Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 listopada 2022 roku

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

Protokolant: st. sekretarz sądowy Anna Bańcerowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 listopada 2022 roku w W.

sprawy K. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z udziałem (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.

o wysokość podstawy wymiaru składek

na skutek odwołania K. W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 20 grudnia 2021 roku, nr (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdza, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i chorobowe K. W. z tytułu zatrudnienia u płatnika składek (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. od dnia 1 czerwca 2021r. wynosi 8.400 zł (osiem tysięcy czterysta złotych) miesięcznie.

sędzia Agnieszka Stachurska

UZASADNIENIE

K. W. w dniu 19 stycznia 2022r. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 19 stycznia 2022r., nr (...), wnosząc o jej zmianę poprzez uznanie, jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu zatrudnienia u płatnika składek (...) sp. z o.o., wynagrodzenia określonego w umowie o pracę ewentualnie o uchylenie zaskarżonej decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia organowi rentowemu.

W uzasadnieniu odwołania ubezpieczona wskazała, że począwszy od roku 2015 wykonywała pracę na rzecz (...) sp. z o.o. i (...) sp. z o.o., powiązanych osobowo i kapitałowo z płatnikiem składek. Spółki te prowadziły dokładnie taką samą działalność i w tym samym lokalu, co płatnik składek. Ubezpieczona pracowała tam przez kilka lat, ucząc się zawodu, poznając dokładnie know-how, w tym technologię oraz poznając kontrahentów płatnika, czego dowodem są załączone do odwołania dokumenty. W połowie ubiegłego roku właściciel (...) sp. z o.o. podjął decyzję o powołaniu (...) sp. z o.o. Spółka ta przejęła bez żadnych zmian działalność prowadzoną dotychczas przez (...) sp. z o.o. Jednocześnie w połowie roku prezes zarządu A. R. (1), który dotychczas sprawował nadzór nad działalnością wszystkich ww. spółek, zapadł na ciężką chorobę nowotworową. Wdrożony proces leczenia uniemożliwiał mu aktywność zawodową, zatem z uwagi na doświadczenie i okres pracy dla spółek, ubezpieczona otrzymała propozycję samodzielnego poprowadzenia spółki podczas procesu leczenia właściciela. W tym czasie samodzielnie prowadziła cały zakład, zajmowała się zaopatrzeniem, przyjmowaniem zamówień, wytwarzaniem produktów garmażeryjnych, wystawianiem dowodów dostaw, faktur, a także dostarczaniem produktów do odbiorców. Prowadziła również nabór pracowników, starając się przyuczyć ich do pracy. We wrześniu okazało się jednak, że jej stan nie pozwala na dalsze wykonywanie pracy. Jednocześnie stan zdrowia A. R. (1) uległ nieznacznej poprawie na tyle, że przy pomocy innego zatrudnionego pracownika był w stanie poprowadzić firmę.

Wskazując na powołane okoliczności, ubezpieczona podkreśliła, że ZUS nie wyjaśnił należycie okoliczności sprawy, opierając rozstrzygnięcie na błędnych założeniach, a nie faktach (odwołanie z dnia 12 stycznia 2022r., k. 3-6 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., a uzasadniając swe stanowisko wskazał, że K. W. od dnia 1 czerwca 2021r. została zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego przez płatnika składek (...) sp. z o.o. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Od dnia 1 września 2021r., a więc w krótkim czasie od zgłoszenia do ubezpieczeń, stała się niezdolna do pracy i wystąpiła z roszczeniem o wypłatę zasiłku chorobowego. W złożonych za ww. dokumentach rozliczeniowych ZUS RCA zostały wykazane podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne: od 06/2021r. do 08/2021r. - po 8.400,00 zł oraz od 09/2021r. do 10/2021r. - po 0,00 zł. Organ rentowy wskazał, że z pisemnych wyjaśnień płatnika składek oraz przedłożonych dokumentów wynika, że pomiędzy stronami została zawarta umowa o pracę na czas nieokreślony od 1 czerwca 2021r., w wymiarze czasu pracy wynoszącym 1/1 etatu, na stanowisku kierownika produkcji. W toku postępowania strony zostały wezwane do podania danych świadków mogących potwierdzić fakt świadczenia pracy przez K. W. na rzecz (...) Sp. z o.o. Płatnik składek w złożonych wyjaśnieniach wskazał listę kontrahentów, którzy mieli współpracować z ubezpieczoną bezpośrednio przy wykonywaniu obowiązków w ramach działań spółki. Ubezpieczona miała zajmować stanowisko kierownicze, z tym że (...) sp. z o.o., jako nowoutworzona spółka, od początku zarejestrowania zgłosiła jednego pracownika - K. W., a od 1 września 2021r. zatrudniony został drugi pracownik na 1/2 etatu z wykazaną podstawą wymiaru składek równą połowie minimalnego wynagrodzenia. Pracownik ten miał częściowo zastępować oraz przejąć obowiązki ubezpieczonej. Według organu rentowego podstawa wymiaru składek K. W. kształtuje się na wysokim poziomie, a bezpośrednio przed dokonaniem zgłoszenia przez płatnika składek ubezpieczona posiadała ochronę ubezpieczeniową z wykazaną podstawą wymiaru składek w wysokości 1.400,00 zł. na ¼ etatu. W ocenie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, wynagrodzenie ustalone w umowie o pracę zostało przyjęte przez strony tej umowy wyłącznie w celu uzyskania wyższych świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Zebrana dokumentacja i okoliczności sprawy nie uzasadniają takiego wynagrodzenia, dlatego zasadne jest obniżenie wysokości wynagrodzenia od dnia 1 czerwca 2021r. do kwoty obowiązującego minimalnego wynagrodzenia za pracę w przeliczeniu na okres miesiąca. Wobec powyższego decyzją z dnia 20 grudnia 2021r., jako prawidłową podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne K. W., ustalono kwotę 2.800,00 zł brutto.

Zdaniem organu rentowego, ustalenie wysokości wynagrodzenia ubezpieczonej nastąpiło z naruszeniem zasad współżycia społecznego, polegającym na świadomym osiągnięciu nieuzasadnionych korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych kosztem innych uczestników tego systemu. W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że umowa o pracę może być, w konkretnych okolicznościach, uznana za nieważną. Podstawą jest naruszenie zasad współżycia społecznego, polegające na świadomym osiąganiu korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych kosztem innych uczestników tego systemu. Zakład Ubezpieczeń Społecznych może więc kwestionować wysokość wynagrodzenia i ważność samej umowy o pracę, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że umowa nosi znamiona pozorności i pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego lub zmierza do obejścia prawa (odpowiedź na odwołanie z dnia 23 lutego 2022r., k. 16-17 a.s.).

Płatnik składek (...) sp. z o.o. przyłączył się do stanowiska ubezpieczonej K. W. (odpowiedź na odwołanie z dnia 10 kwietnia 2022r., k. 37-39 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. R. (1) od 2005r. zajmuje się produkcją wyrobów garmażeryjnych. Działalność o takim profilu realizował w (...) sp. z o.o. i (...) sp. z o.o., w których jest prezesem zarządu. Spółki te w różnych okresach zatrudniały od kilku do kilkunastu pracowników (zeznania A. R. (1), k. 147 a.s.).

K. W. ma wykształcenie podstawowe, posiada kwalifikacje nabyte w pracy w różnych firmach. W przeszłości prowadziła działalność gospodarczą i z tego tytułu była zgłoszona do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego w okresach od 24 stycznia 2012r. do 31 stycznia 2014r. oraz od 1 lutego 2014r. do 31 sierpnia 2015r. Ponadto realizowała umowy zlecenia:

- od 19 września 2012r. do 31 października 2012r. na rzecz (...) sp. z o.o.;

- od 1 stycznia 2015r. do 31 lipca 2015r. na rzecz (...) sp. z o.o.;

- od 23 września 2014r. do 31 grudnia 2014r. na rzecz (...) (...);

- od 22 kwietnia 2015r. do 30 kwietnia 2015r. na rzecz (...) s.c.;

- od 22 kwietnia 2015r. do 30 kwietnia 2015r. na rzecz S. B..

Następnie od 1 października 2015r. do 7 marca 2017r. K. W. była zatrudniona w (...) sp. z o.o. w wymiarze ¼ etatu, na stanowisku kucharki, z wynagrodzeniem w kwocie 438,00 zł brutto. W dniach 1 stycznia 2016r. i 1 stycznia 2017r. ubezpieczona i (...) sp. z o.o. podpisały aneksy do umowy o pracę, ustalając w aneksie z dnia 1 stycznia 2016r., że wynagrodzenie zasadnicze ubezpieczonej na dotychczasowym stanowisku będzie wynosiło 470,00 zł. Natomiast aneks z dnia 1 stycznia 2017r. podwyższał wynagrodzenie K. W. do kwoty 500,00 zł. Od dnia 8 marca 2017r. do dnia 31 grudnia 2018r. ubezpieczona była zatrudniona w (...) sp. z o.o. w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku kierownika produkcji, z wynagrodzeniem wynoszącym 3.800,00 zł brutto. Z kolei od 1 stycznia 2019r. do 31 maja 2021r. pracowała w wymiarze ½ etatu, na ww. stanowisku. W dniu 1 stycznia 2021r. strony podpisały aneks do umowy o pracę, ustalając, że od 1 stycznia 2021r., wynagrodzenie zasadnicze ubezpieczonej wynosić będzie 1.400,00 zł, zaś wymiar czasu pracy to będzie ½ etatu. Pozostałe warunki umowy nie uległy zmianie. W (...) sp. z o.o. i (...) sp. z o.o. K. W. zajmowała się produkcją wyrobów garmażeryjnych. Na początku pracowała jako kucharka i zapoznawała się z recepturami, a następnie w (...) sp. z o.o. awansowała na stanowisko kierownika produkcji (zaświadczenie z dnia 15 marca 2022r., k. 24 a.s.; zaświadczenie z dnia 15 marca 2022r., k. 25 a.s.; rachunki, k. 61-110 a.s.; umowa o pracę z dnia 8 marca 2017r., k. 156 a.s.; aneks do umowy o pracę z dnia 1 stycznia 2021r., k. 159 a.s.; świadectwo pracy z dnia 2 czerwca 2021r., k. 163 a.s.; aneks do umowy o pracę z dnia 1 stycznia 2016r., k. 173 a.s.; aneks do umowy o pracę z dnia 1 stycznia 2017r., k. 174 a.s.; umowa o pracę z dnia 1 października 2015r., k. 175 a.s.; informacja organu rentowego, k. 184 a.s.; dane ubezpieczonego o podstawach wymiaru składek, k. 185 - 204 a.s.; zeznania K. W., k. 146 a.s.; zeznania A. R. (1), k. 147 a.s.).

(...) sp. z o.o. z siedzibą w W. została zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym w dniu 19 stycznia 2021r. Prezesem zarządu spółki jest A. R. (1), natomiast 99% udziałów w spółce posiada jego syn A. R. (1). Przedmiot przeważającej działalności spółki to produkcja wyrobów garmażeryjnych, w tym wyrobów z mięsa, włączając wyroby z mięsa drobiowego. Spółka zajmuje się również obsługą podmiotów, szkoleniami i doradztwem restauracyjnym (wydruk z Krajowego Rejestru Sądowego, k. 40-42 a.s.; zeznania A. R. (1), k. 147 a.s.).

W okresie, kiedy rozpoczęła działalność (...) sp. z o.o., tj. w czerwcu 2021r., (...) sp. z o.o. i (...) sp. z o.o. nie prowadziły już działalności garmażeryjnej. (...) sp. z o.o. prowadziła jedynie podnajm lokalu w budynku przy ulicy (...) w W., który został podnajęty G. R. (1), (...) sp. z o.o. oraz (...) sp. z o.o. Wyposażenie zakładu, przystosowane do produkcji gastronomicznej, które dotychczas stanowiło własność (...) sp. z o.o., zostało przeniesione na rzecz (...) sp. z o.o., która to spółka w tym właśnie lokalu zaczęła prowadzić działalność garmażeryjno – produkcyjną o tożsamym przedmiocie co dotychczasowa działalność (...) sp. z o.o. G. R. (2), jako podnajemca, zobowiązał się do zatrudnienia na własny koszt kilku pracowników, którzy będą wykonywać prace na rzecz produkcji prowadzonej przez (...) sp. z o.o. w wymiarze nie większym niż 3 godziny dziennie na pracownika (porozumienie z dnia 6 maja 2021r., k. 43-44 a.s.; zeznania A. R. (1), k. 147- 148 a.s.; zeznania świadka G. R. (1), 211 – 212 a.s.).

W marcu 2021r. u A. R. (1) zdiagnozowano chorobę nowotworową i ze względu na wdrożone leczenie nowotworowe, nie był w stanie prowadzić spraw spółek, w których był prezesem zarządu. Poprosił więc o pomoc syna A. R. (1). Ten jednak z uwagi na wykonywanie zawodu adwokata, nie mógł podjąć się przejęcia zadań ojca. Wówczas A. R. (1) zaproponował K. W. poprowadzenie spraw spółki, była ona bowiem wieloletnim pracownikiem spółek i znała odbiorców, programy do wystawiania faktur, receptury, a nadto w przeszłości prowadziła własną działalność gospodarczą. Ponadto A. R. (2) sporządził testament, w którym przekazał spółkę (...) (skierowanie do szpitala z dnia 26 maja 2021r., k. 45 a.s.; protokół konsylium, wyniki badań, karty informacyjne, k. 46-60 a.s.; zeznania A. R. (1), k. 147-148 a.s.; zeznania świadka A. R. (1), k. 211-212 a.s.).

Od dnia 1 czerwca 2021r. K. W. została zatrudniona w (...) sp. z o.o. w W. w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku kierownika produkcji, za wynagrodzeniem 8.400,00 zł brutto miesięcznie. W dacie zawarcia umowy o pracę odbyła wstępne szkolenie BHP. Do jej obowiązków na ww. stanowisku należało przestrzeganie zasad BHP i higieny, utrzymywanie czystości w zakładzie, zaopatrzenie w surowce i materiały potrzebne do bieżącej produkcji, monitorowanie stanów magazynowych, uzgadnianie bieżących dostaw z odbiorcami produktów, produkcja wyrobów ściśle wg uzgodnionych receptur i składu, wystawianie dokumentów finansowych, dostaw i sprzedaży, współpraca z księgowością, dostawy wyrobów do odbiorców, a także dokonywanie wszelkich bieżących opłat. Pracę ubezpieczonej nadzorował syn płatnika składek A. R. (1), będący zarazem udziałowcem. Jego rola polegała na tym, że przyjeżdżał czasem do spółki i sprawdzał przepływy finansowe. Pozostałą część zadań związanych z produkcją na każdym jej etapie, a także wystawianie dokumentów czy też rozliczanie podnajemców, m.in. P. H., realizowała K. W.. Wcześniej tymi zadaniami w dużej części zajmował się A. R. (1). To on zapewniał zaopatrzenie, kontaktował się z odbiorcami, z księgowością, a także do niego należały rozliczenia podnajemców i prowadzenie dokumentacji (umowa o pracę z dnia 1 czerwca 2021r. - akta organu rentowego; zakres obowiązków do umowy z dnia 1 czerwca 2021r. - akta organu rentowego; karta wstępnego szklenia bhp - akta organu rentowego; orzeczenie lekarskie z dnia 31 maja 2021r. - akta organu rentowego; ramowy program szkolenia instruktażu ogólnego - akta organu rentowego; zeznania A. R. (1), k. 147-148 a.s.; zeznania K. W., k. 146 a.s.; zeznania świadka P. H., k. 212 a.s.).

W (...) sp. z o.o., poza K. W., nikt inny nie był zatrudniony. Spółka prowadziła produkcję garmażeryjną dzięki wsparciu pracowników G. R. (1), który zobowiązał się do tego w porozumieniu z 6 maja 2021r., w zamian za co odbierał produkty garmażeryjne z linii produkcyjnej. Ponadto małżonka A. B. R., z którą prezes zarządu (...) sp. z o.o. pozostaje w faktycznej separacji, wobec informacji o chorobie, zdecydowała się wesprzeć ww. spółkę. Również ona oddelegowała swoich pracowników do pomocy K. W. podczas procesu produkcji wyrobów garmażeryjnych. Ubezpieczona wszystkie te osoby musiała wprowadzić i przyuczyć do pracy, zapoznać z recepturami oraz nadzorować ich pracę. Pracy związanej z przyuczaniem było dużo, ponieważ była rotacja pracowników, którzy pomagali przy produkcji. Ubezpieczona pracowała w różnych godzinach, często od wczesnych godzin rannych. Wielokrotnie czas jej pracy był dłuższy niż godziny odpowiadające pełnemu etatowi (porozumienie z dnia 6 maja 2021r., k. 43-44 a.s.; zeznania K. W., k. 146v-147 a.s.; zeznania A. R. (1), k. 147-148 a.s.; zeznania świadka A. R. (1), k. 211-211v a.s.; zeznania świadka G. R. (1), k. 211v-212 a.s.; zeznania świadka B. R., k. 212 a.s.).

Od dnia 1 września 2021r. K. W. stała się niezdolna do pracy w związku z ciążą i wystąpiła z roszczeniem o wypłatę zasiłku chorobowego. W tym czasie A. R. (1), który poczuł się już lepiej, powrócił do wykonywania pracy. Poza tym od dnia 1 września 2021r. w spółce została zatrudniona L. B. na umowę o pracę, na stanowisku kucharki, na ½ etatu, za wynagrodzeniem 1.400,00 zł brutto. Do zadań L. B. należało wyłącznie realizowanie zadań związanych z produkcją żywności. Inne zadania, które wcześniej wykonywała K. W., przejął prezes zarządu spółki (umowa o pracę L. B. z dnia 1 września 2021r., k. 176 a.s.; zeznania A. R. (1), k. 148 a.s.; zeznania K. W., k. 146v-147 a.s.; zeznania świadka A. R. (1), k. 211-211v a.s.; zeznania świadka B. R., k. 212 a.s.).

Pismem z dnia 25 października 2021r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. zawiadomił strony o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie ustalenia prawidłowości zgłoszenia K. W. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i podstaw wymiaru składek na te ubezpieczenia z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek (...) sp. z o.o. (zawiadomienia o wszczęciu postępowania z dnia 25 października 2021r. - akta organu rentowego). W toku postępowania płatnik składek złożył dokumentację oraz wyjaśnienia, natomiast K. W. nie złożyła wyjaśnień w sprawie i nie złożyła dokumentów, do złożenia których była przez organ rentowy wzywana. W dniu 20 grudnia 2021r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wydał decyzję nr (...), w której stwierdził, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) K. W. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zawartej z płatnikiem składek (...) sp. z o.o. od 1 czerwca 2021r. stanowi kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym roku w przeliczeniu na okres miesiąca (decyzja z dnia 20 grudnia 2021r. - akta organu rentowego).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie powołanych dokumentów, a także w oparciu o zeznania ubezpieczonej K. W., prezesa zarządu (...) sp. z o.o. A. R. (1) oraz na podstawie zeznań świadków: A. R. (1), G. R. (1), B. R. oraz P. H..

Dokumenty, wymienione w części obejmującej ustalenia faktyczne, pozwoliły na ustalenie ogólnych warunków zatrudnienia ubezpieczonej w (...) sp. z o.o., zakresu jej obowiązków i wymiaru czasu pracy, jak również okoliczności związanych z powstaniem ww. spółki i chorobą prezesa zarządu A. R. (1). Nie były one kwestionowane przez strony i nie budziły również wątpliwości Sądu, wobec tego Sąd na ich podstawie dokonał ustaleń faktycznych.

Sąd dał wiarę zeznaniom stron oraz świadków: A. R. (1), G. R. (1), B. R. i P. H.. Ich zeznania w sposób zbliżony i spójny prezentują to, czym zajmowała się ubezpieczona w (...) sp. z o.o., a także przyczyny podwyższenia jej wynagrodzenia od 1 czerwca 2021r. Korespondują one z dowodami z dokumentów, które już w postępowaniu przed ZUS potwierdziły zakres wykonywanych przez ubezpieczoną czynności, stopień ich skomplikowania oraz zakres odpowiedzialności, który wiązał się przyjęciem przez nią większej liczby obowiązków w spółce.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie K. W. podlegało uwzględnieniu.

W zaskarżonej decyzji organ rentowy nie zakwestionował faktu wykonywania pracy przez K. W. na podstawie umowy o pracę na rzecz (...) sp. z o.o., a jedynie wysokość wynagrodzenia ustalonego przez strony od 1 czerwca 2021r. Organ rentowy skorzystał przy tym z prawa kontrolowania wysokości wynagrodzenia w zakresie zgodności z prawem i zasadami współżycia społecznego. Przedmiotem takiej kontroli może być prawidłowość i rzetelność obliczenia, potrącenia i płacenia składek. Zakład ma przy tym prawo badać zarówno tytuł zawarcia umowy, jak i ważność jej poszczególnych postanowień. Nie jest ograniczony do kwestionowania faktu wypłacenia wynagrodzenia we wskazanej kwocie, lecz może też ustalić stosunek ubezpieczenia społecznego na ściśle określonych warunkach. Potwierdził to wyraźnie Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 kwietnia 2005r. (II UZP 2/05), w której stwierdził, że w ramach art. 41 ust. 12 i 13 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych Zakład Ubezpieczeń Społecznych może zakwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa (art. 58 k.c.). Nadmierne podwyższenie wynagrodzenia pracownika w zakresie prawa ubezpieczeń społecznych może być bowiem ocenione jako dokonane z zamiarem nadużycia prawa do świadczeń. Wynika to z tego, że nadmiernemu uprzywilejowaniu płacowemu pracownika, które w prawie pracy mieściłoby się w ramach art. 353 ^{( 1)} k.c., w prawie ubezpieczeń społecznych, w którym pierwiastek publiczny zaznacza się bardzo wyraźnie, można przypisać - w okolicznościach każdego konkretnego wypadku - zamiar nadużycia świadczeń przysługujących z tego ubezpieczenia, albowiem alimentacyjny charakter tych świadczeń oraz zasada solidaryzmu wymagają, żeby płaca - stanowiąca jednocześnie podstawę wymiaru składki - nie była ustalana ponad granicę płacy słusznej, sprawiedliwej i zapewniającej godziwe utrzymanie oraz żeby rażąco nie przewyższała wkładu pracy, a w konsekwencji, żeby składka nie przekładała się na świadczenie w kwocie nienależnej ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 20 września 2012r., III AUa 420/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 16 października 2013r., III AUa 294/13).

Ustalenie w umowie o pracę rażąco wysokiego wynagrodzenia za pracę stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne może być w konkretnych okolicznościach uznane za nieważne z mocy art. 58 § 3 k.c. w związku z art. 300 k.p. jako dokonane z naruszeniem zasad współżycia społecznego. W konsekwencji nieważnością mogą być dotknięte jedynie uzgodnienia stron umowy dotyczące wynagrodzenia za pracę, przy zachowaniu ważności pozostałych postanowień umownych, ponieważ zgodnie z art. 58 § 3 k.c., jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2005r., II UK 16/05, OSNP 2006 nr 11-12, poz. 191, z dnia 9 sierpnia 2005r., III UK 89/05, OSNP 2006 nr 11-12, poz. 192, z dnia 6 lutego 2006r., III UK 156/05, Lex nr 272549 oraz z dnia 5 czerwca 2009r., I UK 19/09, LEX nr 515697).

Dokonując rozważań we wskazanym zakresie, należy pamiętać, że na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych ustalanie podstawy wymiaru składki z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy oparte jest na zasadzie określonej w art. 6 ust. 1 i art. 18 ust. 1 w związku z art. 20 ust. 1 i art. 4 pkt. 9, z zastrzeżeniem art. 18 ust. 2 ustawy systemowej. Zgodnie z tymi przepisami, podstawą składki jest przychód, o którym mowa w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, a więc wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne, a w szczególności wynagrodzenie zasadnicze, wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty i wszelkie inne kwoty, niezależnie od tego, czy ich wysokość została ustalona z góry, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych, na co wskazuje art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012r. poz. 361 ze zm.) Z tego względu dla ustalenia wysokości składek znaczenie decydujące i wyłączne ma fakt dokonania wypłaty wynagrodzenia w określonej wysokości. Należy jednak pamiętać, że umowa o pracę wywołuje skutki nie tylko bezpośrednie, dotyczące wprost wzajemnych relacji między pracownikiem i pracodawcą, lecz także dalsze, pośrednie, w tym w dziedzinie ubezpieczeń społecznych. Kształtuje ona bowiem stosunek ubezpieczenia społecznego, określa wysokość składki, a w dalszej kolejności prowadzi do uzyskania odpowiednich świadczeń. W konsekwencji przepis art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym oraz z przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.) - musi być uzupełniony w ramach systemu prawnego stwierdzeniem, że podstawę wymiaru składki ubezpieczonego będącego pracownikiem stanowi wynagrodzenie godziwe, a więc należne, właściwe, odpowiednie, rzetelne, uczciwe i sprawiedliwe, zachowujące cechy ekwiwalentności do pracy. Ocena godziwości wynagrodzenia wymaga uwzględnienia okoliczności każdego konkretnego przypadku, a zwłaszcza rodzaju, ilości i jakości świadczonej pracy oraz wymaganych kwalifikacji (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1999 roku, I PKN 465/99). Takie rozumienie godziwości wynagrodzenia odpowiada kryteriom ustalania wysokości wynagrodzenia z art. 78 § 1 k.p., który nakazuje ustalenie wynagrodzenia za pracę tak, aby odpowiadało ono w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że do oceny ekwiwalentności wynagrodzenia należy stosować wzorzec, który w najbardziej obiektywny sposób pozwoli ustalić poziom wynagrodzenia za pracę o zbliżonym lub takim samym charakterze, który będzie uwzględniał również warunki obrotu i życia społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2014r., I UK 302/13). Stąd też zasadne jest wskazanie, że ustalenie wynagrodzenia powinno nastąpić nie w oderwaniu od zakresu obowiązków, lecz w powiązaniu z nim. Wynagrodzenie powinno być adekwatne do rodzaju, charakteru oraz intensywności pracy wykonywanej przez pracownika oraz jego kompetencji.

W przedmiotowej sprawie, gdzie tylko wynagrodzenie ustalone w umowie o pracę zostało zakwestionowane przez organ rentowy, rolą Sądu była ocena postanowień umownych z punktu widzenia prawa ubezpieczeń społecznych i interesu publicznego, a więc nie tylko z punktu widzenia interesu pracownika (ubezpieczonego). Godziwość wynagrodzenia za pracę w prawie ubezpieczeń społecznych musi być bowiem interpretowana przy uwzględnieniu wymogu ochrony interesu publicznego oraz zasady solidarności ubezpieczonych.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych powziął wątpliwości co do rzeczywistych przyczyn ustalenia wynagrodzenia na poziomie zadeklarowanym w umowie o pracę z dnia 1 czerwca 2021r., dlatego jako adekwatne do wykonywanej pracy i godziwe ustalił wynagrodzenie K. W. odpowiadające kwocie minimalnego wynagrodzenia za pracę w danym roku kalendarzowym w przeliczeniu na okres miesiąca (w roku 2021 była to kwota 2.800 zł brutto). Powodem przeprowadzenia przez organ rentowy postępowania wyjaśniającego, które zakończyło się wydaniem zaskarżonej decyzji, był fakt, że w krótkim czasie od zgłoszenia do ubezpieczeń, K. W. stała się niezdolna do pracy. W orzecznictwie akcentuje się, że cel zawarcia umowy o pracę w postaci osiągnięcia świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie jest sprzeczny z ustawą, ale nie może to oznaczać akceptacji dla nagannych i nieobojętnych społecznie zachowań oraz korzystania ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych, przy zawarciu umowy o pracę na krótki okres przed zajściem zdarzenia rodzącego uprawnienie do świadczenia i ustalenia wysokiego wynagrodzenia w celu uzyskania świadczeń obliczonych od tej podstawy. Taka umowa o pracę w części ustalającej wynagrodzenie wygórowane i nieusprawiedliwione rzeczywistymi warunkami świadczenia pracy jest nieważna jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 18 października 2005r., II UK 43/05; wyrok Sądu Najwyższego z 12 lutego 2009r., III UK 70/08).

Mając na względzie zaprezentowaną argumentację, Sąd dokonał ustaleń faktycznych odnośnie charakteru pracy ubezpieczonej, zakresu jej obowiązków, intensywności wykonywanych zadań oraz innych kwestii, które mają wpływ na wysokość wynagrodzenia. Po dokonaniu ich analizy, Sąd stwierdził, że zaskarżona decyzja w zakresie, w jakim obniża ustaloną przez strony stosunku pracy podstawę wymiaru składek, nie mogła zostać oceniona jako zgodna z prawem. Wskazuje na to szereg okoliczności. Przede wszystkim należy zaakcentować, że ubezpieczona, zanim nawiązała stosunek pracy z (...) sp. z o.o., nie była wynagradzana na takim poziomie, który uzasadniałby przyjęcie jako adekwatnego wynagrodzenia minimalnego. Oczywiście w początkowym okresie pracy ubezpieczonej dla (...) sp. z o.o., kiedy ubezpieczona była kucharką i wykonywała prace produkcyjne, przyuczając się do wykonywania zadań, jej wynagrodzenie było stosunkowo niskie (przy ¼ etatu wynosiło maksymalnie 500 zł). Potem jednak, w miarę jak ubezpieczona stawała się coraz bardziej wykwalifikowanym pracownikiem i realizowała także inne zadania, jej stanowisko zmieniło się, a wynagrodzenie zostało podwyższone. Pracując w (...) sp. z o.o. od 8 marca 2017r., jako kierownik produkcji, K. W. otrzymywała wynagrodzenie wynoszące 3.800,00 zł brutto, podczas kiedy płaca minimalna to było wówczas 2.000 zł. W późniejszym czasie, od 1 stycznia 2021r. wynagrodzenie ubezpieczonej zmniejszyło się do kwoty 1.400,00 zł, w sytuacji, kiedy wymiar czasu pracy to była ½ etatu. To jednak nie może być podstawą do obniżenia wynagrodzenia, jakie ubezpieczona uzgodniła z pracodawcą od dnia 1 czerwca 2021r. Oceniając to wynagrodzenie trzeba pamiętać właśnie o tym, że ubezpieczona w przeszłości zarabiała znacznie więcej niż minimalne wynagrodzenie, a poza tym kluczowe w sprawie jest to, że kiedy zawierała umowę o pracę z (...) sp. z o.o. wstąpiły nowe okoliczności. Prezes zarządu tej spółki, który dotychczas wspomagał ubezpieczoną w wykonywaniu pracy, poważnie zachorował. W związku ze zdiagnozowaną u niego chorobą nowotworową musiał zostać poddany chemioterapii i wobec tego przez kilka miesięcy nie zajmował się prowadzeniem spraw spółki, co potwierdza dokumentacja medyczna oraz zeznania świadków, szczególnie małżonki i syna prezesa zarządu (...) sp. z o.o. Z zeznań tych wynika, że A. R. (1) z uwagi na poważną chorobę i leczenie nie pojawiał się w spółce, a w tym czasie wszystkie jego zadania przejęła K. W.. (...) spółki (...), który w spółce bywał czasami, jedynie kontrolował przepływy finansowe i nadzorował pracę ubezpieczonej, nie wykonywał natomiast zadań związanych z bieżącą działalnością spółki. To należało właśnie do K. W., która w związku z odmową A. R. (1) zajęcia się sprawami spółki, przejęła zadania produkcyjne i wszystkie inne związane z prowadzeniem spółki. W związku z tym pracodawca zaproponował jej odpowiednio wyższe wynagrodzenie, które zdaniem Sądu nie było niegodziwe i wygórowane. Świadczy o tym przede wszystkim zakres zadań, jakie ubezpieczonej powierzono. Ubezpieczona, poza tym że zajmowała się produkcją, tak jak wtedy gdy była kucharką, to prowadziła cały proces produkcyjny począwszy od zaopatrzenia w potrzebne produkty aż po dostarczenie towaru do odbiorców. W tym celu musiała pojechać na giełdę i zakupić oraz przywieść do zakładu potrzebne produkty, a tym wcześniej zajmował się prezes zarządu. W dalszej kolejności brała udział w produkcji żywności, robiąc to częściowo samodzielnie, a także nadzorując inne osoby, które wspomagały ją w procesie produkcji. Wcześniej osoby te musiała przeszkolić. Następnie do ubezpieczonej należał kontakt z odbiorcami, wystawianie dokumentów oraz załatwianie wszelkich spraw związanych z produkcją i obiegiem dokumentacji, w tym kontakty z księgowością. Ubezpieczona była też odpowiedzialna za sprawy rozliczeń z podnajemcami, których było kilku. Potwierdził to świadek P. H., jak i pozostałe osoby zeznające w charakterze świadków.

W związku z wykonywaniem wskazanych zadań zakres odpowiedzialności ubezpieczonej był duży. Ubezpieczona odpowiadała bowiem za produkcję, za dochowanie receptur oraz ogółem za wszystko, co decydowało o wyniku finansowym spółki. Przy tym, z uwagi na długi okres pracy w innych spółkach zajmujących się produkcją żywności, miała doświadczenie i kwalifikacje potrzebne do tego rodzaju pracy. Wprawdzie formalnie ubezpieczona ma wykształcenie podstawowe, ale praca, którą wcześniej wykonywała, pozwoliła jej nabyć takie kwalifikacje i umiejętności, które były potrzebne do realizowania zadań wskazanych przez pracodawcę. Ponadto, pracodawca darzył ją zaufaniem, o czym świadczy sporządzony przez A. R. (1) testament, mogła więc przejąć obowiązki, które wcześniej wykonywała w innych spółkach oraz wszystkie te, które wykonywał prezes zarządu. Kwota wynagrodzenia 8.400,00 zł nie jest w tej sytuacji wygórowana, szczególnie że ubezpieczona pracowała w bardzo różnych godzinach – często wcześnie rano, by zaopatrzyć zakład w produkty – oraz więcej niż ustalony z pracodawcą pełny etat. Z uwagi na to, że odpowiadała za pracę zakładu, za produkcję i ogółem za funkcjonowanie spółki, to świadczyła pracę w takim wymiarze, jaki był konieczny.

W ocenie Sądu, biorąc pod uwagę doświadczenie zawodowe oraz kwalifikacje ubezpieczonej, a także średnie zarobki na stanowisku kierownika produkcji, wynagrodzenie K. W. ustalone na poziomie 8.400,00 zł brutto nie jest wygórowane, ani też sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Ubezpieczona wykonywała zadania, które dawały jej podstawę do otrzymywania takiej kwoty wynagrodzenia, tym bardziej że w realiach wielkomiejskich, w obecnej sytuacji rynkowej, ww. kwota nie jest nadmiarowa. Nie można jej traktować jako takiej w rozważanym przypadku i porównywać do wynagrodzenia, które otrzymała zatrudniona w spółce (...), także i z tego względu, że K. W. nie jest pracownikiem początkującym, dopiero rozpoczynającym pracę zawodową, lecz wieloletnim pracownikiem płatnika składek. Ponadto, o ile w przypadku L. B. zadania, które wykonywała, koncentrowały się na produkcji żywności, to w przypadku K. W. miały znacznie szerszy wymiar. Ubezpieczona w rzeczywistości była osobą zarządzającą, a tym nie zajmowała się nowozatrudniona pracownica, szczególnie że prezes zarządu, z uwagi na poprawę samopoczucia, powrócił do pracy.

Z uwagi na wskazane okoliczności, zdaniem Sądu, stanowiska organu rentowego nie można było podzielić. Zaznaczyć należy, że w toku postępowania Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie przedstawił żadnych dowodów, które potwierdziłyby jego stanowisko, a argumentacja, którą zaprezentował w decyzji i w odpowiedzi na odwołanie, sprowadzała się właściwie do przedstawienia poszczególnych faktów dotyczących zatrudnienia ubezpieczonej bez pogłębionej analizy uwzględniającej w szczególności jej kwalifikacje, zakres obowiązków oraz zmianę ich ilości w stosunku do okresu, w którym ubezpieczona pracowała w wymiarze 1/2 etatu z wykazaną podstawą 1.400 zł brutto.

Mając na względzie powyższe, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. dokonał zmiany zaskarżonej decyzji, orzekając jak w sentencji wyroku.

sędzia Agnieszka Stachurska