Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE WYROKU

SĄDU OKRĘGOWEGO W SZCZECINIE Z 28 GRUDNIA 2022 ROKU

1.  Stanowiska procesowe stron.

1.1.  Powódka Przedsiębiorstwo (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości w P. (syndyk jako formalnie legitymowany wskutek podstawienia procesowego) domagała się zasądzenia od pozwanej Szpital w (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S., powództwem zmienionym pismem z 6 maja 2021 roku (karta 1072), 119.905,37 zł, na która składają się 86.177,76 zł stanowiące niezwrócone przez pozwaną wynagrodzenie powódki zatrzymane na poczet zabezpieczenia należytego wykonania umowy z 15 lutego 2012 roku o roboty budowlane, kwota 33.727,61 zł tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie powódce wynagrodzenia. Strony zawarły umowę, której przedmiotem była rozbudowa z nadbudową budynku kuchni szpitala w S. z wybudowaniem lądowiska wyniesionego dla helikopterów na części nadbudowanej. Kontrakt został zawarty w wyniku przeprowadzenia przetargu nieograniczonego na udzielenie zamówienia publicznego. Powód wykonał umowę, zabezpieczenie należytego wykonania umowy w formie pieniężnej zostało zatrzymane przez zamawiającą z wynagrodzenia powódki, przy czym 30% powinno być zwolnione w ciągu 15 dni po upływie okresu rękojmi, co przypadało na 15 stycznia 2017 roku. Pozwana nie zwróciła tej kwoty, odwołała się do potrącenia przed procesem, twierdząc, że 79.843,26 zł to część odszkodowania za szkodę wynikają z nienależytego wybudowania lodowiska (pęknięcia płyty, część szkody pokrył ubezpieczyciel OC projektantów), a 6.334,50 zł to odszkodowanie za szkodę związaną z wadliwym działaniem klimatyzacji. Stronie powodowej nie można jednak przypisać odpowiedzialności za pęknięcia płyty lądowiska i za awarię klimatyzacji. Obecny stan lądowiska jest wynikiem błędów projektowych, a nie błędów związanych z jego wykonywaniem. Błędy projektowe były tego rodzaju, że powódka nie mogła ich zweryfikować przy składaniu oferty. Suma odsetek ustawowych wynika z opóźnienia w płatnościach wynagrodzenia przez stronę pozwaną.

1.2.  Pozwana domagała się oddalenia powództwa i powództwem wzajemnym domagała się zasądzenia 84.422,74 zł tytułem zwrotu części kosztów związanych z usunięciem wad lądowiska, niepokrytych przez ubezpieczyciela projektantów.

Postanowieniem z 7 stycznia 2020 roku sąd zawiesił postępowanie wskutek ogłoszenia w toku procesu upadłości powódki i podjął postępowanie z powództwa głównego z udziałem syndyka masy upadłości powódki, jako zachowującego formalną legitymację procesową (karta 964).

Pozwana domagając się oddalenia powództwa odwołała się do potrącenia przed procesem kwoty 79.843,26 zł jako część odszkodowania za szkodę wynikają z nienależytego wybudowania lodowiska (część szkody pokrył ubezpieczyciel OC projektantów). Kwota 6.334,50 zł ma stanowić odszkodowanie za szkodę związaną z wadliwym działaniem klimatyzacji, w odpowiedzi na pozew nie odwołano się do potrącenia z tego tytułu, czynność ta wynika z twierdzeń powódki. Według pozwanej, wady płyty lądowiska wynikały nie tylko z błędnych rozwiązań projektowych, ale również z nieprawidłowo wykonanych prac budowlanych. W zakresie żądania 33.727,61 zł z tytułu odsetek pozwana podniosła, że zgodnie z treścią protokołu odbioru robót wykonawca odstąpił od dochodzenia roszczeń z tytułu nieterminowo zapłaconych faktur. W związku z bezskutecznym upływem terminu wyznaczonego na usunięcie wad pozwana zleciła naprawę innemu wykonawcy na koszt powódki, przy czym częściowa zapłata nastąpiła przez potrącenie wniesionego przez powódkę zabezpieczenia należytego usunięcia wad i usterek. Powódka poniosła również dodatkowe koszty niezbędne dla prawidłowego ustalenia zakresu i wartości prac naprawczych. Łącznie koszt usunięcia wad wyniósł 560.486 zł.

1.3.  Powództwem wzajemnym pozwana domagała się zapłaty 84.422,74 zł. Wskazując podstawę faktyczną zgłoszonego żądania twierdziła, że pozwana zleciła usunięcie wad lądowiska innemu wykonawcy, koszty te wyniosły 500.769 zł. Wskazano, że częściowa zapłata tej kwoty nastąpiła przez potrącenie, o którym mowa wyżej, w zakresie kwoty 79.843,26 zł. Jednocześnie pozwana podniosła, że celem usunięcia wad lądowiska dla helikopterów poniosła również dodatkowe koszty, które były celowe i niezbędne, obejmujące koszty sporządzenia ekspertyzy technicznej, opinii technicznej, projektu budowlano-wykonawczego, suplementu do projektu budowlano-wykonawczego, badań laboratoryjnych, nadzoru inwestorskiego, co czyni sumę 59.717 zł. Łączny koszt usunięcia wad wyniósł 560.486 zł (500.769 zł + 59.717 zł). Pozwana otrzymała odszkodowanie z tytułu odpowiedzialności cywilnej zawodowej inżynierów – projektantów lądowiska w wysokości 396.220 zł i po potrąceniu z wniesionego przez powódkę zabezpieczenia należytego usunięcia wad i usterek do zapłaty pozostaje kwota 80.422,74 zł.

1.4.  Wyrokiem częściowym z 17 maja 2021 roku, rozstrzygając o powództwie głównym, Sąd Okręgowy w Szczecinie uwzględnił niemal w całości powództwo główne, orzekł o kosztach procesu i o kosztach sądowych. Ustalenia faktyczne i ich ocena prawna stały się podstawą przyjęcia, że wyłączną odpowiedzialność za wady lądowiska ponoszą projektanci, a nie powódka, będąca wykonawcą. Pozwanej nie przysługuje więc roszczenie wzajemne z tytułu odszkodowania za nienależyte wykonacie zobowiązania przez powódkę. Potrącenie dokonane przez stronę pozwaną przed procesem nie wywołało zatem skutku w postaci umorzenia wierzytelności powódki. Apelacja pozwanej od wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 24 lutego 2022 roku i sprawie I AGa 119/21.

2.  Podstawa faktyczna wyroku.

2.1.  22 lutego 2011 roku pozwana zawarła z Ł. S. i P. J., wspólnikami spółki cywilnej (...), umowę, na podstawie której Ł. S. i P. J. zobowiązali się do wykonania kompletnej dokumentacji projektowo kosztorysowej rozbudowy Szpitala w S. polegającej na budowie lądowiska wyniesionego dla helikopterów zlokalizowanego na budynku kuchni. Przedmiot umowy obejmował: projekt budowlany (…), projekty wykonawcze – branżowe w niezbędnym zakresie (…), specyfikację techniczną wykonania i odbioru robót budowlanych i instalacyjnych dla branż i rodzajów robót w niezbędnym zakresie (…), przedmiary robót obejmujące opis robót i obmiar robót służące do przeprowadzenia postępowania przetargowego na wykonanie lądowiska (…), kosztorysy inwestorskie (…), informacje dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ( (...)) dla niezbędnych branż (…), inne opracowania i uzgodnienia niezbędne do realizacji lądowiska (…). (dowód: kopia umowy z 22 lutego 2011 roku z aneksem nr (...), karty 45 – 47).

2.2.  15 lutego 2012 roku strony zawarły umowę nr (...), której przedmiotem było wykonanie robót budowlanych obejmujących nadbudowę budynku kuchni Szpitala w S. wraz z wybudowaniem lądowiska wyniesionego dla helikopterów na części nadbudowanej. Termin realizacji ustalono na 16 grudnia 2013 roku (§ 4 ust. 3). Zamawiający zobowiązany był m.in. do przekazania dokumentacji projektowej, która stanowiła podstawę zleconych robót w terminie 7 dni od podpisania umowy, na którą składały się: projekty budowlane, decyzje właściwych organów niezbędne do realizacji przedmiotu umowy (§ 6 ust. 1 pkt 1).

W § 7 ust. 1 strony umówiły się, że wynagrodzenie za wykonanie zamówienia wyniesie 14.676.643,86 zł brutto. Zgodnie z § 12 ust. 1 na wykonane roboty wykonawca udzieli zamawiającemu:

a)  gwarancji jakości na okres 36 miesięcy od daty odbioru końcowego,

b)  rękojmi za wady wykonania robót na okres 36 miesięcy od daty odbioru końcowego.

Wykonawca zobowiązany był do usunięcia wady fizycznej w wykonanych robotach, jeżeli te ujawnią się w ciągu terminu określonego w gwarancji (ust. 3). W przypadku nieusunięcia wad w ustalonym terminie zamawiający mógł naliczyć karę umowną zgodnie z § 11 umowy oraz powierzyć usunięcie wad osobie trzeciej na koszt i ryzyko wykonawcy (ust. 5).

Stosownie do § 13 ust. 1 wykonawca zobowiązał się wnieść zabezpieczenie należytego wykonania umowy najpóźniej w dniu jej zawarcia w wysokości stanowiącej 2% wynagrodzenia brutto tj. 293.532,88 zł w formie gwarancji ubezpieczeniowej. Strony postanowiły, że 70% sumy gwarancji zostanie zwolnione wykonawcy w ciągu 30 dni po odbiorze końcowym robót, natomiast 30%, co stanowi 88.059,86 zł. pozostać miało do dyspozycji zamawiającego, jako zabezpieczenie z tytułu rękojmi za wady wykonanych robót i miało zostać zwrócone w ciągu 15 dni po upływie okresu rękojmi, tj. 36 miesięcy licząc od daty podpisania protokołu końcowego odbioru robót (ust. 2). (dowód: odpis umowy nr (...) z 15 lutego2012 roku, karty 16 – 22 wraz z odpisem aneksu nr (...), karty 23 – 23 verte oraz odpisem aneksu nr 4 karta 28, kopia SIWZ karty 29 - 41).

2.3.  Aneksem nr (...) z 3 września 2013 roku strony zmieniły treść § 7 ust. 1 umowy z 15 lutego 2011 roku ustalając wynagrodzenie ryczałtowe należne wykonawcy za wykonanie przedmiotu umowy w wysokości 14.104.050,91 zł brutto. (dowód: odpis aneksu, karta 27).

2.4.  G. lądowiska wykonana jest z płyt prefabrykowanych TT, na nich znajduje się warstwa zbrojonego nadbetonu, z następnie kolejna, spadkowa warstwa betonu. 11 października 2012 roku projektant Ł. S. wpisem w dzienniku bodowy potwierdził prawidłowe wykonanie zbrojenia nadbetonu płyty lądowiska. Tego samego dnia prawidłowość wykonania zbrojenia także potwierdził inspektor nadzoru E. Ł. (dowód: odpis dziennika budowy nr (...), strona 26, zeznania świadka J. J. na rozprawie 19 stycznia 2019 roku, 01:03:31, zeznania świadka W. M. na rozprawie 19 stycznia 2019 roku, 01:21:02, karta 778 verte, zeznania świadka A. P. na rozprawie 19 stycznia 2019 roku, 03:29:14, karta 782).

2.5.  N. oraz beton spadkowy, stanowiący warstwę wierzchnią nadbetonu, były właściwie pielęgnowane, wykonawca wykonał w odpowiedni czasie dylatacje w betonie spadkowym. (dowód: zeznania świadka J. J. na rozprawie 17 stycznia 2019 roku, 00:20:30-00:30:33, karta 777, zeznania świadka W. M. na rozprawie 17 stycznia 2019 roku, 00:28:06, karta 778 verte, zeznania świadka A. P. na rozprawie 19 stycznia 2019 roku, 03:36:33 karta 782).

2.6.  Na płycie lądowiska w betonie spadkowym pojawiły się pęknięcia, część z nich miała charakter przelotowy, przez beton konstrukcyjny. Opracowano program naprawczy, polegający między innymi na wykonaniu nacięć w betonie spadkowym, co zrealizowano po zamontowaniu puszek oświetleniowych. Część nacięć wykonano w miejscu istniejących pęknięć, część w innych miejscach. Z tej przyczyny część nacięć nie styka się z puszkami oświetleniowymi. (dowód: zeznania świadka A. P. na rozprawie 19 stycznia 2019 roku, 03:29:14, karta 783, zeznania świadka R. K. na rozprawie 4 kwietnia 2019 roku, 00:06:41, karta 847 verte).

2.7.  Od 16 do 31 grudnia 2013 roku przeprowadzano czynności odbioru końcowego inwestycji. W treści protokołu wskazano szereg usterek w zakresie piwnicy, klatki schodowej zewnętrznej, wewnętrznej, parteru budynku, I, II i III piętra, lądowiska dla helikopterów. Zamawiający nie dokonał odbioru, wyznaczając jednocześnie termin usunięcia wad na 31 grudnia 2013 roku. Tego dnia komisja kontynuowała czynności odbiorowe. Wskazano, że przedmiot umowy został wykonany w terminie umownym tj. do 16 grudnia 2013 roku oraz że do 31 grudnia 2013 roku usunięto usterki wykazane w części IV protokołu, do usunięcia części usterek wyznaczono termin do końca stycznia 2014 roku. Strony potwierdziły należyte wykonanie umowy. Na końcu 25 strony protokołu znajduje się sformułowanie: „Wykonawca oświadcza, że odstępuje od dochodzenia roszczeń z tytułu nieterminowo zapłaconych faktur”. Protokół ze strony wykonawcy podpisali R. K., W. M., A. P., J. J.. Żadna z tych osób nie była umocowana do dokonywania czynności prawnych w imieniu spółki ani upoważniona do jednoosobowej reprezentacji. (dowód: kopia protokołu odbioru końcowego karty 48 – 61 verte).

2.8.  Przyczyną pęknięć lądowiska są wyłącznie błędy projektowe. Projektant w ogóle nie przeanalizował układu statycznego płyty lądowiska pod kątem przyjętych założeń projektowych, w wyniku czego nie zaprojektował tej płyty w sposób zapewniający jej poprawną pracę jako układu wieloprzęsłowego (karta 994). Przyjęto, że konstruktorzy nie uwzględnili w obliczeniach obciążeń termicznych dla płyty lądowiska oraz nie zawarli wyciągu z obliczeń statycznych dotyczących płyty lądowiska, w szczególności nie wskazano przyjętego w obliczeniach schematu statycznego (karta 994). Biegły przyjął, że dokumentacja projektowa w zakresie płyty lądowiska zawiera liczne błędy oraz braki, co dotyczy projektu wykonawczego oraz treści (...) opracowanych przez autora projektu. W wyniku błędów projektowych wystąpiły pęknięcia. Projekt nie zawiera właściwie dobranego zbrojenia nadbetonu zespalającego prefabrykowane płyty dwużebrowe TT z tym nadbetonem oraz zapewniającego właściwą pracę konstrukcji. Za błąd projektowy uznano również brak wskazówek technologicznych, między innymi w zakresie kolejności betonowań, sposobu pielęgnacji betonu, nie przeanalizowano skurczu betonu, wpływu tego zjawiska na podział dylatacjami pozornymi. Błędem projektowym ze strony architekta był dobór sztywnej, nieodpowiedniej dla rodzaju obiektu, powłoki epoksydowej stanowiącej nawierzchnię lądowiska. Przyczyna powstania zarysowań lądowiska są błędy projektowe. Odpowiedzialność za zaistniałą sytuację ponosi projektant. (dowód: pisemna opinia biegłego sądowego M. S., karty 994, 1006-1007, 1012).

2.9.  W lipcu 2014 roku na zlecenie pozwanej wykonana została ekspertyza techniczna dotycząca przyczyn powstania oraz sposobu zabezpieczenia zarysowań płyty lądowiska helikopterów oraz ocena dokumentacji technicznej. Przyjęto, ze rozwiązania konstrukcyjne i materiałowe są poprawne. (dowód: odpis opinii, karty 336-378).

2.10.  20 września 2014 roku na zlecenie powódki opracowano opinię naukowo – techniczną dotyczącą ustalenia przyczyn powstania oraz sposobu zabezpieczenia zarysowań płyty lądowiska. Przyjęto, że główną przyczyną pęknięć jest wadliwie wykonany projekt konstrukcyjny płyty lądowiska. (dowód: odpis opinii karty 93 – 107).

2.11.  W grudniu 2014 roku na zlecenie pozwanej sporządzony został projekt budowlano-wykonawczy przeprowadzenia prac naprawczo-zabezpieczających lądowiska dla helikopterów. (dowód: odpis projektu z suplementem, karty 407 – 484).

2.12.  W sierpniu 2015 roku na zlecenie pozwanej sporządzona została opinia techniczna dotycząca przyczyn powstania pęknięć, zarysowań płyty lądowiska dla helikopterów ze sposobem zabezpieczenia i usunięcia wad. Przyjęto błędy konstrukcyjne oraz zaniechanie lub niewłaściwą pielęgnację betonu i zaniechanie wykonania dylatacji pozornych we właściwym czasie. (dowód: odpis opinii karta 272, karty 214 – 334).

2.13.  22 lutego 2016 roku Towarzystwo (...) spółka akcyjna w W. przyznała pozwanej odszkodowanie w wysokości 396.220 zł z tytułu ubezpieczenia OC zawodowego inżynierów (kwota 191.110 zł z OC projektanta P. J. oraz kwota 191.110 zł z OC projektanta Ł. S.). W decyzji stwierdzono, że przyczyną pęknięć są błędy projektowe i błędy wykonawcze, do tych ostatnich zaliczono niewłaściwą pielęgnację betonu, zaniechanie wykonania dylatacji pozornych we właściwym czasie, ułożenie zbrojenia nadbetonu niezgodnie z projektem (dowód: kopie decyzji z 22 lutego 2016 roku, karty 495 – 500, przyczyny pęknięć wymieniono na karcie 496).

2.14.  17 listopada 2014 roku powódka wystawiła pozwanej notę obciążeniową nr (...) z tytułu odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie szczegółowo wymienionych faktur VAT na 33.727,61 zł. W odpowiedzi pozwana w piśmie z 8 grudnia 2014 roku odmówiła zapłaty wskazując, że w protokole z 16 grudnia 2013 roku osoby umocowane do reprezentacji powódki złożyły wiążące oświadczenie, iż odstępują od dochodzenia roszczeń z tytułu nieterminowo zapłaconych faktur. Z tego względu pozwana uznała roszczenie w tym zakresie za nieuzasadnione. (dowód: odpis noty nr (...), karta 117, odpis pisma z 17 listopada 2014 roku wraz z kopią potwierdzenia odbioru, karty 115 – 116, kopia pisma z 8 grudnia 2014 roku, karta 166).

2.15.  W piśmie z 22 grudnia 2014 roku powódka wskazała, że spółka nie złożyła oświadczenia woli w zakresie zrzeczenia się roszczeń, a wszelkie ewentualne oświadczenia, którym Szpital chce przypisać cechy zrzeczenia się roszczenia, wobec niewłaściwej reprezentacji spółki, są nieważne. (dowód: odpis pisma z 22 grudnia 2014 roku, karty 164 – 165).

2.16.  Pozwana zapłaciła należności stwierdzone fakturami wystawianymi po zakończeniu określonego etapu prac z opóźnieniem powodującym powstanie odsetek ustawowych za opóźnienie w wysokości 33.727,61 zł. (fakt przyznany przez stronę pozwaną na podstawie art. 230 k.p.c.).

2.17.  2 sierpnia 2016 roku pozwana zleciła naprawę wad lądowiska P. (...). (...) spółce jawnej w K. na koszt powódki. 29 września 2016 roku wykonawca wystawił fakturę VAT nr (...) na kwotę 500.769 zł. (dowód: odpis faktury, karta 591).

2.18.  W piśmie z 7 grudnia 2016 roku pozwana, w związku z bezskutecznym upływem terminu wyznaczonego na usunięcie wad w postaci robót naprawczo-zabezpieczających lądowiska dla helikopterów, złożyła powódce oświadczenie o potrąceniu kwoty 79.843,26 zł, którą powódka wniosła tytułem zabezpieczenia usunięcia wad i usterek z przysługującą pozwanej wierzytelnością w kwocie 164.266 zł, na którą składa się koszt usunięcia wad i usterek 560.486 zł pomniejszony o kwotę uzyskanego przez pozwaną odszkodowania z OC projektantów w kwocie 396.220 zł. Wskazano, że do zapłaty na rzecz pozwanej pozostaje kwota 84.422,74 zł. W odpowiedzi powódka w piśmie z 28 grudnia 2016 roku zakwestionowała skuteczność oświadczenia o potrąceniu i wezwała jednocześnie do zapłaty 79.843,26 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie tytułem zwrotu zatrzymanych kwot. (dowód: odpis pisma z 28 grudnia 2016 roku, karty 70 – 70 verte, kopia pisma z 7 grudnia 2016 roku, karty 71 – 71 verte).

3.  Ocena materiału dowodowego i podstawa prawna wyroku.

3.1.  Badając skuteczność potrącenia wierzytelności powódki wzajemnej z wierzytelnością pozwanej wzajemnej Sąd Okręgowy w prawomocnym wyroku częściowym przyjął, w znaczeniu dokonał prawnej oceny ustalonego stanu faktycznego, że powódce wzajemnej nie przysługuje roszczenie objęte zarzutem potrącenia informacyjnym (powstałym wskutek potrącenia przed procesem). Ocena ta była wynikiem wnioskowania dokonanego w oparciu o ustalenia faktyczne i wnioski opinii biegłego sądowego, z których wynikało, że odpowiedzialność za pęknięcia płyty lądowiska ponoszą wyłącznie projektanci, a nie powódka. Rozstrzygnięto o zasadności roszczenia o zapłatę wynagrodzenia przyjmując bezskuteczność potrącenia, zatem nieskuteczność zarzutu merytorycznego. Przedmiot tego zarzutu, wierzytelność wzajemna powódki wzajemnej, w rozmiarze przekraczającym ów zarzut jest przedmiotem powództwa wzajemnego. Powstaje więc zagadnienie, czy oceny prawne i ustalenia sądu poczynione w wyroku częściowym obejmującym rozstrzygnięcie w przedmiocie powództwa głównego w opisanych okolicznościach wywołuje skutek prawomocności materialnej w znaczeniu pozytywnym, o jakim mowa w art. 365 k.p.c. w postępowaniu z powództwa wzajemnego. Ujmując zagadnienie w innym sposób, należy odpowiedzieć na pytanie, czy możliwe jest z odwołaniem się do mocy wiążącej wyroku ograniczenie rozstrzygnięcia wyłącznie do odwołania się prawomocnego „ustalenia”, że odpowiedzialność za szkodę nie ponosi powódka, a projektanci, więc w logicznej konsekwencji, powódce wzajemnej nie przysługuje roszczenie odszkodowawcze, ani przedstawione do potrącenia ani będące przedmiotem powództwa wzajemnego.

3.2.  Zagadnienie mocy wiążącej orzeczeń (art. 365 k.p.c.) powinno być powiązane z powagą rzeczy osadzonej (art. 366 k.p.c.) już nie tylko z racji najczęściej w piśmiennictwie przyjmowanej wspólnoty terminologicznej, wyrażanej się wspólnym mianem prawomocności materialnej, z rozróżnieniem aspektu pozytywnego i negatywnego. Istotność mocy wiążącej orzeczenia ujawnia się przede wszystkim w innym postępowaniu kształtując rozstrzygnięcie, a powaga rzeczy osądzonej wyklucza ponowne badanie tej samej kwestii materialnoprawnej i prowadząc do odrzucenia pozwu chroni w ten sposób ostateczność i stabilność rozerznięcia ( bis de eadem re ne sit actio). Prawomocność materialna w aspekcie negatywnym zakłada tożsamość stron i przedmiotu procesu, a w aspekcie pozytywnym tożsamość stron i odmienny przedmiot postępowania. Wyrokiem częściowym orzeczono pozytywnie o wynagrodzeniu powódki, przedmiotem tego rozstrzygnięcia było roszczenie procesowe, żądanie uzasadnione podstawa faktyczną, są dnie orzekła o zarzutach merytorycznych zgłaszanych przez pozwaną (powódkę wzajemną), mimo że stanowiły one przesłankę rozstrzygnięcia i jeden z elementów stanu faktycznego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie powtarzano, że ocena sądu nieskuteczności zarzutów materialnoprawnych prowadząca do uwzględnienia powództwa nie jest objęta powagą rzeczy osądzonej (np.: wyrok SN z 6.08.1971 r., II CR 287/71, postanowienie SN z 25.03.2015 r., II CSK 226/14, wyrok SN z 15.01.2015 r., IV CSK 181/14) przyjmując, że ocena ta, kwalifikowana nawet jako rozstrzygnięcie kwestii wstępnej, wynika z uzasadnienia orzeczenia, a nie z jego sentencji. Przedmiotem prawomocności materialnej jest ostateczny rezultat rozstrzygnięcia, a nie przesłanki, które do niego doprowadziły i sąd nie jest związany zarówno ustaleniami faktycznymi poczynionymi w innej sprawie, jak i poglądami prawnymi wyrażonymi w uzasadnieniu zapadłego w niej wyroku. Wąskie ujęcie zakresu mocy wiążącej prawomocnego wyroku przeważa w nowszym piśmiennictwie i zdecydowanie dominuje w orzecznictwie. W wyroku Sądu Najwyższego z 15.01.2015 r., IV CSK 181/14 przyjęto, że wynikająca z art. 365 § 1 k.p.c. moc wiążąca wyroku dotyczy związania sentencją, a nie uzasadnieniem wyroku innego sądu, czyli przesłankami faktycznymi i prawnymi przyjętymi za jego podstawę, gdyż zakresem prawomocności materialnej jest objęty tylko ostateczny wynik rozstrzygnięcia, a nie jego przesłanki (por. także szeroko cytowane tam orzecznictwo). W wyroku Sądu Najwyższego z 13.05.2021 r. ( (...) 73/21) przyjęto, że wynikająca z art. 365 § 1 k.p.c. moc wiążąca wyroku nie tworzy stanu związania innych sądów ustaleniami faktycznymi lub ocenami prawnymi, które legły u podstaw wydanego wcześniej orzeczenia dotyczącego tego samego stosunku prawnego. Przywołany przepis dotyczy wyłącznie ściśle rozumianego przedmiotu rozstrzygnięcia, wyrażonego w sentencji zapadłego w sprawie orzeczenia. W postanowieniu z 12.05.2022 r. (I CSK 489/22) stwierdzono, że moc wiążąca orzeczenia nie rozciąga się na kwestie prejudycjalne, które sąd przesądził, dążąc do rozstrzygnięcia o żądaniu. Nie jest pożądana sytuacja, w której analogiczne stany faktyczne zostaną odmiennie ocenione przez różne sądy, ale ograniczenie swobody jurysdykcyjnej sądu oraz odstąpienie od zasady bezpośredniości i swobodnej oceny dowodów, nie znajduje dostatecznych podstaw w art. 365 § 1 k.p.c., który dopuszcza rozbieżność ocen między sądami, w rozstrzyganiu kwestii wstępnych poza związaniem sentencją (por. postanowienie SN z 11.03.2022 r., III CZ 128/22 i orzecznictwo szeroko tam cytowane). W niektórych przypadkach ze względu na ogólność rozstrzygnięcia wyrażonego w sentencji orzeczenia okoliczności objęte uzasadnieniem mogą służyć do sprecyzowania zakresu mocy wiążącej tego rozstrzygnięcia, czyli granic jego prawomocności materialnej (por. np.: wyrok SN z 15.02.2007 r., II CSK 452/06, z 13.10.2005 r., I CK 217/05). Wąskie rozumienie prawomocności materialnej nakazuje przyjąć, że sąd obecnie rozpoznając sprawę z powództwa wzajemnego nie jest związany ustaleniem dokonanym w poprzednim procesie, że powódka nie ponosi odpowiedzialności za szkodę, ponieważ stanowiło to jedynie ustalenie faktyczne prowadzące do zasądzenia roszczenia o wynagrodzenia. Jest to jednocześnie ustalenie faktyczne, że powódce wzajemnej nie przysługuje roszczenie o odszkodowanie, jednak wynikające z uzasadnienia wyroku, a nie z jego sentencji. Moc wiążąca nie rozciąga się na motywy orzeczenia, a jedynie na jego sentencję i z tej przyczyny sprawa z powództwa wzajemnego podlega rozpoznaniu bez odwołania się do art. 365 k.p.c. Nie oznacza to jednak, że ponownie oceniając ten sam materiał dowodowy Sąd wyprowadził inne wnioski, niż wyrażone w uzasadnieniu wyroku częściowego.

3.3.  Przedmiotem powództwa wzajemnego jest kontraktowe roszczenie odszkodowawcze oparte na twierdzeniu, że pozwana wzajemne nienależycie wykonała zobowiązanie (art. 471 k.c.). Roszczenie z tytułu szkody powstałej na skutek naprawienia przez powódkę wzajemną systemu klimatyzacji i zasilacza (...) nie jest przedmiotem powództwa wzajemnego, ponieważ zostało przedstawione do potrącenia z roszczeniem dochodzonym przez powódkę (wyjaśnienia pełnomocnika powódki wzajemnej na rozprawie 17 stycznia 2019 r., k. 776 v.). Wyłączną przyczyną pęknięć płyty lądowiska i innych niekorzystnych zjawisk w niej występujących były błędy projektowe, co w logicznej konsekwencji wyłącza odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanej wzajemnej i decyduje o bezzasadności powództwa. Spór ogniskował się wokół kwestii, czy pęknięcia płyty lądowiska były wynikiem błędów projektowych, czy błędów wykonawczych, czy ich obu. Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia tej kwestii ma opinia biegłego sądowego, z której wynika, że przyczyną pęknięć płyty lądowiska są wyłącznie błędy projektowe. Materiał dowodowy sprawy nie daje podstaw do ustalenia, że wykonawca przyczynił się do powstania wad.

3.4.  Z opinii biegłego sądowego wynika, że przyczyną pęknięć płyty lądowiska są błędy projektowe, a nie wykonawcze, przy czym kwestia prawidłowego wykonania nadbetonu (betonu konstrukcyjnego) oraz pielęgnacji betonu należy do ustaleń faktycznych sądu. Są to dwie okoliczności, z którymi pozwana wiąże odpowiedzialność wykonawcy. Biegły nie łączy pęknięć płyty lądowiska ze sposobem wykonania zbrojenia nadbetonu ani sposobem pielęgnacji betonu, co jednoznacznie wynika z punktu 6.3.1. opinii. Odpowiadając na pytania pełnomocnika pozwanej biegły jednoznacznie stwierdził, że przyczyną zarysowań płyty lądowiska są błędy projektowe (karta 1012). Biegły nie przyjął zatem, że słuszność wniosku o przyczynach pęknięć płyty lądowiska uzależniona jest od założenia faktycznego, że zbrojenie nadbetonu wykonano prawidłowo oraz że prawidłowo pielęgnowano beton i wykonano we właściwym czasie dylatacje. Brak sugerowanych błędów wykonawcy wynika z innych dowodów, co zostanie niżej omówione.

3.5.  Dowód z opinii biegłego jest wiarogodny, wnioski są logicznie uzasadnione i poparte wiedzą specjalistyczną. Biegły przyjął, że zbrojenie nadbetonu zostało wykonane zgodnie z projektem, co ma wynikać w szczególności z zapisów w dzienniku budowy (karta 1008). 11 października 2012 roku projektant Ł. S. wpisem w dzienniku budowy potwierdził prawidłowe wykonanie zbrojenia nadbetonu płyty lądowiska. E. Ł., inspektor nadzoru również stwierdził prawidłowość robót w tym zakresie (dziennika budowy nr (...), strona 26). Nie sposób przyjąć, aby osoby odpowiedzialne za sposób wykonania płyty lodowiska dokonały wpisów w dzienniku budowy, działając z ramienia różnych uczestników procesu budowlanego, stwierdzając nieprawdziwe okoliczności. Z materiału dowodowego sprawy nie wynika, aby istniały jakiekolwiek przyczyny, które mogłyby powodować poświadczenie przez te osoby nieprawdy. W zakresie rozważanego faktu bez znaczenia pozostają zeznania konstruktora Ł. S., który na pytanie, czy zbrojenie nadbetonu zostało zgłoszone do odbioru i wykonane zgodnie z projektem oświadczył, że nie był osobą odpowiedzialną za odbiór i nie do niego zgłaszano wykonanie tej części robót (karta 922). Ł. S. jest konstruktorem, którego odpowiedzialność za wady do projektu przyjął jego ubezpieczyciel odpowiedzialności cywilnej, w zeznaniach nie przyznał się jednak do błędów, a usiłował je zmniejszyć albo wyeliminować. Stwierdził to w oderwaniu od bezspornych dla niego, ponieważ stwierdzonych wcześniej opiniami ubezpieczyciela, błędów projektowych. W zakresie ustalenia, że zbrojenie nadbetonu wykonano w sposób prawidłowy, wiarygodnym dowodem pozostają wpisy w dzienniku budowy przy braku dowodów przeciwnych, których rola polega na podważeniu wiarygodności dowodów głównych wskazywanych przez stronę powodową w tej sytuacji procesowej. Fakt, że zbrojenie nadbetonu było sprawdzone i odebrane przez projektanta wynika z zeznań świadka J. J. (karta 777), W. M. (karta 779), który twierdzi, że projektant był w dniu, kiedy wykonywano zbrojenie i wypowiedział się co do jego poprawności. Ponadto, według relacji tego świadka, E. Ł. miał widzieć zbrojenie przed betonowaniem, co potwierdził w dzienniku budowy. Według zeznań A. P., kierownika budowy, (karta 781 verte) „projektant przyjeżdżał na każdy odbiór zbrojenia. (...). Zgłosiłem do odbioru zbrojenie i zostało ono odebrane”. (karta 782).

3.6.  W kontekście jednoznacznej opinii biegłego oraz zeznań wymienionych świadków, obserwatorów procesu budowlanego, zeznania świadka E. K. nie mogą być podstawą ustaleń. Świadek przekazuje własne przypuszczenia odnośnie przyczyn pęknięcia powierzchni lądowiska. Sugestia, że dylatacje wykonano kilka miesięcy po wylaniu betonu spadkowego, dlatego że nacięcia dylatacyjne nie dochodzą do puszek oświetleniowych (w sytuacji, kiedy dylatacje wykonano by przed osadzeniem puszek oświetleniowych, linie dylatacyjne stykałaby się z puszkami oświetleniowymi) nie jest prawidłowa. Nacięcia dylatacyjne wykonano również kilka miesięcy po wylaniu betonu i miały charakter naprawczy, w miejscach już istniejących pęknięć albo w nowych i mogła być taka sytuacja, że nowo wykonana dylatacja nie stykała się z puszkami elektrycznymi. Okoliczności te wynikają z zeznań świadka A. P., kierownika budowy (karta 782, 03:48:03), któremu okazano zdjęcia nacięć dylatacyjnych niestykających się z puszkami elektrycznymi (karta 782, zdjęcie karta 273). W rozważanym zakresie nie mają znaczenia świadka S. Z. (karta 850), który jedynie przekazuję swoje przypuszczenie odnośnie przyczyn pęknięć betonu, czyli wkracza w sferę wiadomości specjalnych zarezerwowanych w procesie dla biegłego sądowego.

3.7.  W odniesieniu do sposobu wykonania zbrojenia oraz pielęgnacji betonu niewiarygodne są zeznania świadka E. W., który nie pamiętał podstawowych elementów dotyczących konstrukcji, mianowicie, czy w ogóle wylano nadbeton na płytach TT (karta 851 verte).

3.8.  Fakt, że beton był właściwie pielęgnowany i dylatowany wynika z zeznań świadków. Według relacji J. J. (karta 777), pracownika strony powodowej, majstra budowy obecnego na budowie przez cały okres inwestycji, „po wylaniu betonu był pielęgnowany zgodnie ze sztuką, sam osobiście polowałam go wodą". Stwierdził także, ze wykonano dylatacje i to gęsiej, niż przewidziano w projekcie. Podobne okoliczności wynikają z zeznań W. M. (karta 778 verte), który widział, jak beton polewano wodą i wykonano dylatacje. Z zeznań świadka A. P., kierownika budowy, wynika, że wykonywanie dylatacji rozpoczęto następnego dnia po wylaniu betonu, a wykonuje się je, kiedy pilarka nie wyrywa kruszywa. (karta 782).

3.9.  Wiarygodność zeznań świadków W. M. i J. J. potwierdza brak wpisu w dzienniku budowy co do nieprawidłowej pielęgnacji albo zbyt późnego wykonania pozornych dylatacji. Kwestia pielęgnacji betonu oraz dylatacji pozornych jest oczywista w procesie budowlanym, więc nieprawidłowości w tym zakresie zostałyby zauważone przez inspektora nadzoru i kierownika budowy. Osoby te nie dokonały wpisów w dzienniku budowy wskazujących na nieprawidłowości, kwestie te nie były również poruszane na radach budowy. Okoliczności te wskazują na wiarygodność zeznań wymienionych wyżej świadków, co potwierdza prawidłowości ustalenia, że beton był prawidłowo pielęgnowany oraz w odpowiednim czasie wykonano dylatacje pozorne.

3.10.  Dla ustalenia przyczyn pęknięć lądowiska znaczenie dowodowe wynikające z art. 245 k.p.c. i 233 § 1 k.p.c. zachowują zlecone przez strony przed procesem opinie specjalistów. Zasadnicza dla rozstrzygnięcia kwestia wymagała wiadomości specjalnych, zatem mogła być ustalona jedynie w oparciu o dowód z opinii biegłego (art. 278 k.p.c.). Opinie tzw. prywatne stanowią jedną z okoliczności pozwalających na ocenę wiarygodności dowodu z opinii biegłego, jednak możliwymi kryteriami oceny są logika, spójność i należyte uzasadnienie wniosków opinii biegłego sądowego. Konfrontacja wniosków opinii biegłego sądowego z opiniami prywatnymi na płaszczyźnie merytorycznej nie jest możliwa. Opinia biegłego sądowego nie budzi zastrzeżeń przy zastosowaniu możliwych kryteriów jej oceny, co w połączeniu z ustaleniami sądu (prawidłowe wykonanie zbrojenia nadbetonu oraz pielęgnacja betonu) skutkuje przyjęciem, że sugestie niektórych opinii o błędach wykonawczych nie są prawidłowe. Opinia biegłego oraz pozostały materiał dowodowy są podstawą do ustalenia przyczyn pęknięć płyty lądowiska i przedstawione opinie prywatne nie wywołują wątpliwości tego ustalenia.

3.11.  Dowód z opinii biegłego oraz dowody z zeznań świadków są podstawą do ustalenia, że pozwana wzajemna wykonała zobowiązanie należycie, zatem powódce wzajemnej nie przysługuje roszczenie odszkodowawcze (art. 471 k.c.). Wyłączną odpowiedzialność za pęknięcia płyty lądowiska ponoszą projektanci. Decyduje to o bezzasadności powództwa wzajemnego.

4.  Koszty procesu.

Powódka wzajemna przegrała sprawę i jest zobowiązana do zwrotu pozwanej wzajemnej kosztów procesu, wynagrodzenie adwokata 5.417 zł.

SSO Robert Bury