego i art. 96 ust. 1 rozporządzenia P.­mentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego ⁵, które weszły w życie z dniem 1 maja 2010 r. - poprzez nie zastosowanie tych przepisów w sytuacji, gdy czeska instytucja ubezpieczeniowa potwierdziła okres od 28 czerwca 1974 r. do 5 listopada 1975 r. jako ubezpieczenie czeskie, który jest dłuższy niż rok (12 miesięcy), bo wynosi 496 dni, czyli 17 miesię­cy ⁶ (= 1 rok i 5 miesięcy), a decyzją z 29 sierpnia 2017 r. tamtejsza instytucja z tytułu tego okresu ubezpieczenia odmówiła prawa do czeskiej rentę starczej wyłącznie z tego powodu, że ubezpieczona nie spełniła warunku dożycia wymaganego wieku emerytalnego (wynoszącego 68 lat i 6 miesięcy ⁷), natomiast do ustale­nia wartości kapitału początkowego przez organ rentowy doszło w związku z naby­ciem przez w/w odwołującą z dniem 17 kwietnia a 2017 r. prawa do emerytury według zreformowanych zasad opartych na systemie zdefiniowanej składki na ubezpieczenie emerytalne, której jeden z elementów do obliczenia jej podstawy stanowi zwaloryzowany kapitał początkowy;

3.  art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c) ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z F.­duszu (...) poprzez uznanie, że okres zatrudnienia w/w odwo­łującej w byłej Czechosłowacji jest przypadającymi przed dniem 15 listopada 1991 r. okresem pracy za granicą, mimo że fakt uznania tego okresu w całości przez właściwą czeską instytucję ubezpieczeniową jako ubezpieczenia czeskiego wyklucza zakwalifikowanie tego okresu jako okresu zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia obywatela polskiego za granicą w zagranicznym zakładzie, do którego został skiero­wany w ramach współpracy międzynarodowej lub w którym był zatrudniony za zgo­dą właściwych władz polskich, gdyż jest to okres ubezpieczenia za granicą, o którym mowa w art. 8 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, którego nie wymienia art. 174 ust. 2 tej ustawy;

4.  art. 174 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalno-rentowej poprzez zaliczenie okresu ubez­pieczenia za granicą (w innym państwie członkowskim UE / EFTA), o którym mowa jest w art. 8 tej ustawy, jako okresu składkowego wymienionego w art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c) tej ustawy, a więc jako okres zatrudnienia obywatela polskiego za grani­cą w zagranicznym zakładzie, do którego został skierowany w ramach współpracy międzynarodowej lub w którym był zatrudniony za zgoda właściwych władz pol­skich, mimo że okres ten w całości został uznany przez czeską instytucję ubezpie­czeniową jako okres ubezpieczenia czeskiego;

5.  art. 10 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 poprzez jego niezastosowanie i uwzględ­nienie - przy ustalaniu stażu ubezpieczeniowego do obliczenia wartości kapitału początkowego, który po zwaloryzowaniu wszedł do podstawy obliczenia emerytury -jednego i tego samego okresu składkowego od 28 czerwca 1974 r. do 5 listopada 1975 r. w sytuacji gdy ubezpieczona z dniem 17 kwietnia 2017 r. nabyła prawo do polskiej emerytury na podstawie art. 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a czeska instytucja ubezpieczeniowa ten sam okres potwierdziła jako okres ubezpieczenia czeskiego, i za który - po osiągnięciu przez w/w z dniem 17 września 2024 r. wymaganego wieku uprawniającego - tamtejsza zagraniczna instytucja właściwa przyzna i będzie wypłacać ubezpieczonej czeską rentę starczą (emeryturę), jeżeli w/w złoży wniosek o zagraniczne świadczenie rentowe, skutkiem czego będzie wówczas naruszenie ustanowionej w art. 10 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 zasady zakazującej kumulacji świadczeń z tytułu jednego i tego samego okresu ubezpieczenia (tj. niewypłacania świadczeń z systemów dwóch państw członkow­skich UE / EFTA za jeden i ten sam okres ubezpieczenia);

6.  art. 25 ust. 1 w zw. z art. 174 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i w zw. z art. 57 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 - poprzez uwzględnienie do usta­ lenia wartości kapitału początkowego w/w odwołującej dłuższego niż rok (12 mie­sięcy) okresu ubezpieczenia czeskiego w sytuacji, gdy okres ten w całości uznała za własny czeska instytucja ubezpieczeniowa, która - po spełnieniu przez ubezpie­czoną warunku stażowego według przepisów ustawodawstwa czeskiego - ustali prawo do czeskiej renty starczej (emerytury) i będzie wypłacać stosowne świadcze­nie, które będzie świadczeniem rentowym innymi iż renta z ubezpieczenia dodat­kowego, bo z podstawowego ubezpieczenia rentowego, a w/w z dniem 17 kwietnia 2017 r. - na podstawie art. 24 ust. 1 ustawy emerytalno-rentowej - nabyła prawo do polskiej emerytury, której wysokość oblicza się zgodnie z art. 26 tej ustawy, czyli jest świadczeniem stanowiącym równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę, a jednym z elementów podstawy wymiaru emerytury jest zwaloryzowany kapitał początkowy, czego skutkiem będzie zawyżenie kwoty emerytury polegające na obliczeniu wartości kapitału początkowego z uwzględnieniem okresów ubezpieczenia czeskiego, za któ­re stosowne składki wpłynęły do tamtejszego systemu ubezpieczenia rentowego, z tytułu czego czeska instytucja ubezpieczeniowa będzie wypłacać w/w czeską rentę starczą (emeryturę), która nie będzie świadczeniem z ubezpieczenia dodatkowego, o ile w/w złoży wniosek o czeskie świadczenie rentowe i spełni warunek dożycia wymaganego wieku;

7.  art. 133 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS - polegające na niezasto­sowaniu tego przepisu, czego konsekwencją było nie ustalenie wysokości podwyż­szonej emerytury, wraz z okresową emeryturą kapitałową, począwszy od 1 lipca 2019 r., tj. od miesiąca, w którym Pani A. K. (2) zgłosiła wniosek o ponowne obliczenie świadczenia emerytalnego (w dniu 12 lipca 2019 r.);

8.  art. 321 § 1 k.p.c. poprzez - de facto - wyrokowanie co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem i zasądzenie ponad żądanie polegające na ustaleniu wartości kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r., który po zwaloryzowaniu wszedł do podstawy obliczenia emerytury, albowiem istotą sporu w niniejszej sprawie była jedynie wysokość emerytury wraz z okresową emeryturą kapitałową, gdyż Pani A. K. (2) wniosła odwołanie jedynie od decyzji z 30 lipca 2019 r. o przeliczeniu emerytury, nie wnosząc zarazem odwołania od decyzji z 29 lipca 2019 r. o ponownym ustaleniu kapitału początkowego, co oznacza tym samym, że kwestia stażu z tytułu okresów składkowych i nieskładkowych, w oparciu o który organ rentowy ponownie ustalił wartość tego kapitału nie była sporną między stronami.

Wskazując na powyższe zarzuty, skarżący wniósł o:

1)  zmianę zaskarżo­nego wyroku w całości i oddalenie odwołania

2)  zasądzenie od odwołującej na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa pro­cesowego,

3)  ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje

Apelacja nie jest zasadna

Zgodzić się należy ze skarżącym, iż przedmiotem sporu w rozpoznawanej sprawie była wysokość emerytury A. K. (1) ustalona decyzją z 30 lipca 2019 r. Wysokość tego świadczenia, jak wynika z decyzji, została ustalona przy uwzględnieniu kwoty składek zaewidencjonowanych na koncie, kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego i średniego dalszego trwania życia. Jednym z elementów mających wpływ na wysokość emerytury jest zatem wartość zwaloryzowanego kapitału początkowego.

W sytuacji, gdy A. K. (1) kwestionowała wysokość ustalonej emerytury między innymi poprzez nieuwzględnienie okresu pracy w byłej Czechosłowacji w wymiarze 17 miesięcy w latach 1974-1975, to rzeczą Sądu I instancji było ustalenie, czy okres ten powinien być wliczony zgodnie z art. 174 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS do kapitału początkowego. W tym kontekście nie można zgodzić się z zarzutem apelacji naruszenia art. 321 § 1 k.p.c. poprzez wyrokowanie co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem i orzeczenie ustalenia wartości kapitału początkowego w sytuacji gdy A. K. (1) nie odwołała się od decyzji ustalającej wartość kapitału początkowego. Podkreślić przy tym należy, iż Sąd I instancji w sentencji zaskarżonego wyroku nie orzekł o wartości kapitału początkowego, a jedynie ustalając tę wartość jako przesłankę, określił wysokość należnej emerytury.

Analiza treści apelacji, tj. zarzutów, wniosków i uzasadnienia prowadzi do konkluzji, iż spór na etapie postępowania przed Sądem Apelacyjnym sprowadzał się do ustalenia zasadności uwzględnienia w stażu emerytalnym wnioskodawczyni jej zatrudnienia w Czechosłowacji od 28 czerwca 1974 r. do 5 listopada 1975 r. W tym zakresie Sąd Apelacyjny w całości podziela stanowisko Sądu I instancji.

W pierwszej kolejności należ odwołać się do przepisu art. 174 ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (dalej jako ustawa emerytalna), który stanowi, że przy ustaleniu kapitału początkowego przyjmuje się

1.  okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2.  okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3.  okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2.

W art. 6 ustawy emerytalnej stosowanym w związku z art. 174 ust.2 pkt 1 jako okresy pracy za granicą uwzględniane w wyliczeniu kapitału początkowego wymienione zostały tylko dwa okresy przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. Pierwszy to okresy pracy w organizacjach międzynarodowych, zagranicznych instytucjach i w zakładach, do których pracownicy zostali skierowani w ramach współpracy międzynarodowej lub w których obywatele polscy byli zatrudnieni za zgodą właściwych władz polskich, niewymagającej w stosunku do pracowników, którzy wyjechali za granicę przed 9 maja 1945 r. (lit. c) oraz okres pracy u innych pracodawców zagranicznych, pod warunkiem opłacania w okresie pracy za granicą składek na ubezpieczenie społeczne w Polsce (lit. d). Obydwa te okresy charakteryzują się tym, że mimo wykonywania zatrudnienia w innym państwie praca ma takie znaczenie dla polskiej instytucji ubezpieczeniowej jak gdyby była wykonywana w Polsce, z tym elementem różniącym, że w art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c kwestię opłacania składek na ubezpieczenie w którymkolwiek z państwa pomija się, natomiast w art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. d istnienie wpływów do polskiej instytucji ubezpieczeniowej uwypukla. Rozważanie to wynika z zaopatrzeniowego charakteru ubezpieczenia społecznego przed reformą w którym prawo do świadczenia nie było bezwzględnie warunkowane opłacaniem składek, a istotne znaczenie miało samo wykonywane zatrudnienie. Świadczenia przysługiwały z tytułu pracy, zatem jeżeli umowy międzynarodowe przewidywały transfer i pracę obywateli polskich na rzecz zagranicznych pracodawców, to praca świadczona w ramach tych umów była traktowana na równi z zatrudnieniem w Polsce i uwzględniana na tych samych zasadach jak to zatrudnienie. Praca obywateli polskich za granicą objęta takimi umowami, uwzględniana jest zatem przy ustaleniu prawa i wysokości świadczeń, także przez wyliczenie kapitału początkowego bez względu na opłacenie składek na ubezpieczenie.

Odnosząc powyższe do okoliczności faktycznych rozpoznawanej sprawy stwierdzić należy, iż wskazany przez wnioskodawczynię okres pracy w Czechosłowacji od 28 czerwca 1974 r. do 5 listopada 1975 r. jako przypadający przed 15 listopada 1991 r. i przy nie budzącym wątpliwości ustaleniu, że składka z tytułu tego zatrudnienia nie była opłacona w Polsce lecz w Czechosłowacji podlegał uwzględnieniu przy ustalaniu kapitału początkowego tylko wówczas, gdy takie zatrudnienie odbywało się na podstawie skierowania w ramach współpracy międzynarodowej lub zatrudnieniem za zgodą władz polskich, tj. z art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c ustawy emerytalnej (por. wyrok SN z 17 lipca 2019 r., I UK 125/18, legalis nr 1974938 i cyt. tam orzecznictwo).

Z prawidłowych ustaleń Sądu I instancji wynika, że wnioskodawczyni była skierowana do pracy w byłej Czechosłowacji co jednoznacznie potwierdza zaświadczenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy – k.20 akt kapitału początkowego. W tym stanie rzeczy należy podzielić stanowisko Sądu Okręgowego, iż z mocy art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c ustawy o emeryturach i rentach z FUS okres pracy wnioskodawczyni w Czechosłowacji podlega uwzględnieniu przy ustaleniu kapitału początkowego pomimo tego, że składki na ubezpieczenie za ten okres zostały odprowadzone do zagranicznej instytucji.

Istotne jest, że wnioskodawczyni wykonywała zatrudnienie w ramach skierowania za zgodą właściwych władz polskich i zgodnie z umową międzynarodową pomiędzy władzami PRL i (...), co jednoznacznie wynika z zaświadczenia Wojewódzkiego Urzędu Pracy. Zatrudnienie wnioskodawczyni w byłej Czechosłowacji w okresie od 28 czerwca 1974 r. do 5 listopada 1975 r. odpowiadało zatrudnieniu określonemu przepisem art. 6 ust.2 pkt 1 lit. c ustawy emerytalnej i dlatego podlega uwzględnieniu jako okres składkowy przypadający przed 1 stycznia 1999 r. do ustalenia kapitału początkowego.

Podkreślić przy tym należy, iż kwestie związane z ustaleniem kapitału początkowego nie są objęte zakresem regulacji rozporządzenia Rady nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie. Kapitał początkowy nie jest świadczeniem emerytalnym, stanowi jedynie część wysokości emerytury przyznanej wnioskodawczyni na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej.

Zgodzić się należy z twierdzeniem skarżącego i nie ma co do tego sporu, że okres pracy w byłej Czechosłowacji od 28 czerwca 1974 r. do 5 listopada 1975 r. jako przekraczający 6 miesięcy i za który składki były opłacone do czeskiej instytucji ubezpieczeniowej uprawniałoby do świadczenia czeskiego w myśl art. 14 ust. 3 umowy z 5 kwietnia 1948 r. o ubezpieczeniu społecznym zawartej pomiędzy Polską a byłą Czechosłowacją. A. K. (1) nie ma jednakże ustalonego prawa do świadczenia w Czechach z tego powodu, że nie legitymuje się wymaganym w tym państwie okresem ubezpieczenia. Prawo do czeskiej emerytury, A. K. (1) nabędzie po osiągnięciu wieku 68 lat i 6 miesięcy o ile wystąpi z wnioskiem o takie świadczenie. W ocenie Sądu Apelacyjnego, słusznie zatem Sąd I instancji stwierdził, że dopiero w przypadku, gdy wnioskodawczyni uzyska świadczenie z Czech, będzie możliwe przeliczenie jej emerytury w tym także kapitału początkowego z wyłączeniem okresu pracy w byłej Czechosłowacji, który to okres będzie podstawą do przyznania świadczenia czeskiego. Dopiero wówczas znajdą zastosowanie przepisy rozporządzenia 1408/71, które z dniem 1 maja 2010 r. zostały zastąpione przez rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Mając powyższe na względzie apelacja jako nieuzasadniona na mocy art. 385 k.p.c. podlegała oddaleniu.

Alicja Sołowińska