Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 lutego 2022 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Monika Rosłan - Karasińska

Protokolant: sekr. sądowy Marta Jachacy

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 lutego 2022 r. w Warszawie

sprawy S. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o kapitał początkowy

na skutek odwołania S. G.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 18 listopada 2020 r. znak: (...) (...)

oddala odwołanie.

SSO Monika Rosłan - Karasińska

UZASADNIENIE

S. G. w dniu 21 grudnia 2020 r. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 18 listopada 2020 r., znak: (...) (...), której zarzucił naruszenie przepisów postępowania, tj.:

- art. 124 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 107 § 1 pkt 4 k.p.a. poprzez brak wskazania w zaskarżonej decyzji podstawy prawnej rozstrzygnięcia, co stanowi rażące naruszenie powołanych przepisów oraz zasady legalizmu wyrażonej w art. 6 k.p.a., a poprzez to stanowi naruszenie mające bardzo istotny wpływ na treść decyzji, skoro nie wiadomym jest jakie przepisy zastosował organ rentowy, które powinny następczo podlegać wykładni;

- art. 124 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 107 § 1 pkt 6 k.p.a. poprzez zaniechanie jej uzasadnienia prawnego i faktycznego, co stanowi rażące naruszenie przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, co uniemożliwia kontrolę instancyjną decyzji i godzi w zasadę legalności wyrażoną w art. 6 k.p.a. oraz jest sprzeczne z wyrażoną w art. 11 k.p.a. zasadą przekonywania.

Mając na uwadze powyższe odwołujący wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu oraz o zasądzenie od ZUS na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu swojego stanowiska ubezpieczony poddał w wątpliwość, czy organ rentowy wydał decyzję w oparciu o aktualny stan prawny, gdyż określając akt prawny wskazał na nieobowiązujący w dacie jej sporządzenia dziennik ustaw. W jego ocenie zaskarżona decyzja nie posiada uzasadnienia, co też stanowi jej obligatoryjną część. Ubezpieczony stanął na stanowisku, że obowiązkiem organu rentowego było nie tylko zweryfikowanie dokumentacji znajdującej się w jego posiadaniu, ale i również uwzględnienie korzystniejszej tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn zawartej w Komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 25 marca 2020 r. ( odwołanie z dnia 21 grudnia
2020 r., k. 3-5 a. s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Organ rentowy wydając zaskarżoną decyzję odmówił odwołującemu ponownego ustalenia wartości kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r., ponieważ dokumentacja znajdująca się w aktach emerytalno-rentowych nie powoduje zmiany wartości kapitału początkowego, który nadal wynosi 322.710,63 złotych. W treści odwołania nie wskazano na czym miałoby polegać nieprawidłowe wyliczenie przez organ rentowy kapitału początkowego. Zdaniem ZUS
w doktrynie i judykaturze przyjmuje się, że postępowanie w sprawie ponownego ustalenia prawa do świadczeń lub ich wysokości stanowi nadzwyczajną kontynuację postępowania przed organem rentowym w tej samej sprawie wskutek przedłożenia nowych dowodów lub ujawnienia nowych okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji, które miały wpływ na prawo do określonego świadczenia. W jego ocenie ubezpieczony nie złożył żadnych nowych dowodów w załączeniu do wniesionego odwołania od zaskarżonej decyzji ( odpowiedź na odwołanie z dnia 25 stycznia 2021 r., k. 8 a. s.).

Odwołujący wniósł o ponowne ustalenie kapitału początkowego, ponieważ w jego ocenie organ rentowy nie wskazał w zaskarżonej decyzji jakie okresy składkowe
i nieskładkowe zostały uwzględnione, jak również nie uzyskał zwrotu oryginalnych dokumentów załączonych do wniosku z 2014 r., pomimo ciążącego na ZUS ustawowym obowiązku ( protokół rozprawy, k. 151-152 a. s.).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

S. G. w dniu 11 października 1995 r. i 21 grudnia 2012 r. złożył wniosek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. odpowiednio o rentę
i o emeryturę. Do wniosków dołączył dokumenty w postaci świadectw pracy, na podstawie których udowodnił okres swojego zatrudnienia począwszy od 1966 r. ( wniosek o emeryturę
i rentę wraz z załącznikami, k. 1-35 a. e.).

Wskutek umorzenia postępowania przez organ rentowy w sprawie z wniosku
o emeryturę, odwołujący w dniu 27 sierpnia 2013 r. wystąpił z ponownym wnioskiem
o przyznanie prawa do emerytury, którą uzyskał od 3 sierpnia 2013 r. na mocy decyzji z dnia 17 października 2013 r., znak: (...). W związku z koniecznością ustalenia wysokości emerytury organ rentowy ustalił też ubezpieczonemu kapitał początkowy w decyzji z dnia 11 października 2013 r., znak: (...) (...) ( decyzje z dnia 10 stycznia 2013 r., 11 października 2013 r. i 17 października 2013 r. k. 47, 11 i 49 a. e.).

Po złożeniu dodatkowej dokumentacji przez ubezpieczonego organ rentowy wydał kolejną decyzję o ponownym ustaleniu kapitału początkowego z dnia 14 maja 2014 r., znak: (...) (...). Do ustalenia wartości kapitału początkowego organ rentowy przyjął okresy składkowe w wymiarze 31 lat, 4 miesięcy i 20 dni oraz okresy nieskładkowe
w wymiarze roku i 5 dni, tj. od 1 sierpnia 1966 r. do 15 stycznia 1969 r., od 20 stycznia 1969 r. do 15 lutego 1972 r., od 16 lutego 1972 r. do 7 marca 1991 r., od 8 marca 1991 r. do 27 grudnia 1992 r., od 4 stycznia 1993 r. do 30 września 1994 r. oraz od 1 października 1994 r. do 31 grudnia 1998 r. Kapitał początkowy ustalony na dzień 1 stycznia 1999 r. wyniósł 322.710,63 złotych ( decyzja z dnia 14 maja 2014 r., k. 23 a. e.).

W dniu 9 czerwca 2020 r. odwołujący zwrócił się do organu rentowego o doliczenie składek za 2020 r., co też zostało uwzględnione w decyzji z dnia 18 czerwca 2020 r., znak: (...) ( wniosek z dnia 9 czerwca 2020 r. i decyzja z dnia 18 czerwca 2020 r.,
k. nienumerowane a. e.).

Odwołujący w dniu 21 lipca 2020 r. złożył wniosek do organu rentowego o ponowne obliczenie kapitału początkowego w związku z ponownym ustaleniem wysokości emerytury na mocy decyzji z dnia 18 czerwca 2020 r. W jego ocenie ZUS posiada wszystkie jego dokumenty potrzebne do ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego, które składał przy ubieganiu się o rentę oraz o emeryturę. Ewentualnie zwrócił się o zwrot oryginalnych dokumentów znajdujących się w posiadaniu organu rentowego w celu dołączenia ich do nowego wniosku ( wniosek z dnia 21 lipca 2020 r., k. 27 a. e.).

Po rozpatrzeniu wniosku organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję z dnia 18 listopada 2020 r., znak: (...) (...), zgodnie z którą odmówił odwołującemu prawa do ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r. W jego ocenie dokumentacja znajdująca się w aktach emerytalno-rentowych nie powoduje zmiany wartości kapitału początkowego, który nadal stanowi 322.710,63 złotych ( decyzja z dnia 18 listopada 2020 r., k. 33 a. e.).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów złożonych do akt sprawy oraz znajdujących się w aktach rentowych. Dokumenty w zakresie, w jakim Sąd oparł na nich swoje ustalenia, były wiarygodne, ponieważ korespondowały ze sobą, a nadto strony nie kwestionowały ich autentyczności i zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie S. G. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 18 listopada 2020 r., znak: (...) (...) podlegało oddaleniu.

Zgodnie z treścią art. 174 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Dz. U. z 2021 r., poz. 291 z późn. zm.) zwanej dalej ,,ustawą emerytalną” kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53,
z uwzględnieniem ust. 2-12.

Na podstawie art. 174 ust. 2 ustawy emerytalnej przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2.

Z kolei w myśl art. 174 ust. 3 ustawy emerytalnej, podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18 z tym, że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r. Dyspozycja powołanego art. 174 ust. 3 ustawy emerytalnej odsyła do treści art. 15. Zgodnie
z art. 15 ust. 1 i 6 ustawy emerytalnej, podstawę wymiaru emerytury stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego:

1)  w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego
z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę, albo

1)  w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.

Zgodnie z art. 15 ust. 3 ustawy emerytalnej, do podstawy wymiaru emerytury lub renty, o której mowa w ust. 1 i 2, dolicza się kwoty przysługujących ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, świadczenia wyrównawczego lub dodatku wyrównawczego, a także wartość rekompensaty pieniężnej ustaloną zgodnie z pkt 3 załącznika do ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent. Do podstawy wymiaru wlicza się również kwoty zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków szkoleniowych lub stypendiów wypłaconych z Funduszu Pracy za okres udokumentowanej niezdolności do pracy,
z zastrzeżeniem ust. 3a.

W myśl art. 15 ust. 4 ustawy emerytalnej, w celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty:

1.  oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w ust. 3,
w okresie każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych;

1.  oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach,
z zaokrągleniem do setnych części procentu;

2.  oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która, z zastrzeżeniem ust. 5, stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty, oraz

3.  mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, o której mowa w art. 19.

Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy (art. 15 ust. 2a ustawy emerytalnej).

Stosowane do przepisu art. 175 ust. 1 zd. 2 ustawy emerytalnej, postępowanie w sprawie ustalenia kapitału początkowego przebiega według zasad dotyczących ustalenia prawa do świadczeń przewidzianych w ustawie.

Zgodnie z § 21 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 października 2011 r.
w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe ( Dz. U. z 2011 r., Nr 237, poz. 1412), środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość zarobków lub dochodu stanowiącym podstawę wymiaru emerytury dla pracowników (także wysokości kapitału początkowego) są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia. Jednakże w razie wszczęcia postępowania sądowego, toczącego się wskutek odwołania ubezpieczonego od odmownej decyzji organu rentowego, obowiązują odstępstwa od zasad dowodzenia, określonych w cytowanym rozporządzeniu, co podyktowane jest dążeniem do pełnego i wszechstronnego rozstrzygnięcia wszystkich kwestii spornych. Pamiętać jednak należy, że nie oznacza to dowolności oraz tego, iż dopuszczalne jest przeprowadzenie wszelkich dowodów dla wykazania okoliczności, mających wpływ na prawo do świadczenia. Choć sąd nie jest związany, tak jak ZUS, rodzajem dowodów i można przeprowadzać wszystkie dowody wymienione w kodeksie postępowania cywilnego, to jednak są one następnie oceniane zgodnie z zasadą wynikającą z art. 233 k.p.c. i powinny być przekonujące oraz niebudzące wątpliwości co do udowadnianych okoliczności.

Zastosowanie omawianej zasady pozwala na uwzględnienie przez sąd żądania, pomimo braku możliwości jego ścisłego udowodnienia. Sąd może jednak skorzystać z tego uprawnienia jedynie w zakresie, w jakim trudności dowodowe dotyczą wysokości żądania. Tym samym należy uznać, że sama zasada odpowiedzialności, istnienie związku przyczynowego, fakt powstania szkody i inne przesłanki odpowiedzialności muszą zostać wykazane przez stronę. Uprawnienie orzekania przez sąd według własnej oceny nie zwalnia stron z ciążącego na nich ciężaru dowodu na mocy art. 232 zdanie 1 k.p.c., ani nie zmienia jego rozkładu zgodnie z art. 6 k.c. Sąd może zatem skorzystać z możliwości, jaką daje art. 322 k.p.c., dopiero wówczas, gdy po wyczerpaniu wszystkich dostępnych dowodów okaże się, że ścisłe udowodnienie żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2007 r., V CSK 220/07, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1976 r., I CR 954/75).

Sąd zważył, że w postępowaniu sądowym strona jest obarczona wykazaniem,
za pomocą dostępnych jej dokumentów zasadności podnoszonych roszczeń. W związku
z tym należało stwierdzić, że na odwołującym spoczywał ciężar dowodowy wykazania rzeczywistej wysokości osiąganego wynagrodzenia w spornym okresie czasu. Zgodnie
z poglądami wyrażonymi przez orzecznictwo, wszystkie składniki wynagrodzenia, które mają być przyjęte do podstawy wymiary świadczenia muszą być wobec tego ustalone
w sposób pewny i niebudzący żadnych wątpliwości ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi
z dnia 29 września 2014 r., III AUa 2618/13). Nie jest jednak możliwe przeliczenie wysokości emerytury w oparciu o jakąś hipotetyczną uśrednioną wielkość premii uzyskiwanej przez ubezpieczonego ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2007 r., I UK 36/07). Wysokość świadczenia emerytalnego zależna jest od wysokości ustalonej podstawy wymiaru świadczenia i pozostaje w związku z wysokością uzyskiwanych niegdyś dochodów, dlatego do jego wyliczenia nieodzownym jest ustalenie rzeczywistych zarobków, jako decydujących
o rozmiarze opłacanej składki na ubezpieczenie społeczne. Tylko dokumentacja (zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek) stanowi precyzyjny dowód w zakresie wysokości wynagrodzenia w postępowaniu sądowym ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 9 grudnia 2014 r., III AUa 277/14).

Sąd zważył, że zaprezentowane tezy jednoznacznie wskazują na środki dowodowe, którymi może posiłkować się strona odwołująca w celu udowodnienia wysokości osiąganych zarobków. Organ rentowy w niniejszej sprawie z uwagi na brak wystarczających dowodów
w sposób prawidłowy odmówił ubezpieczonemu prawa do ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego. Wymaga podkreślenia, że odwołujący nie przedstawił żadnych dodatkowych dokumentów, które wskazywałyby na konieczność poczynienia zmian
w obliczeniach wartości jego kapitału początkowego. S. G. w toku postępowania administracyjnego wskazywał, że organ rentowy jest w posiadaniu wszelkiej nadesłanej przez niego dokumentacji i jest na bieżąco informowany o odprowadzanych składkach. Tymczasem wysokości odprowadzanych składek z tytułu aktualnego zatrudnienia ubezpieczonego mają bezpośredni wpływ jedynie na zmianę wysokości jego emerytury. Uszło uwadze stronie odwołującej, że kapitał początkowy ustalany jest na dzień 1 stycznia 1999 r. Zatem wszystkie dodatkowe okresy składkowe czy nieskładkowe, jak również wysokość zarobków
i odprowadzonych składek po tym dniu nie mają wpływu na ustalenia dotyczące wysokości kapitału początkowego.

S. G. pozostaje również w błędzie wskazując, że organ rentowy posiada ustawowy obowiązek zwrotu na jego rzecz oryginalnych dokumentów. Ustawodawca
w żadnym przepisie prawa materialnego nie nałożył na ZUS takiego zobowiązania. W prawie polskim zostało przyjęte, że wnioskodawca ubiegając się o prawo do emerytury czy renty jest zobowiązany do dostarczenia organowi rentowemu oryginalnych dokumentów, na mocy których wykazuje swoje okresy zatrudnienia, jak i wysokość osiąganych zarobków. Do złożenia kolejnego wniosku o ponowne przeliczenie danego świadczenia nie jest wymagane kolejny raz udostępnianie tych dokumentów, ponieważ są one w dyspozycji i wiedzy organu rentowego podczas rozpatrywania żądań osoby ubezpieczonej.

Odwołujący podnosił również liczne zarzuty związany z naruszeniem przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. W ocenie Sądu kwestie dotyczące ewentualnego naruszenia przez organ rentowy przepisów prawa administracyjnego nie miały wpływu na rozstrzygnięcie w sprawie. Powszechne jest w orzecznictwie stanowisko, że podstawą rozstrzygnięcia sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych mogą być tylko przepisy prawa materialnego i ewentualnie postępowania cywilnego, a nie przepisy procedury administracyjnej ( wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2010 r., II UK 309/09 oraz
z dnia 2 grudnia 2009 r., I UK 189/09). Oznacza to, że postępowanie sądowe w sprawach
z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, skupia się na wadach wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestia wad decyzji administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, pozostaje w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2010 r II UK 336/09). Wobec powyższego wszelkie zarzuty dotyczące wadliwego zastosowania przez organ rentowy przepisów kodeksu postępowania administracyjnego pozostawały poza istotą sporu, która skupiała się na wyłącznie na prawidłowości subsumpcji przepisów prawa materialnego. Sąd ubezpieczeń społecznych nie orzeka na podstawie przepisów prawa administracyjnego, do których nawiązywała strona odwołująca w toku postępowania sądowego. Ponadto Sąd ma możliwość uchylenia zaskarżonej decyzji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu jedynie na mocy art. 477 ^{( 14)} § 2 ^{( 1)} k.p.c., jeżeli decyzja nakładająca na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalająca wymiar tego zobowiązania lub obniżająca świadczenie, została wydana z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym. Regulacja zamieszczona w art. 477 ^{( 14)} § 2 ^{( 1)} k.p.c. ma jednak charakter wyjątkowy
w tym znaczeniu, że – de lege lata – regułą obowiązującą w postępowaniu rozpoznawczym
w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych pozostaje w dalszym ciągu orzekanie przez sąd I instancji w sposób reformatoryjny. A contrario w stosunku do tego przepisu w pozostałych sprawach, wszczętych wniesieniem odwołania od decyzji innych niż nakładających na ubezpieczonego zobowiązanie, bądź ustalających wymiar tego zobowiązania albo obniżających wysokość świadczenia, sąd I instancji nie jest uprawniony do uchylenia zaskarżonej decyzji
i przekazania sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania. Tymczasem decyzja organu rentowego nie odnosi się do żadnego z enumeratywnie wymienionych rozstrzygnięć tym przepisem. Na marginesie jedynie należy wskazać, że decyzja organu rentowego zawiera w swojej treści zarówno podstawę prawną rozstrzygnięcia, jak również uzasadnienie, a przez to spełnia wymagania aktu prawnego. Trudno jest oczekiwać od organu rentowego, aby przy każdej wydawanej kolejno decyzji wskazywał jakie okresy zatrudnienia oraz w jakiej konkretnej wysokości zostały uwzględnione zarobki osiągane przez stronę wnioskującą, gdyż te dane bezpośrednio wynikają z poprzednich decyzji, o ile w tym stanie pozostały niezmienione.

Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., jak
w sentencji.