Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 listopada 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 listopada 2021 r. w Krakowie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...)Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego we W.

przeciwko M. F. i K. F.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 7 stycznia 2020 r. sygn. akt I C 1926/19

1.  zmienia częściowo zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  w punkcie I.:

- kwotę 77.345,98 zł (słownie złotych: siedemdziesiąt siedem tysięcy trzysta czterdzieści pięć 98/100) zastępuje kwotą 80.920,85 zł (słownie złotych: osiemdziesiąt tysięcy dziewięćset dwadzieścia 85/100)

- słowa „do dnia 7 stycznia 2020 roku” zastępuje słowami „do dnia zapłaty”

b)  eliminuje punkt II. wyroku

c)  punktom III. i IV. nadaje odpowiednio numerację II. i III.

d)  w punkcie III. kwotę 6.519,50 zł (słownie złotych: sześć tysięcy pięćset dziewiętnaście 50/100) zastępuje kwotą 6.838 zł (słownie złotych: sześć tysięcy osiemset trzydzieści osiem).

2.  w pozostałej części apelację oddala;

3.  znosi pomiędzy stronami koszty postępowania apelacyjnego.

SSA Andrzej Żelazowski

Sygn. akt IACa 430/20

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 30 listopada 2021 r.

Pozwem wniesionym w dniu 14 sierpnia 2019 r. powód (...)Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty we W. wniósł o zasądzenie na swoją rzecz solidarnie od pozwanych M. F. i K. F. kwoty 157.217,98 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, z zastrzeżeniem stronie pozwanej prawa do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialność do spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu położonego w miejscowości S., dla którego Sąd Rejonowy w S. V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...) z tytułu należności wynikających z zawartej przez pozwanych w dniu 29 czerwca 2009 r. z wierzycielem pierwotnym Bank (...) S.A. umowy złotowego mieszkaniowego kredytu budowlano - hipotecznego nr (...), mocą której bank udzielił pozwanym kredytu w kwocie 79.872,00 zł. Zgodnie z treścią w/w umowy zabezpieczenie spłaty stanowiły hipoteka umowna zwykła w kwocie 79.872,00 zł, hipoteka umowna kaucyjna do kwoty 79.872,00 zł na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu. Strona powodowa wskazała, iż na dzień sporządzenia pozwu całkowite zadłużenie strony pozwanej stanowi kwota 161.305,66 zł, zaś strona powodowa dochodzi niniejszym powództwem od strony pozwanej jedynie kwoty 157.217,98 zł na którą składają się następujące kwoty:

1.  77.345,98 zł - tytułem należności głównej, tj. pozostałego do spłaty kapitału kredytu, mieszczącego się w kwocie hipoteki umownej zwykłej;

2.  79.872,00 zł - tytułem skapitalizowanych odsetek, mieszczących się kwocie hipoteki umownej;

3.  76.297,13 zł - tytułem odsetek umownych naliczonych przez wierzyciela pierwotnego w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP od dnia 20.10.2010 r. do dnia 14.12.2018 r. od kwoty należności głównej 77 345,98 zł

4.  3.574,87 zł - tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie naliczonych przez stronę powodową od kwoty należności głównej 77 345,98 zł od dnia 15.12.2018 r. do dnia 13.08.2019 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 29 czerwca 2009 r. M. F. i K. F. zawarli z Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. umowę nr (...) Złotowego mieszkaniowego kredytu budowlano - hipotecznego z przeznaczeniem na realizację inwestycji realizowanej systemem gospodarczym. Na podstawie tej umowy bank udzielił pozwanym kredytu w kwocie 79.872,00 zł na okres 24 lat i 4 miesięcy, do dnia 12 października 2031 r. na sfinansowanie zakupu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) o powierzchni użytkowej 45,3 m ² w budynku wielorodzinnym nr (...) przy ulicy (...) w S., będącego w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej z (...) w S., przeprowadzenie prac remontowych w przedmiotowym lokalu oraz sfinansowanie kosztów związanych z udzielonym kredytem w wysokości 3.072 zł.

Zgodnie z paragrafem 9 umowy, kredyt podlegał oprocentowaniu według zmiennej stopy procentowej w całym okresie kredytowania w wysokości stanowiącej sumę zmiennej stopy bazowej WIBOR 3M i marży banku w wysokości 1,05 p.p. w części budowlanej kredytu i 1,05 p.p. w części hipotecznej kredytu. W dniu zawarcia umowy wysokość zmiennej stopy bazowej WIBOR 3M wynosiła 4,27 %, natomiast wysokość oprocentowania kredytu w dniu zawarcia umowy kredytu wynosiła 6,32 % skali roku. Rzeczywista roczna stopa oprocentowania wynosiła 7,97 % w skali roku.

Zgodnie z § 10 umowy kredytu zabezpieczeniem spłaty kredytu była hipoteka zwykła w kwocie 79.872 zł na zabezpieczenie kapitału kredytu oraz hipoteka kaucyjna do wysokości równej 100% kwoty udzielonego kredytu na zabezpieczenie odsetek i innych kosztów.

W dniu 17 maja 2010 r. bank wypowiedział pozwanym umowę kredytu w związku z brakiem spłat. Pisma zostały pozwanym skutecznie doręczone w dniu 26.05.2010 r.

W dniu 20 października 2010 r. Bank (...) S.A. wystawił bankowy tytuł egzekucyjny nr (...). Następnie wystąpił do Sądu Rejonowego w S. z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu. Postanowieniem z dnia 15.11.2010 r. w sprawie o sygn. akt (...) Sąd nadał klauzulę wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu.

(...) Bank (...) S.A. złożył wniosek o wszczęcie postępowanie egzekucyjnego, które Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w S. T. L. umorzył postanowieniem z dnia 05.08.2014 r. w sprawie (...) a następnie postanowieniem z dnia 25.10.2016 r. w sprawie o sygn. akt(...)

W dniu 14.12.2018 r. Bank (...) S.A. zawarł z (...)Niestandaryzowanym Sekurytyzacyjnym Funduszem Inwestycyjnym Zamkniętym umowę przelewu wierzytelności, na podstawie której Bank zbył na rzecz (...)Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego pakiet wierzytelności.

W dniu 25 lipca 2019 r. (...)Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty skierował do pozwanych pisma z informacją o aktualnym saldzie zaległości, jednocześnie wzywając do dobrowolnej spłaty zadłużenia.

W dziale IV księgi wieczystej nr (...) urządzonej dla spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu wpisana jest hipoteka umowna zwykła w kwocie 79 872,00 zł z tytułu kredytu z terminem zapłaty do dnia 12.10.2031 r. oraz hipoteka umowna kaucyjna w kwocie 79 872,00 zł jako zabezpieczenie odsetek kredytowych oraz kosztów i należności ubocznych z terminem zapłaty do dnia 12.10.2031 r. Aktualnie jako wierzyciel hipoteczny ujawniony jest (...)Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty we W.. Pierwotnym wierzycielem był Bank (...) S.A. z siedzibą w W..

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy zważył, że powództwo zasługuje na uwzględnienie częściowo. Wskazał, że co do pozwanej M. F. zachodziły warunki do wydania wyroku zaocznego zgodnie z art. 339 § 1 k.p.c.

Sąd wskazał, że na pozwanych ciąży obowiązek zapłaty należności z tytułu umowy stosownie do treści art. 69 ustawy - Prawo bankowe. Wskazał nadto, że jakkolwiek pozwany K. F. nie kwestionował istnienia zadłużenia i w istocie uznał powództwo, uznanie to uznać należy za częściowo sprzeczne z prawem stosownie do art. 213 § 2 k.p.c. albowiem doszło do częściowego przedawnienia roszczeń zgłoszonych przez powoda.

W myśl art. 118 k.c. termin przedawnienia dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej wynosi trzy lata. W przedmiotowej sprawie niewątpliwym jest, że roszczenie powoda, jak również poprzednika prawnego powoda jest związane z działalnością gospodarczą powoda i poprzednika prawnego powoda.

Z zaoferowanego w sprawie materiału dowodowego wynika, że nastąpiło przedawnienie roszczenia powoda. Jak wynika z kopii Bankowego Tytułu Egzekucyjnego nr (...) wystawionego w dniu 20 października 2010 roku oraz postanowienia Sądu Rejonowego w S.sygn. akt(...) kredytobiorcy byli zobowiązani do spłaty całego niespłaconego kredytu wraz z odsetkami i kosztami wynikającymi z umowy od dnia 20 października 2010 r. Wprawdzie pozwany K. F. nie podniósł zarzutu przedawnienia, jednakże z uwagi na treść art. 117 § 2(1) k.c., dodanego ustawą z dnia 13 kwietnia 2018 roku (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104), która weszła w życie w dniu 9 lipca 2018 roku, Sąd zobligowany był do jego uwzględnienia z urzędu. W związku z powyższym pozwani mogliby uchylić się od odpowiedzialności za dług, gdyby nie zabezpieczenie hipoteczne. Pozwanym przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, na którym ustanowiona została jako zabezpieczenie spłaty hipoteka kaucyjna. Pozwani M. F. i K. F., jako właściciele wskazanej nieruchomości, odpowiadają zatem jako dłużnicy rzeczowi powoda i spoczywa na nich obowiązek zaspokojenia wierzyciela. Zachodzi tu tzw. odpowiedzialność in solidum, określana też jako solidarność nieprawidłowa, niewłaściwa. Do odpowiedzialności in solidum należy w drodze analogii stosować te przepisy o solidarności (ich elementy), które odpowiadają celowi i charakterowi danego stosunku prawnego, a przede wszystkim art. 366 k.c. Zgodnie z tym przepisem kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność dłużników).

W myśl art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2009r., nr 131, poz. 1075 – ustawa nowelizująca) do hipotek kaucyjnych powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej (tj. do 20 lutego 2011 r.) stosuje się przepisy ustawy o księgach wieczystych i hipotece w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą, a do hipotek zwykłych - przepisy ustawy o księgach wieczystych i hipotece w dotychczasowym brzmieniu, z wyjątkiem art. 76 ust. 1 i 4 tej ustawy, które stosuje się w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą, co dotyczy też hipotek kaucyjnych zabezpieczających roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną, lecz nieobjętych z mocy ustawy hipoteką zwykłą, powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy. Nowelizacja rozróżniła zatem dwa rodzaje hipoteki kaucyjnej, a mianowicie hipotekę kaucyjną samodzielnie zabezpieczającą wierzytelność wraz z ewentualnymi roszczeniami ubocznymi (hipoteka kaucyjna tzw. „samodzielna”), a także hipotekę kaucyjną, która współwystępuje z hipoteką zwykłą i zabezpiecza jedynie roszczenia uboczne nieobjęte z mocy ustawy hipoteką zwykłą (hipoteka kaucyjna tzw. „niesamodzielna”). Każdy z tych rodzajów hipoteki kaucyjnej podlega osobnym normom intertemporalnym. Artykuł 10 ust. 2 zd. 2 ustawy nowelizującej nakazuje stosować reguły, które dotyczą hipoteki zwykłej, czyli przepisy u.k.w.h. w dotychczasowym brzmieniu, także w odniesieniu do współwystępującej z nią hipoteki kaucyjnej, gdy zabezpiecza ona tylko roszczenia uboczne. Odmienne zasady intertemporalne odnoszą się do hipoteki kaucyjnej, która samodzielnie zabezpiecza wierzytelność wraz z ewentualnymi roszczeniami ubocznymi, które podlegają znowelizowanym przepisom u.k.w.h., zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy nowelizującej (por.: Tomasz Czech [w:] „Nowa regulacja hipoteki. Zagadnienia intertemporalne.” Przegląd Sądowy, listopad — grudzień 2010, str. 40, 45; uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 10 lipca 2012r., P 15/12, OTK-A 2012/7/77). W odniesieniu do hipoteki kaucyjnej zabezpieczającej dochodzoną przez powoda należność, zastosowanie znajdą przepisy ustawy o księgach wieczystych i hipotece w nowym brzmieniu, czyli obowiązującym od 20 lutego 2011 r. Jest to bowiem hipoteka kaucyjna samodzielnie zabezpieczająca wierzytelność (kapitał) z tytułu umowy kredytowej wraz z roszczeniami ubocznymi.

Zgodnie z art. 68 ust. 1 i 2 u.k.w.h. hipoteka zabezpiecza wierzytelność pieniężną do oznaczonej sumy pieniężnej, zabezpiecza mieszczące się w sumie hipoteki roszczenia o odsetki oraz przyznane koszty postępowania, jak również inne roszczenia o świadczenia uboczne, jeżeli zostały wymienione w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej (art. 69 u.k.w.h.). Zmiana właściciela nieruchomości obciążonej w wyniku czynności prawnej pozostaje bez wpływu na dalsze istnienie hipoteki, każdy bowiem kolejny właściciel staje się z mocy prawa dłużnikiem hipotecznym.

W rozpatrywane) sprawie bezspornym pomiędzy stronami był fakt obciążenia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu położonego w S. hipoteką kaucyjną z tytułu udzielonego kredytu M. F. i K. F.. Podstawą rozstrzygnięcia o zakresie ich odpowiedzialności jest więc art. 77 u.k.w.h. (w brzmieniu obowiązującym od 20 lutego 2011 r. - z uwagi na przytoczone wcześniej uwagi dotyczące hipoteki kaucyjnej „samodzielnej”). Stanowi on, że przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej (art. 77 zdanie pierwsze u.k.w.h.). Przy czym przepisu tego nie stosuje się do roszczeń o świadczenia uboczne (art. 77 zdanie drugie u.k.w.h.).

Wobec powyższego, powód może uzyskać zaspokojenie swojej wierzytelności z obciążonej hipoteką nieruchomości w zakresie kwoty należności głównej (kapitału) jak również opłat, natomiast nie może dochodzić odsetek przedawnionych.

Sąd zatem uwzględnił powództwo względem wszystkich pozwanych jako dłużników rzeczowych, w zakresie żądania zapłaty należności głównej, która była wymieniona w treści hipoteki, z ograniczeniem odpowiedzialności do spółdzielczego prawa do lokalu oraz odsetek ustawowych za ostatnie dwa lata przed przysądzeniem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonej w S. przy ul. (...) i oznaczonego numerem (...), dla którego to prawa w Sądzie Rejonowym w S. urządzona jest księga wieczysta (...) stosownie do art. 319 k.p.c., a w pozostałym zakresie powództwo oddalił.

O odsetkach od powyższej kwoty Sąd orzekł w oparciu o przepis art. 481 § 1 k.c., zasądzając je zgodnie z żądaniem pozwu od dnia jego wniesienia, to jest od dnia 14 sierpnia 2019 r. Z porównania art. 69 i art. 104 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (obowiązującego do dnia 20.02.2011 r.) wynika bowiem, że zabezpieczone hipoteką zwykłą odsetki i koszty postępowania zwiększają zakres odpowiedzialności właściciela nieruchomości ponad kwotę, do której wpisano hipotekę; w odróżnieniu od odsetek kapitałowych, które są wynagrodzeniem za korzystanie z cudzych pieniędzy i wynikają z treści czynności prawnej, odsetki ustawowe, których wierzyciel się domaga jako rekompensaty za opóźnienie w zapłacie sumy pieniężnej, znajdują swoją podstawę prawną w ustawie (art. 481 § 1 k.c.) i aby ich żądać strony nie muszą zawierać żadnego porozumienia w tym przedmiocie (zob.: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 29 maja 2013 r., I ACa 248/13, Lex nr 1342246; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2003 r., III CKN 1026/2000, Lex nr 78898). Hipoteka zwykła, ustanowiona dla zabezpieczenia wierzytelności kredytowej banku, obejmuje ustawowe odsetki za opóźnienie w spłacie tej wierzytelności w zakresie wskazanym w art. 1025 § 3 k.p.c. (zob.: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2005 r., III CZP 24/05, OSNC 2006/4/60).

Zgodnie zaś z przepisem art. 1025 § 3 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 19 lutego 2011 r., zakres zabezpieczenia odsetek hipoteką obejmuje odsetki za ostatnie dwa lata przed przysądzeniem własności nieruchomości, co na podstawie art. 319 k.p.c. zastrzeżono w treści wyroku (zob.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2008 r., II CSK 525/07, OSNC 2009/4/61). Mając powyższe na uwadze Sąd orzekł jak w punkcie I i III wyroku.

Sąd zasądzone świadczenie rozłożył dłużnikom na raty na podstawie art. 320 k.p.c. uznając, że zachodzą przesłanki do rozłożenia świadczenia na raty bowiem pozwany na rozprawie w dniu 28 listopada 2019 r. oświadczył, iż przejawia wolę polubownego załatwienia sprawy. Wskazał, że byłby w stanie uiszczać tytułem spłaty zadłużenia raty w wysokości 400 zł miesięcznie. Pozwany powoływał się na swoją trudną sytuację życiową, bowiem opiekuje się niepełnosprawnym dzieckiem, cierpiącym na autyzm wczesnodziecięcy. Wobec tego nie może podjąć zatrudnienia, gdyż syn wymaga całodobowej opieki. Na rozprawie w dniu 7 stycznia 2020 r. pełnomocnik strony powodowej przedłożył Sądowi propozycję ugody sądowej, w której wskazane było, iż pozwany zapłaci na rzecz powoda kwotę 157.217,98 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie oraz że spłata wskazanej kwoty będzie rozłożona na 249 rat po 630 zł każda, zaś ostatnia rata będzie wynosiła 347,98 zł. Na powyższe pozwany wyraził zgodę, jednakże Sąd w nawiązaniu do treści art. 184 k.p.c. uznał zawarcie ugody za niedopuszczalne, wobec stwierdzenia, iż ugoda, której zawarcie proponowała strona powodowa, obejmowała również przedawnione należności uboczne. Aktualnie pozwany K. F. nie posiada środków majątkowych, finansowych na dokonanie jednorazowej spłaty zadłużenia. Zasądzenie całej kwoty z odsetkami i kosztami postępowania byłoby niewspółmiernym obciążeniem pozwanego i spowodowałoby nieuiszczenie, z powodu braku środków, należności powoda. Ustalając ilość rat, na które została rozłożona kwota dochodzona pozwem oraz terminy płatności Sąd miał na uwadze, że strona powodowa, w treści zaproponowanej przez siebie projektu ugody, niejako wyraziła zgodę na rozłożenie należności na raty w wysokości po 630 zł miesięcznie. Z tych powodów Sąd w pkt II wyroku rozłożył zasądzoną należność na 123 miesięczne raty, płatne do 10- go każdego miesiąca począwszy od miesiąca, w którym uprawomocni się orzeczenie - 122 raty w wysokości po 630 zł, a ostatnia 123 rata w wysokości 485,98 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku uchybienia terminu płatności którejkolwiek z rat.

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 100 zd. 2 k.p.c.). Powód wygrał w 49 %. Na koszty procesu po stronie powoda złożyły się na nie: koszty zastępstwa procesowego - 5 400 zł, opłata od pełnomocnictwa - 17 zł oraz opłata od pozwu - 7 861 zł. Sąd zasądził, zgodnie z art. 105 § 2 k.p.c. solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwotę 6.519,50 zł.

Od powyższego wyroku apelację wniosła strona powodowa w części dotyczącej:

a)  kwoty 3.574,87 zł z dalszymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

b)  w zakresie i wymiarze rozkładającym zapłatę określoną w punkcie I wyroku na miesięczne raty,

c)  dalszych odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty od uwzględnionej kwoty należności głównej 77 345,98 zł;

d)  co do rozstrzygnięcia o kosztach procesu, domagając się zasądzenia od pozwanych na jej rzecz kosztów w całości.

Strona powodowa zarzuciła Sądowi Okręgowemu zaskarżonemu wyrokowi naruszenie:

1.  przepisów prawa materialnego tj.:

-

art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw w zw. z art. 77 zd. 2 w zw. z art. 104 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (w brzmieniu obowiązującym do dnia 20 lutego 2011 r.), poprzez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że zabezpieczenie spłaty wierzytelności hipoteką kaucyjną ustanowioną obok hipoteki zwykłej nie wyłącza skutków przedawnienia w stosunku do roszczenia o odsetki, co skutkowało oddaleniem roszczenia również w zakresie kwoty 3.574,87 zł dochodzonej tytułem skapitalizowanych odsetek naliczonych przez stronę powodową po dniu zawarcia umowy cesji wierzytelności do dnia złożenia pozwu, mimo że przepisy intertemporalne stanowią, że do hipotek kaucyjnych powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy ustawy dotychczasowej;

-

art. 455 k.c. - poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, iż opóźnienie dłużnika rzeczowego w spłacie zabezpieczonego przez niego kredytu nie powoduje obowiązku spłaty odsetek za opóźnienie, podczas gdy odpowiedzialność dłużnika rzeczowego za spłatę uaktywnia się w momencie wezwania do zapłaty i przy jednoczesnym braku niezwłocznego uregulowania zaległej należności;

2.  przepisów prawa procesowego tj.:

-

art. 320 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty, podczas gdy w sprawie nie zachodziły szczególnie uzasadnione wypadki umożliwiające rozłożenie na raty zasądzonego roszczenia, a zaskarżone rozstrzygnięcie nie uwzględnia uzasadnionego interesu wierzyciela oraz pomija ekonomiczny wymiar, jaki rozłożenie świadczenia na raty będzie miało dla strony powodowej.

Strona powodowa na podstawie art. 386 § 1 w zw. z art. 368 § 1 pkt 5 k.p.c. wniosła o:

1)  zmianę wyroku i zasądzenie:

a.  dalszej kwoty 3.574,87 zł z dalszymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia złożenia pozwu do dnia zapłaty z zastrzeżeniem, że odpowiedzialność strony pozwanej jest ograniczona do spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, położonego w S., dla którego to prawa w Sądzie Rejonowy w S. IV Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą nr (...);

b.  odsetek ustawowych za opóźnienie od uwzględnionej kwoty 77.345,98 zł liczonych od dnia złożenia pozwu do dnia zapłaty;

c.  zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa;

2)  uchylenie rozstrzygnięcia zawartego w pkt II wyroku w zakresie rozłożenia należności głównej na raty,

3)  zasądzenie na rzecz strony powodowej od strony pozwanej zwrotu kosztów postępowania wywołanego wniesieniem apelacji, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny aprobuje w całości ustalenia faktyczne Sądu I instancji i przyjmuje je za własne czyniąc podstawą orzeczenia w sprawie i integralną częścią poniższych rozważań. Wobec powyższego brak konieczności ich ponownego, szczegółowego przytaczania.

Odnosząc się do poszczególnych zarzutów apelacji wskazać należy, że strona pozwana zarzuciła, iż brak było podstaw do uznania przez sąd pierwszej instancji, że ustanowiona hipoteka kaucyjna nie zabezpieczała należności odsetkowej przed przedawnieniem i w związku z tym nie było podstaw, aby zasądzić jakakolwiek kwotę dochodzoną przez stronę powodową tytułem skapitalizowanych odsetek i dalszych odsetek od zaległej kwoty. Odnośnie powołanego zarzutu strony powodowej, odnoszącego się do naruszenia art. 104 oraz art. 77 u.k.w.h. w związku z art. 10 ust. 2 noweli u.k.w.h. z 2009 r., a w szczególności kwestii czy art. 104 u.k.w.h. będący przepisem szczególnym dotyczącym hipoteki kaucyjnej wyłączał w normowanym przez siebie zakresie zastosowanie art. 77 zdanie drugie u.k.w.h. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 07 lutego 2018 r., sygn. akt VCSK 180/17 wskazał, że w tej kwestii zarysowały się dwa stanowiska w orzecznictwie. Według pierwszego z nich, zawartego w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2012 r., III CSK 282/11, art. 104 u.k.w.h. ma takie właśnie znaczenie, biorąc pod uwagę brzmienie art. 77 zdanie drugie u.k.w.h. sprzed nowelizacji w 2009 r. W uzasadnieniu tego wyroku wskazano, że przedawnienie roszczenia w stosunku do dłużnika osobistego o odsetki ustawowe za opóźnienie, zabezpieczone przez hipotekę kaucyjną, nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej i tak długo, jak hipoteka kaucyjna figuruje w księdze wieczystej, tak długo wierzyciel może liczyć na ich zaspokojenie z nieruchomości. Drugi pogląd zaprezentowany jest w szczególności w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2017 r., V CSK 233/16 i z dnia 18 maja 2017 r., III CSK 215/16. W uzasadnieniu wyroku w sprawie V CSK 233/16 wskazuje się, że przedawnienie roszczeń jest przewidziane po to, żeby stabilizować stosunki prawne i gwarantować ich pewność (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1991 r., III CRN 500/90, OSNCP 1992, nr 7-8, poz. 137), a odstępstwo od reguły wymaga przepisu ustawowego (art. 117 § 1 k.c.). Przedawnienie wierzytelności hipotecznych w szczególny sposób kształtuje art. 77 u.k.w.h. przewidując, że upływ terminu przedawnienia nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia, ale w zdaniu drugim ogranicza „wyłom w działaniu instytucji przedawnienia”, jak stwierdza się w powołanym uzasadnieniu wyroku przez to, że przepisu tego nie stosuje się do roszczenia o odsetki (obecnie jest mowa o roszczeniu o świadczenia uboczne). Zatem treścią art. 77 u.k.w.h. nie jest wyznaczenie zakresu, w jakim wierzytelność uzyskuje zabezpieczenie hipoteczne, gdyż tej kwestii dotyczy art. 69 i art. 104 u.k.w.h., „lecz powiązanie jakie istnieje pomiędzy przedawnieniem się zabezpieczonej wierzytelności a możliwością jej zaspokojenia z obciążonej rzeczy (prawa)”. Z tych i dalszych jeszcze wywodów uzasadnienia wynika konkluzja, że przedawnienie roszczenia dotyczącego zabezpieczonej wierzytelności nie ma znaczenia dla uprawnień wierzyciela tylko w zakresie niespłaconej należności głównej, natomiast nie ma podstaw, aby go nie uwzględniać w odniesieniu do roszczeń o odsetki. Argumentacja ta została rozwinięta w przekonujący sposób w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego w sprawie III CSK 215/16. A w jego tezie stwierdza się, że właściciel przedmiotu hipoteki jest narażony na skuteczne dochodzenie od niego zapłaty w celu zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, choćby roszczenie o tę wierzytelność uległo przedawnieniu. „Ochronie właściciela przedmiotu hipoteki służy w takiej sytuacji to, że zaspokojenie z przedmiotu hipoteki nie obejmuje roszczeń o świadczenia uboczne (np. odsetki), jeżeli właściciel podniesie co do nich zarzut przedawnienia”. Na poparcie zasługuje to drugie zapatrywanie, z przyczyn wywiedzionych z powołanych wyroków Sądu Najwyższego z sprawach V CSK 233/16 i III CSK 215/16.

Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie podziela powyższy pogląd wyrażony także m.in. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 08 stycznia 2020 r., IAGa 48/19. Zgodnie z tym poglądem przedawnienie roszczenia dotyczącego zabezpieczonej wierzytelności nie ma znaczenia dla uprawnień wierzyciela wyłącznie w zakresie niespłaconej należności głównej. Przedawnienie wierzytelności hipotecznych w sposób szczególny kształtuje art. 77 u.k.w.h., który przewiduje, że upływ terminu przedawnienia nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia. W zdaniu drugim ogranicza jednak dokonany wyłom w działaniu instytucji przedawnienia wskazując, że przepisu tego nie stosuje się do roszczenia o odsetki - w brzmieniu obowiązującym do 19 lutego 2011 r., a po nowelizacji - do roszczenia o świadczenia uboczne. Treść normy art. 104 u.k.w.h. nie może stanowić argumentu dla uznania, iż roszczenie o odsetki mimo podniesienia skutecznego zarzutu przedawnienia może być zaspokojone z przedmiotu hipoteki. W okolicznościach niniejszej sprawy biorąc pod rozwagę niesporne daty ostatnich czynności, jakie były podejmowane przez pierwotnego wierzyciela oraz datę wniesienia pozwu uznać należy, że doszło do przedawnienia wszelkich należności objętych sporną umową.

Na uwzględnienie zasługują zarzuty apelacji, w zakresie w jakim odnoszą się one do naruszenia przez sąd art. 455 k.c. Mieć bowiem na względzie należy, że niezależnie od przedawnienia należności dłużników z tytułu umowy kredytu (z zastrzeżeniem niespłaconej należności głównej objętej hipoteką), kwota należności głównej obciąża pozwanych jako dłużników rzeczowych, a zobowiązanie z tego tytułu ma bezterminowy charakter i znajduje do niego zastosowanie art., 455 k.c. w zakresie odnoszącym się do wymagalności należności i art. 481 §1 i 2 oraz art. 482 k.c. w zakresie odsetek za opóźnienie w spełnieniu tego świadczenia. W sprawie pozostaje poza sporem, że dłużnicy wzywani byli do zapłaty tej należności i pozostawali w zwłoce z jej zapłatą w dniu 14 grudnia 2018 r., a zatem strona powodowa jako następca prawny pierwotnego wierzyciela uprawniona była, stosownie do art. 482 k.c., do zliczenia należnych z tego tytułu odsetek za opóźnienie (nie mających charakteru odsetek kapitałowych skoro uprzednio doszło do przedawnienia należności z tego tytułu przysługujących na podstawie umowy) na dzień wniesienia pozwu oraz do żądania dalszych odsetek od tej należności (w niekwestionowanej wysokości 3.574,87 zł) od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Istotę hipoteki oraz treść obowiązków każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej tym prawem wyjaśnia art. 65 u.k.w.h. Z powołanego przepisu jednoznacznie wynika, że w konsekwencji ustanowienia hipoteki właściciel nieruchomości, który takie obciążenie ustanowił, jak i jego następca w tym prawie zarówno pod tytułem ogólnym, jak i szczególnym, przez ustanowienie hipoteki przyjmuje odpowiedzialność za świadczenie pieniężne podlegające spełnieniu w celu zaspokojenia zabezpieczonej nią wierzytelności, przy czym ta odpowiedzialność ma być w stosunku do niego realizowana z nieruchomości, jako przedmiotu zabezpieczenia. Pieniężny charakter świadczenia, do którego właściciel nieruchomości obciążonej hipoteką jako dłużnik rzeczowy jest zobowiązany w stosunku do wierzyciela pozwala mu zresztą podjąć czynności zmierzające do zaspokojenia wierzyciela i doprowadzenia do wygaśnięcia obciążenia nieruchomości niezależnie od aktywności samego wierzyciela (art. 99 u.k.w.h.). Właściciel nieruchomości obciążonej hipoteką odpowiada zatem w stosunku do wierzyciela hipotecznego za świadczenie pieniężne właściwe zabezpieczonej wierzytelności i ze skutkiem prowadzącym do jej umorzenia. Jego pieniężny dług powinien być spełniony nie później niż po wezwaniu go do zapłaty przez wierzyciela (tak też Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 10 stycznia 2017 r., V CSK 233/16, nieopubl. i z dnia 18 maja 2017 r., III CSK 215/16, nieopubl.). Dłużnik odpowiadający rzeczowo, który mimo wezwania nie płaci długu zabezpieczonego hipoteką, popada w opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego - Wyrok Sadu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13 czerwca 2019 r., sygn. akt IACa 52/19.

Wskazać w tym zakresie jednakże należy, że apelacja nie jest zasadna w części dotyczącej odsetek za opóźnienie od zasądzonej należności głównej za okres od dnia wniesienia pozwu do dnia wydania wyroku bowiem w tej części roszczenie powoda zostało, wbrew zarzutom apelacji, uwzględnione.

Na uwzględnienie nadto zasługuje zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 320 k.p.c. W pierwszej kolejności wskazać należy, że rozłożenie dochodzonej przez powoda należności na raty nastąpiło bez jakiegokolwiek zbadania sytuacji życiowej i materialnej pozwanej. Ponadto dłużnicy odpowiadają w chwili obecnej rzeczowo, nie zaś osobiście i odpowiedzialność ich ograniczona jest wyłącznie do nieruchomości. Jak zasadnie podnosi strona powodowa ochrona dłużnika, jaką zapewnia mu art. 320 k.p.c., nie może być stawiana wyżej, niż ochrona wierzyciela, a rozłożenie zasądzonej należności na raty winno gwarantować spłatę należności w sposób odczuwalny ekonomicznie dla wierzyciela (por. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 listopada 2020 r., sygn. akt ICa 364/20). Rozłożenie zasądzonej należności na niskie raty, na bardzo długi okres czasu przekraczający 10 lat, w sytuacji, w której dłużnicy od 2010 r. winni liczyć się z obowiązkiem jej natychmiastowej zapłaty i w której stronie powodowej nie będzie mogło przysługiwać jakiekolwiek wynagrodzenie z tytułu dalszego opóźnienia w zapłacie należności, pozostaje w ocenie Sądu Apelacyjnego w oczywistej sprzeczności z interesem ekonomicznym wierzyciela czyniąc ochronę jego praw iluzoryczną. Pozwani posiadają majątek pozwalający na zaspokojenie należności w realnym terminie. Nie negując, iż pozwani mogą znajdować się w chwili obecnej w trudnej sytuacji życiowej i materialnej wskazać należy, że upłynął bardzo długi okres, w którym mogli podejmować starania w celu choćby częściowego zaspokojenia należności, których to starań - mimo składanych deklaracji - nie podejmowali. Stosując art. 320 k.p.c. nie można mieć na względzie wyłącznie sytuacji majątkowej pozwanego, lecz również jego postawę odnośnie woli spłaty należności (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie I Wydział Cywilny z dnia 20 marca 2015 r., I ACa 11/15).

Wobec zmiany rozstrzygnięcia zmieniły się proporcje, w jakich strony utrzymały się przy swoich żądaniach w I instancji: powód ostatecznie wygrał w 51,5 %. Na koszty procesu po stronie powoda złożyły się: koszty zastępstwa procesowego - 5 400 zł, opłata od pełnomocnictwa - 17 zł oraz opłata od pozwu - 7 861 zł. Z tych przyczyn zasądzeniu od pozwanych na rzecz powoda podlegała kwota 6.838,00 zł.

Mając powyższe na względzie Sąd zaskarżony wyrok we wskazanym wyżej zakresie częściowo zmienił na zasadzie art. 386 §1 k.p.c., oddalając apelację w pozostałym zakresie stosownie do art. 385 k.p.c., o czym orzeczono jak w punktach 1 i 2 sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzekł Sąd na zasadzie art. 100 zdanie pierwsze k.p.c. Apelacja okazała się bezzasadna w zakresie, w jakim dotyczyła odsetek ustawowych za opóźnienie od należności głównej od dnia wniesienia pozwu do dnia wydania wyroku oraz do kosztów postępowania przed sądem pierwszej instancji, które zostały przez Sąd Okręgowy prawidłowo wyliczone stosownie do wyniku procesu. Powyższe uzasadnia wzajemnie zniesienie kosztów postępowania przed sądem drugiej instancji stosownie do art. 100 zdanie pierwsze w związku z art. 391 §1 k.p.c. biorąc pod rozwagę, iż przy wskazanej wartości przedmiotu zaskarżenia 9.004 zł kwota 5.429,05 zł, za wyjątkiem jedynie odsetek od kwoty 3.574,87 zł) w większości przypada na powołane odsetki.

SSA Andrzej Żelazowski