Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 lutego 2023 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Renata Gąsior

Protokolant sekr. sądowy Marta Jachacy

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 lutego 2023 r. w Warszawie

sprawy B. Z.

z udziałem M. Z. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym

na skutek odwołania B. Z.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 17 czerwca 2021 roku nr (...)

zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 17 czerwca 2021 roku nr (...) w ten sposób, że stwierdza, że Pani B. Z. jako pracownik u płatnika składek Pana M. Z. (1) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom/u: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od 11 stycznia 2021 r.

SSO Renata Gąsior

UZASADNIENIE

B. Z. w dniu 5 lipca 2021 r. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 17 czerwca 2021 r., nr (...), wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie prawa do podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz wypłatę należnego zasiłku opiekuńczego na córkę N. Z. wraz z należnymi odsetkami za każdy dzień zwłoki.

W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazała, że w styczniu podjęła pracę w Cukierni (...), zawarła umowę z właścicielem Cukierni (...). Umowa została zawarta na czas nieokreślony, na pełny etat. Pracę świadczy na 2 sklepach, pierwszy sklep jest jednocześnie połączony z produkcją przy ul. (...) w W., drugi sklep mieści się w Z. przy ul. (...). Przed podjęciem pracy w cukierni była zarejestrowana w Urzędzie Pracy. Odwołująca wskazała, że posiada szkolenie w zakresie BHP oraz badania z zakresu medycyny pracy. B. Z. podniosła, że wobec tego, że M. Z. (1) prowadzi dwa sklepy, musiał zatrudnić pracownika, bowiem jedna osoba nie jest w stanie świadczyć pracy jednocześnie w dwóch sklepach. Została zatrudniona na podstawie umowy o pracę i świadczy pracę na zmianę w obu sklepach. Doraźnie w razie choroby dziecka jest zatrudniona studentka, a resztę dni świadczy pracę na przemian z M. Z. (1). Pomaga także przy produkcji ciasta. Praca jest nieprzerwalnie 7 dni w tygodniu. Do jej obowiązków należy zaopatrzenie w towary, dostarczenie ciasta na drugi sklep oraz sprzedaż. Nie ma znaczenia, że M. Z. (1) jest z nią spokrewniony, gdyż wiele małżeństw pracuje razem, podczas gdy jedno z nich jest właścicielem. Odwołująca dodała, że w wyjaśnieniach, które składała w Oddziale ZUS podała, że są osoby, które mogą potwierdzić, że świadczy pracy, podała imiona oraz numery telefonu, ale nikt z osób które analizowały jej sprawę nie skontaktował się żadną z wymienionych osób. B. Z. przedłożyła oświadczenia tych osób potwierdzające, że faktycznie pracuje w Cukierni. W marcu młodsza córka zachorowała i wtedy zaistniała potrzeba opieki nad nią i pozostania w domu, lekarz pediatra wypisał jej wtedy zwolnienie lekarskie na opiekę nad córką, później na kolejne 2 tygodnie decyzją rządu zostały zamknięte placówki szkolne, wtedy złożyła wniosek o zasiłek opiekuńczy na córkę, który przysługiwał każdemu rodzicowi pracującemu. Z żadnych innych świadczeni nie korzystała i nie korzysta. Po zwolnieniu lekarskim normalnie wróciła do pracy i pracuje do dnia dzisiejszego. Nieprawdą jest to, że ZUS zarzuca jej fikcyjne zatrudnienie, ponieważ pracuje, co potwierdzają świadkowie, a także pani która prowadzi księgowość (odwołanie – k. 3-4 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie od odwołującego na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie organ rentowy przywołał treść art. 6 ust. 1, art. 11 ust 1 i art. 12 ust. 1 oraz art. 13 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wskazując, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają pracownicy – od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku. Jednocześnie organ rentowy zauważył, że podleganie ubezpieczeniom społecznym wynika z faktycznego wykonywania umowy o pracę. Na okoliczność świadczenie pracy w przedmiotowej sprawie zostało przeprowadzone postępowanie wyjaśniające, w toku którego wykazano, że wolą stron było jedynie uzyskanie wymiernych korzyści finansowych dla ubezpieczonej, kosztem FUS. Organ rentowy wskazał, że w świetle okoliczności sprawy i zgłoszonego roszczenia o zasiłek chorobowy, złożonego w dniu zgłoszenia do ubezpieczeń daje, zdaniem organu rentowego, podstawę do uznania, że umowa o pracę, jest nieważna, zwłaszcza biorąc pod uwagę świadomość braku ochrony ubezpieczeniowej. Tym samym uzasadnione jest przyjęcie, że doszło w tym przypadku do naruszenia zasad współżycia społecznego, bowiem zgłoszenie do ubezpieczeń miało na celu jedynie uzyskanie świadczeń z FUS. Organ rentowy wskazał, że do odwołania zostały załączone dokumenty kadrowo płacowe, w których brakuje jednak szeregu dokumentów, w tym listy obecności, bowiem według wyjaśnień stron, złożonych w toku postępowania ewidencja nie była prowadzona. Jest to pokłosiem faktu, że płatnik nigdy wcześniej nie zatrudniał pracowników. W odwołaniu nie zostały również wskazane okoliczności, mogące mieć wpływ na zasadność decyzji. Reasumując, organ rentowy uznał, że brak jest podstaw do zmiany decyzji (odpowiedź na odwołanie – k. 19-21).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

B. Z. i M. Z. (1) są małżeństwem od 2012 r. M. Z. (1) z zawodu jest cukiernikiem, a ubezpieczona również pracowała głównie w gastronomii. Małżonkowie poznali się w Anglii, kiedy odwołująca się pracowała w kawiarni, a później w restauracji. Płatnik składek M. Z. (1) od 5 sierpnia 2019 r. prowadzi działalność gospodarczą pod nazwą Cukiernia (...). Przeważający przedmiot działalności to restauracje i inne stałe placówki gastronomiczne (56.10.A.) (wydruk z CEIDG – a.r.; zeznania B. Z. – k. 118-122 a.s.).

W dniu 20 sierpnia 2019 r. M. Z. (1) wynajął dwupoziomowy lokal o pow. 94 m ² na okres od 20 sierpnia 2019 r. do 20 sierpnia 2024 r., przy ul. (...) w W., w którym od października 2019 r. prowadzi sklep i kawiarnię. Na dole lokalu jest cały zakład produkcyjny, znajdują się tam piece, miksery i chłodnie. Na wyższym poziomie jest sklep i kawiarnia. W sprzedaży są ciastka, lody, kawa, napoje. W środku lokalu były dwa stoliki, które później pojawiły się też na zewnątrz. Mąż odwołującej się radził sobie w ten sposób, że w nocy zajmował się produkcją, a w ciągu dnia sprzedawał w sklepie/kawiarni (umowa najmu lokalu użytkowego z dnia 20 sierpnia 2019 r. – k. 134-136 a.s; zeznania P. H. – k. 100 a.s.)

W czasie kiedy M. Z. (1) otwierał działalność gospodarczą Cukiernie (...), B. Z. pracowała jako sprzedawca na Stacji Paliw (...) na (...). Odwołująca się pracowała w systemie dwuzmianowym trwającym 12 godzin. W dni wolne od pracy pomagała mężowi przy obsłudze klientów w sklepie. Od listopada 2019 r. do kwietnia 2020 r. ubezpieczona została tymczasowo aresztowana, w związku z pomocą innej osobie przy nielegalnym przekroczeniu granicy. W tym czasie M. Z. (1) sam zajmował się prowadzeniem kawiarni/sklepu. W grudniu 2019 r. B. Z. rozwiązała umowę z ówczesnym pracodawcą za porozumieniem stron. Dnia 29 kwietnia 2020 r. ubezpieczona została zwolniona z aresztu. Po opuszczeniu aresztu, w okresie między majem 2020 r., a styczniem 2021 r. ubezpieczona pomagała mężowi w sklepie/kawiarni i jednocześnie szukała pracy. Mając na uwadze, że odwołująca się i tak pomagała mężowi w cukierni, małżonkowie postanowili zawrzeć umowę o pracę, bowiem ubezpieczona ze względu na (...)19 miała problem ze znalezieniem pracy, która dawałaby jej możliwość zatrudnienia na umowę o pracę, zwykle proponowano jej tylko umowy zlecenia. Małżonkowie uzgodnili, że M. Z. (1) będzie w sklepie robił produkcję w lokalu dole, a odwołującą się pracować będzie na górze. W tym okresie sprzedawała w sklepie/kawiarni to, co jej mąż wytworzył.

Mając na uwadze, że interes przynosił zyski, M. Z. (1) od 1 lipca 2020 r. otworzył drugi punkt w Z. i potrzebował kogoś, kto odciąży go w wykonywaniu obowiązków w prowadzeniu sklepu. W tym lokalu sprzedaż prowadziła doraźnie studentka. Dostała klucze do lokalu, sama go otwierała. Ubezpieczona zawoziła tam towar do sprzedaży. Lokal w Z. na początku otwierany był od godz. 7.00, a później w okresie zimowym ok. 9:00-10:00 do 19:00. Doraźnie przychodziły inne dziewczyny do przyuczenia, ale po krótkim czasie rezygnowały z pracy, twierdząc, że nie nadają się do tej pracy. M. Z. (1) zatrudniał uczniów, których przyuczał do wykonywania zawodu. Uczniowie nie obsługiwali sprzedaży, lecz zajmowali się wypiekami. Kiedy odwołująca się jeździła do Ząbek, to w lokalu przy ul. (...) zostawał jej mąż (umowa najmu z dnia 1 lipca 2020 r. – k. 109-113 a.s.; zeznania B. Z. – k. 118-122 a.s.).

B. Z. w dniu 11 stycznia 2021 r. zawarła z M. Z. (1) prowadzącym Cukiernie (...) umowę o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy na czas nieokreślony od 12 stycznia 2021 r. Na jej podstawie zajmowała stanowisko managera i otrzymywała wynagrodzenie w stałej stawce miesięczne, w wysokości aktualnie obowiązującego wynagrodzenia minimalnego, o którym mowa w ustawie z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Zgodnie z umową godziny pracy były ustalone według zasad ustalonych przez pracodawcę (umowa o pracę z dnia 11 stycznia 2021 r. – a.r.). W dniu 12 stycznia 2021 r. B. Z. odbyła instruktaż ogólny BHP oraz instruktaż stanowiskowy. Z kolei w dniu 2 lipca 2020 r. przedstawiła orzeczenia o zdolności do pracy na stanowisku managera (karta szkolenia wstępnego w dziedzinie BHP – a.r.; orzeczenie z dnia 2 lipca 2020 r. – a.r.).

Do obowiązków B. Z. na stanowisku managera należała sprzedaż towaru oraz wożenie towaru (produktów potrzebnych do wypieków) z hurtowni do sklepu w Z.. Odwołująca się zbierała również dokumenty i przekazywała je księgowej, robiła zakupy zgodnie z listą męża, poszukiwała osób do pomocy (studentów) i przeprowadzała z nimi rozmowy. Ubezpieczona wykonywała pracę głównie w sklepie/kawiarni przy ul. (...) w W.. Sklep/kawiarnia był czynny od godz. 9:00-10:00 do godz. 19:00-20:00 i w tym czasie odwołująca wykonywała swoje obowiązki. Odwołująca się pracowała również w lokalu w Z.. Pracę ubezpieczonej nadzorował M. Z. (1), który wydawał jej polecenia służbowe, tj. polecenie co do zawiezienia ciast do Ząbek, co jest do posprzątania, czy też polecenie wyjazdu do hurtowni po towar. Ubezpieczona nie podpisywała się na liście obecności. Wynagrodzenie otrzymywała w gotówce (wniosek o wypłatę wynagrodzenia do rąk własnych z dnia 10 stycznia 2021 r. – k. 61 a.s.; pismo płatnika składek z dnia 7 sierpnia 2022 r. – k. 71 a.s.; zeznania P. H. – k. 100-101 a.s.; zeznania A. B. – k. 101 a.s.; zeznania A. B. – k. 101-101 a.s.; zeznania D. C. – k. 102 a.s.; zeznania G. J. – k. 103 a.s.).

Klientami Cukierni (...) byli m.in. P. H., A. B. i D. C.. P. H. od urodzenia do stycznia 2022 r. mieszkał przy ul. (...) w W.. Dwa razy dziennie przechodził obok Cukierni (...), która mieściła się obok jego bloku. Był klientem cukierni ok. 2-4 razy w miesiącu, czasami rano przychodził na kawę, przeważnie jednak po pracy w okolicach 16:00-17:00. Najczęściej widywał tam odwołującą się, czasami M. Z. (1). Natomiast D. C. często w drodze do banku, przychodził do cukierni, przy ul. (...), był także w lokalu w Z. i na G., gdzie widywał B. i M. Z. (1). Z kolei A. B. przychodziła na kawę do cukierni około 10:00, czasem po południu. Odwołującą się znała już wcześniej przed otwarciem kawiarni, dlatego do lokalu przychodziła także w celach towarzyskich (zeznania P. H. – k. 100-101 a.s.; zeznania A. B. – k. 101-101 a.s.; zeznania D. C. – k. 102 a.s.).

G. J. prowadzi księgowość dla M. Z. (1) od stycznia 2021 r. Od tego czasu widywała ubezpieczoną podczas obsługi klientów w lokalu przy ul. (...). G. J. często przychodziła od sklepu/kawiarni, odbierała dokumenty, które przygotowała B. Z. (zeznania G. J. – k. 103-104 a.s.).

Od dnia 22 marca 2021 r. do 18 kwietnia 2021 r. ubezpieczona była niezdolna do pracy, ze względu na chorobę dziecka (zapalenie płuc) i sprawowanie nad nim opieki. Następne ubezpieczona złożyła wniosek o zasiłek opiekuńczy na córkę, kiedy decyzją rządu zostały zamknięte placówki edukacyjne w związku z epidemią koronawirusa (zeznania B. Z. – k. 121 a.s.).

Pismami z dnia 20 kwietnia 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. zawiadomił strony stosunku pracy o wszczęciu z urzędu postępowania wyjaśniającego w sprawie ustalenia prawidłowości zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i podstaw wymiaru składek na te ubezpieczenia B. Z. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zawartej z płatnikiem składek M. Z. (2) (zawiadomienia o wszczęciu postępowania – a.r.).

Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wydał decyzję z dnia 17 czerwca 2021 r., nr (...), w której stwierdził, że B. Z. jako pracownik u płatnika składek M. Z. (1) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od 11 stycznia 2021 r. W ocenie organu rentowego, okoliczności sprawy takie jak zgłoszenie do ubezpieczeń na krótko przed powstaniem niezdolności do pracy, po obowiązującym terminie, stworzenie stanowiska celem zgłoszenia ww. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, zaległości płatnika składek z tytułu nieopłacenia należnych składek na ubezpieczenia, brak ochrony ubezpieczeniowej bezpośrednio przed zgłoszeniem do ubezpieczeń, brak świadków mogących potwierdzić fakt świadczenia pracy przez ww., brak jakichkolwiek dowodów na wykonywanie pracy, brak reakcji płatnika na pisma Zakładu pomimo ich odbioru, wskazują, że strony podjęły czynności formalne, które zdaniem organu rentowego, miały na celu umożliwienie B. Z. skorzystanie z ochrony ubezpieczeniowej i wypłaty świadczeń płynących z tego tytułu, a nie faktyczne wykonywanie zatrudnienia (decyzja ZUS z dnia 17 czerwca 2021 r. – a.r.).

Od dnia 18 sierpnia 2021 r. ubezpieczona przebywała w zakładzie karnym w celu odbycia reszty kary. Z tym dniem, kwestionowana umowa o pracę została rozwiązana za porozumieniem stron. Ubezpieczona przebywała w jednostce penitencjarnej do 16 lutego 2022 r., bowiem została skazana za pomoc w nielegalnym przekroczeniu granicy. W tym czasie M. Z. (1) zatrudnił do pomocy jedną osobę, która pracowała półtora miesiąca (zeznania B. Z. – k. 100; k. 122 a.s.; pismo z dnia 14 października 2021 r. – k. 39 a.s.).

W listopadzie 2021 r. M. Z. (1) zamknął lokal w Z., bowiem miał problem z obsadą tego lokalu. W dniu 2 listopada 2021 r. rozwiązał ustnie umowę najmu lokalu, gdyż właściciel lokalu został aresztowany. Formalnie lokal został zdany na początku grudnia 2021 r., klucze do lokalu zostały przekazane dziewczynie właściciela (okoliczności niekwestionowane).

W dniu 1 czerwcu 2022 r. M. Z. (1) otworzył drugi punkt przy ul. (...) w W.. Obecnie M. Z. (1) prowadzi działalność gospodarczą w dwóch lokalizacjach: przy ul. (...) i przy ul. (...). Ubezpieczona obecnie nadal pomaga mężowi w sklepie/kawiarni, lecz bez umowy, z uwagi na fakt, że umowę o pracę kwestionował ZUS, a ponadto odbywała karę w Zakładzie Karnym. M. Z. (1) nie ma zatrudnionego pracownika na stałe. Doraźnie, gdy istnieje taka potrzeba, pomaga mu studentka na umowę zlecenie, która mieszka w bloku przy ul. (...) (umowa najmu z 1 maja 2022 r. – k. 138-142 a.s.; zeznania B. Z. – k. 121 a.s).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił, uwzględniając wymienione dowody z dokumentów zgromadzone w aktach sprawy, a także w aktach organu rentowego. Nie były one kwestionowane przez strony, zatem Sąd ocenił je jako wiarygodne.

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły również zeznania świadków P. H., A. B., D. C., G. J. oraz ubezpieczonej. Zdaniem Sądu są one spójne ze sobą, jak również z dokumentami i potwierdzają okoliczność, że B. Z. od 11 stycznia 2021 r. wykonywała dla M. Z. (1) pracę na stanowisku managera. Na taki charakter pracy ubezpieczonej oraz zakres realizowanych zadań wskazali P. H., A. B., D. C., którzy byli klientami cukierni prowadzonej przez M. Z. (1). W związku z tym widywali ją podczas realizacji prac na rzecz płatnika, które związane były przede wszystkim obsługą klienta w lokalu. Świadek G. J. prowadziła księgowość dla M. Z. (1) i potwierdziła, że ubezpieczona zajmowała się przygotowaniem dokumentów firmy, bowiem mąż odwołującej zajmował się głównie produkcją.

Na taki rodzaj prac, jakie wymienili świadkowie, wskazywała również ubezpieczona. Jej zeznania są spójne, gdyż tworzą jednolity, logiczny i nie budzący wątpliwości w świetle zasad doświadczenia życiowego obraz okoliczności sprawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie B. Z. podlegało uwzględnieniu.

Przed przystąpieniem do analizy okoliczności, jakie zaistniały w rozpatrywanej sprawie, tytułem wstępu wskazać należy, że zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym reguluje ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2022r., poz. 1009 – dalej u.s.u.s.). Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami. Na podstawie ww. ustawy, tj. w myśl art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1, pracownicy podlegają również ubezpieczeniu chorobowemu i wypadkowemu. Objęcie ubezpieczeniem z tytułu zatrudnienia, zgodnie z art. 13 pkt 1 u.s.u.s., następuje od dnia nawiązania stosunku pracy do jego ustania. Sam stosunek pracy i definicję pracownika określa ustawa z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2020r., poz. 1320 – dalej k.p.). Zgodnie z art. 2 k.p. pracownikiem jest osoba zatrudniona między innymi na podstawie umowy o pracę. Użyty w powyższym przepisie zwrot „zatrudniona” oznacza istnienie między pracownikiem a pracodawcą szczególnej więzi prawnej o charakterze zobowiązaniowym, tj. stosunku pracy. Istotą tego stosunku jest – w świetle art. 22 § 1 k.p. – uzewnętrznienie woli umawiających się stron, z których jedna deklaruje chęć wykonywania pracy określonego rodzaju w warunkach podporządkowania pracodawcy, natomiast druga – stworzenia stanowiska pracy i zapewnienia świadczenia pracy za wynagrodzeniem. Celem i zamiarem stron umowy o pracę winna być każdorazowo faktyczna realizacja treści stosunku pracy, przy czym oba te elementy wyznaczają: ze strony pracodawcy – realna potrzeba ekonomiczna i umiejętności pracownika, zaś ze strony pracownika – ekwiwalentność wynagrodzenia uzyskanego za pracę.

W przedmiotowej sprawie Zakład Ubezpieczeń Społecznych ocenił, że zawarcie przez B. Z. umowy o pracę z płatnikiem składek oraz zgłoszenie jej do ubezpieczeń od 11 stycznia 2021 r. nosi znamiona świadomego i zorganizowane działania, którego celem było uzyskanie w sposób nieuprawniony świadczeń z ubezpieczenia społecznego, co w konsekwencji czyni powyższe czynności nieważnymi w rozumieniu art. 58 § 2 k.c.

Wedle przepisów Kodeksu cywilnego o nieważności oświadczeń woli można mówić w trzech przypadkach. Z art. 83 § 1 k.c. wynika, że nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Pozorność umowy wyraża się w braku zamiaru wywołania skutków prawnych przy jednoczesnym zamiarze stworzenia okoliczności mających na celu zmylenie osób trzecich. Przy czym należy odróżnić nieważność spowodowaną pozornością czynności prawnej od nieważności czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy (art. 58 § 1 k.c.). Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega na takim ukształtowaniu jej treści, które z formalnego punktu widzenia nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez ustawę zakazane. Pojęcia obejścia prawa i pozorności są sobie znaczeniowo bliskie i niejednokrotnie pokrywają się. Ustalenie, czy umowa zmierza do obejścia prawa, czy jest pozorna wymaga poczynienia konkretnych ustaleń faktycznych dotyczących okoliczności jej zawarcia, celu jaki strony zamierzały osiągnąć, charakteru wykonywanej pracy i zachowania koniecznego elementu stosunku pracy, jakim jest wykonywanie pracy podporządkowanej (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 1995r., I PZP 7/95, OSNAPiUS 18/95, poz. 227, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1997r., I PKN 276/97, OSNAPiUS13/98, poz. 397). Czynność prawna może być również sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, przez które rozumie się na ogół obowiązujące w stosunkach między ludźmi reguły postępowania, które za podstawę mają uzasadnienie ocenne, a nie prawne. Odwołują się one do powszechnie uznawanych w całym społeczeństwie lub w danej grupie społecznej wartości i ocen właściwego, przyzwoitego, rzetelnego, lojalnego czy uczciwego zachowania. Zasady te obejmują nie tylko reguły moralne, lecz także obyczajowe (por. np. Z. Radwański (w:) System prawa prywatnego, t. 2, 2002, s. 240 i n.; M. Safjan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2008, s. 327).

W analizowanej sprawie, uwzględniając poczynione ustalenia faktyczne, Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska organu rentowego. W oparciu o cytowane na wstępie przepisy, dla objęcia ubezpieczeniem społecznym z tytułu wykonywania pracy zasadnicze znaczenie ma nie to, czy umowa o pracę została zawarta i czy jest ważna, ani również faktyczny cel zgłoszenia danej osoby do ubezpieczeń społecznych (jako nienaruszające art. 58 § 1 lub 2 k.c. albo 83 § 1 k.c.), lecz tylko to, czy strony umowy pozostawały w stosunku pracy (art. 8 ust. 1 u.s.u.s.). O tym zaś, czy strony istotnie w takim stosunku pozostawały i stosunek ten stanowi tytuł ubezpieczeń społecznych, nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy (essentialia negotii), a wynikających z art. 22 § 1 k.p. Dla objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi wymagane jest zatem ustalenie, czy zatrudnienie miało charakter rzeczywisty i polegało na wykonywaniu odpłatnej pracy określonego rodzaju, na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem.

Zdaniem Sądu Okręgowego, wobec dokonanych w sprawie ustaleń nie można stwierdzić, że zgłoszenie B. Z. do ubezpieczeń społecznych nosiło znamiona świadomego i zamierzonego działania, którego celem było uzyskanie w sposób nieuprawniony świadczeń z ubezpieczenia społecznego. W uzasadnieniu skarżonej decyzji nie ma argumentów, które można byłoby uznać za wystarczające do sformułowania takiego twierdzenia, tym bardziej, że umowa o pracę faktycznie była realizowana, co potwierdził zgromadzony materiał dowodowy. To oznacza, że o pozorności oświadczeń stron stosunku pracy nie może być mowy, tym bardziej, że zaistniały te elementy, na które wskazuje art. 22 § 1 k.p., a mianowicie praca była wykonywana odpłatnie, a także w miejscu i w czasie wskazanym przez pracodawcę oraz pod jego kierownictwem.

Dowodem potwierdzającym fakt wykonywania pracy przez ubezpieczoną są zeznania świadków, którzy wskazywali, że widywali ubezpieczoną w cukierni. Ubezpieczona zajmowała się głównie sprzedażą towaru oraz wożeniem produktów potrzebnych do wypieków z hurtowni do sklepu w Z.. Odwołująca się zbierała również dokumenty i przekazywała je księgowej, robiła zakupy zgodnie z listą męża, poszukiwała osób do pomocy (studentów) i przeprowadzała z nimi rozmowy. Nadzór na pracą sprawował bezpośrednio M. Z. (1), który wydawał żonie polecenia prosząc o przygotowanie dokumentów do księgowej, wskazując co jest do posprzątania, czy też polecenie wyjazdu do hurtowni po towar, bądź do cukierni w Z.. Odnosząc się do argumentów organu rentowego w zaskarżonej decyzji, że przed dokonaniem zgłoszenia ubezpieczonej do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych płatnik nigdy wcześniej nikogo nie zgłaszał z jakiegokolwiek tytułu ubezpieczeń, wskazać należy, że okoliczność zatrudnienia B. Z. była związana z tym, że M. Z. (1) od 1 lipca 2020 r. otworzył drugi punkt w Z. i potrzebował do pomocy osobę, kto odciąży go w wykonywaniu obowiązków i prowadzeniu cukierni. Płatnik składek doraźnie zatrudniał do pomocy studentów, jednak po krótkim czasie rezygnowali z pracy, twierdząc, że nie nadają się do tej pracy. M. Z. (3) miał także do pomocy uczniów, których przyuczał do wykonywania zawodu, lecz nie obsługiwali sprzedaży, bowiem zajmowali się tylko robieniem wypieków. Zauważyć należy, że ubezpieczona pracując na stacji benzynowej, tylko w wolnym czasie pomagała mężowi w prowadzeniu cukierni, z kolei po zakończeniu stosunku pracy stale wykonywała zlecone jej przez męża czynności, jednocześnie poszukując innej pracy. Ze względu na (...)19 nie znalazła pracodawcy, który zaoferowałby jej umowę o pracę. Sąd zauważa, że M. Z. (1) podpisując umowę o pracę z żoną dopełnił jedynie formalności, bowiem czynności te ubezpieczona wykonywała już po zakończeniu kary aresztu, podczas gdy szukała pracy u innego pracodawcy. Ubezpieczona jest żoną płatnika składek, wobec czego logicznym jest, że M. Z. (1) znał posiadane przez nią kompetencje, mógł jej zaufać i zlecić potrzebne do wykonania czynności. Podkreślić należy, że ubezpieczona nadal pracuje w cukierniach męża przy ul. (...) i ul. (...), lecz nie jest zgłoszona do ZUS z uwagi na zakwestionowanie przez organ rentowy umowy o pracę.

Sąd oceniając, że umowa nie była pozorna, wiązł pod uwagę, że za taką nie można uznać umowy, która w rzeczywistości była wykonywana, tj. takiej, w ramach której pracownik faktycznie świadczy na rzecz pracodawcy pracę podporządkowaną. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 lutego 2001 r. (sygn. akt UK 244/00) wskazując, że o fikcyjności umowy o pracę świadczy zamiar nawiązania stosunku ubezpieczenia społecznego bez rzeczywistego wykonywania tej umowy. Dodatkowo, jak wynika z poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w innym wyroku z dnia 13 czerwca 2006 r. (sygn. akt II UK 202/05), nie jest istotne, czy strony zawierające umowę o pracę miały realny zamiar wzajemnego zobowiązania się przez pracownika do świadczenia pracy, a przez pracodawcę do zapewnienia pracy i wynagrodzenia za nią, lecz to, czy taki zamiar stron został w rzeczywistości zrealizowany.

Zaakcentować przy tym należy, że przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych nie uzależniają także skuteczności nawiązania stosunku pracowniczego od czasookresu trwania konkretnej umowy, od długości wcześniej przysługującej ochrony ubezpieczeniowej, czy też od stanu zdrowia pracownika. Z tego wynika, że nagłe przerwanie relacji z pracodawcą bądź nieprzystąpienie do realizacji umowy o pracę w ustalonym czasie z powodu pogorszenia stanu zdrowia pracownika, nie może wpływać negatywnie na powstały stosunek ubezpieczenia społecznego i skutki z niego wynikające. Dla powstania wskazanych skutków konieczne jest bowiem skuteczne nawiązanie umowy o pracę. Skutku takiego nie rodzi zawarcie przez strony umowy o pracę bez woli jej realizacji, nawet jeżeli strony podejmują jakieś czynności, które mają na zewnątrz pozorować realizację umowy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 15 maja 2014r., III AUa 826/13). W niniejszej sprawie nie ulega wątpliwości, że B. Z. była podporządkowana swojemu pracodawcy. Wykonywała pracę przez niego wskazaną, głównie w lokalu przy ul. (...) w W. w godzinach otwarcia lokalu ok. 9:00-10:00 do godz. 19:00-20:00. Zaś okoliczność niezdolności do pracy w okresie od 22 marca 2021 r. była związana z opieką nad dzieckiem, które zachorowało na zapalenie płuc.

Powyższe przeczy zatem ustaleniom organu rentowego, że umowa o pracę z dnia 11 stycznia 2021 r. została zawarta wyłącznie w celu obejścia ustawy i uzyskania korzyści z ubezpieczenia społecznego.

Konkludując, w rozważanej sprawie ustalone przez Sąd okoliczności, które zostały omówione, nie wskazują, by działania stron były naganne oraz by stanowisko organu rentowego prowadzące do wydania zaskarżonej decyzji było zasadne. Ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że strony realizowały podpisaną umowę.

Mając na względzie poczynione ustalenia faktyczne i zaprezentowaną argumentację, Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdził, że B. Z. jako pracownik u płatnika składek M. Z. (1) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu od 11 stycznia 2021 r., o czym orzekł w sentencji wyroku.

Sędzia SO Renata Gąsior