Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 marca 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 marca 2022 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa J. C.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Aresztu Śledczego w M.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 9 marca 2021 r., sygn. akt I C 165/17

1)  oddala obie apelacje;

2)  odstępuje od obciążenia powoda kosztami postępowania apelacyjnego;

3)  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Katowicach na rzecz adwokata K. C. (...) (trzy tysiące trzysta dwadzieścia jeden) złotych, w tym podatek VAT, tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej świadczonej na rzecz powoda z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 741/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 9 marca 2021r. Sąd Okręgowy w Katowicach w sprawie IC 165/17 zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 5.000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 9 marca 2021 r.; oddalił powództwo w pozostałym zakresie; odstępił od obciążania powoda kosztami procesu oraz przyznaał od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Katowicach na rzecz adwokata K. C. kwotę 6.691,08zł, w tym kwotę 1.242 zł podatku VAT, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

Orzekając w powyższy sposób sąd ten ustalił, że powód J. C. był osadzony w Areszcie Śledczym w M. w okresach od dnia 17 listopada 2015 r. do dnia 25 października 2016 r.; od dnia 17 listopada 206 r. do dnia 1 lutego 2017 r. oraz od dnia 3 lutego (...). (k. 83). Koniec odbywania przez powoda kary pozbawienia wolności przypada na rok 2022r.. W chwili przyjęcia do pozwanej jednostki penitencjarnej powód miał 60 lat. Niemal rok wcześniej w dniu 11 lipca 2014 r., uległ wypadkowi, w wyniku którego doznał złamania klatki piersiowej, złamania trzonu kręgu L4, złamania obu kości piętowych, złamania awulsyjnego kości goleni, urazu wielonarządowego. Podczas hospitalizacji w Wojewódzkim Szpitalu (...) im. św. B. w S. w ramach zabiegów operacyjnych u powoda dokonano stabilizacji kręgosłupa lędźwiowego oraz repozycji i stabilizacji obu kości piętowych. Przy wypisie ze szpitala zalecono poruszanie się na wózku inwalidzkim, stosowanie leków przeciwbólowych, stosowanie ortezy kończyny dolnej (k. 25).

W badaniu TK z 17 marca 2015r. zdiagnozowano u powoda stan po złożonym, wielomiejscowym złamaniu kości piętowej lewej, deformację szpotawą stopy z podwinięciem w stawie środstopno-piętowym, zmiany zwyrodnieniowe w stawie skokowo - piętowym (k. 25).

Orzeczeniem z dnia 21 kwietnia 2015 r. powoda zaliczono do osób
o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności z uwagi na upośledzenie narządu ruchu. Jednocześnie wskazano, że niepełnosprawność istnieje u powoda od 2002 r., natomiast ustalony stopień niepełnosprawności datuje się na początek 2015 r. Ponadto wskazano, że powód wymaga zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, ułatwiające funkcjonowanie, korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, w tym korzystania z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych (k. 27).

W badaniu RTG z dnia 22 grudnia 2016 r. u powoda stwierdzono zmniejszenie mineralizacji kośćca, znaczną deformację górnego przedziału kości piętowej prawej z zaburzeniem kąta B. – podejrzenie zmian zniekształcających po przebytym złamaniu, zwiększenie szpary stawu skokowo-piętowego z obecnością zmian wytwórczych i ostrogę piętową górną. W badaniu TK z dnia 3 stycznia 2017r. stwierdzono wielopoziomowe, miernie nasilone zmiany zwyrodnieniowo-wytwórcze przednio-bocznych krawędzi trzonów kręgów lędźwiowych (k. 208-209).

W dniu 4 stycznia 2019 r. u powoda przeprowadzono zabieg usztywniania prawego stawu skokowego. Zalecono rehabilitację. W dniu 5 września 2019r. u powoda wykonano zabieg artrodezy podskokowej prawego dolnego stawu skokowego. Powód oczekuje również na wyznaczenia terminu zabiegu lewej kończyny dolnej.

W pozwanym areszcie powód miał dostęp do lekarza w Ambulatorium I. (...) Aresztu Śledczego w M., a także korzystał z pomocy lekarskiej w innych placówkach medycznych przy jednostkach penitencjarnych, m.in. w wewnętrznym szpitalu więziennym w B. i w K.. W czasie osadzenia w pozwanej jednostce powód zgłaszał bóle kręgosłupa lędźwiowego oraz bóle kończyn dolnych, bóle stawów. Wielokrotnie był konsultowany przez ortopedę, neurologa, chirurga. Stosowano leczenie farmakologiczne. Ponadto powód od 1983 r. ma zdiagnozowaną epilepsję, a przed osadzeniem zdiagnozowano u niego guza złośliwego przewodu pokarmowego i nowotwora drobnokomórkowego płuc. W czasie osadzenia powód nie wymagał już leczenia onkologicznego. Poza tym z powodu zaburzeń osobowości powód pozostaje pod opieką psychiatry. W czasie pobytu w pozwanej jednostce powód wielokrotnie odmawiał przyjmowania leków, okresowo odmawiał przyjmowania posiłków, dokonywał samouszkodzeń.

W pozwanej jednostce penitencjarnej jest wyznaczona cela nr 7, która przeznczona jest dla osób niepełnosprawnych (poruszających się np. na wózkach inwalidzkich). Cela ta znajduje się na oddziale I i jest zaopatrzona w odpowiednie poręcze, uchwyty, a kącik sanitarny wykonany jest w sposób umożliwiający swobodne korzystanie z niego przez osoby poruszające się na wózku inwalidzkim. O umieszczeniu w tej celi decyduje lekarz. Areszt nie jest wyposażony w windę osobową. Ze względu na uwarunkowania architektoniczne nie było możliwe, aby osadzony poruszał się po terenie jednostki, korzystając m.in. z łaźni, spacerów, widzeń, czy wizyt w ambulatorium bez konieczności pokonywania schodów i to niezależnie od tego, na którym oddziale i w której celi mieszkalnej byłby zakwaterowany. W areszcie znajduje się 6 oddziałów. Oddział I zlokalizowany jest na parterze wraz z łaźnią, oddział II – na pierwszym piętrze, oddział III – na drugim piętrze, oddział IV – na trzecim piętrze, oddziały V i VI znajdują się na wysokości trzeciego i czwartego pięta, w odrębnej części budynku i posiadają własną łaźnię. Ambulatorium znajduje się na wysokości oddziału II, tj. na pierwszym piętrze. Schody między piętrami są szerokie i osoba o kulach może poruszać się po nich swobodnie.

Na podstawie dalszych ustaleń sądu I instancji wynikało, że w pozwanej jednostce powód poruszał się z ortezą na prawej nodze oraz o kulach, ponieważ poruszanie się o tzw. balkoniku było niemożliwe z uwagi na konieczność przemieszczania się między piętrami budynku. O kulach powód poruszał się już na miesiąc przed aresztowaniem. W celach miał zabezpieczone dolne łóżko, sprawnie poruszał się za pomocą kul łokciowych. Powód przebywał w celach dwuosobowych. Na oddziale I powód przebywał w celach nr 7 i 10 w dniach od 18 listopada 2015 r. do 29 lutego 2016 r., od 10 sierpnia 2016 r. do 19 października 2016 r., od 21 października 2016 r. do 25 października 2016 r. i od 17 listopada 2016 r. do 24 listopada 2016 r.; na oddziale II w celach nr 46, 41 i 87 powód przebywał w dniach od 9 lutego 2016 r. do 10 sierpnia 2016 r. i od 19 października 2016 r. do 21 października 2016 r., a na oddziale III w celach nr 93 i 101 od 17 do 18 listopada 2015 r., w dniu 28 stycznia 2016 r., w dniach od 24 listopada 2016 r. do 1 lutego 2017 r. i od 3 lutego do 8 marca 2017 r. Sanitariaty w celach są zabudowane za pomocą konstrukcji z płyt OSB do wysokości dwóch metrów. W celach zapewniony był dostęp do zimnej bieżącej wody. Osadzeni mają możliwość korzystania z łaźni raz lub dwa razy w tygodniu.

Chodzenie po schodach wywoływało u powoda dolegliwości bólowe, ale powód poruszał się sam, bez pomocy osób trzecich. Powód poruszał się po schodach aresztu w związku z widzeniami i wizytami w ambulatorium. Przez cały okres osadzenia (do 1 sierpnia 2017r.) był tylko 3 razy na spacerze, do łaźni zaczął chodzić od stycznia 2017 r., kiedy powstała nowa łaźnia wyposażona w stanowisko dla osób niepełnosprawnych.

Podczas pobytu w pozwanym areszcie powód składał liczne skargi, w których m.in. zarzucał niewłaściwe rozmieszczenie z uwagi na stan zdrowia, niewłaściwe traktowanie, pozbawienie możliwości leczenia i rehabilitacji.

Powód występował także do sądu penitencjarnego z wnioskami o udzielenie przerwy w karze celem kontynuowania leczenia. Sąd penitencjarny nie znalazł jednak podstaw do udzielenia powodowi przerwy w karze, uznając iż może być leczony w warunkach więziennej służby zdrowia.

Na podstawie opinii biegłych sądowych z zakresu (...), Sąd Okręgowy ustalił, że stan zdrowia powoda w chwili osadzenia w pozwanej jednostce penitencjarnej był zadowalający, tj. pozwalający na odbywanie kary pozbawienia wolności. W chwili osadzenia powód nie wymagał stosowania specjalnych środków ortopedycznych typu materac, ortezy, a jedynie buta ortopedycznego ze względu na zmiany zwyrodnieniowe pourazowe w obrębie stóp. Powód wymaga także zażywania leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych i okresowej fizykoterapii i rehabilitacji, która może być prowadzona w warunkach więziennej służby zdrowia, a kontynuowana na wolności, tj. po roku 2022. Na podstawie zgromadzonej w aktach sprawy dokumentacji medycznej biegli ustalili, że w trakcie osadzenia powód nie wymagał przeprowadzenia leczenia operacyjnego, czy też niezbędnej rehabilitacji. Wskazana była okresowa rehabilitacja, przy czym nie było konieczne stosowanie specjalnych metod rehabilitacji czy specjalnych środków. Rehabilitacja mogła jedynie zmniejszyć dolegliwości bólowe, nie mogła natomiast wpłynąć na przebieg schorzenia. Możliwe było odłożenie leczenia i rehabilitacji do 2022r., gdyż zwłoka nie wpłynie w sposób znaczący na efekt leczenia i rehabilitacji. Wyleczenie powoda nie jest możliwe, gdyż zmiany w układzie ruchu mają charakter trwały. Obecnie u powoda występują typowe zmiany po przebytych złamaniach kości piętowych, czyli szpotawe ich ustawienie, poszerzenie obrysów i ograniczenie ruchomości stopy. W ocenie biegłego S. G. w czasie leczenia powoda w ambulatorium pozwanego aresztu śledczego nie było żadnych zaniedbań ze strony personelu.

Powyższych ustaleń sąd I instancji dokonał w oparciu o dowody z dokumentów, osobowych źródeł dowodowych oraz dowody z opinii biegłych sądowych.

Sąd Okręgowy na podstawie tak poczynionych ustaleń w pierwszej kolejności wskazał, że powód oparł żądanie na przepisach art. 23 i 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c. w zw. z art. 417 § 1 k.c. oraz w zw. z art. 102 pkt 1 k.k.w. w zw. z art. 110 § 2 k.k.w., art. 115 § 1 i 5 k.k.w., art. 4 § 1 k.k.w. Podstawę faktyczną z koeli stanowiły okoliczności związane z odmową właściwego leczenia powoda oraz związane z umieszczeniem go w celi o niewystarczającej powierzchni i niewystarczającym stopniu przystosowania do stopnia jego niepełnosprawności, czym naruszono dobra osobiste powoda w postaci godności ludzkiej i prawa do odbywania kary pozbawienia wolności w godnych warunkach, adekwatnych do potrzeb wynikających z jego sytuacji zdrowotnej.

Sąd Okręgowy po dokonaniu wykładni przepisów prawa materialnego istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, wskazał, że nie podzielił zarzutów powoda odnośnie pozbawienia go możliwości leczenia i rehabilitacji podczas odbywania kary pozbawienia wolności w pozwanej jednostce penitencjarnej. Przede wszystkim podkreślił, że powód miał stały dostęp do lekarza w ambulatorium aresztu, w nadto wielokrotnie był konsultowany przez lekarzy specjalistów w areszcie i poza nim. Otrzymywał potrzebne leki. Powołani w sprawie biegli nie dopatrzyli się, aby w procesie leczenia powoda w warunkach więziennej służby zdrowia zachodziły jakiekolwiek nieprawidłowości, a tym bardziej by powodowi odmawiano właściwego leczenia. Według biegłych powód nie wymagał pilnego leczenia operacyjnego lub innego leczenia specjalistycznego, ani stałej rehabilitacji. Możliwe było odroczenie w czasie operacji i rehabilitacji. Dalsze leczenie i rehabilitacja powoda dopiero po opuszczeniu przez niego aresztu śledczego, tj. po 2022 r. nie wpłynie negatywnie na jego stan zdrowia, ponieważ zmiany w jego układzie ruchu mają charakter trwały. W okresie przebywania w pozwanej jednostce penitencjarnej stan zdrowia powoda nie wymagał zatem pilnej interwencji lekarskiej i przeprowadzenia zabiegów, których sam powód się domagał. Sąd I instancji zaznaczył ponadto, że co do zasady nie było obowiązkiem więziennej służby zdrowia spełnianie wszelkich oczekiwań osób pozbawionych wolności w zakresie ochrony ich zdrowia i przeprowadzanie wszelkich możliwych zabiegów czy badań. Obowiązkiem tej służby jest jedynie zachowanie pozbawionych wolności przy życiu i w niepogorszonym zdrowiu (postanowienie SA w Krakowie z 30 kwietnia 2002 r., II AKZ 128/02, KZS 2002/4/22).

Sąd Okręgowy uznał natomiast w części zarzut, że pozwany uniemożliwił powodowi odbywanie kary pozbawienia wolności w warunkach odpowiednich dla osób o posiadanym stopniu niepełnosprawności. Wskazał w pierwszej kolejności, że powód nie był osadzony w warunkach przeludnienia i nie wydano względem niego decyzji na podstawie art. 110 § 2a- 2b k.k.w. o umieszczeniu osadzonego na czas określony w celi mieszkalnej w warunkach, w których powierzchnia przypadająca na osadzonego wynosi mniej niż 3 m.kw.

W dalszej kolejności sąd I instancji powołał się na przepis art. 102 pkt 1 k.k.w., który stanowi, że skazany ma prawo w szczególności do odpowiedniego ze względu na zachowanie zdrowia wyżywienia, odzieży, warunków bytowych, pomieszczeń oraz świadczeń zdrowotnych i odpowiednich warunków higieny. W ocenie tego sądu, powód wykazał, że podczas pobytu w pozwanym areszcie, tj. od dnia 17 listopada 2015 r. do dnia 25 października 2016 r.; od dnia 17 listopada 2016 r. do dnia 1 lutego 2017 r. oraz od dnia 3 lutego 2017 r. doszło do naruszenia jego dóbr osobistych poprzez niezapewnienie mu odpowiednich z uwagi na stan zdrowia warunków bytowych i odpowiednich warunków higieny wbrew dyspozycji art. 102 k.k.w. Powód w 2015 r. został zaliczony do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności ze wskazaniem, że wymaga zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze i wymaga korzystania z systemu środowiskowego wsparcia samodzielnej egzystencji, albowiem stwierdzona choroba narządu ruchu powoduje ograniczenia w samodzielnym poruszaniu się. Tymczasem powód w pozwanym areszcie, w następujących okresach – od dnia 17 do 18 listopada 2015 r., w dniu 28 stycznia 2016 r., od dnia 29 lutego 2016 r. do 10 sierpnia 2016 r., od 19 do 26 października 2016 r. i od 24 listopada 2016 r. do 8 marca 2017 r. - umieszczony został w celach na piętrze, co powodowało, że mając problemy z chodzeniem, powód nie wychodził na spacery, nie korzystał z łaźni. Znaczne trudności, a zarazem silne dolegliwości bólowe towarzyszyły bowiem powodowi podczas poruszania się po schodach aresztu. Uprawnienia powoda do korzystania ze spacerów i kąpieli były zatem tylko iluzoryczne. Niezapewnienie powodowi rzeczywistej możliwości korzystania z tych uprawnień z uwagi na jego niepełnosprawność, stanowiło dla niego dodatkową dolegliwość wykraczającą poza istotę i cel odbywania kary pozbawienia wolności i stanowiło naruszenie jego godności.

W konsekwencji, na podstawie art. 417kc w zw. z art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, posiłkując się dodatkowo orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Sąd Okręgowy przyjął, że powód, zważywszy na jego niepełnosprawność, przez okres ok. 9 miesięcy pobytu trwającego w okresie od dnia 17 listopada 2015 r. do dnia 8 marca 2017 r. (k. 83) w pozwanym areszcie, był traktowany w sposób poniżający, naruszający jego godność. Niemniej, sąd ten uznał, że dochodzona przez powoda z tytułu zadośćuczynienia kwota była rażąco wygórowana i nieprzystająca do doznanej przez niego krzywdy. Zasadnym jednak było zasądzenie w ocenie sądu meriti od Skarbu Państwa – Dyrektora Aresztu Śledczego w M. tytułem zadośćuczynienia za doznaną przez powoda krzywdę kwoty 5.000 zł z odsetkami zgodnie z żądaniem pozwu, tj. od dnia wyrokowania.

O kosztach procesu orzeczono w punkcie 3 wyroku na podstawie art. 102 k.p.c. Sąd I instancji w punkcie 4 sentencji wyroku przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Katowicach na rzecz adwokata K. C. wynagrodzenie w kwocie 5 400 zł, w tym kwotę 1 242 zł tytułem podatku VAT za udzieloną powodowi pomoc prawną świadczoną z urzędu, na podstawie § 8 pkt 6 w zw. z § 4 ust. 1-3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu oraz przyznał koszty pozyskania dokumentacji medycznej wskazane w piśmie z 23.10.2017r. (k. 322 ).

Apelację od powyższego wyroku, w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w punkcie 2 wyroku oddalającego powództwo co do kwoty 95.000,00 złotych, wniósł powód.

Orzeczeniu zarzucił:

l. błąd w ustaleniach faktycznych polegających na uznaniu, że żądana przez powoda kwota zadośćuczynienia jest wygórowana i nieprzystająca do doznanej przez powoda krzywdy, podczas gdy mając na uwadze brak dostępu do łaźni przez ponad 12 miesięcy, brak możliwości swobodnego korzystania ze spacerów, skutkujący jedynie trzykrotnym skorzystaniem z tej formy spędzania czasu w okresie prawie 20 miesięcy przebywania w Areszcie Śledczym w M., brak możliwości korzystania z pomocy ambulatorium w sposób ograniczający do maksymalnego minimum odczuwanie bólu przez powoda podczas przemieszczania się, brak możliwości korzystania przez powoda z sanitariatu w celi przystosowanego do potrzeb powoda w sposób ograniczający do maksymalnego minimum ból i utrudnienia w załatwianiu potrzeb fizjologicznych, brak zapewniania powodowi możliwości konsultowania ewentualnej konieczności i sposobu leczenia w warunkach więziennych w znacznie szerszym zakresie możliwym do przeprowadzenia w ówczesnym okresie odbywania przez powoda kary pozbawienia wolności, brak zapewniania powodowi odpowiedniego dla stanu zdrowia powoda wyposażenia łóżka w postaci materacy czy poduszek, kwota przyznanego zadośćuczynienia jest rażąco nieproporcjonalna do stopnia naruszenia dóbr osobistych powoda, a to z uwagi na fakt, że Dyrektor Aresztu Śledczego w M. miał możliwość zorganizowania pobytu powoda w sposób i warunkach pozwalających na zapewnienie powodowi w jego stanie zdrowia maksymalnego komfortu odbywania kary pozbawienia wolności i zmniejszenia do minimum odczuwanego przez powoda bólu i niedogodności oraz szerszego dostępu do świadczeń zdrowotnych, w tym rehabilitacji i zabiegów operacyjnych,

2.  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że ze strony personelu Aresztu Śledczego w M. nie było zaniedbań w zakresie realizacji prawa powoda do korzystania z leczenia koniecznego dla powoda z uwagi na ówczesny stan jego zdrowia, a powód miał zapewniony dostęp do odpowiednich świadczeń zdrowotnych poprzez dostęp do lekarza w ambulatorium aresztu i wielokrotnych konsultacji z lekarzami specjalistami w areszcie i poza aresztem, podczas gdy przedłożone przez powoda dowody oraz leczenie podjęte w warunkach izolacji więziennej już po opuszczeniu Aresztu Śledczego w M., potwierdza fakt braku zapewnienia powodowi dostępu do odpowiednich świadczeń zdrowotnych oraz utrudniania i uniemożliwiania powodowi dostępu do niezbędnego dla powoda w ówczesnym okresie leczenia,

2.  naruszenie art. 233§1 k.p.c. w zw. z art. 278§1 k.p.c., art. 271 k.p.c., art. 299k.p.c., poprzez dokonanie oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego z naruszeniem zasady wszechstronnego rozważenia zebranego materiału oraz zasad doświadczenia życiowego i zawodowego, co przejawia się w:

a.  uznaniu za w pełni wiarygodne zeznań świadków zawnioskowanych przez stronę pozwaną oraz wniosków opinii biegłych sądowych, podczas gdy doświadczenie życiowe i zawodowe pokazuje, że świadkowie strony pozwanej będący pracownikami strony pozwanej oraz mający możliwość ustalenia treści zeznań, będą zeznawać w sposób nie powodujący negatywnych skutków dla pracodawcy,

b.  dokonaniu błędnej oceny opinii wniosków wynikających z opinii biegłych sądowych sporządzonych w sprawie,

c.  ocenie zeznań powoda w głównej mierze jako gołosłownych, a wiarygodnych jedynie w zakresie niezapewnienia powodowi odpowiednich warunków odbywania kały pozbawienia wolności, podczas gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy, w tym dokumentacja medyczna złożona do akt przez powoda, przeczą ocenie zeznań powoda dokonanych przez Sąd,

d.  pominięciu przy dokonywaniu ustaleń faktów i ocenie dowodów, materiału dowodowego w postaci dokumentów dotyczących stanu zdrowia i leczenia powoda załączonych do akt przez powoda,

4. Mając na uwadze powyższe zarzuty powód wniósł o:

a.  zmianę wyroku poprzez uwzględnienie żądania powódki w całości, ewentualnie w części poprzez zasądzenie kwoty 95000zł tytułem dalszego zadośćuczynienia,

a.  ewentualnie o uchylenie wyroku w całości w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w punkcie I i przekazanie sprawy w tym zakresie sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznana,

b.  rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym,

Ponadto powód wniósł o:

- zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przewidzianych, o zasądzenie od Skarbu Państwa na mają rzecz kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, w przypadku oddalenia apelacji, albowiem koszty te nie zostały pokryte przez powoda w całości.

Apelację od powyższego wyroku wniósł także pozwany. Zaskarżył powyższy wyrok w części tj. co do pkt 1 wyroku.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1.naruszenie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, które miało wpływ na treść wydanego wyroku:

- art. 233§1 k.p.c. poprzez sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z materiałem dowodowym polegająca na ustaleniu, że doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda poprzez osadzenie powoda w okresach od dnia 17 do 18 listopada 2015r., w dniu 28 stycznia 2016r., od dnia 29 lutego 2016r. do 10 sierpnia 2016r., od 19 do 26 października 2016r. i od 24 listopada 2016r. do 8 marca 2017r. w celach na pierwszym piętrze, co miało powodować, że powód mający problemy z chodzeniem nie wychodził na spacery, nie korzystał z łaźni skoro z dokumentacji lekarskiej powoda nie wynikało aby były wskazania do umieszczenia powoda w takiej celi, powód w tamtym czasie nie poruszał się na wózku inwalidzkim, co uzasadniałoby osadzanie powoda wyłącznie w celi nr 7 na parterze w jednostce penitencjarnej. Ponadto z zeznań świadków W. C., A. L. oraz A. N. oraz T. M. uznanych w całości za wiarygodne wynikało jednoznacznie, że ze względu na uwarunkowania architektoniczne jednostki penitencjarnej nie było możliwe aby powód mógł poruszać się po terenie jednostki, korzystając z łaźni spacerów, widzeń czy wizyt w ambulatorium bez konieczności pokonywania schodów i to niezależnie od tego, na którym oddziale i w której celi mieszkalnej byłby zakwaterowany;

-art 233§1 k.p.c. poprzez odstąpienie od zasady swobodnej oceny dowodów i przyjęciu, że powód wykazał, iż w okresie od dnia 17 listopada 2015r. do dnia 25 października 2016r., od dnia 17 listopada 2016r. do dnia 1 lutego 2017r. oraz od dnia 3 lutego 2017r. doszło do naruszenia jego dóbr osobistych poprzez niezapewnienie osadzonemu odpowiednich ze względu na stan jego zdrowia warunków bytowych i odpowiednich warunków higieny skoro z materiału dowodowego wynika, że powód poruszał się na terenie jednostki penitencjarnej z ortezą na prawej nodze oraz o kulach, miał również do dyspozycji balkonik; w celach mieszkalnych miał zawsze zapewnione dolne łóżko, a po konsultacji medycznej od 01.03.2017r. powód miał zlecone buty ortopedyczne. Ponadto powód zawsze był osadzany w celi mieszkalnej z inną osobą, z której pomocy mógł korzystać;

2.Naruszenie przepisów prawa materialnego:

- art. 24§1 k.c. w zw. z art. 448 k.c. poprzez ich zastosowanie wynikające z przyjęcia, że doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda poprzez niezapewnienie powodowi odpowiednich warunków bytowych wynikających z art. 102 pkt 1 k.k.w.

Wskazując na te zarzuty, pozwany wniósł o:

- zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części tj. pkt 1, 3, 4 i oddalenie powództwa wniesionego przez powoda oraz zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancję na rzecz Skarbu Państwa — Aresztu Śledczego w M. według norm przepisanych ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach procesu przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania.

Podczas rozprawy apelacyjnej każda że stron reprezentowana przez fachowego pełnomocnika wniosła o oddalenie apelacji przeciwnika. Żaden z pełnomocników nie zażądał jednak przyznania kosztów postępowania apelacyjnego od przeciwnika.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja żadnej ze stron nie zasługiwała na uwzględnienie. Sąd Apelacyjny w całości podzielił ustalenia sądu I instancji, przyjmując je za własne.

Na wstępie przypomnieć należało, że powód oparł powództwo na dwóch podstawach faktycznych, a mianowicie na braku zapewnienia mu: leczenia w warunkach więziennych oraz możliwości odbywania kary pozbawienia wolności w celi, która byłaby dostosowana dla osób ze stwierdzoną niepełnosprawnością i jednocześnie zapewniałaby mu najwłaściwszy dostęp zarówno do łaźni, jak i spacernika oraz ambulatorium.

Jeśli chodzi o pierwszą kwestię, to Sąd Okręgowy w oparciu o obszerny materiał dowodowy w postaci dokumentacji medycznej oraz opinii biegłych sądowych z zakresu medycyny, ustalił, po pierwsze, że stan zdrowia powoda umożliwiał mu odbywanie kary pozbawienia wolności, a po drugie, powód nie został pozbawiony możliwości leczenia i rehabilitacji podczas odbywania kary pozbawienia wolności. Apelacja powoda kwestionująca te stwierdzenia sądu niższej instancji, stanowi jedynie polemikę z prawidłowymi ustaleniami tego sądu. W konsekwencji zarówno zarzut naruszenia art. 233§1kpc, w powiązaniu z zarzutem naruszenia art. 278§1kpc, art. 271kpc, jak i art. 299kpc okazał się chybiony. Z oczywistych powodów, konieczność leczenia powoda nie mogła zostać w sposób obiektywny ustalona wyłącznie w oparciu o dowód z przesłuchania powoda, skoro omawiana problematyka wymagała wiadomości specjalnych, a takowych mogli dostarczyć jedynie biegli sądowi, którzy stwierdzili, że stan zdrowia powoda pozwalał na obywanie przez niego kary pozbawienia wolności i nie zachodziła podczas przebywała powoda w pozwanej jednostce penitencjarnej konieczność przeprowadzenia zabiegu operacyjnego lub odbycia natychmiastowej rehabilitacji. Jednocześnie biegli nie dopatrzyli się zaniedbań że strony personelu medycznego zatrudnionego w ambulatorium Aresztu Śledczego w M. (por. k. 338, 369-370 – opinia biegłego sądowego A. K.; k 437-438 – opinia biegłego sądowego S. G. (2)).

Jeśli chodzi o kwestię umieszczenia powoda poza celą nr 7 (znajdującą się na parterze), wchodzącą w skład I oddziału Aresztu Śledczego w M., przystosowaną dla osób ze stwierdzonym stopniem niepełnosprawności, to stwierdzić należało, że umieszczenie powoda w innych celach (na II lub III oddziale, mieszczącym się odpowiednio na I i II piętrze wskazanej jednostki penitencjarnej), doprowadziło do naruszenia jego dóbr osobistych. Mianowicie, pozwany nie zapewnił mu w ten sposób, z uwagi na jego stan zdrowia odpowiednich warunków bytowych i związanych z zapewnieniem warunków zachowania higieny. Przede wszystkim najbardziej odpowiednia łaźnia dla osób cierpiących na dolegliwości ruchowe, znajdowała się na oddziale I, tj. na parterze. Jeszcze przed jej modernizacją, która w świetle zeznań powoda miała miejsce na początku 2017r. (por. k. 178/v.), posiadała stanowisko wyposażone dla osób niepełnosprawnych (por. zeznania świadka T. M., k. 329/v.). Ponadto, jak wynikało z dalszych zeznań tego świadka (por. k. 330) na spacernik wychodzi się właśnie z poziomu parteru. Nie sposób również nie wspomnieć, że cela, która jest przystosowana dla osób niepełnosprawnych (nr 7 na I oddziale) zawiera również dodatkowe udogodnienia w postaci dodatkowych poręczy oraz w inny sposób jest również zabudowany kącik sanitarny (por. zeznania świadka W. C., k. 177). O tyle to jest istotne, gdyż powód w zeznaniach wskazał, że cele nr 10 i 93 posiadały za ciasne kąciki sanitarne, co powodowało, że obijał się o konstrukcję tych kącików (por. k. 178/v.). W ocenie Sądu Apelacyjnego konieczność umieszczenia powoda na oddziale I, w szczególności w celi nr 7 znajdowała potwierdzenie także w treści orzeczenia o stopniu niepełnosprawności z dnia 21.04.2015r. (por. k. 27), z którego wynikało, że powód winien być zaopatrzony oprócz przedmiotów ortopedycznych, również w środki i pomoce techniczne ułatwiające jego funkcjonowanie, a w takowe z pewnością była wyposażona zarówno sala nr 7, jak i łaźnia mieszcząca się na tym samym poziomie.

Jednocześnie pozwany nie wykazał, aby w okresie pobytu powoda w celach 10 lub 93, nie było możliwości pozostawienia powoda w celi nr 7 ze względu na konieczność jej przeznaczenia dla innego osadzonego z bardziej dotkliwymi problemami zdrowotnymi, niż powód, w szczególności poruszającego się na wózku inwalidzkim.

Wprawdzie, jak wynikało z zeznań świadków T. M., A. N., czy A. L., powód poruszał się po terenie zakładu karnego z ortezą i w kulach, jednak bez wątpienia dla powoda największe problemy wiązały się z pokonywaniem przez niego schodów pomiędzy poszczególnymi kondygnacjami.

Jeśli chodzi o wysokość zadośćuczynienia przyznanego przez sąd I instancji, to wskazać należało, że istotne znaczenie w niniejszej sprawie ma kompensacyjny wymiar środka odszkodowawczego. Co do zasady, każdy, kto został osadzony w warunkach urągających ludzkiej godności powinien otrzymać zadośćuczynienie za to naruszenie (por. wyrok ETPC z dnia 10 maja 2007 r. w sprawie B. przeciwko Rosji, skarga nr 106/02, § 29). Jeśli chodzi o wysokość zadośćuczynienia, to również istnieje konsensus, że powinna być porównywalna do tych przyznawanych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w podobnych sprawach (Wyrok ETPC z dnia 24 czerwca 2014 r. w sprawie Y. przeciwko (...), skarga nr (...), § 61). Należy jednak pamiętać, co w ocenie Sądu Apelacyjnego jest istotne w realiach sprawy, że sądom krajowym, zgodnie z zasadą proporcjonalności, przysługuje szeroki margines swobody oceny w zakresie określania wysokości zadośćuczynienia. Taka ocena dokonywana zgodnie z systemem prawnym i tradycjami danego państwa, powinna uwzględniać standard życia w danym państwie, nawet jeśli skutkuje to przyznaniem kwot niższych od przyznawanych przez Trybunał w podobnych sprawach (Decyzja ETPC z dnia 17 marca 2020 r. w sprawie S. przeciwko (...) skarga nr (...),§ 91–94; B. przeciwko(...), skarga nr (...), wyrok z dnia 19 listopada 2020 r.).

Odnosząc powyższe rozważania do realiów sprawy, na wstępie wskazać należało, że powództwo zasadnie zostało uwzględnione jedynie w niewielkim zakresie. W ocenie sądu II instancji, wpływ na takie rozstrzygniecie, wiązało się bowiem z uwzględnienia nieznacznej części podnoszonych przez powoda zarzutów w zakresie warunków w jakich został osadzony, w kontekście jego stanu zdrowia. Dodatkowo wskazać należało, że wprawdzie dostęp do spacernika odbywał się z poziomu oddziału I, to jednak podkreślić należało, że to przede wszystkim od woli powoda zależało, czy będzie korzystał z tej formy odpoczynku przewidzianej w art. 112 ust.1 kkw. Ponadto jak wynikało z zeznań świadka T. M. (por. k. 330), pozwany był gotowy udzielić powodowi dodatkowej pomocy, w jeszcze łatwiejszym dostępie do spacernika, nawet w okresie przebywania na oddziale nr I, gdyby powód w tej kwestii wnioskował o pomoc.

Zwrócić również należało uwagę, że okres umieszczenia powoda poza celą nr 7, co sąd I instancji skrupulatnie odnotował na s. 8 uzasadnienia nie był relatywnie długi, gdyż wyniósł łącznie ok. 8,5 miesiąca, w porównaniu z okresem, w którym miał odbywać całą karę pozbawienia wolności (2013-2022r.), co wynikało z twierdzeń pozwu (por. k. 3). Zwrócić również należało uwagę, że przez cały okres osadzenia powoda w jednostce penitencjarnej pozwanego, powód także często korzystał z usług ambulatorium, które z kolei znajdowało się na I piętrze na wysokości Oddziału II. A zatem, w okresie kiedy powód zajmował celę nr 7 na parterze, z konieczności musiał ponieść większy wysiłek, z czym wiązało się intensywniejsze odczuwanie bólu (por. zeznania powoda, k. 178/v.), aby dostać się po schodach do ambulatorium. Powód jednakże nie podnosił zastrzeżeń, że ma trudności w dostaniu się z poziomu parteru na I piętro, gdzie mieściło się pomieszczenie ambulatorium. Z kolei, gdyby przebywał w celi na tym samym poziomie co ambulatorium, wprawdzie miałby łatwiejszy dostęp do służb medycznych, lecz z kolei miałby utrudniony dostęp do łaźni przystosowanej do osób z niepełnosprawnościami oraz do spacernika, nie wspominając o tym, że cela nr 7 była lepiej dostosowana dla osób niepełnosprawnych, posiadając m. in. dodatkowe uchwyty. W tej sytuacji uznać więc należało, że jednak najwłaściwszym miejscem do osadzenia powoda była cela nr 7, skoro posiadała ułatwienia dla osób niepełnosprawnych, a dostanie się do łaźni, która również była wyposażona w urządzenia do osób niepełnosprawnych było łatwiejsze z poziomu parteru, niż z innych pięter. Również z poziomu, na którym znajdował się cena nr 7, powód miał łatwiejszy dostęp do spacernika, jednakże zgodzić się należało ze stanowiskiem pozwanego, że możliwość korzystania z tej formy wypoczynku, zależało przede wszystkim od woli samego powoda.

Podsumowując, podzielić należało stanowisko, że powód w okresach wskazanych przez sąd I instancji (por. s. 8 uzasadnienia), nie miał w pełni zapewnionych odpowiednich ze względu na stan zdrowia warunków bytowych i odpowiednich warunków higieny, o czym stanowi art. 102 pkt.1 kkw. Zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o służbie więziennej (tekst jedn.:, Dz. U. z 2020 r. poz. 841) do podstawowych zadań służby więziennej należy: zapewnienie osobom skazanym na karę pozbawienia wolności lub tymczasowo aresztowanym, a także osobom, wobec których są wykonywane kary pozbawienia wolności i środki przymusu skutkujące pozbawieniem wolności, przestrzegania ich praw, a zwłaszcza humanitarnych warunków bytowych, poszanowania godności, opieki zdrowotnej i religijnej (pkt 3) oraz humanitarne traktowanie osób pozbawionych wolności (pkt 4). Stanowi o tym także wprost art. 10 ust. 1 ratyfikowanego przez Polskę Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, zgodnie z którym każda osoba pozbawiona wolności będzie traktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka. Także art. 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności stanowiący, że nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu, wprowadza obowiązek zapewnienia osobom osadzonym w zakładach karnych godziwych i humanitarnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, które nie naruszają godności ludzkiej. Łączy się z tym wynikający z art. 8 ust. 1 Konwencji nakaz poszanowania życia prywatnego obywateli i ich prawa do intymności, co w odniesieniu do osób osadzonych w zakładach karnych oznacza obowiązek zapewnienia takich warunków bytowych i sanitarnych, w których godność ludzka i prawo do intymności nie doznają istotnego uszczerbku. Odpowiednikami powyższych norm prawa międzynarodowego są przepisy art. 40, 41 ust. 4 i art. 47 Konstytucji, wprowadzające wskazane zasady na grunt prawa polskiego.

Nie można było jednak przyjąć, że pozwany dopuścił się w tych okresach rażącego naruszenia dóbr osobistych powoda w powyższym rozumieniu. Niejednokrotnie umieszczenie powoda w celach na piętrze miało charakter krótkotrwały; pozwany starał się w miarę możliwości zapewniać powodowi inne środki ortopedyczne, ułatwiające sprawne poruszanie się po terenie aresztu śledczego, każdorazowo zapewniając mu dolne łóżko do spania oraz odpowiedni materac (por. zeznania powoda, k. 178-179).

W konsekwencji, co do zasady zarzuty naruszenia art. 233§1kpc podniesione przez obie strony procesu, okazały się chybione. W ocenie Sądu Apelacyjnego, sąd meriti, rozważając całokształt okoliczności sprawy, był władny określić wysokość zadośćuczynienia w zasądzonej kwocie, uznając, że doznana przez powoda krzywda, podczas pobytu poza celą nr 7, nie była tak wysoka, jak próbował to przedstawić powód.

Dlatego też Sąd Apelacyjny oddalił obie apelacje po myśli art. 385kpc.

Sąd II instancji jednocześnie zdecydował się odstąpić od obciążenia powoda kosztami procesu po myśli art. 102kpc że względu na jego sytuację osobistą i majątkową, wskazując, że powód mógł pozostawać w subiektywnym przekonaniu o zasadności roszczenia w większym rozmiarze.

Sąd Okręgowy w pkt. 3) wyroku orzekł o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym na podstawie art. 29 ust.1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. prawo o adwokaturze i §8 pkt.6 w zw. z §16 ust.1 pkt.2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z dnia 18.10.2016r., poz. 1714).

SSA Piotr Łakomiak