Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 października 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Anna Strączyńska

Protokolant: Marlena Łukanowska

po rozpoznaniu w dniu 20 października 2022 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. B. i M. B.

przeciwko (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 24 stycznia 2022 r., sygn. akt XXVIII C 3513/21

uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie od dnia 24 stycznia 2022 roku
i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Anna Strączyńska

Sygn. akt I ACa 421/22

UZASADNIENIE

J. B. i M. B. w pozwie z dnia 19 kwietnia 2021 r. domagali się ustalenia, że umowa kredytu z dnia 07 marca 2005 r. jest nieważna w całości wraz z aneksem nr (...) oraz zasądzenia łącznie od pozwanego (...) SA w W. kwoty 10.358,88 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 18 marca 2021 r. do dnia zapłaty. Ewentualnie powodowie wnieśli o ustalenie, że umowa zawiera klauzule abuzywne i zasądzenie kwoty 56.253,30 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 18 marca 2021 r. do dnia zapłaty. Ponadto powodowie domagali się zasądzenia na ich rzecz kosztów procesu.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu. Bank zakwestionował powództwo zarówno co do zasady jak i co do wysokości oraz podniósł zarzut przedawnienia.

Wyrokiem z dnia 24 stycznia 2022 r., wydanym na posiedzeniu niejawnym, Sąd Okręgowy w Warszawie ustalił, że umowa kredytu łącząca strony jest nieważna w całości (pkt 1), ustalił, że aneks do umowy jest nieważny w całości (pkt 2), zasądził od pozwanego (...) na rzecz powodów łącznie kwotę 10.358,88 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 18 marca 2021 r. do dnia zapłaty (pkt 3) oraz zasądził od pozwanego banku na rzecz powodów łącznie koszty procesu w całości wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, od kwoty tych kosztów liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty , pozostawiając szczegółowe ich wyliczenie referendarzowi sądowemu (pkt 4).

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia i rozważania:

W dniu 15 lutego 2005 r. powodowie złożyli wniosek do (...) S.A. z siedzibą w W. o udzielenie kredytu mieszkaniowego w kwocie 271.000 zł. Jako walutę kredytu określono (...).

W dniu 07 marca 2005 r. powodowie oraz (...) Bank S.A. z siedzibą w W. (pozwany działający ówcześnie pod tą nazwą) zawarli umowę kredytu hipotecznego nr (...). Pozwany (...) udzielił kredytu w kwocie 271.000 zł z przeznaczeniem na pokrycie kosztów budowy domu jednorodzinnego bliżej opisanego w umowie. Wypłata miała zostać zrealizowana w transzach zgodnie z dyspozycją wypłaty środków. Spłata miała nastąpić w ciągu 360 miesięcy. Umowa została zawarta za pomocą wzorców umownych stosowanych przez (...).

Zgodnie z § 11 ust. 1 i 2 kredyt został oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, która w dniu zawarcia umowy wynosiła 3,4% (§ 1 ust. 8). Zmiana wysokości oprocentowania kredytu mogła nastąpić w przypadku zmiany stopy referencyjnej określonej dla danej waluty oraz zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju (lub krajów zrzeszonych w UE), którego waluta jest podstawą waloryzacji. Ponadto w okresie obowiązywania ubezpieczeń kredytu w (...) S.A. i (...) S.A. oprocentowanie podlegało podwyższeniu o 1 p.p. (§ 1 ust. 8).

Kredyt został w umowie określony jako waloryzowany do (...): taka wzmianka znalazła się w tytule umowy oraz w § 1 ust. 3. Zgodnie z § 7 ust. 1 (...) udzielił kredytobiorcy na jego wniosek kredytu hipotecznego przeznaczonego na cel określony w § ust. 1 (…), w kwocie określonej w § 1 ust. 2, waloryzowanego kursem kupna waluty w (...) wg tabeli kursowej (...) Banku S.A. kwota kredytu wyrażona w (...) określona była na podstawie kursu kupna waluty w (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia kredytu/transzy.

Spłata każdej raty miała następować w złotych po przeliczeniu wartości wymaganej spłaty w (...) według kursu sprzedaży walut z tabeli kursowej (...) Banku SA., obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50 (§ 12 ust. 5).

W treści umowy ani w regulaminie nie wskazano sposobu ustalania kursów walut obcych obowiązujących w tabeli kursowej (...).

W dniu 31 marca 2012 r. strony zawarły aneks do umowy doprecyzowujący sposób ustalania wysokości zmiennej stopy procentowej. Wysokość zmiennej stopy procentowej miała wynosić sumę stawki bazowej LIBOR 3M dla (...) wynoszącej w dniu zawarcia aneksu 0,01 % powiększoną o stałą marżę (...) w całym okresie kredytowania wynoszącą 2,5 %. Stawki bazowe mogły zmieniać się co miesiąc w przypadku zmiany w wysokości o co najmniej 0,1 p.p.

Od daty zawarcia umowy kurs (...) znacznie wzrósł (na datę zamknięcia rozprawy kurs wynosił ok. 4,3 zł), co spowodowało wzrost rat i salda zadłużenia.

Do dnia wniesienia powództwa strona powodowa zapłaciła na rzecz pozwanego łącznie 281.658,90 zł. Kwota ta wynikała z zaświadczeń przedstawionych przez powodów, uzyskanych od pozwanego. Pozwany nie kwestionował własnych zaświadczeń.

Pismem z dnia 08 marca 2021 r. (doręczonym pozwanemu w dniu 10 marca 2021 r.) strona powodowa wezwała pozwanego do zapłaty 281.658,90 zł, ewentualnie do zapłaty kwoty 58.780,04 zł w terminie do 17 marca 2021 r.

W odpowiedzi strona pozwana oświadczyła, że nie widzi podstaw do uwzględnienia wezwania.

Pozwany (...) z siedzibą w W. w dacie zawarcia umowy działał pod nazwą (...) Bank S.A. z siedzibą w W..

Powodowie posiadali status konsumentów i zaciągnęli kredyt w celu zaspokojenia własnych potrzeb mieszkaniowych. Żadna ze stron nie wskazywała na prowadzenie działalności gospodarczej przez powodów w dacie zawierania umowy. Pozwany wskazywał jedynie, że w dacie zawierania umowy powodowie posiadali już inne mieszkanie, które zaspokajało ich potrzeby mieszkaniowe dlatego ich status konsumentów jest wątpliwy.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie niekwestionowanych dokumentów prywatnych. Sąd pominął znaczną część wniosków dowodowych zgłoszonych na okoliczności wykazane zgodnie z twierdzeniami wnioskodawcy lub nieistotne dla sprawy. Dowody te miały bowiem częściowo wykazać fakty wykazane zgodnie z twierdzeniami stron, a częściowe nieistotne dla rozstrzygnięcia. Sąd pominął też wnioski stron o przeprowadzenie dowodów z opinii biegłych czy przesłuchania stron, gdyż miały one dowodzić okoliczności bezspornych albo nieistotnych dla sprawy.

Wobec powyższych ustaleń i oceny dowodów z dokumentów, Sąd I instancji uznał, że powództwo główne zasługiwało na uwzględnienie, wobec czego nie odnosił się do żądania ewentualnego.

Następnie Sąd przypomniał przepisy art. 58 § 1 k.c. oraz art. 69 prawa bankowego, wskazując, że umowa określała kwotę i walutę kredytu, wysokość odsetek i terminy spłaty. Ponadto zgodnie z art. 384 § 1 kc jej częścią był również regulamin. Kredyt był indeksowany, czyli przy wypłacie miał zostać przeliczony po kursie kupna dewiz zgodnie z tabelą kursów obowiązującą w (...). Po obliczeniu wysokości rat kapitałowo-odsetkowych każda z nich miała być spłacana w złotych po ponownym przeliczeniu według kursu sprzedaży z dnia wymagalności raty określonego w tabeli kursów (...).

Zdaniem Sądu kwestionowana umowa nie sprzeciwiała się przepisowi art. 69 ust. 1 ustawy prawo bankowe, jak i nie była sprzeczna z art. 358 § 1 k.c., który Sąd przywołał.

Sąd Okręgowy nie miał też wątpliwości co do dopuszczalności kredytu indeksowanego.

Sąd uznał także, że umowa nie była nieważna ze względu na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 kc). Uznanie umowy za nieważną może nastąpić w wypadkach wyjątkowych, posiadających mocne uzasadnienie aksjologiczne (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2016 r., I CSK 16/15).

Jednak Sąd wskazał, że postanowienia umowy dotyczące indeksacji, które wskazywali w pozwie powodowie, są nieważne jako sprzeczne z art. 353 ¹ k.c. Sąd przypomniał ten przepis i uznał, że doszło do nieustalenia świadczenia, gdyż określenie jego wysokości zostało pozostawione woli wyłącznie jednej ze stron. Sąd przywołał w tym miejscu orzeczenia Sądu Najwyższego i stanowisko z piśmiennictwa.

Według Sądu w umowie kredytu brak jest precyzyjnych zasad, którymi (...) miał się kierować przy ustalaniu kursów. Brak jest również przepisów prawa, które wpływają na sposób określania kursu przez pozwanego, co powoduje, że kwota kredytu podlegająca zwrotowi nie jest w umowie ściśle oznaczona, jak również nie są wskazane szczegółowe, obiektywne zasady jej określenia. Niewystarczająca okazała się wewnętrzna instrukcja (...) dotycząca sposobu ustalania i stosowania kursów walut z Tabeli Kursów, bowiem nie był to dokument wiążący w relacjach z kredytobiorcami. Wszystko powyższe powodowało, że kursy mogły być ustalone przez (...) na podstawie przyjętych przez siebie założeń.

Powyższe oznacza w opinii Sądu, że bankowi pozostawiono w istocie swobodne określenie kwoty podlegającej zwrotowi przez kredytobiorcę, ponieważ umowa nie precyzuje sposobu, w jaki kredytujący (...) wyznacza kursy walut w sporządzanej przez siebie Tabeli kursów. W ten sposób pozwany (...) zastrzegł dla siebie możliwość jednostronnej zmiany wysokości zobowiązania drugiej strony.

Uznanie, że postanowienia umowy są sprzeczne z art. 353 ¹ k.c., a zatem nieważne spowodowało, że sąd musiał rozważyć jakie to ma znaczenie dla bytu całej umowy. Niezależnie od uznania tych zapisów za przedmiotowo czy podmiotowo istotne, wnioski doprowadziły Sąd do uznania, że i tak umowa jest nieważna w całości.

Ponadto Sąd Okręgowy, rozważając zarzuty powodów, wskazał też, że umowa zawiera klauzule abuzywne, które po ich wyeliminowaniu z treści także powodują nieważność umowy w całości. Sąd stwierdził, że wszystkie przesłanki opisane w art. 385 ¹ § 1 k.c. zostały spełnione – powodowie byli konsumentami, nie uzgadniano z nimi indywidualnie postanowień umowy, które kształtują ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają ich interesy. Sąd przytoczył też zapisy dyrektywy 93/13 oraz orzecznictwo TSUE.

Sąd uznał wprawdzie klauzulę indeksacyjną za określającą podstawowe świadczenia z mowy, jednak wskazał, że postanowienia te nie zostały opisane w sposób jednoznaczny, co także pozwalało na zastosowanie przepisu art. 385 ¹ k.c. i następnych.

Sąd Okręgowy wskazał również, że (...) nie sprostał obowiązkowi informacyjnemu w zakresie wymaganym przez art. 385 ¹ § 1 k.c.

Dla rozstrzygnięcia sprawy nie miały znaczenia: późniejsza zmiana prawa bankowego, zawarcie aneksu, rzeczywisty sposób ustalania kursu waluty przez (...), długotrwałe wykonywanie umowy

Zdaniem Sądu Okręgowego niedozwolony charakter mają postanowienia umowy w zakresie, w jakim przewiduje zastosowanie kursu kupna waluty z tabeli kursowej obowiązującej w (...) do przeliczenia wypłaconych w złotych środków do (...) oraz wyrażenia w tej walucie salda zadłużenia z tytułu kredytu oraz w zakresie, w jakim przewiduje zastosowanie kursu sprzedaży (...) obowiązującego w (...) na podstawie tabeli kursowej z dnia spłaty z godziny 14:50 do obliczenia wysokości raty spłaty. Powodują one, że kredytobiorca narażony jest na arbitralność decyzji (...), a równocześnie, wobec braku jakichkolwiek kryteriów, nie przysługują mu żadne środki, które pozwoliłyby chociażby na późniejszą weryfikację prawidłowości kursu ustalonego przez (...). Naliczenie spreadu kupna powoduje powiększenie kapitału kredytu bez wyraźnego powiadomienia o tym kredytobiorcy i stanowi de facto prowizję (...), która jednak nie jest wyraźnie wskazywana w treści umowy, a wpływa na wysokość kosztów kredytu.

Za znaczące dla rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy uznał też orzecznictwo Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i będące jego rezultatem wpisy w rejestrze klauzul niedozwolonych.

Dalej Sąd wskazał, że zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. niedozwolone postanowienie umowne nie wiąże konsumenta. Sankcja tego rodzaju jest specyficzna, bowiem wymaga rozważenia obowiązywania umowy w pozostałym zakresie, po eliminacji postanowień niedozwolonych. Sąd wskazał, że powodowie wyraźnie domagali się unieważnienia umowy i nie ma obawy, że taki skutek (bo do tego de facto prowadzi wyeliminowanie klauzul) będzie dla nich niekorzystny.

Sąd I instancji uznał też, że powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy w rozumieniu art. 189 k.p.c., natomiast podstawą żądania w zakresie zapłaty są przepisy art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. i zasada dwóch kondykcji.

Odnosząc się do zarzutu przedawnienia podniesionego przez pozwanego Sąd stwierdził, że termin spełnienia świadczenia wynikającego z istnienia roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia nie jest określony. Nie jest więc możliwe przyjęcie, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Zastosowanie znajduje zatem art. 120 § 1 k.c. zdanie drugie, zgodnie z którym jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu (przedawnienia) rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Sąd przyjął zatem, że termin przedawnienia najwcześniej może biec od chwili gdy strona powodowa dowiedziała się, że umowa kredytowa, którą zawarła, zawiera klauzule abuzywne, które mogą skutkować jej nieważnością. Strona powodowa wskazała, że o powyższym dowiedziała się po otrzymaniu analizy umowy od swojego pełnomocnika procesowego tj. w dniu 18 lutego 2021 r. (pismo z dnia 26 lipca 2021 r.). W konsekwencji należało uznać, że przedawnienie roszczeń strony powodowej jeszcze nie nastąpiło.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c.

O kosztach Sad orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. obciążając przegrywającego pozwanego kosztami w całości i zgodnie z art. 108 k.p.c. nakazując szczegółowe wyliczenie wysokości kosztów procesu referendarzowi sądowemu po uprawomocnieniu się wyroku w przedmiotowej sprawie.

Sąd wydał wyrok na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 15zzs ¹ ust 1 pkt 3 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19 innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych.

Z wydanym wyrokiem nie zgodziła się strona pozwana, która wywiodła apelację, zaskarżając wyrok w całości, wskazując na naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c., art. 227 k.p.c. w zw. z art. 299 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 235 ² § 1 pkt 2,3 i 5 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. i w zw. z art. 227 k.p.c. oraz prawa materialnego, tj. art. 385 ¹ § 1 k.c., art. 385 ² k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 k.c., art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c., art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 69 ust. 3 prawa bankowego i w zw. z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, art. 65 k.c. w zw. z art. 358 § 2 k.c., art. 189 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. i art. 58 § 1 k.c. oraz art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. W związku z powyższymi zarzutami (...) wniósł o zmianę wyroku i oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ponadto w każdym przypadku korzystne dla pozwanego orzeczenie o kosztach postępowania za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnosili o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja pozwanego zasługuje na uwzględnienie.

Pomimo tego, że pozwany w swej apelacji nie podniósł zarzutu nieważności postępowania, to jednak należy uznać, że w sprawie zachodzą okoliczności, które uzasadniają twierdzenie o nieważności postępowania przed Sądem Okręgowym, a niektóre z zarzutów wskazują na zasadność uchylenia wyroku. Pozwany i powodowie od początku wnosili o rozpoznanie sprawy na rozprawie, zaskarżony wyrok został jednak wydany na posiedzeniu niejawnym bez przeprowadzenia rozprawy i bez przeprowadzenia jakiegokolwiek postępowania dowodowego poza dokumentami. Zatem pozwany słusznie zarzuca w apelacji, że sąd wysnuł odmienne wnioski niż wynikające z zebranego materiału dowodowego – np. skoro istniał dokument, w którym powodowie oświadczyli, że zapoznali się z ryzykiem kursowym, to bez przeciwnego dowodu ustalenie sądu, że powodowie nie znali ryzyka są absolutnie dowolne i niepoparte niczym. Podobnie rzecz się ma w kwestii pouczeń powodów o ryzyku – sąd nie mógł wyciągnąć z materiału dowodowego wniosku o nieprawidłowości pouczeń lub ich niedostateczności, ponieważ w ogóle nie przesłuchał powodów na takie okoliczności.

Przede wszystkim jednak Sąd Okręgowy nie mógł zignorować wniosku obu stron o wyznaczenie rozprawy, bowiem w myśl art. 148 ¹ § 3 k.p.c. rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w pierwszym piśmie procesowym złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że pozwany uznał powództwo. Choćby w ocenie sądu okoliczności sprawy wskazywały, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, niedopuszczalne jest rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym, jeśli strona w pierwszym piśmie procesowym złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy. Wyjątek stanowi tu okoliczność uznania powództwa (J. Parafianowicz [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie procesowe. Komentarz aktualizowany, red. O. M. Piaskowska, LEX/el. 2022, art. 148 ¹), które jednak w tej sprawie nie miało miejsca

Co prawda w dniu 30 sierpnia 2021 r. z odwołaniem się do treści art. 15 zzs ¹ ust. 1 pkt 3 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID 19 innych chorób zakaźnych oraz wywołanych innymi sytuacji kryzysowych, zarządzone zostało przeprowadzone w niniejszej sprawie posiedzenia niejawnego i faktycznie wyrok w sprawie został wydany w dniu 24 stycznia 2022 r. na kolejnym posiedzeniu niejawnym, to jednak, zdaniem Sądu Apelacyjnego, brak jest podstaw do uznania, że zachodziły wskazane w tym przepisie przesłanki, od których zaistnienia uzależniona została możliwość rozpoznania sprawy, w tym samym, wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym.

Przepis wskazany w zarządzeniu w brzmieniu obowiązującym od dnia 03 lipca 2021 r., jasno wskazuje przesłanki, których spełnienie uzasadnia zarządzenie przez przewodniczącego przeprowadzenia posiedzenia niejawnego. Przesłanki te muszą być spełnione łącznie.

Po pierwsze, takie zarządzenie może być wydane jedynie wówczas, gdy nie można przeprowadzić posiedzenia zdalnego. Sąd Okręgowy nie wskazał ani w treści zarządzenia, ani w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku żadnych okoliczności, które mogły świadczyć o tym, że nie można było w dniu 24 stycznia 2022 r. przeprowadzić posiedzenia zdalnego.

Po drugie, takie zarządzenie może być wydane jedynie wówczas, gdy przeprowadzenie rozprawy lub posiedzenia jawnego nie jest konieczne. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie można stwierdzić, że została spełniona również ta druga przesłanka z art. 15 zzs ¹ ust. 1 pkt 3 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID 19 innych chorób zakaźnych oraz wywołanych innymi sytuacji kryzysowych. Sąd Okręgowy nie wskazał żadnych okoliczności, które miałyby uzasadniać taki wniosek, wręcz przeciwnie – obie strony domagały się rozpoznania sprawy na rozprawie. W tej sytuacji, nie można uznać, by ww. przepis szczególny dawał podstawy do rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym z pominięciem treści art. 148 ¹ § 3 k.p.c.

Tymczasem wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym, pomimo niezaistnienia ku temu ustawowych przesłanek określonych w art. 148 ¹ k.p.c., prowadzi do nieważności postępowania z uwagi na pozbawienie obu stron procesu możności obrony ich praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c., co stanowi okoliczność uwzględnianą przez sąd odwoławczy z urzędu stosownie do art. 378 § 1 k.p.c. (por. wyrok Sąd Najwyższego z 17 maja 2021 r. II DPUA 1/21, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 14 czerwca 2018 r., I AGa 119/18, tak też E. Stefańska [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Art. 1 - 477(16), wyd. IV, red. M. Manowska, Warszawa 2021, art. 148 ¹).

Wyciągając bowiem logiczne wnioski z zebranego materiału dowodowego wyrok powinien zostać zmieniony na niekorzyść powodów. Nieprzeprowadzenie przez Sąd I instancji niezbędnego postępowania choćby poprzez przesłuchanie powodów w charakterze stron powinno doprowadzić Sąd do wniosków o przyznaniu racji pozwanemu, tymczasem Sąd Okręgowy nie wiedzieć czemu nie opiera się na zebranych dokumentach lub wywodzi z nich wnioski przeciwne.

Mając na uwadze powyższe uchybienia, Sąd Apelacyjny uznaje, że postępowanie przez Sądem Okręgowym w dniu 24 stycznia 2022 r., kiedy to na posiedzeniu niejawnym wydany został w niniejszej sprawie wyrok, dotknięte było nieważnością. Nieważność postępowania z przyczyn określonych w art. 379 pkt 5 k.p.c. zachodzi wówczas, gdy strona zostaje faktycznie pozbawiona możliwości działania. Ocena takiego zdarzenia wymaga dostrzeżenia, czy sąd naruszył przepisy prawa procesowego oraz czy uchybienie to miało wpływ na możność działania strony, a więc czy istniał związek przyczynowy między naruszeniem przepisu, a pozbawieniem możności działania. Dodatkowo należy uwzględnić, czy mimo zaistnienia tych dwóch przesłanek strona mogła bronić swoich praw (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 3 lutego 2010 r., II CSK 404/09; z dnia 16 lipca 2009 r., II PK 13/09). Taka sytuacja zaistniała w niniejszej sprawie z powodu wyżej opisach uchybień procesowych Sądu Okręgowego. Obie strony zostały pozbawione możliwości przedstawienia swoich stanowisk na rozprawie i pozbawiono ich możliwości przeprowadzenia istotnych dla nich dowodów.

Wreszcie też należy wskazać, że w sprawie takiej jak niniejsza konieczne jest nie dość, że wysłuchanie powodów (co jest wytyczną przy ponownym orzekaniu w sprawie), którzy przedstawią okoliczności zawierania umowy, to nade wszystko pouczenie powodów o ich prawach i obowiązkach w związku z możliwością stwierdzenia nieważności umowy lub nieistnienia stosunku prawnego, a takiego pouczenia, wymaganego przez orzecznictwo TSUE, również zabrakło. Pouczenie to jest natomiast o tyle istotne, że biegną od niego terminy przedawnienia.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok w zakresie, w jakim został on zaskarżony, tj. w całości i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

Anna Strączyńska