Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 października 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia SA Ewa Kaniok

Protokolant: Małgorzata Szmit

po rozpoznaniu w dniu 19 października 2022 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. Ł. (1) i E. M.

przeciwko J. M. (1)

o zachowek

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27 kwietnia 2021 r., sygn. akt IV C 1163/18

I.  zmienia zaskarżony wyrok w części w punkcie pierwszym w ten tylko sposób, że po słowach: „z ustawowymi odsetkami” dodaje słowa: „za opóźnienie”;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  zasądza od J. M. (1) na rzecz J. Ł. (1) i E. M. kwoty po 4.050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Ewa Kaniok

Sygn. akt V ACa 799/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2021 r. Sąd Okręgowy w Warszawie w punkcie pierwszym zasądził od J. M. (1) na rzecz J. Ł. (1) i E. M. kwoty po 184.750 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 22 marca 2021r. do dnia zapłaty; w punkcie drugim umorzył postępowanie co do kwoty 30.028,89 zł; w punkcie trzecim ustalił, że powódki wygrały proces w 86 %, zaś pozwany w 14 %; w punkcie czwartym pozostawił szczegółowe wyliczenia kosztów postępowania referendarzowi sądowemu.

Z ustaleń faktycznych jakie legły u podstaw tego rozstrzygnięcia wynika, że M. M. (1) zmarł w dniu 2 września 2017 r. W tej dacie krąg jego spadkobierców tworzyli żona M. M. (2) oraz dzieci J. Ł. (2), E. M. i J. M. (1). Sąd Rejonowy w Pruszkowie postanowieniem z dnia 19 czerwca 2018 r stwierdził, że spadek po M. M. (1) nabyli wszyscy ci spadkobiercy ustawowi każdy po ¼ części z dobrodziejstwem inwentarza.

W dniu 2.07.2007 r. E. M. złożyła wniosek do Sądu Rejonowego w Pruszkowie o dział spadku po pierwszej żonie swojego ojca a swojej matce M. M. (2). Następnie wniosek ten został rozszerzony o zniesienie współwłasności i podział majątku dorobkowego pomiędzy M. M. (1) i M. M. (2).

W trakcie trwania tego postępowania A. M. (1) w dniu 27 marca 2008 r. ‑ umową Darowizny dokonaną w formie aktu notarialnego, darował swojemu synowi J. M. (1) udział wynoszący 5/8 części w zabudowanej nieruchomości położonej w P. przy ul. (...)., która składała się z działek ewidencyjnych o nr: (...) Pozostałymi współwłaścicielami tych nieruchomości byli wówczas J. Ł. (2), J. M. (1) i E. M., każdy w 1/8 części.

W akcie powyższym darczyńca A. M. (1) postanowił, że powyższa darowizna nie będzie podlegać zaliczeniu na schedę spadkową. Także w tym akcie ustanowiono na rzecz darczyńcy dożywotnią służebność osobistą mieszkania i korzystania z budynków gospodarczych posadowionych na darowanej nieruchomości. Obdarowany również zobowiązał się zapewnić osobie darczyńcy bezpłatną opiekę i pomoc w chorobie.

Sąd Rejonowy w Pruszkowie ustalił, że w skład majątku spadkowego po M. M. (2) wchodzi udział w ½ części w nieruchomościach oznaczonych ewidencyjnie nr (...)

W wyniku przeprowadzonego postępowania przed Sądem Rejonowym w Pruszkowie cała nieruchomość jaką była działka ewidencyjna o nr(...)przypadła J. M. (1). Z kolei działka o nr ew:(...)uległa podziałowi na działki o nr (...). Na podstawie postanowienia Sądu działkę o nr (...) otrzymała na własność E. M., działkę o nr (...) J. Ł. (1), a pozostałe działki o nr (...) otrzymał na własność J. M. (1).

W postępowaniu tym darowizna 5/8 części przez A. M. (1) na rzecz J. M. (1) nie została rozliczona.

Do czasu ponownego zawarcia związku małżeńskiego przez A. M. (1), jego relacje ze wszystkimi dziećmi układały się poprawnie. W budynku mieszkalnym zlokalizowanym przy ul. (...) zamieszkiwała także E. M., która wówczas pozostawała w najbliższych relacjach ze swoim ojcem, którego wspierała po śmierci jego żony.

Po zawarciu drugiego małżeństwa doszło do ochłodzenia stosunków pomiędzy dwiema córkami a ojcem. Stan ten był podsycany przez jego syna i brata powódek – J. M. (1). W szczególności stan uprzedzenia obrócił się w stosunku do E. M., która w dalszym ciągu zamieszkiwała w rodzinnym domu w P.. W stosunku do jej osoby ze strony brata dochodziło do dokuczliwych czynów, które generowały pomiędzy nimi konflikt. Eskalacja nastąpiła po dniu dokonania przez M. M. (1) przedmiotowej darowizny na rzecz syna, który wówczas jako większościowy współwłaściciel zażądał od siostry E. M. zapłaty czynszu za zajmowaną przez nią powierzchnię domu. Konflikt pomiędzy tymi osobami negatywnie wpłynął na relacje jej z ojcem. Po stronie siostry stanęła w tym konflikcie druga córka J. Ł. (1). Między innymi wystosowała do ojca dwa listy, w których przedstawiała pretensje wobec zachowania brata J. M. (1). Mimo tego obie powódki szukały kontaktu z ojcem. Gdy po wyprowadzeniu się E. M. przyjechała z siostrą po swoje meble spotkała się z fizyczną agresją ze strony ojca, który ją wówczas uderzył. Później nie mogły dostać się do domu rodzinnego z uwagi na zmianę zamków przez swojego brata. M. M. (1) unikał z córkami kontaktów osobistych a także telefonicznych mimo czynionych w tym kierunku zabiegów przez córki. M. M. (1) nie przejawiał woli aby nawiązać normalne relacje z córkami, nawet gdy później był hospitalizowany. W tym czasie po wyprowadzce siostry E. piecze nad swoim ojcem wykonywał oprócz jego żony tylko syn J. M. (1). Podczas ostatniego pobytu w szpitalu ojca na krótko odwiedziła go córka J. Ł. (1), która z drugą siostrą dowiadywały się o stan jego zdrowia.

Sąd ustalił, że wartość udziału 5/8 części darowanych nieruchomości umową darowizny z dnia 27 marca 2008 r. tj. działek ewidencyjnych o nr (...) i zabudowanej budynkiem mieszkalnym działki o nr (...)- według stanu z 27 marca 2008 r. a według cen aktualnych wynosi 1 478 125 zł.

Sąd Okręgowy wskazał, że w pierwszej kolejności rozważenia wymagał zarzut pozwanego, który podnosił, że względy etyczne składające się na ocenę nieetycznego postępowania powódek w stosunku do osoby spadkodawcy M. M. (1) powodują, że ich powództwo o zasądzenie na ich rzecz kwoty odpowiadającej wartości przysługującego zachowku jest nieuzasadnione i podlega oddaleniu, ze względu na jego sprzeczność z zasadami współżycia społecznego.

Zdaniem Sądu w przedmiotowej sprawie nie zachodzi sytuacja zezwalająca ostatecznie na dokonanie korekty wysokości należnej z tytułu zachowku sumy pieniężnej, która co do zasady należy się powódkom. Tym bardziej nie zachodzą żadne powody do oddalenia na tej podstawie roszczenia o zachowek. Dowody sprawy nie wskazują, aby powódki jako legitymowane do otrzymania zachowku po zmarłym swoim zstępnym dopuściły się rażących aktów wobec jego osoby, względnie też aby w jakimkolwiek przedziale swojego już dorosłego życia traktowały jego osobę w sposób nieprzyjazny lub wrogi. W życiu powódek nie odnotowano takich aktów, godzących w życie swojego rodzica. Brak kontaktów spadkodawcy M. M. (1) z córkami faktycznie wyniknął z jego postawy. Obie powódki czyniły starania aby kontakt z ojcem został przywrócony. Ważną co do tego faktu okolicznością jest chociażby treść korespondencji kierowanej do niego z okazji rożnego rodzaju rocznic i wydarzeń, w której wskazywany był jego adresatowi między innymi numer kontaktowy telefonu. Swoją wagę w sprawie na zasadzie doniosłego faktu ma także okoliczność użycia fizycznej siły przez spadkodawcę w stosunku do jednej z córek, co spotkało się z uzasadnioną co do tego reakcją powódki J. Ł. (1). Brak kontaktu w czasie choroby, hospitalizacji spadkodawcy był czystą konsekwencją takiego wytworzonego stanu rzeczy, a także postawy pozwanego, który powyższy stan rzeczy w pełni aprobował. Według więc Sądu nie zachodzi żadna z podstaw do zastosowania art. 5 k.c.

Sąd przytoczył i wyjaśnił treść art. 991 § 1, 2 k.c.

W sprawie bezspornym jest, że spadkodawca rozdysponował za życia całym swoim majątkiem w formie darowizny na rzecz pozwanego udziału 5/8 części w zabudowanej nieruchomości położonej w P. przy ul. (...)., składającej się z działek ewidencyjnych o nr: (...)

W sytuacji kiedy nie jest możliwe uzyskanie od spadkodawcy zachowku, uprawniony spadkobierca ustawowy może żądać, sumy pieniężnej koniecznej do uzupełnienia zachowku. Odpowiedzialność obdarowanego w stosunku do uprawnionego ogranicza się do wzbogacenia będącego skutkiem darowizny stosownie do art. 1000 § 1 k.c. Gdy obdarowany sam jest podmiotem uprawnionym do otrzymania zachowku, to jego odpowiedzialność względem innych uprawnionych z tego tytułu doznaje ograniczenia do wysokości nadwyżki, która w tym przypadku przekracza jego własny zachowek.

Powódki są spadkobiercami, których ustawowe powołanie do spadku nie pokryło uprawnienia z tytułu zachowku, gdyż zaszła sytuacja właściwa dla spadku pustego ( nie należały do niego żadne składniki majątku spadkowego). Przysługuje więc im co do zasady roszczenie do pozostałych spadkobierców o zapłatę sumy pieniężnej z tytułu zachowku. Nie zostało dowiedzione aby powódki jako uprawnione do otrzymania zachowku otrzymały już zachowek w formie odrębnej darowizny.

W powyższym przypadku substratem zachowku jest czysta wartość dokonanej darowizny przez spadkodawcę. Wartość tę ustala się z uwzględnieniem reguły, jaka wynika z art. 995 k.c., a więc według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Substratem ustalanego zachowku jest wyłącznie wartość powyższej darowizny, a to wobec faktu, że w odniesieniu do pozostałej części roszczenia, które odnosiło się do pozostałych przedmiotów tego substratu pozostawionego po spadkodawcy spadku w postaci wartości pieniężnych, żądanie w tej części zostało przez powódki cofnięte.

Stosownie do opinii biegłego wartość dokonanej w dniu 27 marca 2008 r darowizny 5/8 części według stanu jej na tę datę , a według cen na chwilę ustalanego zachowku wynosi 1 478 000 zł. Z kolei zgodnie z art. 991 §1 k.c. udział każdej z powódek do otrzymania zachowku wynosi 1/8 części.

Dla każdej z nich więc przysługujący zachowek wynosi 184 750 zł ( 1 478 000 : 1/8 = 184 750 zł). Jest oczywistym, że pozwany J. M. (1) jako podmiot także uprawniony do zachowku otrzymał wartość całej darowizny znacząco przenoszącej wartość jego zachowku.

Zobowiązanie do zapłaty kwoty potrzebnej do pokrycia czy uzupełnienia zachowku jest roszczeniem bezterminowym, którego termin wymagalności ustala się na podstawie art. 455 k.c. W tym stanie rzeczy podmiot zobowiązany do zapłaty świadczenia z tytułu zachowku pozostaje w opóźnieniu i jest zobowiązany do zapłaty odsetek od chwili wymagalności tj. w chwili ustalonej w wezwaniu do zapłaty, ewentualnie w razie wniesienia powództwa bez wcześniejszego wezwania od momentu doręczenia odpisu pozwu pozwanemu (tak SN w wyroku z dnia 17.09.2010r II CSK 178/10). W przedmiotowej sprawie żądanie w zakresie zasądzenia odsetek ulegało zmianie w zależności od zmiany żądania głównego. Ostatecznie powódki zgodnie z regułą art. 455 k.c. oznaczyły termin zapłaty na dzień 22 marca 2021 r. Od tej więc chwili pozwany pozostaje w opóźnieniu, co powoduje, że od tej daty należą się powódkom odsetki ustawowe.

Rozstrzygnięcie w wyroku o kosztach postępowania Sąd oparł na regule z art. 98 k.p.c. i art. 108 §1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany zaskarżając go w zakresie pkt 1 co do wysokości zasądzonej na rzecz każdej z powódek kwoty po 84.750 zł, oraz co do początkowego terminu zapłaty odsetek, zarzucając:

1) naruszenia art. 233 § 1 w zw. z art. 243 k.p.c. poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego bądź dokonanie ustaleń faktycznych sprzecznych z materiałem dowodowym w postaci złożonych do akt sprawy dokumentów: korespondencji pomiędzy powódką J. Ł. (1) a A. M. (1) oraz pozwanego J. M. (1) do powódki J. M. (2) , zeznań świadków oraz aktu notarialnego Rep. A nr (...) z dnia 27.03.2008 r - Umowy darowizny .

2) naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:

a) art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. przez bezzasadne pominięcie dowodu z dokumentu prywatnego w postaci przesłanych spadkodawcy dwóch listów powódki J. Ł. (1) z dnia 17 listopada 2008 r. i 11 stycznia 2010 r., których treść istotna jest dla oceny wiarygodności dowodu z przesłuchania powódki oraz oceny wiarygodności zeznań świadków pozwanego na okoliczności nagnanego z punktu moralnego i etycznego zachowania powódek wobec ojca dyskwalifikującego do zachowku lub uzasadniającego obniżenie zachowku;

b) art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. przez bezzasadne pominięcie dowodu z dokumentu prywatnego w postaci przesłanego powódce J. Ł. (2) listu pozwanego z dnia 04.11.2019 r, którego treść istotna jest dla oceny wiarygodności dowodu z przesłuchania powódek oraz pozwanego i świadka M. M. (2) na okoliczność jaki był faktyczny stosunek emocjonalny i etyczny powódki wobec ojca.

c) art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. przez bezzasadne pominięcie dowodu z aktu notarialnego Rep. A nr (...) z dnia 27.03.2008 r. - Umowy darowizny - § 6, w którym strony wskazały na zgodny zamiar i cel łączącej ich umowy, oraz pominięcie ponoszonych kosztów zwianych z dożywociem darczyńcy, potwierdzonych zeznaniami pozwanego, świadków M. M. (2), B. K., M. G., D. G. oraz A. M. (2).

3) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:

a) art. 233 § 1 k.p.c. przez uznanie zeznań powódek za wiarygodne, natomiast zeznań pozwanego za niewiarygodne w całości bez wskazania dlaczego sąd odmawia wiarygodności zeznaniom pozwanego.

b) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej oceny materiału dowodowego i uznanie za niewiarygodne zeznań świadków pozwanego tj. M. M. (2), B. K., M. G., D. G. oraz A. M. (2) bez wskazania dlaczego sąd odmawia wiarygodności zeznań.

c) art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie oceny dowodów:

-

w sposób niewszechstronny, z pominięciem dowodu z dwóch listów J. Ł. (1) do ojca oraz listu pozwanego do J. Ł. (1), w których jest wskazany stosunek powódek do ojca. Uwzględnienie tego dowodu mogłoby doprowadzić do zupełnie innej oceny pozostałego materiału dowodowego, a zwłaszcza zeznań świadka M. M. (2) w części, w której zeznała, że to powódki zerwały wszelkie kontakty emocjonalne i osobiste z ojcem nie interesowały się stanem zdrowia ojca, ani jego potrzebami.

-

w sposób sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego w odniesieniu do zeznań powódki odnośnie utrzymywania kontaktu z ojcem poprzez wysyłanie kart z życzeniami listem poleconym. Jest niewątpliwe, że takiej wersji zdarzeń przeczą zasady doświadczenia życiowego, w świetle których nie jest możliwe, aby zwykle karty z życzeniami lub okolicznościowe były wysyłane jako polecone.

-

w sposób nasuwający zastrzeżenia z punktu widzenia zasad logicznego rozumowania. W świetle tych zasad nie można zaakceptować zeznań J. Ł. (1) i E. M. jako wiarygodnych. Karty okolicznościowe (np. z życzeniami) nie przesyła się listem poleconym. Ponadto powódka E. M. złożyła do sądu oryginał kart, która ponoć przesłała ojcu, co świadczy, iż ta karta nigdy nie dotarła do adresata.

3) naruszenie art. 888 k.c. przez błędną jego wykładnię, polegającą na uznaniu, że istotna jest dosłowna treść umowy, nie zaś cel i zgodny zamiar stron.

4) naruszenie art. 5 k.c. przez jego niezastosowanie pomimo rażąco nagannego zachowania powódek wobec ojca w okresie poprzedzającym jego śmierć, które objawiało się brakiem pomocy w opiece nad ojcem w ostatnim miesiącu jego życia, brakiem zainteresowania jego stanem zdrowia, brakiem troski i wsparcia psychicznego ojca w ciężkiej chorobie, które to zachowanie winno być ocenione jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, tj. jako sprzeczne z obowiązkiem troski i opieki nad ciężko chorym rodzicem oraz z obowiązkiem okazywania szacunku wobec rodzica.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę wyroku poprzez zmianę wysokości zachowku dla powódek ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, zasądzenie od każdej z powódek zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Powódki wniosły o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie kosztów procesu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zaskarżony wyrok uległ zmianie w punkcie pierwszym jedynie w części, w której sąd I instancji zasądził od kwot zachowku odsetki ustawowe od 22 marca 2021r. do dnia zapłaty.

Zgodnie z art. 481 par. 1 k.c., jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Przepis ten w aktualnym brzmieniu obowiązuje od 1.01.2016 r., zatem należne powódkom odsetki przysługujące od 22 marca 2021r. należało prawidłowo określić jako odsetki ustawowe za opóźnienie.

W pozostałej części apelacja nie jest zasadna i uległa oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Odsetki ustawowe za opóźnienie w spełnieniu świadczenia z tytułu zachowku biegną od chwili wezwania dłużnika do zapłaty, w związku z czym stan opóźnienia może nastąpić przed dniem wyrokowania, zachowując jednak pewną elastyczność przejawiającą się w zwróceniu uwagi, że niewskazany jest automatyzm orzekania, lecz stan opóźnienia należy określać z uwzględnieniem wszystkich okoliczności konkretnej sprawy (wyrok Sądu Najwyższego z 26.04.2018, sygn. I CSK 382/17, LEX). Sąd I instancji zasądził ustawowe odsetki za opóźnienie od 22 marca 2021r. tj. od daty wskazanej przez powódki w piśmie modyfikującym powództwo (k.188). Zważywszy na okoliczności sprawy tj. fakt, że już 22.04.2020r. powódki żądały zachowku w kwotach po 192.901,84 zł. (k.165) i że już wówczas biegła wyceniła udział 5/8 we własności darowanej nieruchomości na 1.478125 zł (k.148), zasądzenie ustawowych odsetek za opóźnienie od 22.03.2021r. znajduje uzasadnienie zarówno w wezwaniu do zapłaty jak i w okolicznościach sprawy.

Ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne.

Zarzut naruszenia art. 233 par. 1 k.p.c. jest chybiony. Sąd I instancji wszechstronnie rozważył cały materiał dowodowy, ocenił go zgodnie z zasadami wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego i wyciągnął z niego trafne wnioski.

Nie jest prawdą, że sąd I instancji pominął dowód z korespondencji w postaci kserokopii kartek z życzeniami imieninowymi wysyłanych przez powódki do spadkodawcy (k.35). Sąd I instancji m. innymi w oparciu o w/w dowody ustalił, że powódki chciały utrzymywać kontakt z ojcem. Wbrew zarzutom apelacji okoliczność, że kartki te wysyłane były przesyłkami poleconymi nie oznacza, że zeznania powódek nie zasługują na wiarę. Powódki z uwagi na okoliczności sprawy m. innymi zaburzone relacje rodzinne, chciały mieć pewność, że korespondencja dotrze do adresata. Należy podkreślić, że załączone do akt potwierdzenia nadania przesyłek do A. M. (1) nie budzą wątpliwości co do ich autentyczności. Każda z nich opatrzona jest pieczęcią poczty z datą i numerem nadania. Pocztówka, która złożona została w oryginale, po prostu nie dotarła do adresata, jednak załączone do niej potwierdzenie nadania świadczy o tym, że została nadana przesyłką poleconą w Urzędzie pocztowym na H.. Prawidłowo ocenił sąd I instancji list napisany 17 listopada 2008r. przez J. Ł. (1) ( k.117). Jego treść wyraźnie świadczy o tym, że zarzewiem konfliktu rodzinnego była darowizna przedmiotowej nieruchomości na rzecz pozwanego. Powódki miały żal do ojca, że dokonał niesprawiedliwego podziału majątku. Tak samo ocenić należy drugi list napisany przez J. Ł. (1) 11 stycznia 2010r. ( k.121).

Należy podkreślić, że spadkodawca i powódki wielokrotnie mieli okazję do odnowienia prawidłowych relacji rodzinnych. Do 31 marca 2015r. toczyło się przed sądem, z ich udziałem, postępowanie o podział majątku wspólnego, dział spadku i zniesienie współwłasności (k.76 i 78). Jak wynika z załączonych akt I Ns 495/07, w toku tego postępowania zarówno A. M. (1) jak i jego córki (powódki) stawiali się w Sądzie Rejonowym w Pruszkowie. Na rozprawie w dniu 24 października 2013r. zeznawali w charakterze uczestników postępowania (k.613-618 akt załączonych), zatem choć formalnie nie odwiedzali się, to mieli kontakty w trakcie rozpraw sądowych i wiedzę o aktualnej sytuacji życiowej każdej ze stron. To w trakcie postępowania przed Sądem Rejonowym w Pruszkowie A. M. (1) dokonał darowizny przedmiotowej nieruchomości ( k.79), co m. innymi poróżniło strony. Powódki nie odwiedzały ojca, bo ich nie zapraszał, z zeznań M. M. (2) wynika, że „ nie miał odwagi zapraszać sam córki na święta nie miał odwagi sam się skontaktować” (k.108). Nieruchomość, na której A. M. (1) mieszkał stanowiła własność pozwanego, z którym powódki były skonfliktowane, zatem bez zaproszenia nie mogły przyjechać do ojca a telefonów od córek A. M. (1) nie odbierał. Pozwany wymienił zamki w domu, w którym zamieszkiwał spadkodawca ( k.127). Ponieważ w 2007r. po wyprowadzce E. M. z domu rodzinnego, kiedy powódki przyjechały po meble, doszło do szarpaniny i ostatecznie meble nie zostały wydane, powódki zrezygnowały z odwiedzin ojca wiedząc, że nie są mile widziane ( k.127). W tej sytuacji zeznania świadków jakoby A. M. (1) tęsknił za córkami i miał żal o to, że go nie odwiedzają, nie zasługują na wiarę. A. M. (1) nie podjął żadnych kroków w celu naprawy relacji rodzinnych, choć miał ku temu szereg okazji choćby w odpowiedzi na życzenia imieninowe wysyłane na kartkach pocztowych, czy w czasie hospitalizacji w szpitalu, w którym do września 2014r. pracowała E. M.. Podobnie kroków takich nie podjął pozwany. Nie informował powódek o stanie zdrowia ojca, o jego pobytach w szpitalu, nie poinformował ich nawet o śmierci ojca. Rację ma sąd I instancji, że w świetle w/w okoliczności nie ma podstaw do zastosowania art. 5 k.c. i obniżenia na tej podstawie należnego powódkom zachowku. Zarzut naruszenia tego artykułu jest chybiony. Na naruszenie zasad współżycia społecznego nie może skutecznie powoływać się osoba, która sama te zasady narusza. Zarówno postępowanie spadkodawcy (który chciał pobić córki w czasie gdy zgłosiły się po meble i zerwał z nimi kontakty) jak i pozwanego w stosunku do powódek ( nie zaprosił ich nigdy aby odwiedziły ojca i nie kontaktował się z nimi w sprawach dotyczących opieki nad ojcem, oraz nie informował powódek o jego pobytach w szpitalu), było naganne pod względem moralnym i etycznym. Nawet całkowite i długotrwałe zerwanie ze spadkodawcą przez uprawnionego do zachowku charakterystycznej dla stosunków rodzinnych więzi uczuciowej nie może stanowić podstawy do wydziedziczenia, jeżeli nastąpiło ono wyłącznie z winy spadkodawcy - nie można bowiem wywodzić dla siebie skutków prawnych ze swego niegodziwego zachowania ( tak Sąd Najwyższy w wyroku z 23.03.2018r. sygn.. I CSK 424/17, LEX). Powódki dążyły do odnowienia zaburzonych relacji rodzinnych, o czym dobitnie świadczy korespondencja w postaci listów i kart z życzeniami. Do odnowienia tych relacji nie doszło wyłącznie z uwagi na postawę spadkodawcy, który nie wykonał żadnego gestu mającego na celu nawiązanie kontaktu z córkami.

Zgodnie z art. 1000 par. 1 k.c., jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 30.01.2008r., sygn. III CSK 255/07, LEX, jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 k.c. Darowizna na rzecz pozwanego dokonana aktem notarialnym z 27.03.2008r. (k.24) wyczerpywała spadek i była obciążona na rzecz A. M. (1) prawem dożywotniego bezpłatnego zamieszkiwania w budynku mieszkalnym położonym na działce nr (...) o pow. 593m ² oraz prawem korzystania z budynków gospodarczych i działki a ponadto pozwany miał obowiązek zapewnić A. M. (1) bezpłatną opiekę i pomoc w chorobie. W związku z powyższym Sąd Apelacyjny dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego na okoliczność ustalenia wartości rynkowej udziału 5/8 części zabudowanej nieruchomości położonej w P., składającej się z działek (...) według stanu z chwili dokonania darowizny i cen aktualnych z uwzględnieniem, że nieruchomość obciążona była prawami określonymi w par. 6 umowy darowizny. Biegła J. S. sporządziła opinię, w której wskazała, że wartość udziału 5/8 w wyżej wymienionej nieruchomości po odjęciu wartości obciążeń wynosi 1.961.671 zł. ( k.299). Wartość obciążenia działki (...) służebnością osobistą wynosi 160.427 zł. ( k.295), wartość służebności gruntowej działki nr (...) wynosi 28.451 zł. (k.298), wartość służebności gruntowej działki nr (...) wynosi 24.951 zł.( k.299). Zatem łącznie wartość obciążeń to 213.829 zł. Pozwany w apelacji wartość obciążeń wycenił na 169.500 zł. ( k.243).

W ocenie Sądu Apelacyjnego opinia biegłej sporządzona jest fachowo i rzetelnie i brak jest podstaw do jej kwestionowania. Biegła na piśmie ustosunkowała się do zarzutów pozwanego ( k.351) i dodatkowo złożyła wyjaśnienia na rozprawie ( k.362) i Sąd Apelacyjny przyjął te wyjaśnienia za wystarczające. Biegła w przekonujący sposób wyjaśniła jakie czynniki wpłynęły na wzrost wartości nieruchomości. Dlatego, Sąd Apelacyjny pominął wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego na okoliczność wyceny służebności osobistej oraz dożywocia jako zmierzający jedynie do przedłużenia postępowania.

Z uwagi na wzrost wartości darowanej nieruchomości kwoty zasądzone tytułem zachowku przez sąd I instancji są znacznie niższe niż należny powódkom zachowek, który powinien wynosić 245.208,87 zł. na rzecz każdej z nich ( sąd I instancji zasądził kwoty po 184.750 zł.), jednak z uwagi na to, że apelację od wyroku sądu I instancji wniósł wyłącznie pozwany niedopuszczalne było rozszerzenie powództwa o zachowek ( wnioski pełnomocnika powódek nie mogły wywrzeć skutku prawnego). Orzeczenie na niekorzyść pozwanego było niedopuszczalne.

Mając powyższe na uwadze, brak było podstaw do obniżenia kwot zasądzonych na rzecz powódek przez sąd I instancji. Dlatego, Sąd Apelacyjny oddalił apelację w w/w części na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. przyjmując, że powódki przegrały w nieznacznej części.

SSA Ewa Kaniok