Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 maja 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Beata Kozłowska

Protokolant:Magdalena Turek

po rozpoznaniu w dniu 27 kwietnia 2022 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. K. (1) i J. K. (2)

przeciwko (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie, ewentualnie o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 6 sierpnia 2021 r., sygn. akt I C 344/19

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

- w punkcie pierwszym częściowo w ten sposób, że ustala, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF z dnia 21 maja 2008 r. zawarta przez J. K. (1) i J. K. (2) z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. jest nieważna oraz zasądza od (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz J. K. (1) i J. K. (2) kwotę 44.496,56 (...) (czterdzieści cztery tysiące czterysta dziewięćdziesiąt sześć franków szwajcarskich pięćdziesiąt sześć centymów) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 5 listopada 2019 do dnia zapłaty,

- w punkcie drugim w ten sposób, że zasądza od (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz J. K. (1) i J. K. (2) kwotę 11 817 zł (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz J. K. (1) i J. K. (2) kwotę 9 100 zł (dziewięć tysięcy sto złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Beata Kozłowska

Sygn. akt I ACa 831/21

UZASADNIENIE

Powodowie J. K. (1) i J. K. (2) wystąpili przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. o:

- zasądzenie od pozwanego na ich rzecz solidarnie kwoty 44 496,56 (...) zapłaconych na rzecz powoda w okresie od dnia 5 września 2012 r. do dnia 6 czerwca 2018 r., w związku z nieważnością umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF z dnia 21 maja 2008 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 grudnia 2018 do dnia zapłaty;

- ustalenie, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF z dnia 21 maja 2008 r. jest nieważna w całości, tj. ustalenie nieistnienia stosunku prawnego.

Ewentualnie, na wypadek oddalenia ww. żądań powodowie wnieśli o:

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 97 238,39 zł w konsekwencji uznania za nieważne części wskazanych przez powodów postanowień umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF z dnia 21 maja 2008 r. - tytułem zwrotu środków nadpłaconych przez powodów na rzecz pozwanego (nienależnych pozwanemu) w okresie od dnia 6 kwietnia 2009 r. do dnia 5 czerwca 2018 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 grudnia 2018 r. do dnia zapłaty.

Powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu.

Pozwany (...) S.A. z siedzibą w W. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanego kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 6 sierpnia 2021 r. Sąd Okręgowy w Warszawie:

I. oddalił powództwo,

II. zasądził od powodów na rzecz pozwanego kwotę 10.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Swe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i następujących ocenach prawnych:

Małżonkowie J. K. (1) i J. K. (2) postanowili zakupić od dewelopera dom jednorodzinny. Powodowie interesowali się ofertami kredytów.

Powodowie odbyli spotkanie informacyjne z pracownikiem pozwanego banku. Powodom wyjaśniono, że kredyt z uwagi na zastosowanie stawki LIBOR będzie miał niższe oprocentowanie, co przekładać się będzie na wysokość raty. Rata kredytu w złotym polskim byłaby zdecydowanie wyższa. Powodom przedstawiono symulację raty kredytu w złotym w porównaniu do raty kredytu we franku szwajcarskim.

Powodowie wybrali kredyt indeksowany, albowiem w ich ocenie był najkorzystniejszy z uwagi na wysokość raty.

Powodowie złożyli w (...) Banku S.A. wniosek o udzielenie kredytu na budowę domu jednorodzinnego, na rynku pierwotnym, w kwocie 400 000 zł, w walucie CHF, na okres 30 lat, spłacanego w równych ratach kapitałowo odsetkowych.

W dacie ubiegania się o kredyt J. K. (2) wykonywał zawód elektronika na stanowisku niezależnego inżyniera ds. systemów w (...) S.A. osiągając dochód w kwocie około 5 500 zł netto. W dacie wnioskowania o kredyt powódka była osobą bezrobotną z wykształceniem wyższym. Powodowie posiadali mieszkanie w K. o powierzchni 70m ² i deklarowanej wartości 280 000 zł.

Powodowie w dniu 21 maja 2008 r. podpisali oświadczenie, że pracownik (...) Banku S.A. przedstawił im w pierwszej kolejności ofertę kredytu hipotecznego w polskim złotym. Po zapoznaniu się z tą ofertą zdecydowali, iż dokonują wyboru kredytu denominowanego w walucie obcej mając pełną świadomość ryzyka związanego z tym produktem, a w szczególności tego, że niekorzystana zmiana kursu waluty spowoduje wzrost comiesięcznych rat spłaty kredytu oraz wzrost całego zadłużenia. Powodowie oświadczyli również, że zostali poinformowani przez pracownika (...) Banku S.A. o jednoczesnym ponoszeniu ryzyka zmiany stopy procentowej polegającym na tym, że w wyniku niekorzystnej zmiany stopy procentowej może ulec zwiększeniu comiesięczna rata spłaty kredytu oraz wartość całego zaciągniętego zobowiązania. Powodowie oświadczyli, że są świadomi ponoszenia obu rodzajów ryzyk związanych z wybranym przez nich produktem kredytowym. Powodowie oświadczyli, że pracownik banku poinformował ich o kosztach obsługi kredytu w wypadku niekorzystnej zmiany kursu walutowego oraz zmiany stopy procentowej, tj. o możliwości wzrostu raty kapitałowo-odsetkowej, a informacje zostały im przedstawione w postaci symulacji wysokości rat kredytu.

Powodowie w dniu 21 maja 2008 r. oświadczyli również, że zostali dokładnie zapoznani z warunkami udzielania zarówno kredytu złotowego, jak i kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym w zakresie zasad dotyczących spłaty kredytu wnioskowanego przez nich kredytu w obu wersjach. Powodowie oświadczyli, iż rozumieją, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe, a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych, mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi zaciągniętego przez nich kredytu. Powodowie oświadczyli, iż dokonują wyboru kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, mają świadomość ryzyka związanego z kredytami waloryzowanymi kursem waluty obcej i w pełni je akceptują.

W dniu 21 maja 2008 r. J. K. (3) oraz J. K. (1) zawarli z (...) Bank S.A. z siedzibą w W., (...) w Ł., zwanym także (...) umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF. Zgodnie z umową środki z kredytu miały zostać przeznaczone na finansowanie przedpłat na poczet budowy i nabycia od dewelopera domu jednorodzinnego oraz pokrycie części kosztów składki ubezpieczenia poważnego zachorowania oraz pobytu w szpitalu w wyniku choroby i nieszczęśliwego wypadku (§ 1 ust. 1A). W umowie kwotę kredytu określono na 395 764,20 zł (§ 1 ust. 2), zaś jako walutę waloryzacji kredytu wskazano CHF (§ 1 ust. 3). W § 1 ust 3A wskazano, że kwota kredytu w walucie waloryzacji na koniec dnia 13 maja 2008 r. według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosi 194 804,19 (...), ma charakter informacyjny, nie stanowi zobowiązania banku oraz, że jej wartość wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może być różna od podanej w umowie.

Kredyt miał być spłacany w ratach równych kapitałowo-odsetkowych. Prawne zabezpieczenie kredytu stanowiły m.in. hipoteka kaucyjna do kwoty 593 646,30 zł ustanowiona na kredytowanej nieruchomości na pierwszym miejscu w nowoutworzonej księdze wieczystej (§ 3 ust 1), a także ubezpieczenie niskiego wkładu własnego kredytu w (...) S.A. na 36 miesięczny okres ubezpieczenia. Kredytobiorcy upoważnili bank do pobrania środków tytułem zwrotu kosztów ubezpieczenia w wysokości 3,5% kwoty kredytu objętej ubezpieczeniem tj. 1 186,45 zł oraz zwrotu kosztów z tytułu kontynuacji przedmiotowego ubezpieczenia bez odrębnej dyspozycji (§ 3 ust 2).

Zgodnie z umową, wysokość kredytu wyrażoną w CHF określa się jako sumę wszystkich uruchomionych transz kredytu wyrażonych w CHF (§ 7 ust. 4). W § 10 ust. 1 kredytobiorcy zobowiązali się do spłaty kapitału wraz z odsetkami miesięcznie w ratach kapitałowo odsetkowych określonych w § 1 ust 5, w termiach i kwotach zawartych w harmonogramie spłat (§ 10 ust. 1). Harmonogram spłat kredytu sporządzony w CHF stanowi załącznik do umowy i dostarczany listem poleconym w terminie 14 dni od daty uruchomienia kredytu (§ 10 ust. 2). Raty kapitałowo-odsetkowe płatne są w dniu określonym w § 1 ust. 6 z tym, że pierwsza rata płatna jest po co najmniej 28 dniach od daty uruchomienia kredytu, nie później jednak niż po 61 dniach (§ 10 ust. 3). Zgodnie z § 10 ust. 5 umowy raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50. Integralną część umowy stanowi Regulamin udzielania kredytu hipotecznego dla osób fizycznych – (...). Kredytobiorcy w umowie oświadczyli, iż zapoznali się z regulaminem przed zawarciem umowy i uznają jego wiążący charakter (§ 25). W § 29 umowy powodowie oświadczyli, że zostali dokładnie zapoznani z warunkami udzielania kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej w tym w zakresie zasad dotyczących spłaty kredytu i w pełni je akceptują. Ponadto kredytobiorcy oświadczyli, że świadomi się związanego z kredytem waloryzowanym ryzyka kursowego, którego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursów złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu (§ 29 ust 2).

Zgodnie z § 1 ust 3 Regulaminu udzielania kredytu hipotecznego dla osób fizycznych – (...) kredyt waloryzowany udzielany jest w złotych polskich, przy jednoczesnym przeliczeniu na wybraną przez kredytobiorcę walutę. Stosownie do § 23 ust. 2 Regulaminu wysokość każdej raty odsetkowej lub kapitałowo-odsetkowej kredytu waloryzowanego kursem przyjętej waluty określona jest w tej walucie, natomiast spłata dokonywana jest w złotych po uprzednim jej przeliczeniu wg kursu sprzedaży danej waluty określonym w tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty. Wysokość rat odsetkowych i kapitałowo-odsetkowych kredytu waloryzowanego wyrażona w złotych ulega comiesięcznej modyfikacji w zależności od kursu sprzedaży waluty, według tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty (§ 23 ust. 2 regulaminu). Stosownie do § 26 ust. 3 regulaminu, w przypadku wcześniejszej częściowej spłaty kredytu za pośrednictwem internetu oraz za pośrednictwem multilinii – w serwisie automatycznym, nastąpił zmiana wysokości rat spłaty kredytu przy zachowaniu niezmienionego okresu kredytowania. W pozostałych przypadkach kredytobiorca jednocześnie z oświadczeniem o zamiarze wcześniejszej spłaty kredytu składa oświadczenie o wyborze sposobu spłaty pozostałej części kredytu. W przeciwnym wypadku bank dokona zmiany wysokości rat kredytu przy zachowaniu niezmienionego okresu kredytowania.

Powodowie zapoznali się z umową przed jej podpisaniem.

Harmonogram spłat kredytu został powodom przesłany po podpisaniu umowy.

Umowa kredytu była zmieniana aneksami. W dniu 28 października 2008 r. powodowie zawarli z (...) Bank S.A. aneks nr (...) do zawartej umowy kredytu. (...)

W dniu 31 sierpnia 2012 r. zawarty został aneks, na mocy którego bank powodowie uzyskali możliwość dokonywania zmian waluty spłaty kredytu ze złotych polskich na walutę waloryzacji oraz z waluty waloryzacji na złote polskie w okresie obowiązywania umowy. Powodowie po zawarciu tego aneksu spłacają w CHF, zakupując franki w kantorze.

Pozwany bank ustala tabele kursowe każdego dnia na podstawie średnich notowań z rynku międzybankowego prezentowanych w serwisach internetowych R. i B. oraz dodaniu do średnich kursów połowy ustalonego przez zarząd banku spreadu walutowego (kurs sprzedaży) lub odjęciu od średnich kursów połowy ustalonego przez zarząd banku spreadu walutowego (kurs kupna). Tabele kursowe ogólnodostępne dla klientów publikowane są na stronie internetowej banku. Informacje dotyczące tabel są dostępne w placówkach banku oraz telefonicznie

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie złożonych do akt sprawy dokumentów.

Sąd ustalając stan faktyczny oparł się również na zeznaniach świadka H. P., przy czym nie brał pod uwagę zeznań złożonych przez świadka, które nie odnosiły się konkretnie do faktów związanych z zawarciem umowy łączącej strony procesu.

Dokonując ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy oparł się również częściowo na dowodzie z przesłuchania powodów, w zakresie wskazanym w ustalonym stanie faktycznym. W ocenie Sądu Okręgowego powodowie rzetelnie przedstawili informacje na temat przyczyn i samego zawarcia umowy kredytowej to w przypadku pozostałych okoliczności ich relacje nie znajdują potwierdzenia w materiale dowodowym zebranym w sprawie. Zebrany w sprawie materiał dowodowy i ustalony stan faktyczny wskazuje, iż w chwili zawierania umowy kredytu powodowie zostali poinformowani i posiadali pełną świadomość różnicy pomiędzy kredytem złotowym, a oferowanym kredytem waloryzowanym do waluty obcej, ryzyku walutowym, itd. Powodowie w oparciu o otrzymane dane dokonali własnej analizy opłacalności każdego z produktów finansowych i zgodnie z tym dokonali wyboru kredytu.

Sąd Okręgowy oddalił wniosek powodów o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rozliczeń finansowych, bankowości i rachunkowości na okoliczność ustalenia nadpłaty po stronie powodów, rozumianej jako różnica pomiędzy wartością kwot zapłaconych przez powodów, w okresie od 6 kwietnia 2009 do 5 czerwca 2018 r., a kwotą jaką powinni zapłacić gdyby uznać, że umowa kredytu jest ważna i wykonywana z pominięciem nieuczciwych nie wiążących powodów od początku klauzuli odsyłających do tabeli kursowych banku z pominięciem § 1 ust. 3 oraz 3a, § 3 ust. 2, § 7 ust. 4, § 10 ust. 1, 3, 5 na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. W ocenie Sądu Okręgowego przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego było nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutów powodów wobec łączącej strony umowy.

Sąd Okręgowy uznał powództwo główne oraz ewentualne za niezasadne.

Powodowie dochodzili ustalenia nieważności umowy, ewentualnie uznania kwestionowanych postanowień za bezskuteczne i w związku z tym zasądzenia na jej rzecz kwot wymienionych pozwie. Nieważności umowy, poza abuzywnością klauzul waloryzacyjnych i ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, powodowie poszukiwali również w sprzeczności postanowień umowy z innymi przepisami kodeksu cywilnego (sprzeczność z istotą umowy kredytu i zasadami współżycia społecznego) oraz przepisami ustawy prawo bankowe. Tak więc zarówno powództwo główne, jak i ewentualne opierało się o te same twierdzenia, dlatego też ocena ich zasadności miała wpływ na rozstrzygnięcie powództwa głównego jak również ewentualnego.

Sąd Okręgowy uznał, że powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu.

Sąd Okręgowy uznał, że postanowienia spornej umowy są zgodne z art. 69 ustawy prawo bankowe, jak również nie wypaczają natury umowy kredytu. Podpisana przez strony umowa kredytu hipotecznego spełnia wszystkie przywołane powyżej ustawowe wymogi prawa bankowego. W przedmiotowej umowie kredytu jej kwota została określona na 395 764,20 zł, następnie obniżona na skutek zawarcia aneksu do 381 700,20 zł i na skutek postanowień waloryzacyjnych poddana waloryzacji do CHF. Brak jest podstaw do przyjęcia, że kwota kredytu nie została określona, bądź nie wyjaśniono w umowie na czym polega waloryzacja. Z uwagi na fakt, iż kredyt wypłacony był transzami, każda z transz poddawana była waloryzacji w dniu jej wypłaty nie było możliwości w dniu zawarcia umowy wskazania kosztu kredytu. Z uwagi na wahania kursów walut nie jest również możliwe ustalenie go w chwili obecnej. Każda kwota wypłaconej transzy tylko raz została poddana waloryzacji a ich suma, stanowi kwotę franków szwajcarskich do spłaty. Kwota ta się nie zmienia, zmienia się jedynie wysokość raty w złotych z uwagi na konieczność zakupu franków, przy czym obecnie powodowie spłacają kredyt we frankach dokonując w zasadzie odwrotnej czynności. Powyższe nie wpływa jednak na sprzeczność postanowień spornej umowy z przepisami ustawy prawo bankowe, bowiem spełnia ona wszystkie jej wymogi. W dacie zawierania umowy przepisy prawa bankowego nie przewidywały obowiązku zawarcia w umowie wysokości rat, czy postanowienia określającego mechanizm tworzenia kursu waluty. Powodom dostarczony został harmonogram spłat rat kredytu, w związku, z czym każdorazowa wysokość rat była im znana. Umowa określa też terminy i sposób spłaty rat. W świetle powyższego za nieudowodnione należy uznać twierdzenia strony powodowej jakoby umowa nie zawierała wszystkich koniecznych warunków, jak również strony w umowie nie uzgodniły essentialia negotii umowy.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że na dopuszczalność kredytów waloryzowanych wskazuje orzecznictwo Sądu Najwyższego. Umowa kredytu waloryzowanego nie jest zatem sprzeczna z art. art. 358 ¹ § 2 k.c. wedle którego strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Natomiast § 3 tego przepisu stanowi podstawę sądowej waloryzacji świadczeń. Przepis art. 69 prawa bankowego nie należy do przepisów określających w sposób sztywny wysokość świadczenia pieniężnego, w szczególności świadczenia kredytobiorcy, tj. kwoty kredytu, którą powinien zwrócić w wykonaniu zobowiązania wynikającego z umowy kredytu. Z tego względu waloryzacja umowna tego świadczenia była dopuszczalna na podstawie art. 358 ¹ § 2 k.c. Przyjęcie za miernik waloryzacji waluty obcej nie stanowiło również naruszenia bezwzględnie obowiązujących przepisów ani zasad współżycia społecznego. Waloryzacja umowna przy zastosowaniu jako jej miernika waluty obcej wyraża się w tym, że kredytobiorca zwraca kredytodawcy wykorzystaną sumę kredytu, przy czym w związku z kursem waluty obcej suma ta może być wyższa odpowiednio do relacji do waluty obcej. Suma wykorzystana w dniu wykonywania umowy kredytu może mieć bowiem inną wartość rynkową w wyniku indeksacji walutowej. Innymi słowy, kredytobiorca może być zobowiązany do zwrotu bankowi sumy pierwotnie wykorzystanego kredytu (w chwili wykonania umowy przez bank), ale taka wykorzystana suma (w całości lub części) może mieć inną (wyższą) wartość rynkową w okresie spłaty kredytu. Tym samym należy zaznaczyć, że zasada nominalizmu zawarta w artykule 358 ¹ k.c., znajduje rozszerzenie w ustępie 2 wspomnianego artykułu, umożliwiającego waloryzację w drodze umowy. W ocenie Sądu, zastosowanie indeksacji kredytu było zachowaniem na przestrzeni określonego czasu jednolitej wartości wzajemnych świadczeń stron. Nieuprawniony jest wówczas argument, jakoby bank udzielił lub zażądał zwrotu świadczenia w wysokości przekraczającej ustalenia wiążące strony.

Biorący kredyt, zwłaszcza długoterminowy z przeliczeniem zobowiązań okresowych (rat spłacanego kredytu) według umówionej waluty (klauzula walutowa) ponosi ryzyko polegające albo na płaceniu mniejszych rat w walucie kredytu, albo większych, niż to wynika z obliczenia w tej walucie, gdyż na wysokość każdej raty miesięcznej wpływa wartość kursowa waluty kredytu w stosunku do waloryzacji tego kredytu. Istotną konsekwencją umowy kredytu jest brak pewności w zakresie ostatecznego całkowitego jego kosztu, zarówno ze strony banku jak i kredytobiorcy. Dotyczy to także kredytów wyrażonych w PLN, nieindeksowanych do waluty obcej, szczególnie w przypadku zastosowania zmiennego oprocentowania kredytu, zależnego od szeregu czynników, na które kredytobiorca także nie ma wpływu. W przypadku wzrostu oprocentowania w okresie kredytowania, tak samo jak w przypadku zmian na rynku walutowym, które mogą dotykać CHF, kwota wierzytelności wobec banku może ulegać zmianie, jednak nawet wówczas będzie to jedno i to samo zobowiązanie z tego samego tytułu, bez cech innych stosunków zobowiązaniowych. Zjawisko to nie stanowi naruszenia ustawy prawo bankowe, ani k.c. w zakresie prawa zobowiązań.

Brak ekwiwalentności świadczeń jest więc pozorny, z uwagi na konieczność zachowania wzajemnej wartości waluty PLN i CHF. Nie można oczekiwać od banku (który jako spółka prawa handlowego prowadzi nastawioną na zysk działalność gospodarczą) udzielania kredytów bez umożliwienia mu osiągnięcia korzyści z umowy kredytu, bo tylko wówczas nie dochodziłoby do rozbieżności pomiędzy udzielonym kredytem, a zobowiązaniem do zwrotu wykorzystanego kredytu. Kredytobiorca, niedysponujący własnymi środkami pieniężnymi na realizację takiej inwestycji jak własny lokal mieszkalny, musi skorzystać z finansowego wsparcia ze strony banku, dla którego umowa kredytu jest źródłem przychodu, tym samym dochodzi do naruszenia równowagi między stroną konsumencką a spółką prawa bankowego. Nie jest to jednak równoznaczne z nieważnością umowy kredytu, ponieważ wykorzystanie mechanizmu waloryzacji nie narusza natury kredytu, gdyż zapewnia kredytodawcy zarobek w zamian za udzielenie kredytu.

Powodowie świadomi byli, że bardziej niż złotowy, opłacalny jest dla nich kredyt waloryzowany do franka szwajcarskiego. W dacie zawierania umowy kredytowej niewątpliwie kredyt ten wydawał się opłacalny, bowiem kurs franka szwajcarskiego był na dość niskim poziomie i był stabilny, co zdawało się przewidywać, że spłata kredytu i wysokość raty będą atrakcyjne w całym okresie kredytowania. Powodowie przyjęli także świadomie na siebie ryzyko wzrostu kursu waluty z wszystkimi konsekwencjami tegoż ryzyka – wzrost wysokości całego zobowiązania, jak również wzrost rat kredytu. W ocenie Sądu postanowienia umowy, jak również sama umowa odpowiadały oczekiwaniom powodów, dlatego też nie chcieli ich negocjować, w zakresie innych postanowień niż wskazane we wniosku kredytowym. Nawet jeżeli powodowie chcieliby negocjować którekolwiek z innych warunków umowy, tak kwestionowanych w niniejszym postepowaniu czy też nie, to okoliczności tej nie udowodnili. Gołosłowne twierdzenia w tym zakresie są niewystarczające.

Na nieważność umowy kredytu nie wpływa fakt, że jego waloryzacja dokonywana została jednostronnie przez bank w oparciu o kurs waluty u niego obowiązujący. Powodowie zawierali bowiem umowę dobrowolnie, zgadzając się na wprowadzenie do niej kwestionowanych klauzul, z pełną świadomością zdecydowali się na wybór kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej. Sąd Okręgowy przyjął zatem, że powodowie posiadali pełną wiedzę na temat spłaty rat kredytu. Wybierając zadłużenie w walucie szwajcarskiej, powodowie świadomie chcieli skorzystać z oprocentowania niższego w porównaniu z kredytem złotowym i tym samym miesięcznie niższej raty kredytu, której wysokość w ciągu kolejnych lat, na które zostały zaciągnięte kredyty, mogła ulec znacznemu wzrostowi. Powodowie zostali w ocenie Sądu należycie poinformowani, iż uruchomienie kredytu i spłata rat kredytowych następuje według kursu kupna i sprzedaży waluty obcej, do której waloryzowany jest kredyt. Powyższe wynika również z postanowień umowy.

Przedmiotowa umowa nie może być zatem uznana za bezwzględnie nieważną w związku z art. 58 k. c., ponieważ nie narusza przepisów prawa, ani nie zmierza do obejścia ustawy, jak również nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Bank spełnił względem powodów wszystkie obowiązki informacyjne na nim spoczywające. Nie zachował się również w stosunku do powodów w sposób nieuczciwy czy też nierzetelny.

Odnosząc się do podniesionych przez powodów zarzutów abuzywności postanowień waloryzacyjnych i ubezpieczenia niskiego wkładu własnego zawartych w umowie w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., Sąd Okręgowy wskazał, że niedopuszczalne jest uproszczenie rozpoznania niniejszej sprawy poprzez odwołanie się tylko i wyłącznie do prejudycjalnego charakteru wyroków Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Tym samym dotychczasowe orzecznictwo nie ma decydującego wpływu na interpretację sprawy. Każdorazowo Sąd obowiązany jest do dokonania całościowej oceny materiału dowodowego w celu ustalenia wiążącej strony treści stosunku prawnego. Kontrola dokonywana w trybie przepisów art. 479 ³⁶ -479 ⁴⁵ k.p.c. dotyczy nie analizy konkretnego stosunku zobowiązaniowego, lecz abstrakcyjnie rozumianej treści normatywnej wzorca umownego (niezależnie od tego nawet, czy znalazł on zastosowanie w następstwie zawarcia umowy), tj. na kontroli wzorca jako takiego, w oderwaniu od konkretnej umowy, której wzorzec dotyczy.

Sąd Okręgowy uznał, że należało zastosować tzw. kontrolę incydentalną, czyli badanie spornych postanowień pod kątem tego, czy wypełniły one znamiona przewidziane w art. 385 ¹ § 1 k.c.

Sąd Okręgowy wskazał, że postanowienia spornej umowy kredytu, która łączyła strony niniejszego postępowania ustalone zostały w oparciu o preferencje powodów (konsumentów), zgłoszone we wniosku o udzielenie kredytu. Ostatecznie sama treść umowy, z wyjątkiem postanowień odzwierciedlających dane zawarte we wniosku kredytowym, nie była indywidualnie uzgadniana, co do końcowego słownego brzmienia, lecz na kształt ostatecznie przyjętego wariantu tej umowy i w ogóle na decyzję o jej zawarciu decydujący wpływ mieli powodowie, o czym w dalszej części uzasadnienia.

W ocenie Sądu Okręgowego kwestionowane przez stronę powodową klauzule waloryzacyjne zawarte w spornej umowie, nie regulują głównych świadczeń stron.

Z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, że powodowie za środki uzyskane z kredytu zamierzali sfinansować zakup budowanego przez dewelopera domu. Zgłoszone przez nich potrzeby wywołały ze strony banku reakcję w postaci oferty, która mogłaby tego rodzaju potrzebom sprostać. Po otrzymaniu satysfakcjonującej oferty klient nie pretenduje nawet do ingerencji w treść postanowień. Tak więc jakkolwiek powodowie w zasadzie nie wywierali wpływu na konkretne brzmienie postanowień końcowej umowy, to kształt zaproponowanych warunków umownych był ściśle zdeterminowany ich potrzebami świadomie przez nich zgłoszonymi. Powodowie nie podnosili twierdzeń jakoby poszczególne zapisy umowy były dla niej nieodpowiednie w dacie zawierania umowy kredytu. Sąd Okręgowy uznał, że te okoliczności nie obalają wprawdzie przesłanki nieuzgodnienia indywidualnego kwestionowanych postanowień z konsumentem, ale mają zdecydowany wpływ na ocenę zaistnienia dalszych przesłanek, o których mowa w przepisie art. 385 ¹ k.p.c. (rażącego naruszenia interesu konsumenta i sprzeczności dobrymi obyczajami). Potwierdzając zaś zapoznanie się z warunkami udzielania kredytu waloryzowanego powodowie dokonali zapewnienia o swoim udziale w kreowaniu postanowień umownych.

Pozwany nie udowodnił, że powodowie mieli wpływ na treść kwestionowanych postanowień waloryzacyjnych i ubezpieczenia niskiego wkładu własnego.

Sąd Okręgowy uznał, że powodowie nie wykazali sprzeczności postanowień spornej umowy z dobrymi obyczajami i rażącego naruszenia interesów konsumenta. Powodowie podnosili, że kwestionowane postanowienia przyznawały bankowi prawo do jednostronnego regulowania wysokości salda kredytu oraz wysokości rat kredytu, poprzez arbitralne wyznaczanie w tabelach kursowych banku kursów kupna i sprzedaży. Nadto powodowie twierdzili, iż w umowach zabrakło kryteriów kształtowania kursu, czynników, które miałyby determinować ich wysokość, wobec czego nie wiedzieli i ostatecznie nie mogli oszacować, ile będzie wynosiła każda z rat. Zdaniem Sądu Okręgowego stanowisko strony powodowej jest częściowo błędne, bowiem nie wykazali, aby tabele kursowe pozwanego banku różniły się od kursu rynkowego transakcji kupna waluty oraz aby zakres tej różnicy prowadził do rażącego naruszenia jej interesu oraz kształtował jej prawa i obowiązki jako konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Brak podstaw do przyjęcia, że kurs ustalany przez pozwanego, według którego następowało przeliczenie transz kredytu, należnych rat kredytowych do spłaty w sposób wynikający z umowy, był dowolny. Stawiając taki zarzut pozwanemu powodowie musieliby wykazać, że kursy fanka szwajcarskiego u pozwanego odbiegają od rynkowych na tyle, że można je traktować jako ustalone w sposób dowolny, tymczasem kurs waluty ustalany był przez pozwany bank na podstawie danych z rynku międzynarodowego. Umowy kredytu indeksowanego ze swojej istoty są takiego rodzaju, że żadna ze stron umowy nie może wywrzeć wpływu na parametry aktualnego miernika wysokości należnej raty. Tym samym należy zaprzeczyć, jakoby pozwany bank mógł wpływać na wysokość kursów walutowych ustalanych w wewnętrznej tabeli kursowej w sposób dowolny. Tabele kursowe banku są realizacją obowiązku banku wynikającego z art. 111 ust. 1 pkt 4 prawa bankowego z dnia 29 sierpnia 1997 r. Tabela kursowa banku obowiązuje nie tylko na potrzeby waloryzacji kredytów indeksowanych w walucie obcej, lecz także w zakresie pozostałych czynności bankowych zależnych od kursu walutowego czy związanych z obrotem walutą. Bank wówczas zmuszony jest do dostosowania się do czynników umożliwiających konkurencję na tym tle w stosunku do pozostałych podmiotów rynku finansowego i odzwierciedlać realne tendencje rynkowe, nie może tym samym dowolnie kreować przyjmowanego kursu walutowego na przykład w celu uzyskania większych korzyści z kredytów waloryzowanych walutą obcą. Twierdzenie powodów, że postanowienia umowne odsyłające do kursów CHF z tabel banku, dają pole dla nieakceptowalnej dowolności banku w kształtowaniu obowiązków konsumenta, jest nieuprawnione.

Sąd Okręgowy wskazał, że przy ocenie treści postanowień umownych pod kątem ich ewentualnej abuzywności należy mieć na względzie reguły ogólne wykładni z art. 65 k.c. Sąd wskazał, że wartość waluty szwajcarskiej nie ulega wpływowi żadnej ze stron umowy. Zmiana kursu tej waluty powoduje swoistą destabilizację świadczeń wzajemnych stron, jednak wiąże się to z największym atutem kredytów waloryzowanych, tj. z niskim oprocentowaniem kredytu, ale także z dużym i nieuniknionym ryzykiem ekonomicznym. O tym ryzyku powodowie w ocenie Sądu byli informowani, co znajduje odzwierciedlenie w oświadczeniu złożonym na etapie wnioskowania o kredyt, ale także z zeznań powodów.

Powodowie podnosząc argumenty o nierównowadze kontraktowej stron, nie dostrzegają, że bank udzielając kredytu, czy też pożyczki długoterminowej jest obciążony szczególnym rodzajem ryzyka, nie jest bowiem w stanie po tak długim okresie trwania takiego stosunku zobowiązaniowego domagać się przed sądem odmiennego ukształtowania stosunku, który łączy go z klientem, z powołaniem się chociażby na utratę siły nabywczej waluty polskiej. Wynika to wprost z przepisu art. 358 ¹ § 4 k.c. Sąd Okręgowy wyjaśnił, że przy ocenie abuzywności kwestionowanych przez powodów postanowień nie mógł abstrahować od całokształtu konstrukcji umowy i zawartej w niej postanowień. Poniesienie ryzyka kursowego, związanego z możliwością zmiennej wartości franka szwajcarskiego, było rekompensowane przez zastosowanie niższej stopy procentowej, co w porównaniu do oferowanych w dacie zawierania umowy kredytów złotowych, było znacznie korzystniejsze.

Kolejnym argumentem wykluczającym w ocenie Sądu Okręgowego możliwość przyjęcia, iż w niniejszej sprawie doszło do rażącego pokrzywdzenia interesów powodów jest okoliczność czasu obowiązywania umowy. Została ona zawarta na 360 miesięcy, zaś na skutek chwilowej zmiany kursu waluty powodowie wnieśli o uznanie ich za rażąco pokrzywdzonych niejako wyjmując część rozliczeń umowy z całego okresu jej obowiązywania. Nie jest wiadome jak w ostatecznym rozrachunku zostałaby ona rozliczona i czy rzeczywiście doszłoby do rażącego pokrzywdzenia powodów oraz czy kurs waluty stosowany przez bank byłby rażąco krzywdzący, czy odbiegałby od kursu rynkowego, gdyby umowa trwała przez okres pierwotnie ustalony. Zgodnie z art. 385 ² k.c. według stanu z chwili zawarcia umowy dokonuje się oceny jej postanowień wyłącznie co do zgodności z dobrymi obyczajami.

Sąd Okręgowy uznał, że brak jest podstaw do uznania za abuzywną klauzuli dotyczącej ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Ponieważ brak lub niewystarczająca kwota wkładu własnego pociąga wzrost ryzyka ekonomicznego banku, strony zdecydowały się obrać dodatkowe zabezpieczenie w postaci zapewnienia przejściowej ochrony ubezpieczeniowej spłaty kwoty odpowiadającej standardowemu wkładowi własnemu. W konsekwencji osoba trzecia, czyli ubezpieczyciel zapewnił ochronę ubezpieczeniową kredytodawcom, zaś koszty tej ochrony ponosili kredytobiorcy, którzy nie uiścili brakującej części wkładu własnego.

Reasumując, Sąd Okręgowy uznał, że powodowie nie wykazali, aby ich interes jako konsumenta w omawianym stosunku zobowiązaniowym został w jakikolwiek sposób naruszony. W chwili zawierania umowy powodowie znali kwestionowane postanowienia, wiedzieli o tym, że kredyt jest waloryzowany do waluty obcej. Mieli również wiedzę w zakresie postanowień dotyczących ryzyka walutowego, zabezpieczenia kredytu i początkowo odnosili wymierne korzyści z wyboru tego rodzaju instrumentu finansowego.

Powodowie dokonali świadomie wyboru kredytu i jego warunków, które w chwili zawierania umowy były dla nich korzystne. Dopiero, gdy wahania rynku walutowego doprowadziły do znaczącego wzrostu kwoty rat kredytów oceniła, że kredyt nie był dla niej korzystny, a ryzyko, o którym została poinformowana, faktycznie było znaczące. Nie było to jednak wynikiem naruszenia dobrych obyczajów przy zawieraniu umowy kredytu przez pozwanego.

Pozwany, uwzględniając zalecenia Rekomendacji S (II) Komisji Nadzoru Finansowego, umożliwił spłatę rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio w walucie waloryzacji kredytu, z której to możliwości powodowie skorzystali dopiero w roku 2012. Tym samym, do tego czasu powodowie akceptowali wewnętrzną tabelę kursową banku, mimo że z treści roszczenia wynika, iż budziła ona ich podejrzenia, a mechanizmu określania wysokości kursu CHF przez pozwany bank nie znali i nie rozumieli. Istotne jest również to, że powodowie zakupując franki szwajcarskie samodzielnie, nie interesują się w jaki sposób kantor, w którym dokonują transakcji tworzy kurs waluty i tabele kursowe. Powyższe działanie należy ocenić jako kolejny przykład postępowania mającego na celu wyłącznie uzyskanie możliwie jak najwyższej korzyści z umowy kredytowej, bez zagłębiania się w interpretację prawnoekonomiczną stosunku zobowiązaniowego, który łączył powodów z pozwanym, mimo iż zostali poinformowani o ryzyku z nim związanym.

W powyższych okolicznościach brak podstaw do stwierdzenia nieważności umowy, czy też bezskuteczności spornych postanowień umownych.

Wobec powyższego powództwo główne oraz ewentualne, podlegały oddaleniu w całości.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wnieśli powodowie. Zaskarżając wyrok w całości powodowie wnieśli o zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa, tj. ustalenie nieważności umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF z dnia 21 maja 2008 r. zawartej przez nich z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwoty 44.496,56 (...) zapłaconych na rzecz powoda w okresie od dnia 5 września 2012 r. do dnia 6 czerwca 2018 r., a to w wyniku ustalenia, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF z dnia 21 maja 2008 r. z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. - obecnie: (...) S.A. z siedzibą w W. jest nieważna w całości, tj. ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 grudnia 2018 do dnia zapłaty;

Ewentualnie, na wypadek uznania, że powództwo główne jest bezzasadne, wnieśli o zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwoty 97.238,39 zł tytułem zwrotu środków nadpłaconych przez powodów na rzecz pozwanego w okresie od dnia 6 kwietnia 2009 r. do dnia 5 czerwca 2018 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 grudnia 2018 r. do dnia zapłaty.

Powodowie wnieśli o zmianę wydanego rozstrzygnięcia o kosztach postępowania i zasądzenie na rzecz powodów od pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, wg norm przepisanych w całości.

Powodowie na wypadek uznania, że powództwo główne nie zasługuje na uwzględnienie, wnieśli o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z ustalenia nadpłaty po stronie powodów.

Powodowie zarzucili:

1. naruszenie art. 65 k.c. polegające na przyjęciu, że zgodnym zamiarem i celem stron umowy kredytu było wprowadzenie mechanizmu uprawniającego pozwanego do dowolnego kształtowania świadczeń drugiej strony poprzez wprowadzenie mechanizmu waloryzacji zależnego wyłącznie od pozwanego, a nadto błąd z ustaleniach faktycznych polegający na uznaniu przez Sąd, że powodowie mieli wpływ na kształt ostatecznie przyjętego wariantu tej umowy i w ogóle decyzję o jej zawarciu, a "potwierdzając zaś zapoznanie się z warunkami udzielenia kredytu waloryzowanego powodowie dokonali zapewnienia o swoim udziale w kreowaniu postanowień umownych", co wpłynęło na ocenę Sądu odnośnie tego, czy doszło do naruszenia dobrych obyczajów i rażącego pokrzywdzenia konsumentów, a nadto było całkowicie niespójne z innym stwierdzeniem Sądu, że "Pozwany zaś nie zaoferował dowodu, który w jakikolwiek sposób uwierzytelnił okoliczność, że strona powodowa miała wpływ na treść kwestionowanych postanowień waloryzacyjnych i ubezpieczenia niskiego wkładu własnego."; Sąd zatem jednocześnie ustalił, że powodowie nie mieli wpływu na treść spornych klauzul umownych, z drugiej strony stwierdzając, że powodowie mieli decydujący wpływ na treść umowy i kreowanie postanowień umownych; takiego wpływu powodowie nie mieli, a umowa była zawarta na podstawie wzorca stosowanego przez bank; nadto Sąd przyjął, że był to wpływ rzeczywisty, o czym nie może być mowy;

2. a) naruszenie art. 233 kodeksu postępowania cywilnego poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego oraz dokonanie sprzecznej z zasadami doświadczenia życiowego, dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, pozbawionej wszechstronnego i obiektywnego rozważenia całości materiału dowodowego i wyciągnięcie na tej wadliwej podstawie bezpodstawnych i niezgodnych z rzeczywistym stanem faktycznym wniosków leżących u podstaw wyroku, a w szczególności:

- że powodowie zostali pouczeni wszechstronnie o ryzyku związanym z kredytem walutowym

- że powodowie mieli udział w kreowaniu postanowień umownych, w tym postanowień dotyczących waloryzacji oraz mieli możliwość zmian postanowień umownych;

- że powodowie nie zostali pokrzywdzeni poprzez wprowadzenie w umowie mechanizmów waloryzacji

- że pozwany nie miał dowolności w kształtowaniu kursów walut, a nadto że stosował kursy rynkowe

b) naruszenie art. 6 k.c. poprzez stwierdzenie, na powodach spoczywał ciężar wykazania, że pozwany nie stosował kursów rynkowych,

c) naruszenie art. 6 k.c. w związku z art. 385 ¹ § 4 k.c. poprzez uznanie, że powodowie byli zobowiązani do udowodnienia braku możliwości negocjowania warunków umowy kwestionowanych w postępowaniu, której to okoliczności nie udowodnili, podczas gdy zostało wykazane, że postanowienia te są tożsame z postanowieniami wzorca stosowanego przez pozwanego, a to na pozwanym spoczywał ciężar udowodnienia, że postanowienia te zostały indywidualnie wynegocjowane;

3. błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że powodowie zostali pouczeni w sposób pełny o charakterze umowy kredytu waloryzowanego kursem CHF, a nadto o ryzkach, jakie z zawarciem takiej umowy się wiążą, podczas gdy takich prawidłowych informacji, umożliwiających uwzględnienie ekonomicznych skutków zawartej umowy nie było, dowody z oświadczeń przedstawionych przez pozwanego i oświadczenie o ryzyku były wyłącznie standardowymi drukami, bez podpisania których nie było możliwe dalsze prowadzenie procedury kredytowej;

4. naruszenie prawa materialnego, a to art. 358 ¹ § 2 k.c. w związku z art. 353 ¹ kodeksu cywilnego w związku z art. 69 prawa bankowego oraz art. 4 ust. 1 i art. 3 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich poprzez przyjęcie dopuszczalności wprowadzenia mechanizmu waloryzacji walutą w wieloletnich umowach kredytu z konsumentami;

5. naruszenie prawa materialnego, a to art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego w związku z art. 58 § 1 i 2 kodeksu cywilnego oraz art. 353 ¹ k.c. oraz art. 4 ust. 1 i art. 3 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich poprzez uznanie, że:

- zawarta umowa spełniała wymogi prawa bankowego, podczas gdy z umowy nie wynikała co najmniej kwota, do jakiej zwrotu zobowiązali się powodowie względem banku, nie była to kwota wskazana w umowie kredytu, a postanowienia umowy nie pozwalały na ustalenie tej kwoty;

- stosunek prawny między stronami został ukształtowany prawidłowo, podczas gdy pozwanemu została przyznana dowolność kształtowania zobowiązania kredytobiorców w zakresie określenia kwoty wyrażonej we frankach szwajcarskich jako kwoty do spłaty na rzecz

+ pozwanego, jak również wysokości spłaty poszczególnych rat kredytu, co winno prowadzić do wniosku o nieważności umowy;

6. naruszenie prawa materialnego, a to art. 385 ¹ § 1 i 3 i art. 385 ² k.c. i art. 5 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich poprzez uznanie, że kwestionowane klauzule waloryzacyjne nie określają głównych świadczeń stron oraz że nie kształtują praw i obowiązków powodów - konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy,

7. naruszenie prawa materialnego, a to art. 358 ¹ § 3 i 4 k.c. poprzez uznanie, że ryzyko pozwanego banku związane z kredytem walutowym wyraża się w braku możliwości zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia, podczas gdy przepis art. 358 ¹ § 3 k.c. wyłączony jest w przypadku kredytów bankowych i sądowa waloryzacja jest niedopuszczalna zarówno w odniesieniu do świadczenia kredytodawcy i kredytobiorcy, nadto dotyczy to zarówno kredytów złotowych, jak i związanych z walutą czy walutowych, a jeżeli bank jako profesjonalista uznawał, że z przepisu tego wynika dla niego ryzyko, nie powinien proponować zawarcia danej umowy konsumentowi ani jej zawierać, natomiast jeśli to uczynił, to należało uznać, że okoliczność wynikającą z zapisów tego przepisu uwzględnił;

8. wadliwą ocenę konsekwencji zawarcia w umowie klauzul wpisanych do rejestru klauzul niedozwolonych, poprzez wyłączenie uznania przez Sąd, że postanowienie o treści identycznej jak wpisane w rejestrze także w ramach indywidualnej relacji prawnej pomiędzy kredytobiorcą, a przedsiębiorcą, którego klauzula jest wpisana do rejestru, musi być traktowane jako niedozwolone, w tym bezpodstawnie Sąd pominął, że do rejestru są wpisane bezpośrednio w odniesieniu do pozwanego (...) S.A. klauzule pod numerami: klauzula (...) oraz klauzule (...)

9. naruszenie dyspozycji art. 410 k.c. w związku z art. 405 k.c. oraz art. 189 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie,

10. naruszenie dyspozycji art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. i art. 278 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego powodów o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rozliczeń finansowych, bankowości i rachunkowości na okoliczność ustalenia nadpłaty po stronie powodów,

11. naruszenie art. 385 ¹ § 1 k.c. w kontekście ubezpieczenia niskiego wkładu,

12. naruszenie dyspozycji art. 102 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i art. 99 k.p.c. w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji powodów.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powodów zasługuje na uwzględnienie.

Powodowie w swej apelacji wnieśli o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rozliczeń finansowych, bankowości i rachunkowości na okoliczność ustalenia w ramach spłat kredytu nadpłaty po stronie powodów, ale jedynie na wypadek nieuwzględnienia powództwa zgłoszonego jako główne. Zdaniem Sądu Apelacyjnego argumenty apelacji powodów dają podstawy do uznania zasadności roszczeń głównych, dlatego ten wniosek dowodowy powodów uznać należy za bezprzedmiotowy.

Powodowie w swej apelacji zakwestionowali prawidłowość poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych.

Zarzucili, że Sąd Okręgowy błędnie ustalił, że powodowie mieli realny wpływ na treść spornej umowy. Zarzut ten dotyczy istotnej z punktu widzenia przesłanek, o których mowa w art. 385 ¹ k.c., kwestii indywidualnych uzgodnień co do treści spornej umowy.

Sąd Okręgowy z jednej strony uznał, że pozwany nie przedstawił dowodów na to, że postanowienia zakwestionowane przez powodów były przedmiotem indywidualnych uzgodnień, z drugiej jednak strony wskazał, że treść umowy odzwierciedla oczekiwania powodów.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego zgodzić się należy z powodami, że brak podstaw do uznania, że postanowienia regulujące mechanizm indeksacji kredytu, były wynikiem indywidualnych uzgodnień stron, a akcentowana przez Sąd Okręgowy akceptacja postanowień umowy, wynikała z faktu, że powodowie nie zostali w sposób właściwy poinformowani zarówno o ryzyku walutowym związanym z zawieraną umową, jaki i sposobem ustalania przez pozwany bank kursów waluty indeksacji.

Pozwany nie przeczy, że umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca opracowanego przez pozwany bank. Taki sposób zawierania umowy w zasadzie wyklucza możliwość indywidualnego wpływania przez konsumenta na treść powstałego stosunku prawnego, poza ustaleniem kwoty kredytu, ewentualnie wysokości marży banku wpływającej na ostateczne oprocentowanie. Za uzgodniony indywidualnie należy uznać również rodzaj zawieranej umowy jako umowy kredytu indeksowanego kursem CHF, w tym walutę indeksacji, co nie oznacza jednak, że sama konstrukcja indeksacji została uzgodniona indywidualnie. Trzeba zauważyć, że zgodnie z art. 3 ust. 1 zd. 2 dyrektywy 93/13 fakt, że niektóre aspekty warunku lub jeden szczególny warunek były negocjowane indywidualnie, nie wyłącza stosowania niniejszego artykułu do pozostałej części umowy, jeżeli ogólna ocena umowy wskazuje na to, że została ona sporządzona w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Wpływ konsumenta musi bowiem mieć charakter realny, rzeczywiście zostać mu zaoferowany, a nie polegać na teoretycznej możliwości wystąpienia z wnioskiem o zmianę określonych postanowień umowy. Nie stanowi indywidualnego uzgodnienia dokonanie wyboru przez konsumenta jednego z rodzajów umowy przedstawionej przez przedsiębiorcę. Pozwany tymczasem nie wykazał, aby powodowie realnie wpływali na treść postanowień dotyczących indeksacji. Zatem należy zgodzić się z powodami, że kwestionowane przez nich postanowienia nie były indywidualnie uzgodnione.

Powodowie zakwestionowali również ustalenie, że pozwany bank dopełnił wobec nich obowiązku informacyjnego. Zakres informacji udzielonych konsumentom ma bezpośrednie znaczenie dla oceny czy postanowienia dotyczące ryzyka kursowego można uznać za sformułowane w sposób jednoznaczny.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego zarzut ten uznać należy za zasadny. W treści umowy tj. w § 29 umowy zawarte zostało ogólnikowe stwierdzenie, że kredytobiorca został dokładnie zapoznany z kryteriami zmiany stóp procentowych i że kredytobiorca jest świadomy, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe, a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu. Powodowie podpisali również oświadczenia, z których wynika, że zostali poinformowani o ryzyku walutowym związanym z zawieraną umową, w tym, że niekorzystne wahania kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu.

Jednakże okoliczność, iż konsument oświadczył, iż jest w pełni świadomy potencjalnego ryzyka wynikającego z zawarcia danej umowy, nie ma sama w sobie znaczenia dla oceny, czy przedsiębiorca spełnił wymóg przejrzystości (por. postanowienie (...) z dnia 6 grudnia 2021r., (...) Bank Hungary C-670/20).

Samo poinformowanie o istnieniu ryzyka walutowego nie czyni zadość obowiązkowi informacyjnemu. Czym innym jest bowiem wiedza o tego rodzaju prostej prawidłowości, jak zmienność kursów walut obcych, a czym innym możliwość oceny przewidywalnego sposobu kształtowania się kursów w dłuższej perspektywie, z uwzględnieniem danych historycznych i ich wpływu na stosowane w stosunkach stron kursy rozliczeniowe, czy znajomość wskaźników finansowych determinujących te zmiany. Obowiązek informacyjny w przypadku kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej, odnosi się nie tyle do pouczenia o samym istnieniu ryzyka kursowego, co do skali i istoty tego ryzyka. Z zeznań powodów wynika, że nie zostały powodom udzielone wyjaśniania w jaki konkretnie sposób wzrost kursu waluty indeksacji będzie wpływał na wysokość rat i wysokość całego zobowiązania powodów, z jakim wzrostem kursu waluty indeksacji winni się liczyć i jak potencjalny wzrost kursu CHF wpłynie na wysokość ich zobowiązań kredytowych. Zatem informacje o istnieniu ryzyka walutowego i prostej zależności pomiędzy wzrostem kursu CHF a wysokością zobowiązań kredytowych powodów, uznać należy za niewystarczające to tego, by przyjąć, że powodowie mieli świadomość skali ryzyka walutowego związanego z zawarciem umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zasadnie podnoszą powodowie, że postanowienia umowne o indeksacji kredytu dotyczą głównych świadczeń. Z orzecznictwa (...) można wnosić, że za postanowienia umowne mieszczące się w pojęciu „głównego przedmiotu umowy” w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. WE L nr 95, s. 29 ze zm.) należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę. Za takie uznawane są m.in. postanowienia, które wiążą się z obciążeniem kredytobiorcy - konsumenta ryzykiem zmiany kursu waluty i związanym z tym ryzykiem zwiększenia kosztu kredytu (por. np. wyroki: z dnia 14 marca 2019 r., C – 118/17 czy z dnia 3 października 2019 r., C – 260 i przywoływane w nich orzecznictwo). Postanowienia te podlegają ocenie z punktu widzenia ich abuzywności w oparciu o art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c.

Ciężar dowodu, że pozwany bank uczynił zadość obwiązkom informacyjnym w sposób wyżej wskazany, spoczywał na pozwanym banku. Jak bowiem wyjaśnił (...) w wyroku z dnia z dnia 10 czerwca 2021 r. C-776/19, wykładni dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie temu, by ciężar dowodu w zakresie prostego i zrozumiałego charakteru warunku umownego w rozumieniu art. 4 ust. 2 tej dyrektywy spoczywał na konsumencie.

W wyroku z dnia 20 września 2018 r. C - 51/17 (pkt 78), interpretując art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, (...) wskazał, że warunek dotyczący ryzyka kursowego musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak, aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości spadku wartości waluty krajowej względem waluty obcej, w której kredyt był denominowany, ale również oszacować – potencjalnie istotne – konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych (podobnie (...) w wyroku z 20 września 2017 r., C 186/16, pkt 49). Odwołując się do wcześniejszego orzecznictwa (...) wyjaśnił, że kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu denominowanego w walucie obcej, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku spadku wartości waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie w stosunku do waluty obcej, w której kredyt został udzielony. Ponadto, przedsiębiorca, w niniejszym przypadku instytucja bankowa, musi przedstawić ewentualne wahania kursów wymiany i ryzyko wiążące się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej (zob. podobnie wyrok z dnia 20 września 2017 r., C 186/16, pkt 50). Kontynuacją tej linii orzeczniczej jest wyrok (...) z dnia 10 czerwca 2021 r. (C -776/19, pkt 65), w którym wyrażono pogląd, według którego w ramach umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, narażającej konsumenta na ryzyko kursowe, nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie temu konsumentowi informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że równość między walutą rozliczeniową, a walutą spłaty pozostanie stabilna przez cały okres obowiązywania tej umowy. Jest tak w szczególności wówczas, gdy konsument nie został powiadomiony przez przedsiębiorcę o kontekście gospodarczym mogącym wpłynąć na zmiany kursów wymiany walut, tak że konsument nie miał możliwości konkretnego zrozumienia potencjalnie poważnych konsekwencji dla jego sytuacji finansowej, które mogą wyniknąć z zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej (por. pkt 74 wyroku (...) z dnia 10 czerwca 2021 r., C-776/19).

Mając na uwadze tak ukształtowane standardy w zakresie obowiązków informacyjnych banku wobec konsumenta, w ustalonym stanie faktycznym, uznać należy, że samo wskazanie powodom istnienia ryzyka walutowego, jeśli nie towarzyszyły tym informacjom dalsze dane wskazujące na skalę ryzyka wiążącego się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, nie może świadczyć o należytym dopełnieniu przez pozwany bank obowiązku informacyjnego.

Niedopełnienie obowiązku informacyjnego w świetle wyżej wskazanych orzeczeń (...) oznacza, że za abuzywne uznać należy te wszystkie postanowienia umowy, które regulują mechanizm indeksacji, z którym to mechanizmem powiązane jest ryzyko walutowe. W tym zakresie za zasadny należy uznać zarzut naruszenia art. 385 ¹ k.c.

Ocena postanowień o indeksacji kredytu w aspekcie dobrych obyczajów i interesów konsumenta (art. 385 ¹ §1 k.c.) nie może być zawężona tylko do przyjętego w umowie mechanizmu przeliczenia waluty krajowej na walutę obcą, która w konstrukcji kredytu indeksowanego posłużyła za miernik waloryzacji. Istotą kredytu denominowanego w walucie obcej jak i kredytu indeksowanego do waluty obcej jest ryzyko zmiany kursu waluty, które w przypadku deprecjacji waluty krajowej w stosunku do waluty kredytu w sposób nieograniczony obciąża kredytobiorcę.

Z tego względu w ocenie Sądu Apelacyjnego przedmiotem oceny w aspekcie naruszenia dobrych obyczajów i interesów konsumenta (art. 385 ¹ § 1 k.c.) powinna być klauzula ryzyka kursowego w znaczeniu szerokim, a więc te wszystkie postanowienia umowy, których elementem jest ryzyko kursowe. Pogląd ten znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej na tle wykładni przepisów dyrektywy 93/13. W sprawach dotyczących kredytów denominowanych lub indeksowanych do walut obcych (...) nie zawęża swojej oceny do klauzul przeliczeniowych, czy klauzuli spreadu walutowego, lecz odnosi się do klauzuli ryzyka walutowego (tak np. w wyroku z 14 marca 2019 r. C-118/17, pkt 35). W przypadku kredytu denominowanego czy indeksowanego w walucie obcej istotne są wszelkie informacje dostarczone przez przedsiębiorcę, które mają na celu udzielenie wyjaśnień konsumentowi co do funkcjonowania mechanizmu wymiany i związanego z nim ryzyka. Szczególne znaczenie mają wyjaśnienia dotyczące ryzyka dla kredytobiorcy związane z silną deprecjacją środka płatniczego państwa członkowskiego, w którym kredytobiorca ma miejsce zamieszkania oraz wzrost zagranicznej stopy procentowej. W wyroku z 10 czerwca 2021 r. (C -776/19, pkt 100-103) (...) przyjął, że w świetle wiedzy i większych środków, jakimi dysponuje przedsiębiorca w celu antycypowania ryzyka kursowego, które może urzeczywistnić się w dowolnym momencie w trakcie obowiązywania umowy, a także nieobjętego górnym pułapem ryzyka wahań kursów wymiany walut, jakim obciążają konsumenta warunki umowne takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, należy stwierdzić, że takie warunki mogą prowadzić do znaczącej nierównowagi wynikających z danej umowy kredytu praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Obciążenie konsumenta nieproporcjonalnym do kwoty kredytu długoterminowym ryzykiem zmiany kursu prowadzi do sytuacji, w której zwiększenie kapitału pozostałego do spłaty w walucie krajowej nie jest zrównoważone różnicą między stopą oprocentowania waluty obcej a stopą waluty krajowej, przy czym istnienie takiej różnicy stanowi dla kredytobiorcy zasadniczą korzyść kredytu denominowanego w walucie obcej. Z tych przyczyn (...) przyjął, że warunki umowy kredytu, przewidujące, iż waluta obca jest walutą rozliczeniową, a euro jest walutą spłaty, i powodujące skutek w postaci ponoszenia nieograniczonego ryzyka kursowego przez kredytobiorcę, mogą doprowadzić do powstania znaczącej nierównowagi wynikających z tej umowy kredytu praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, jeśli przedsiębiorca nie mógł racjonalnie oczekiwać, przestrzegając wymogu przejrzystości w stosunku do konsumenta, iż konsument zaakceptowałby, w następstwie indywidualnych negocjacji, nieproporcjonalne ryzyko kursowe, które wynika z takich warunków (pkt 103 wyroku (...) z 10 czerwca 2021 r., C-776/19).

Przytoczone stanowisko Sąd Apelacyjny podziela, uznając że w ustalonym stanie fatycznym umowne klauzule indeksacyjne, obciążające konsumenta nieograniczonym ryzykiem zmiany kursu waluty indeksacji kredytu są sprzeczne z dobrymi obyczajami i w sposób rażący naruszają interes powodów jako konsumentów (art. 385 ¹ § 1 k.c.).

Co więcej, za abuzywne należy uznać te postanowienia spornej umowy, które odsyłają do kursów waluty indeksacji z tabel pozwanego banku. W ten sposób pozwany bank miał dowolność i swobodę w zakresie kształtowania kursów wymiany walut mających zastosowanie do umowy. Nie ma racji Sąd Okręgowy, iż powodowie winni byli wykazać, że kursy walut obcych ustalane przez pozwany bank odbiegają od kursów rynkowych. Kwestia ta ma znaczenie dla oceny jak w istocie pozwany wykonywał umowę, a te okoliczności są irrelewantne dla oceny zarzutu abuzywności postanowień umowy. Skoro pozwany bank nie wskazał w umowie sposobu ustalania kursów CHF w tabelach, do których odsyła umowa, twierdzenie o dowolności banku w kształtowaniu kursów waluty indeksacji, a tym samym i zobowiązań powodów, uznać należy za prawidłowe. Postanowienia umowy kredytu, które uprawniają bank do jednostronnego ustalenia kursów walut, są nietransparentne i pozostawiają pole do arbitralnego działania banku. W ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron (zob. wyroki Sądu Najwyższego z: 22 stycznia 2016 r., sygn. akt I CSK 1049/14; 1 marca 2017 r., sygn. akt IV CSK 285/16; 19 września 2018 r., sygn. akt I CNP 39/17; 24 października 2018 r., sygn. akt II CSK 632/17; 13 grudnia 2018 r„ sygn. akt V CSK 559/17; 27 lutego 2019 r„ sygn. akt II CSK 19/18; 4 kwietnia 2019 r., sygn. akt III CSK 159/17; 9 maja 2019 r., sygn. akt I CSK 242/18; 29 października 2019 r., sygn. akt IV CSK 309/18; 11 grudnia 2019 r., sygn. akt V CSK 382/18; 30 września 2020 r., sygn. akt I CSK 556/18; 2 czerwca 2021 r., sygn. akt I CSKP 55/21, z 28 września 2021 r. Sygn. akt I CSKP 74/21). Odnośnie klauzul indeksacyjnych, w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości również wskazywano na nieuczciwy ich charakter (por. np. wyroki z dnia 14 marca 2019 r. C -118/17, z dnia 20 września 2018 r. C 51/17, z dnia 20 września 2017 r., C - 186/16). Tę linię orzecznictwa potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 28 kwietnia 2022 r. III CZP 40/22 wskazując, że sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu. Postanowienia takie, jeśli spełniają kryteria uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne, nie są nieważne, lecz nie wiążą konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Stanowisko wyrażone w tych orzeczeniach należy podzielić, bez potrzeby powtarzania całej argumentacji prawnej.

Nie są natomiast zasadne te zarzuty apelacji powodów, które zmierzają do zakwestionowania stanowiska Sądu Okręgowego dotyczącego braku podstaw do uznania, że sporna umowa jest sprzeczna z przepisami prawa bankowego.

Wbrew twierdzeniom powodów warunki z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe zostały w przypadku spornej umowy spełnione. Choć zastosowanie mechanizmu waloryzacji mogło prowadzić do obciążenia powodów obowiązkiem zwrotu sum kapitału o innej wartości rynkowej od pierwotnie przekazanej do wykorzystania, to tego rodzaju rozwiązanie uznawano w judykaturze za dopuszczalne (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16 czy z 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16) i ostatecznie zaakceptowane przez ustawodawcę, który w ustawie z 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 165, poz. 984) uzupełnił prawo bankowe o nowe przepisy art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 75b, mające zastosowanie także do umów zawartych przed wejściem w życie ustawy nowelizacyjnej w odniesieniu do niespłaconej jeszcze części kredytu. Można więc przyjąć, że co do zasady umowa kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej nie narusza istoty umowy kredytowej. Także instytucja spreadu była przedmiotem zarówno wypowiedzi orzeczniczych (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 19 marca 2015 r., IV CSK 362/14, z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16), jak i dopuścił te instytucję ustawodawca w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. nr 126, poz. 715 ze zm.).

Gdy natomiast chodzi o sposób oznaczalności świadczeń kredytobiorcy, to negatywna weryfikacja odnoszących się do tej kwestii postanowień umowy, jak to już zostało wyżej wskazane, winna odbywać się na płaszczyźnie art. 385 ¹ k.c.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego zasadnie powodowie podnoszą w swej apelacji, że bez abuzywnych postanowień sporna umowa nie może być utrzymana w mocy.

W orzecznictwie (...) przyjmuje się, że art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (DZ.Urz.UE.L. z 1993 r., nr 95, s. 29) nakazuje uznać warunek nieuczciwy za nieistniejący, zaś utrzymanie całej umowy powinno być weryfikowane w sposób obiektywny. (...) uznaje, że postanowienia dyrektywy sprzeciwiają się modyfikacji przez sąd treści umowy przez zastąpienie klauzul niedozwolonych innymi przepisami dyspozytywnymi z krajowego porządku prawnego, poza przypadkami gdy brak takiego zastąpienia prowadziłby do skutków niekorzystnych dla konsumenta, czyniąc ze stwierdzenia abuzywności sankcję dla niego dotkliwą (por. np. wyroki Trybunału Sprawiedliwości: z 15 marca 2012 r., C – 453/10, z dnia 30 kwietnia 2014r., C -26/13, z dnia 26 marca 2019 r., C – 70/17 i C 179/17, z 3 marca 2020 r, C 125/18), ale w niniejszej sprawie brak jest podstaw do tego typu wniosków. Nie ma racji pozwany wskazując na możliwość zastosowania w niniejszej sprawie tego przepisu i ustalenia wysokości zobowiązania powodów przy zatasowaniu średniego kursu CHF ustalanego przez NBP.

Analizując w wyroku z 3 października 2019 r., C – 260/18 klauzule waloryzacyjne w umowie kredytowej opartej na polskim porządku prawnym Trybunał Sprawiedliwości zwrócił uwagę, że unieważnienie takich klauzul prowadzi nie tylko do zniesienia mechanizmu waloryzacyjnego oraz różnic kursów walutowych, ale również – pośrednio – do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z waloryzacją. Wyraził tym samym wątpliwości odnośnie obiektywnych możliwości utrzymania umowy, a przy tym negatywnie ocenił możliwość zastąpienia niewiążących konsumenta postanowień umownych rozwiązaniami o charakterze ogólnym, w szczególności odwołującymi się do zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów.

Bez postanowień uznanych za abuzywne nie można określić wysokości zobowiązania powodów. Dlatego powodowie w ramach roszczeń głównych zasadnie wskazywali na nieważność spornej umowy i zasadnie domagali się zwrotu części spełnionych na rzecz pozwanego banku świadczeń.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego powodowie mają interes prawny w żądaniu takiego ustalenia. Otwarcie drogi procesu o świadczenie pozwala na przesłankowe rozstrzygnięcie kwestii ważności stosunku prawnego będącego źródłem zapłaty i w tym procesie obie strony mogą bronić swych racji (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 29 lutego 1972r., I CR 388/71, z dnia 5 lutego 2009r., I CSK 332/08, z dnia 9 grudnia 2011r., III CSK 138/ 11). Wyrok w sprawie o świadczenie nie usunąłby jednak wszystkich niepewności mogących wynikać w przyszłości z zawartej przez strony umowy. Termin spłaty kredytu udzielonego sporną umową jeszcze nie upłynął, zatem powództwo o ustalenie nieważności tej umowy rozwieje wszelkie wątpliwości co do przyszłych obowiązków powoda wynikających z tej umowy. Dlatego podniesiony w apelacji pozwanego zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. uznać należy za niezasadny, bowiem sfery ochrony, której domagają się powodowie w niniejszej sprawie nie można zawęzić do roszczeń, które zostały przez nich dotychczas spełnione.

Wobec stwierdzenia nieważności umowy powodowie mogą żądać zwrotu spełnionych nienależnie na rzecz pozwanego świadczeń w oparciu o art. 410 k.p.c. Powodowie domagali kwoty 44.496,56 (...) obejmującej świadczenia spełnione na rzecz powoda w okresie od dnia 5 września 2012 r. do dnia 6 czerwca 2018 r. Wysokość tej kwoty wynika z zaświadczenia pozwanego banku.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego brak było podstaw do uwzględnienia w pełnym zakresie roszczeń powodów o odsetki za opóźnienie.

W uchwale z dnia 7 maja 2016 r. (III CZP 6/21) Sąd Najwyższy powiązał wymagalność roszczenia banku o zwrot kapitału udostępnionego kredytobiorcom od trwałej bezskuteczności umowy, co wymaga należytego poinformowania konsumenta o skutkach bezskuteczności (nieważności) umowy. Dopiero w razie potwierdzenia klauzuli abuzywnej przez konsumenta, kiedy to klauzula oraz umowa stają się skuteczne z mocą wsteczną, albo odmowy jej potwierdzenia (upływu rozsądnego czasu do potwierdzenia), kiedy to dochodzi do utrzymania umowy z regulacją zastępczą (jeżeli są spełnione stosowne przesłanki) albo do całkowitej i trwałej bezskuteczności (nieważności) umowy, powstaje stan, w którym „czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia” w rozumieniu art. 410 § 2 in fine k.c. Z tym momentem należy wiązać wymagalność świadczeń stron o zwrot korzyści uzyskanych bez podstawy prawnej (art. 410 § 2 k.c.). W rozpoznawanej sprawie powodowie kaskadowo sformułowali swe roszczenia. Swe jednoznaczne stanowisko potwierdzone świadomością skutków upadku umowy zajęli oni na rozprawie w dniu 5 listopada 2019 r. i nie wyrazili zgody na dalsze obowiązywanie umowy z klauzulami niedozwolonymi. W konsekwencji umowa kredytu stała się bezskuteczna w sposób trwały ze skutkiem ex tunc. Wówczas to pozwany bank powziął wiedzę o jednoznacznym stanowisku powodów i tym samym o losach spornej umowy. Z tych przyczyn o opóźnieniu pozwanego można mówić poczynając od 5 listopada 2019 r.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym częściowo w ten sposób, że ustalił, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF z dnia 21 maja 2008 r. zawarta przez J. K. (1) i J. K. (2) z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. jest nieważna oraz zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 44.496,56 (...) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 5 listopada 2019 do dnia zapłaty. Sąd Apelacyjny zmienił również rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu ujęte w punkcie drugim zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie na podstawie art. 100 zd. drugie k.p.c. od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11 817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

W pozostałym zakresie apelacja powodów została oddalona na podstawie art. 385 k.p.c.

W oparciu o art. 100 zd. drugie k.p.c. Sąd Apelacyjny zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 9 100 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Beata Kozłowska