Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lutego 2022 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Ewa Nowakowska

Protokolant: st.sekr.sądowy Alina Kędzia

po rozpoznaniu w dniu 19 stycznia 2022 r. w Kaliszu

odwołania M. W., A. W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 22 października 2021 r. Nr (...)/ (...)

w sprawie M. W., A. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o ustalenie ubezpieczenia

Zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 22 października 2021 r. znak (...)/ (...) w ten sposób, że ustala, iż od 16 maja 2020r. A. W. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu jako osoba współpracująca z osobą prowadzącą działalność gospodarczą a podlega ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu i chorobowemu jako pracownik u płatnika składek M. W. Kancelaria Adwokacka i Doradcy (...) z deklarowaną podstawą wymiaru składek.

Sędzia Ewa Nowakowska

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 22.10.2021r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w O. stwierdził, że A. W. nie podlega od dnia 16.05.2020r. obowiązkowo ubezpieczeniom :emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu i chorobowemu jako pracownik u płatnika składek M. W. ze wskazanymi w decyzji podstawami wymiaru składek, natomiast od tej daty podlega jako osoba współpracująca z nim ubezpieczeniom obowiązkowym : emerytalnemu, rentowemu oraz wypadkowemu ze wskazaną podstawą wymiaru składek, albowiem po zawarciu związku małżeńskiego z pracodawcą dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowana jako osoba współpracująca.

Odwołanie od tej decyzji wniósł zarówno płatnik składek M. W. jak i ubezpieczona A. W. domagając się uchylenia lub zmiany zaskarżonej decyzji i objęcia jej ubezpieczeniem społecznym pracowników zgodnie z umową o pracę, podnosząc, że ich relacja nie spełnia cech współpracy, bo nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego i nie jest świadczona żadna pomoc w prowadzonej działalności, skoro ubezpieczona już od 15.11. 2018r. nie podejmowała żadnych czynności na rzecz działalności prowadzonej przez jej męża.

Sąd ustalił co następuje:

Okoliczności faktyczne co do aktywności zawodowej A. W. w zasadzie nie są sporne.

Poza sporem jest, że M. W. prowadzi kancelarię adwokacką i doradcy podatkowego, w której zatrudniał odwołującą się zanim jeszcze została jego żoną. Okres do zawarcia związku małżeńskiego nie jest przez ZUS podważany, spor dotyczy sytuacji od dnia zawarcia małżeństwa, czyli od 16.05.2020r.

Odwołująca się podjęła pracę u M. W. od 01.09.2016r. początkowo w ramach stażu skierowana przez Urząd Pracy jako bezrobotna, a od dnia 01.03.2017r. została zatrudniona w ramach umowy o pracę na czas nieokreślony na stanowisko asystentki z wynagrodzeniem 2 800zł miesięcznie brutto. Zatrudnienie poprzedzone było uzyskaniem zaświadczenia o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na stanowisku wskazanym w skierowaniu pracodawcy. Data następnego badania okresowego została określona na 28.02.2020r. Aneksem z dnia 01.04.2017r. ustalony został jako rodzaj umówionej pracy „kierownik kancelarii”, z tym samym wynagrodzeniem co pierwotnie.

Z dołączonych do akt list obecności wynika, że A. W. świadczyła pracę w godzinach 9-17 aż do dnia 07.11.2018r.. Następnie po kilku dniach urlopu od 15.11.2018r. przebywała na zwolnieniach lekarskich do 08.05.2019r., po czym na urlopie macierzyńskim od 09.05.2019r. do dnia 06.05.2020r. gdyż w dniu (...) urodziła pierwszą córkę.

W dniach 07.05.2020r.-25.05.2020r.przebywała na urlopie wypoczynkowym, a od 26.05.2020r. na zwolnieniach lekarskich do 21.06.2020r. w drugiej ciąży. Po poronieniu korzystała z urlopu macierzyńskiego od 22.06.2020r.do 16.08.2020r. Od 18.08.2020r. przebywała na urlopie wypoczynkowym do 30.11.2020r., a od 1.12.2020r. do 11.07.2021r. była niezdolna do pracy w związku z trzecią ciążą. W dniu (...) urodziła drugą córkę.

Od 12.07.2021r. uzyskała kolejny urlop macierzyński.

Pracując na stanowisku asystentki przed zwarciem związku małżeńskiego, a właściwie tylko do 07.11.2018r. włącznie A. W. wykonywała czynności właściwie dla funkcjonowania kancelarii jak odbiór korespondencji przychodzącej, adresowanie, wysyłka wychodzącej, obsługa poczty elektronicznej, prowadzenie rejestru korespondencji, rejestru spraw, porządkowanie dokumentów, obsługa sekretariatu, odbieranie telefonów.. Posiadała ku temu umiejętności z racji wykształcenia i doświadczenia, bo wcześniej pracowała w banku i ukończyła studia na kierunku zarządzanie i marketing – komunikacja interpersonalna, public relations. Pracując u M. W. wykonywała prace w sposób systematyczny i podporządkowany pracodawcy. W tym czasie pracował tam również aplikant i studentka prawa pomagająca w pracy merytorycznej. A. W. nie ma uprawnień ani wiedzy do prowadzenia doradztwa podatkowego czy porad prawnych.

A. i M. W. zawarli związek małżeński w dniu 16.05.2020r., a wcześniej, w dniu 14.05.2020r. zawarli umowę o wyłączeniu ustawowej wspólności małżeńskiej i ustanowili rozdzielność majątkową.

Po zawarciu związku małżeńskiego odwołująca się nie wykonywała żadnych czynności w ani dla kancelarii.

W okresie absencji A. W. jej obowiązki wykonywała najpierw K. S., a później E. K..

dowód : akta osobowe, zeznania A. W. [00:08- 00:23:00],świadka E. K. [00:02:34-00:05]

Małżonkowie mieszkają razem w domu stanowiącym majątek odrębny M. W. i to on z bieżących przychodów pokrywa koszty utrzymania domu. A. W. nie rozlicza się z nim za korzystanie z jego domu. Wspólnie wychowują dzieci, nie pozostają w konflikcie. Każde z małżonków przyczynia się do utrzymania rodziny finansując częściowo inne wydatki. A. W. samodzielnie zajmuje się córkami i prowadzeniem domu, nie wynajmują pomocy domowej ani opiekunki. Prowadzą wspólną kuchnię, wyjeżdżają razem na wspólne wakacje

Dowód: zeznania A. W. [ 00:23:22-00:36:00]

Brak jakichkolwiek faktycznych działań odwołującej się na rzecz kancelarii od listopada 2018r., potwierdzony zeznaniami świadka E. K. nie był podważany przez organ rentowy.

Poza sporem jest też, że z tytułu zgłoszenia do ubezpieczenia pracowniczego A. W. podlegała ubezpieczeniom społecznym w pełnym zakresie i opłacane były za nią składki na wszystkie rodzaje ubezpieczeń. Wypłacane były też przez ZUS wszelkie zasiłki chorobowe i macierzyńskiemu do czasu ostatniego zasiłku macierzyńskiego od 12.07.2021r.

Decyzją z dnia 27.10.2021r. organ rentowy odmówił A. W. wypłaty zasiłku macierzyńskiego za okres od 12.07.2021r. do 10.07.2022r. argumentując, że nie nabyła do niego prawa jako, że nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu. Spór co do poprawności tej decyzji toczy się przed Sądem Rejonowym w Kaliszu, a postępowanie zostało zawieszone do czasu rozpoznania niniejszej sprawy.

Oceniając zeznania odwołujących się Sąd uznał, że nie zasługują na wiarę jedynie ich twierdzenia jakoby nie pozostawali we wspólnym gospodarstwie domowym.

Jako argument o tym świadczący wskazywali przy tym tylko odrębne adresy i istnienie rozdzielności majątkowej oraz pokrywanie kosztów domu tylko przez odwołującego się. Adres wskazany przed odwołującego, inny niż adres jego żony, jest jednak adresem kancelarii, a jak przyznają mieszkają razem. Chociaż dom, w którym mieszkają bezspornie stanowi wyłączną własność odwołującego się i samodzielnie załatwia oraz finansuje wszystkie sprawy z nim związane, to jednak małżonkowie mieszkają tam razem, w jednej rodzinie i nie prowadząc odrębnych gospodarstw domowych. Wspólnie dbają o zapewnienie utrzymania i opieki dzieciom, wspólnie do tego się przyczyniają choć w inny sposób. Każde z małżonków finansuje inną część wydatków z tym związanych, a odwołująca się większy wkład pieniężny męża równoważy zwiększonym wkładem pracy własnej.

W ocenie Sądu samo ustanowienie rozdzielności majątkowej nie świadczy automatycznie o tym, że małżonkowie nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego, jeśli nie ma dowodów np. na postawanie małżonków w konflikcie, czy na stałe przebywanie przez jedno z nich w innym miejscu niż drugie. Małżonkowie od początku swej relacji małżeńskiej byli w takim małżeńskim ustroju majątkowym, a mieszkali razem, stworzyli rodzinę, związek osób, w którym każde przyczynia się do zaspokojenia wspólnych potrzeb materialnych i duchowych, do utrzymania i wychowania wspólnych dzieci. Uzyskiwanie przez małżonków dochodów z odrębnych źródeł, posiadanie odrębnych kont bankowych i dzielenie się finansowaniem określonych wydatków nie jest wystarczającym dowodem nieprowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego. Pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym oznacza, że osoby pozostające w nim mają zaspokajane potrzeby ze środków będących w dyspozycji rodziny jako wspólnoty, które są przez małżonków przekazywane w czasie i rozmiarze uzasadnionym okolicznościami danej sprawy. Posiadanie przez małżonków odrębnych majątków i odrębnych źródeł dochodów nie świadczy o odrębnym zaspokajaniu swych potrzeb szczególnie w sytuacji młodego małżeństwa, które nie jest skonfliktowane, w którym przychodzą na świat kolejne dzieci.

Sąd zważył co następuje:

Zgodnie z art. 6 ust.1, art.11 ust.1 i art.12 ust.1 ustawy z 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2021 poz. 423) pracownicy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom : emerytalno- rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu. Stosownie do treści art.8 ust.1 cytowanej ustawy za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy.

Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz zakładu pracy, a zakład do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem / art.22 ust.1 k.p./.

Umowa o pracę wiążąca odwołujących się zanim jeszcze zwarli związek małżeński nie była przez organ rentowy podważana i do czasu zawarcia małżeństwa stanowiła ona bezdyskusyjnie tytuł podlegania ubezpieczeniu przez A. W.. Problem wynikł z powodu zmiany stanu cywilnego stron umowy o pracę w trakcie jej obowiązywania, bowiem od daty zawarcia związku małżeńskiego ZUS uznał, że odwołująca się z mocy ustawy podlega ubezpieczeniom obowiązkowym z tytułu współpracy z mężem.

Poza sporem jest też, że M. W. podlega ubezpieczeniom społecznym jak osoba prowadząca działalność gospodarczą.

Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 5 cyt. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi. Z kolei przepis art. 12 ust. 1 tej ustawy stanowi, że obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Zatem z mocy przywołanych regulacji osoba współpracująca z przedsiębiorcą prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, przy czym osoba współpracująca podlega tym ubezpieczeniom od dnia rozpoczęcia współpracy przy prowadzeniu działalności do dnia zakończenia tej współpracy - art. 13 ust. 5 powołanej ustawy.

Według art. 8 ust. 11 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2021 r. poz. 423 z późn. zm.) za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności; nie dotyczy to tylko osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Jak przyjmuje się w literaturze prawniczej z treści tego przepisu wynika, że współpraca przy prowadzeniu działalności jest najszerzej rozumianą podstawą "zatrudnienia", obejmującą swym zakresem wykonywanie pracy na podstawie umowy o pracę, na podstawie umów cywilnoprawnych, a także wszelką pomoc członkowi rodziny w prowadzeniu działalności gospodarczej lub świadczeniu usług bez podstawy prawnej (patrz "Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz" pod red. B. Gudowskiej, J. Strusińskiej-Żukowskiej, wyd. C.H. Beck, W-wa 2011, s. 230).

Z brzmienia cytowanego przepisu wynika, iż o statusie osoby współpracującej decydują trzy przesłanki. Po pierwsze: bycie w kręgu osób bliskich enumeratywnie wymienionych, po drugie: pozostawanie członka rodziny we wspólnym gospodarstwie domowym i po trzecie: "współpraca" przy prowadzeniu działalności pozarolniczej.

W rozpoznawanej sprawie w ocenie Sądu odwołujący się spełniają dwie pierwsze przesłanki. Od 16.05.2020r. są w związku małżeńskim i pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych co prawda nie definiuje pojęcia prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego, ale w utrwalonym orzecznictwie przyjmuje się, że cechami charakterystycznymi dla prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego są posiadające walor stałości : udział i wzajemna współpraca w załatwianiu codziennych spraw związanych z prowadzeniem domu. Jak wyżej wspomniano odwołujący się mimo rozdzielności majątkowej spełniają warunki do traktowania ich jak osoby pozostające we wspólnym gospodarstwie domowym.

Trzecia przesłanką z art. 8 ust. 11 ustawy jest "współpraca" przy prowadzeniu działalności, a takowa w rozpoznawanej sprawie w ocenie Sądu nie została spełniona.

Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że za współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej, powodującą obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, uznać należy taką pomoc udzieloną przedsiębiorcy przez jego małżonka, która ma charakter stały i bez której stanowiące majątek wspólny dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia ich współdziałanie w tym przedsięwzięciu ( patrz wyrok SN z dnia 20 maja 2008 r., II UK 286/07) Okazjonalna pomoc małżonka pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym, jaką świadczy on osobie prowadzącej działalność gospodarczą, nie wypełnia pojęcia "współpracy" w rozumieniu art. 8 ust. 11, jest to bowiem normalna realizacja obowiązków uregulowanych w art. 23 i 27 k.r.io.

Ponadto, skoro ustawa wiąże przymus ubezpieczenia z uzyskiwaniem dochodów i chroni swym zakresem osoby utrzymujące się z własnej pracy, to właściwe jest uznanie, że współpracą przy prowadzeniu działalności jest takie współdziałanie małżonka, które generuje stałe dochody z tej działalności - wyższe, niż gdyby działalność tę małżonek prowadził samodzielnie ( zob. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2009 r., I UK 51/09, OSNP 2011 nr 5-6, poz. 84). Istotny jest również ciężar gatunkowy działań współmałżonka, które nie powinny mieć charakteru wtórnego, lecz pozostawać w bezpośrednim związku z przedmiotem działalności i charakteryzować się stabilnością, zorganizowaniem, znaczącym czasem oraz częstotliwością podejmowanych prac. Ocena, czy praca małżonka jest świadczona w ramach współpracy w znaczeniu art. 8 ust. 11 ustawy wymaga ustaleń, dotyczących konkretnej sytuacji faktycznej. Ocenia się czy rzeczywiście wykonywane przez małżonka czynności odpowiadają wspomnianym wyżej wymogom.

Jak stanowi przepis art. 8 ust. 2 tej ustawy, jeśli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, o których mowa w ust. 11, to dla celów ubezpieczeniowych traktowany jest jako osoba współpracująca.

W judykaturze i doktrynie dość jednolicie przyjmuje się obecnie, że zawarcie umowy o pracę nie powoduje jej nieważności, umowa taka obowiązuje strony z konsekwencjami w zakresie prawa pracy, jednak w świetle przepisów prawa ubezpieczeń społecznych strona takiej umowy określona jako pracownik ma status osoby współpracującej, niezależnie od podstawy zatrudnienia ( zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 stycznia 2009 r., II UK 134/08, OSNP 2010 nr 13-14, poz. 170, z glosą aprobującą Iwony Sierockiej, OSP 2011 Nr 4, poz. 37).

Jest to oczywiste w sytuacji gdy małżonkowie zawierają umowę o pracę już po zawarciu związku małżeńskiego. W rozpoznawanej sprawie jednak taka sytuacja nie miała miejsca, bo zmiana tytułu ubezpieczenia przez organ rentowy jest konsekwencją zawarcia związku małżeńskiego przez strony umowy o pracę podczas jej trwania. Chociaż rację ma organ rentowy, że zawarcie małżeństwa narzuca małżonkom ten tytuł ubezpieczeń społecznych zamiast pracowniczego, to jednak w ocenie Sądu nie można zgodzić się, że odbywa się to bezwarunkowo, „ z automatu”. Organ rentowy zapomina bowiem, że dla uznania małżonka osoby prowadzącej działalność gospodarczą za osobę współpracującą z nim konieczne jest równoczesne spełnienie przez niego wszystkich trzech omówionych wyżej warunków.

Skoro przepisy stanowią, że podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu współpracy następuje z mocy ustawy od dnia rozpoczęcia współpracy, to nie można stać się osobą współpracującą zanim podejmuje się współpracę. Fakt , że w rozpoznawanej sprawie nie doszło jeszcze do wykonywania jakichkolwiek czynności przez A. W. w ramach owej współpracy z małżonkiem ma więc decydujące znaczenie i zmienia całkowicie ocenę ich sytuacji.

Nieświadczenie przez odwołującą się pracy od 08.11.2018r. nie może być postrzegana tak samo w odniesieniu do jej sytuacji jako pracownika jak i jako osoby współpracującej. Podczas bowiem gdy niewykonywanie zatrudnienia przez pracownika znajduje usprawiedliwienie prawne, jest realizacją uprawnień pracowniczych (zasiłki chorobowe, macierzyńskie, urlopy wypoczynkowe), to już konstrukcji takiej usprawiedliwionej nieobecności nie można zastosować do osoby współpracującej. (Ewentualnie uzasadnienie dla nieświadczenia przez nią współpracy mogłoby wchodzić w grę dopiero w późniejszym czasie, nie od samego początku i mogłoby odnosić się do okresów niezdolności do pracy w związku z chorobą czy macierzyństwem, a nie do udzielonych urlopów wypoczynkowych).

Podsumowując: Dla przyjęcia, że nastąpiła zmiana tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym konieczne jest ustalenie, że po zawarciu związku małżeńskiego doszło do rzeczywistego nawiązania współpracy z osobą prowadzącą działalność gospodarczą. Skoro więc bezsprzecznie odwołująca się nie świadczyła pracy już od 2018r. i po zawarciu małżeństwa nie doszło z jej strony do żadnej aktywności zawodowej, która mogłaby zostać potraktowana jako realizowanie współpracy z mężem, to na obecnym etapie nie można jeszcze mówić o „współpracy”. Kwestia ta będzie aktualna dopiero po zakończeniu przez odwołującą się urlopu macierzyńskiego, do czego prawo jest realizacją uprawnienia nabytego w statusie pracowniczym.

W rozpoznawanej sprawie należy dodatkowo zauważyć, że przyjęcie stanowiska ZUS za prawidłowe doprowadziłoby do utraty przez A. W. ochrony z tytułu ubezpieczenia z tytułu choroby i macierzyństwa mimo systematycznego opłacania składek na to ubezpieczenie, które jest obowiązkowe dla osoby o statusie pracownika. Dla osób prowadzących działalność i z nimi współpracujących ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne i może powstać od daty wniosku, a takowego nie było i nie ma, skoro odwołanie podważa ten tytuł, a okoliczności faktyczne zaprzeczają prowadzeniu współpracy. Nie byłoby więc możliwe przekształcenie statusu odwołującej się ze statusu pracowniczego z zachowaniem ubezpieczenia w pełnym zakresie.

Już obecnie wspomnianą z decyzją z 27.10.2021r. odmówiono jej prawa do zasiłku macierzyńskiego za okres od 12.07.2021r. do 10.07.2022r., a można liczyć się z żądaniem zwrotu świadczeń wypłaconych 16.05.2020r.

Oceniając sytuację odwołujących się należy zauważyć też, że płatnik sumiennie regulował swoje zobowiązania składkowe, nigdy nie nadużywał swoich praw, nie deklarował wyższej podstawy wymiaru składek sugerującej zamiar uzyskania nieproporcjonalnie wysokich świadczeń od ZUS.

W tym stanie rzeczy Sąd uznał, że zaskarżona decyzja podlega zmianie i zgodnie z art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzeczono jak w wyroku.

Sędzia Ewa Nowakowska