Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 października 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny i Własności Intelektualnej

w składzie:

Przewodniczący – Sędzia: Ryszard Marchwicki

Sędziowie: Mariola Głowacka (spr.)

Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Sylwia Woźniak

po rozpoznaniu w dniu 15 października 2020 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa E. Ł.

przeciwko R. P.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 29 marca 2019 r. sygn. akt XII C 240/17

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 4.050 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Mariola Głowacka Ryszard Marchwicki Małgorzata Mazurkiewicz – Talaga

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 29 marca 2019r. uznał za bezskuteczną w stosunku do powódki E. Ł. umowę darowizny zawartą pomiędzy M. P. a pozwaną R. P. przed notariuszem O. R.. A nr (...) na mocy której M. P. darowała swojej matce R. P. udział wynoszący ½ w prawie własności nieruchomości stanowiącej działkę numer (...) dla której Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto
w P. prowadzi księgę wieczystą numer (...), a to w celu zaspokojenia wierzytelności powódki w kwocie 198.000 zł z tytułu alimentów należnych od dłużnika M. Ł. za okres od stycznia 1999r. do października 2007r. na podstawie umowy o świadczenie alimentacyjne z dnia 26 sierpnia 1997r. zawartej w formie aktu notarialnego przed notariuszem O. R.. A nr (...), której Sąd Rejonowy w Poznaniu nadał klauzulę wykonalności postanowieniem z dnia 5 lutego 1998r. w sprawie R VII Co 3/98 w wysokości 2.000 zł miesięcznie, a następnie na mocy ugody sądowej z dnia 11 stycznia 2007r. zawartej przed Sądem Rejonowym w Poznaniu w sprawie VII RC 626/06 obniżonych do kwoty 1.000 zł miesięcznie wraz z należnymi odsetkami za opóźnienie w płatności od dnia wymagalności każdej raty alimentacyjnej tj. od 11 dnia każdego miesiąca do dnia zapłaty począwszy od stycznia 2000r. (punkt 1 wyroku), w pozostałym zakresie powództwo oddalił (punkt 2 wyroku) oraz kosztami postępowania obciążył w całości pozwaną i z tego tytułu zasądził od niej na rzecz powódki kwotę 10.367 zł.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że w dniu 26 sierpnia 1997r. D. Ł. oraz M. Ł. pozostając w związku małżeńskim, w imieniu własnym oraz małoletnich dzieci E. i T. Ł., zawarli przed notariuszem O. P. na czas nieokreślony umowę o świadczenie alimentacyjne na mocy której M. Ł. poczynając od 1 września 1997r. zobowiązał się płacić tytułem alimentów na utrzymanie dwojga wspólnych dzieci stron dzieci - E. Ł. i T. Ł. comiesięcznie łączną kwotę 4.000 zł tj. po 2.000 zł na każde z dzieci. Nadto strony umowy postanowiły, iż określone alimenty będą płacone gotówką, comiesięcznie z góry do rąk D. Ł. do dnia 10-go każdego miesiąca kalendarzowego obowiązywania umowy. W zakresie zobowiązań wynikających z umowy dłużnik poddał się rygorowi egzekucji w myśl art. 777 pkt 4 k.p.c. Sąd Rejonowy w Poznaniu Wydział VII Rodzinny i Nieletnich postanowieniem z dnia 5 lutego 1998r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt R VII Co 3/98 nadał klauzulę wykonalności aktowi notarialnemu z dnia 26 sierpnia 1997r. nr Rep A (...) sporządzonemu przed notariuszem O. P.. Na podstawie w/w tytułu wykonawczego D. Ł. pismem z dnia 11 lutego 1998r. wszczęła postępowanie egzekucyjne, które toczyło się pod sygnaturą akt Kmp 65/08. Do dnia 18 listopada 2016r. wyegzekwowano od dłużnika łączną kwotę 17.270,58 zł. W toku tego postępowania w 2014r. został złożony wniosek o umorzenie postępowania z podrobionym podpisem powódki oraz jej brata. W konsekwencji przedmiotowego wniosku egzekucja została umorzona. W tym przedmiocie Prokuratura Rejonowa w Grodzisku Wielkopolskim prowadziła postępowanie przygotowawcze. Z opinii sporządzonej na jej zlecenie wynikało, że podpis złożony pod przedmiotowym wnioskiem nie został nakreślony ani przez powódkę ani przez T. Ł..

Sąd Okręgowy ustalił, że w postępowaniu upadłościowym M. Ł. prowadzącego działalność gospodarczą jako Przedsiębiorstwo (...) z siedzibą w J. w wyniku podziału funduszy masy upadłości tytułem zaległych alimentów na rzecz E. Ł. i T. Ł. w 2005r. została przekazana kwota 94.058,40 zł. W dniu 11 stycznia 2007r. powódka oraz M. Ł. zawarli ugodę sądową na mocy której M. Ł. zobowiązał się płacić na rzecz E. Ł. rentę alimentacyjną w kwocie 1.000 zł miesięcznie, płatną do rąk E. Ł. począwszy od dnia 21 sierpnia 2006r. do 10-tego dnia każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat i to w miejsce renty alimentacyjnej ustalonej w akcie notarialnym sporządzonym w dniu 26 sierpnia 1997r. Rep. A nr (...)któremu została nadana klauzula wykonalności w dniu 5 lutego 1998r. w sprawie VII Co 3/98. M. Ł. tytułem dziedziczenia po matce Z. Ł. zmarłej dnia 22 listopada 2013r. na podstawie testamentu uzyskał udział wynoszący ½ części w nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...) stanowiącej działkę numer (...), objętej księgą wieczystą KW nr (...). Apelacja od postanowienia została oddalona, a postanowienie o stwierdzeniu nabyciu spadku stało się prawomocne z dniem 6 września 2016r. Wobec powyższego pismem z dnia 7 listopada 2016r. powódka złożyła wniosek o wszczęcie egzekucji z przedmiotowej nieruchomości. Postępowanie jest prowadzone przed Komornikiem Sądowym przy Sądzie Rejonowym w Grodzisku Wielkopolskim pod sygnaturą Kmp 19/16. W dacie złożenia wniosku wierzytelność powódki obejmująca okres od 1 stycznia 1999r. do 31 grudnia 2015r. wynosiła 248.227,68 zł. Możliwość zaspokojenia się przez powódkę z wyżej opisanej nieruchomości została zniweczona, gdyż w dniu 6 października 2016r. przed notariuszem O. P. M. Ł. oraz M. P. zawarli umowę sprzedaży udziału wynoszącego 1/2 części we własności nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...), stanowiącej działkę numer (...), objętej księgą wieczystą nr (...) za kwotę 210.000 zł. Nadto na rzecz M. Ł. została na nieruchomości ustanowiona służebność osobista mieszkania. Z aktu notarialnego wynikało, że cena sprzedaży została zapłacona w całości gotówką poza Kancelarią notarialną. Sprzedaż udziału w nieruchomości została ujawniona w toku postępowania egzekucyjnego zainicjowanego przez powódkę. Strony powyższej umowy pozostawały w stosunku bliskości, mają małoletniego syna.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że w dniu 14 grudnia 2016r. przed notariuszem O. P. M. P. darowała swojej matce R. P. nabyty od dłużnika udział wynoszący ½ części przedmiotowej nieruchomości. W momencie zawierania opisanych wyżej umów oprócz powódki i jej brata wierzycielami M. Ł. były także inne podmioty. I tak w dniu 7 czerwca 2016r. wniosek egzekucyjny przeciwko M. Ł. złożył wierzyciel (...) Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty
z siedzibą w W.. Sprawa została zainicjowana przed Komornikiem Sądowym przy Sądzie Rejonowym w Grodzisku Wielkopolskim i zarejestrowana pod sygnaturą Km 865/16. W dacie wszczęcia postępowania należność tego wierzyciela wynosiła 1.380.806,36 zł i zasądzona została nakazem zapłaty pochodzącym z 2008r. Z kolei pod sygnaturą Km 1770/16 egzekucję przeciwko ojcu powódki prowadzi (...) S.A. Przedmiotowe postępowania zostały skierowane do nieruchomości dłużnika położonej we W. dla której Sąd Rejonowy w Grodzisku Wielkopolskim prowadzi księgę wieczystą (...). Księga wieczysta tej nieruchomości wykazuje szereg obciążeń z tytułu hipotek. W toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego aktualnie przeciwko dłużnikowi doszło do sprzedaży w/w nieruchomości. Sąd Rejonowy w Grodzisku Wielkopolskim postanowieniem z dnia 15 stycznia 2018r. wydanym w sprawie o sygn. akt I Co 437/16 przysądził na rzecz nabywcy prawo własności nieruchomości za cenę 167.333,33 zł. Koszty przeprowadzonego postępowania egzekucyjnego opiewają na kwotę ponad 100.000 zł. Powódka bierze udział w podziale sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 12 marca 2018r. przed Sądem Rejonowym Poznań - Grunwald i Jeżyce w Poznaniu w sprawie o sygn. akt IV RC 848/17 E. Ł. i M. Ł. zawarli ugodę w której treści ustalili, że obowiązek alimentacyjny M. Ł. wobec córki E. Ł., którego wysokość została ostatnio ustalona ugodą sądową zawartą w dniu 11 stycznia 2007r. w P. w sprawie o sygn. akt VII RC 626/06, ustał z dniem 1 lipca 2012r. M. Ł. miał świadomość istnienia wierzytelności powódki E. Ł. dochodzonej niniejszym pozwem tj. wynoszącej 198.000 zł oraz pozostałych wierzycieli. Sprzedaż nieruchomości pogłębiła stan niewypłacalności dłużnika M. Ł., zaś wskazana czynność została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli m.in. powódki E. Ł.. Oprócz nieruchomości, której dotyczy niniejsze postępowanie oraz nieruchomości egzekwowanej w sprawie Km 8965/16 dłużnik nie posiadał (ani nie posiada) żadnego majątku, ani żadnych oszczędności. Według oświadczenia dłużnika wydatkował on kwotę uzyskaną ze sprzedaży udziału w nieruchomości na zaspokojenie bliżej nieokreślonych wierzytelności. Na rzecz powódki nie uiścił żadnych należności alimentacyjnych.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że powódka oraz jej brat T. są właścicielami połowy nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...) stanowiącej działkę numer (...), objętej księgą wieczystą nr (...). Udział ten odziedziczyli po swoim dziadku S. Ł. (ojcu dłużnika), a to na podstawie testamentu notarialnego z dnia 29 lipca 1992r., co zostało potwierdzone postanowieniem o zmianie stwierdzenia nabycia spadku po wyżej wymienionym wydanym przez Sąd Rejonowy Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu w dniu 28 stycznia 2015r. w sprawie I Ns 923/14. Orzeczenie jest prawomocne. W postępowaniu tym M. Ł. przedłożył testament własnoręczny swego ojca datowany na dzień 30 grudnia 1995r. z którego wynikało, że do spadku została powołana wyłącznie żona spadkodawcy Z. Ł.. Dokument ten nie został uwzględniony jako podstawa dziedziczenia po S. Ł.. Wyżej wymienionym postanowieniem dokonano zmiany prawomocnego postanowienia z dnia 9 października 1996r., którym Sąd Rejonowy w Poznaniu w sprawie III Ns 4305/96/4 stwierdził nabycie spadku po S. Ł. na podstawie ustawy przez żonę spadkodawcy i jego dzieci (w tym dłużnika) po ¼ części przez każdego z nich. W postępowaniu tym brał udział m.in. dłużnik M. Ł. jako spadkobierca ustawowy. Obecnie wniosek o zmianę postanowienia z dnia 28 stycznia 2015r. w sprawie I Ns 923/14 o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu własnoręcznego S. Ł. z dnia 30 grudnia 1995r. złożyła R. P. uzasadniając swój interes prawny wszczęciem przez powódkę niniejszego postępowania. Na podstawie umowy z dnia 31 sierpnia 2015r. dłużnik zwolnił powódkę oraz T. Ł. z długu w postaci zachowku po ojcu. Pismem z dnia 10 lipca 2017r. cofnął swe oświadczenie woli z powołaniem się na błąd. W czasie trwania niniejszego postępowania pozwana zainicjowała postępowanie o ustalenie nieważności umowy alimentacyjnej. Dłużnik zaś wystąpił przeciwko powódce oraz T. Ł. o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego.

Powyższy stan faktyczny Sąd pierwszej instancji ustalił na podstawie dokumentów oraz ich kopii w tym potwierdzonych za zgodność przez pełnomocnika, które mają moc oryginałów. Sąd za wiarygodne w całości uznał zeznania powódki. Sąd Okręgowy pominął dowód z zeznań pozwanej R. P. i świadka M. P.. W toku postępowania, mimo kilkukrotnie kierowych wezwań do osobistego stawiennictwa, świadek i pozwana nie stawiały się na wezwania Sądu, każdorazowo usprawiedliwiając swoją nieobecność stanem zdrowia wykluczającym stawienie się na rozprawie. Wobec powyższego na rozprawie w dniu 28 listopada 2018r. Sąd Okręgowy działając na podstawie art. 242 k.p.c. wyznaczył ostateczny termin przesłuchania pozwanej oraz świadka na dzień 6 marca 2019r. Na termin ostatniej rozprawy świadek i pozwana ponownie nie stawiły się i tym razem przedkładając zaświadczenia lekarskie stwierdzające niezdolność do stawienia się w Sądzie. Ponieważ w sprawie zostały już przeprowadzone wszystkie dowody dalsze odraczanie rozprawy spowodowałoby zwłokę w postępowaniu. Sąd Okręgowy jako wiarygodne uznał zeznania świadka D. S. (1). Sąd nadto dał wiarę zeznaniom D. Ł..

W ocenie Sądu nie miały większego znaczenia zeznania świadka M. K.. Świadek miała pobieżną wiedzę na temat relacji dłużnika z M. P., sama pozostając z nimi w luźnych kontaktach. Zdaniem Sądu z pewnością zeznania te nie pozostają w kontrze do tezy, że dłużnika z kupującą łączył stosunek bliskości. Sąd za wiarygodne w części uznał zeznania świadka M. Ł.. Twierdzenia dotyczące jego stanu posiadania, istniejących zadłużeń Sąd zweryfikował w oparciu o pozostały materiał dowodowy. Świadek podawał sprzeczne fakty dotyczące powyższych okoliczności. Sąd Okręgowy oddalił wniosek powódki o przeprowadzenie dowodu z nagrań oraz fotografii na okoliczność relacji łączącej M. P. z dłużnikiem. Przedłożony materiał dowody był kwestionowany przez stronę pozwaną, nadto dotyczył okoliczności, które miały miejsce już po zawarciu przedmiotowej umowy sprzedaży. Sąd w niniejszym postępowaniu badał przede wszystkim istnienie stosunku bliskości między dłużnikiem, a osobą trzecią na moment dokonania skarżonej czynności. Na podstawie przedłożonego materiału dowodnego Sąd Okręgowy uznał, że nie mógł ustalić tych okoliczności. Nadto oceniając kwestię stosunku bliskości dłużnika z M. P. Sąd pierwszej instancji posiadając wiedzę co do faktu bezspornego jakim jest posiadanie przez nich wspólnego syna, dokonywał oceny relacji z punktu widzenia zasad doświadczenia życiowego.

Sąd Okręgowy oddalił wniosek pozwanej o przeprowadzenie dowodu z dokumentów postępowania upadłościowego M. Ł. uznając go jako zbędny. W ocenie Sądu przeprowadzenie tego dowodu prowadziłoby wyłącznie do zbędnego przedłużenia postępowania. Z nie kwestionowanego przez pozwaną pisma syndyka masy upadłości z dnia 8 marca 2005r. wynika jednoznacznie jaka kwota wierzytelności alimentacyjnych została zaspokojona. Sąd oddalił wniosek pozwanej o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego na okoliczność ustalenia wartości udziału w nieruchomości. Wniosek ten został powołany przez pozwaną w związku z twierdzeniami, że drugi z udziałów w nieruchomości objętej księgą wieczystą KW nr (...) formalnie należący do powódki i jej brata na skutek dziedziczenia po S. Ł., w istocie jest własnością dłużnika, gdyż ojciec dłużnika, a dziadek powódki i jej brata, po sporządzeniu testamentu na podstawie którego zostało stwierdzone nabycie spadku na ich rzecz, sporządził testament własnoręczny w którym do spadku powołał dłużnika. Okoliczność ta stała się przedmiotem postępowania zainicjowanego przez pozwaną o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po S. Ł.. Sąd oddalił wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z tych samych przyczyn, które legły u podstaw postanowienia oddalającego wniosek o zawieszenie niniejszego postępowania z uwagi na sprawę I Ns 755/18.

Sąd pierwszej instancji oddalił wniosek pozwanej
o zawieszenie postępowania do czasu zakończenia postępowania toczącego się przed Sądem Rejonowym-P. i J. w P. pod sygn. akt IX C 2406/18 z powództwa R. P. o stwierdzenie nieważności umowy o świadczenie alimentacyjne zawartej w dniu 26 sierpnia 1997r. pomiędzy rodzicami powódki. Pozwana powództwo wywiodła na podstawie art. 58 k.c. i 189 k.p.c. Sąd uznał, że R. P. nie ma interesu prawnego w kwestionowaniu umowy
o świadczenia alimentacyjne, a ewentualne zarzuty w tym przedmiocie mogła podnosić w niniejszym postępowaniu (przy czym same twierdzenia akcentujące wygórowaną wysokość świadczeń nie mogą stanowić o skutecznym podważeniu ważności kontraktu). Zdaniem Sądu nie można też pominąć okoliczności, że na podstawie umowy notarialnej zapatrzonej w klauzulę wykonalności, zmienionej następnie ugodą sądową zaopatrzoną w klauzulę wykonalności, toczyło się postępowanie egzekucyjne od 1998r. Dłużnik znosił egzekucję, a umowa alimentacyjna została zakwestionowana przez niego dopiero w toku niniejszego postępowania, czyli po prawie 20 latach jej obowiązywania. W ocenie Sądu jeśli do tego dodać, że dłużnik pozostaje w bliskich relacjach z córką pozwanej, to dojść należy do wniosku, że czynności podejmowane przez pozwaną polegające na zainicjowaniu tego dodatkowego postępowania podjęte zostały dla przewleczenia niniejszej sprawy. Z podobnych względów Sąd oddalił wniosek pozwanej
o zawieszenie postępowania z uwagi na toczące się postępowania z powództwa M. Ł. o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności przeciwko E. Ł. i T. Ł. zarejestrowane pod sygn. akt XII C 614/17, XII C 2245/17, XII C 418/18. Jeśli chodzi o postępowanie przeciwko bratu powódki to rozstrzygnięcie w tej sprawie nie ma jakiegokolwiek związku
z rozstrzygnięciem w sprawie niniejszej. Co się zaś tyczy postępowania w sprawie XII C 418/18 Sąd podkreślił, że pozwana w wyniku stwierdzenia bezskuteczności czynności prawnej wobec powódki nie stanie się automatycznie dłużnikiem powódki. Jej zobowiązanie polega na znoszeniu egzekucji z jej majątku pomimo, że nie jest ani dłużnikiem osobistym, ani rzeczowym. Powódka będzie mogła prowadzić egzekucję z nieruchomości należącej do pozwanej dysponując tytułem wykonawczym oraz prawomocnym wyrokiem uwzględniającym skargę pauliańską. Nie zmienia to faktu, że cały czas dłużnikiem egzekwowanym będzie M. Ł.. W ramach zabezpieczenia w sprawie XII C 418/18 postępowanie egzekucyjne zostało zawieszone (zażalenie pozwanej nie zostało jeszcze rozpoznane), a zatem obecnie egzekucja nie toczy się. W ocenie Sądu czynności podejmowane w ramach zabezpieczenia powództwa stanowią wystarczają ochronę dla pozwanej przed przedwczesnym kierowaniem postępowania do nieruchomości stanowiącej jej własność. Sąd Okręgowy wskazał, że w istocie powódka i dłużnik w ramach ugody sądowej zawartej w dniu 12 marca 2018r. ustalili, że obowiązek alimentacyjny ojca względem powódki ustał w dniu 1 lipca 2012r. Ta okoliczność niewątpliwie stanowi podstawę do pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego co do roszczeń po wskazanej w ugodzie dacie. Sąd podkreślił jednak, że wierzytelność zgłoszona do ochrony w niniejszej sprawie pochodzi z okresu wcześniejszego. Nadto Sąd oddalił wniosek pozwanej o zawieszenie postępowania z uwagi na toczące się postępowanie o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po S. Ł. przed Sądem Rejonowym Poznań - Grunwald i Jeżyce w Poznaniu w sprawie sygn. akt I Ns 755/18. Przed Sądem Rejonowym Poznań -Grunwald i Jeżyce w Poznaniu toczyła się już sprawa o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po S. Ł.. Postanowieniem z dnia 28 stycznia 2015r. Sąd stwierdził, że spadek po nim nabyli po ½ części E. Ł. i T. Ł. na podstawie testamentu notarialnego. Sąd nie uwzględnił przedłożonego przez M. Ł. w tamtejszym postępowaniu testamentu własnoręcznego zmarłego, którym uczynił spadkobierczynią swoją żonę. Sąd Okręgowy jest związany prawomocnym postanowieniem z dnia 28 stycznia 2015r. Zdaniem Sądu wynik postępowania zainicjowanego przez pozwaną jest niepewny, gdyż interes prawny pozwanej jest bardzo wątpliwy.

Odwołując się do art. 527 k.c., art. 531 § 2 k.c. oraz orzecznictwa Sądu Najwyższego Sąd Okręgowy stwierdził, że okoliczności warunkujące bezskuteczność umowy sprzedaży zawartej pomiędzy dłużnikiem, a M. P. były w niniejszej sprawie przesłankami orzekania w zakresie żądania ubezskutecznienia umowy darowizny zawartej pomiędzy pozwaną a jej córka.

Sąd Okręgowy wskazał, że w niniejszej sprawie pierwsza czynność prawna dłużnika tj. umowa sprzedaży udziału w nieruchomości została dokonana w dniu 6 października 2016r. Dłużnik M. Ł. dokonał zaskarżonej czynności świadom istniejących zadłużeń wobec powódki. M. Ł. nie przeczył istnieniu umowy o roszczenia alimentacyjne oraz ugody na mocy której renta alimentacyjna na rzecz powódki została obniżona do kwoty 1.000 zł miesięcznie. Postępowanie egzekucyjne toczyło się od 1998r. Nadto wówczas było mu wiadome, że córka nie jest jedynym jego wierzycielem, a jego możliwości zarobkowe są ograniczone, gdyż dłużnik nie osiągał regularnych dochodów, a nadto ciążył na nim obowiązek alimentacyjny wobec małoletniego syna pochodzącego ze związku z M. P.. Z akt postępowania egzekucyjnego dołączonych do sprawy niniejszej wynika jednoznacznie, że dzieci dłużnika nie były i nie są jego jedynymi wierzycielami.

Zdaniem Sądu Okręgowego istotne jest, że powódka nie zaspokoiła swojej wierzytelności z ceny sprzedaży. Kwota 210.000 zł zgodnie z wersją M. Ł., została przekazana na spłatę bliżej nieokreślonych zobowiązań dłużnika. Sąd podkreślił, że M. P. to osoba bliska dla dłużnika - matka jego dziecka, a z aktu notarialnego wynika, że cena sprzedaży miała zostać przekazana poza kancelarią notarialną w gotówce. Sąd uznał, że powyższe okoliczności budzą wątpliwości co do rzeczywistego transferu pieniędzy pomiędzy stronami transakcji w efekcie której powódka nie mogła już skierować egzekucji do spornej nieruchomości. Dokonując sprzedaży udziału w nieruchomości dłużnik zwiększył stan swej niewypłacalności.

W ocenie Sądu pierwszej instancji trudno przyjąć wniosek przeciwny aniżeli taki, że M. Ł. działał na szkodę wierzycieli, a w tym przypadku powódki E. Ł.. Bezsprzecznie obejmował świadomością i zdawał sobie sprawę, iż wyzbywa się majątku z którego możliwe będzie prowadzenie egzekucji. Przemawia za tym także okoliczność, że dłużnik po nabyciu własności udziału ½ części w przedmiotowej nieruchomości nie ujawnił swojego prawa w treści księgi wieczystej. W oparciu o zgromadzone dokumenty, a także treść zeznań samego dłużnika Sąd Okręgowy stwierdził, iż powódka w sposób wystarczający wykazała stan niewypłacalności M. Ł. i to zarówno w dacie dokonania zaskarżonych czynności, wniesienia pozwu, jak i w momencie wyrokowania. Faktem jest, że dłużnik M. Ł. ma także innych wierzycieli poza powódką, niemniej jednak przyjmując, że wartość udziału 1/2 części w przedmiotowej nieruchomości wynosi co najmniej 210.000 zł (cena sprzedaży) powódka miałaby możliwość zaspokojenia przynajmniej części (uwzględniając, że wierzycielem alimentacyjnym jest także jej brat) swojej wierzytelności w wysokości 198.000 zł. W przypadku przystąpienia do egzekucji z tego składnika majątku przez innych wierzycieli powódka miałaby pierwszeństwo przed nimi, gdyż egzekucja alimentów ma pierwszeństwo przed egzekucją innych zobowiązań.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji na uwzględnienie nie zasługiwało twierdzenie pozwanej, że powódka może zaspokoić swoją wierzytelność z innego składnika majątku dłużnika tj. z nieruchomości położonej we W., gdyż uzyskana w toku postępowania egzekucyjnego cena licytacyjna ze sprzedaży tej nieruchomości wyniosła 167.333,33 zł, koszty postępowania egzekucyjnego ustalono na kwotę ponad 100.000 zł. Niemniej jednak biorąc pod uwagę powstałe koszty postępowania egzekucyjnego oraz wysokość wierzytelności powódki, nie będzie ona w stanie zaspokoić całej swej wierzytelności z uzyskanej ceny sprzedaży. Ewentualne uzyskane z tego tytułu przez powódkę świadczenie zredukuje wysokość jej wierzytelności, co będzie miało znaczenie także dla egzekucji z nieruchomości pozwanej. Sąd Okręgowy podkreślił przy tym, że nie jest konieczne ustalenie matematyczne zakresu zaspokojenia wierzytelności powódki w przyszłości (w tym w ramach podziału sumy uzyskanej z egzekucji). W ocenie Sądu o tym czy i w jakim czasie wierzyciel uzyska zaspokojenie swojej wierzytelności prowadząc egzekucję decyduje wiele czynników (uzyskana cena, wysokość kosztów, inne wierzytelności). Okoliczności te, istotne dla skuteczności egzekucji, nie mogą być znane w chwili orzekania w oparciu o art. 527 k.c., a tym samym nie mogą mieć wpływu na treść orzeczenia w tym znaczeniu, że nie mogą warunkować ani ograniczać zakresu uprawnienia wierzyciela przewidzianego w tym przepisie. Jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 czerwca 2002r., sygn. akt II CKN 1336/00 uwzględnienie skargi pauliańskiej skutkuje tzw. bezskutecznością względną zaskarżonej czynności, a wyrok nie ma na celu określenia czy też ograniczenia wysokości wartości przedmiotu tej czynności.

Sąd pierwszej instancji uznał, że M. P. i M. Ł. łączył stosunek bliskości w chwili zawierania umowy sprzedaży. Zatem zdaniem Sądu należy przyjąć, że M. P. wiedziała o istnieniu wierzytelności powódki oraz o konsekwencjach dokonywanej czynności dla możliwości zaspokojenia wierzycieli M. Ł.. W toku postępowania dowodowego pozwana próbowała wykazać, że jej córka M. P. nie pozostaje w bliskiej relacji z M. Ł., są oni silnie skonfliktowani, a nadto córka i wnuk wspólnie z nią zamieszkują w S., a nie w przedmiotowej nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...). Sąd uznał, że pozwana nie udowodniła, iż obecnie jej córka i dłużnik pozostają w jakimkolwiek konflikcie. Nadto dla oceny czy M. P. jest osobą bliską dla M. Ł. nie ma znaczenia, czy osoby te zamieszkują ze sobą, a nawet czy obecnie pozostają ze sobą w faktycznym związku. Niewątpliwie jest bowiem, że mają oni wspólne małe dziecko. W ocenie Sądu rodzicielstwo jest elementem, który stanowi o biskości dwóch osób. Niewątpliwie w chwili dokonania umowy sprzedaży M. P. i M. Ł. pozostawali w stosunku bliskości, a twierdzenia przeciwne pozwanej miały charakter gołosłowny.

Jednocześnie Sąd pierwszej instancji uznał, że w toku postępowania dowodowego pozwana nie obaliła żadnym dowodem domniemania wynikającego z art. 527 § 3 k.p.c., a zatem przyjąć należało, iż kupująca wiedziała, że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia powódki. Biorąc pod uwagę podane wyżej argumenty Sąd Okręgowy uznał, że umowa sprzedaży zawarta pomiędzy dłużnikiem a M. P. była wobec powódki bezskuteczna.

Sąd Okręgowy podkreślił, że zaledwie po dwóch miesiącach M. P. darowała udział w nieruchomości swojej matce. Sąd odwołując się do zasad logiki i doświadczenia życiowego uznał, że nie było uzasadnionych powodów, aby dokonywać w/w umowy darowizny. Wyjaśnienia pozwanej w tym zakresie Sąd uznał nie tylko za gołosłowne, ale także sprzeczne z zasadami doświadczenia życiowego. Jeżeli celem dokonania czynności było zabezpieczenie materialne wnuka pozwanej, a wspólnego dziecka M. P. i M. Ł., ten sam skutek mógł zostać odniesiony np. poprzez dokonanie darowizny przez M. P. na rzecz syna. Ponieważ umowa pomiędzy pozwaną a jej córką nastąpiła pod tytułem darmym to bez znaczenia pozostaje czy pozwana wiedziała, czy nie o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną (art.531 § 2 k.c.).

Co się tyczy zarzutu pozwanej, że dłużnikowi przysługuje wobec powódki roszczenie z tytułu zachowku po S. Ł. (gdyż skutecznie cofnął on oświadczenie o zrzeczeniu się prawa do zachowku po ojcu) Sąd Okręgowy stwierdził, że zarzut ten nie mógł mieć żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Nie odnosząc się do kwestii skuteczności czynności polegającej na cofnięciu przez M. Ł. oświadczenia o zrzeczeniu się prawa do zachowku, Sąd podkreślił, że nawet w sytuacji, gdyby dłużnik mógł dochodzić od powódki roszczenia o zachowek to dla bytu tytułu wykonawczego i istnienia wierzytelności alimentacyjnej powódki nie ma to żadnego znaczenia. Wierzytelność alimentacyjna nie może być bowiem umorzona przez potrącenie, co jednoznacznie wynika z treści art. 505 pkt 2 k.c. W kontekście wskazywanych przez pozwaną okoliczności stanowiących podstawę oświadczenia dłużnika o zrzeczeniu się zachowku to ubocznie Sąd podniósł, że przepisy dotyczące obowiązku alimentacyjnego są przepisami bezwzględnie obowiązującymi (art. 128 i nast. k.r.i.o.). Oznacza to, że nie można ich uchylić w drodze umowy bądź innej czynności prawnej. Roszczeń alimentacyjnych nie można się zrzec (np. podpisując umowę o zrzeczenie się alimentów) aczkolwiek można ich nie dochodzić od osoby zobowiązanej. Oświadczenie albo umowa o zrzeczeniu się alimentów jest umową nieważną (niezgodną z prawem). Nie może stanowić podstawy dochodzenia jakiegokolwiek roszczenia. Ponieważ roszczenia alimentacyjne mają charakter ściśle osobisty nie można ich również przenieść na inną osobę.

Mając na uwadze wszystkie okoliczności sprawy Sąd pierwszej instancji uznał za bezskuteczną w stosunku do powódki E. Ł. w/w umowę darowizny zawartą pomiędzy M. P. a pozwaną R. P.. Sąd oddalił powództwo o uznanie za bezskuteczną
w stosunku do powódki umowę sprzedaży zawartą w dniu 6 października 2016r. między M. P. a M. Ł. uznając, iż badanie okoliczności związanych z bezskutecznością tej umowy stanowi jedynie przesłankę orzekania w sprawie niniejszej i nie znajduje odzwierciedlenia w treści sentencji wyroku.

Sąd pierwszej instancji o kosztach postępowania orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. i obciążył nimi pozwaną w całości pomimo, że jedno ze zgłoszonych przez powódkę żądań zostało oddalone. Sąd w postępowaniu badał umowę z dnia 6 października 2016r. i uznał wszelkie twierdzenia powódki w tym zakresie za udowodnione. W konsekwencji uznał, że zapadłe rozstrzygnięcie jest w całości zgodne z intencją powódki.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła pozwana R. P. zaskarżając wyrok w części tj. w zakresie rozstrzygnięć zawartych w pkt 1 i 3 wyroku. Zaskarżonemu rozstrzygnięciu pozwana zarzuciła:

a) naruszenie art. 379 pkt 5 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c., art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. oraz art. 527 k.c. poprzez brak zawieszenia postępowania w niniejszej sprawie w sytuacji, gdy wynik sprawy jest zależny od przeprowadzenia innych postępowań, co do których ze względu na ograniczenia proceduralne, pozwana okoliczności nie mogła wykazywać w niniejszej sprawie;

b) naruszenie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 527 § 2 k.p.c. poprzez brak zawieszenia postępowania prowadzonego w niniejszej sprawie do czasu prawomocnego rozpoznania postępowania prowadzonego w sprawie pod sygn. akt IX C 2406/18 przez Sąd Rejonowy Poznań - Grunwald i Jeżyce w Poznaniu, albowiem w przypadku pozytywnego rozpoznania w/w sprawy powódka przestaje być wierzycielem; względnie naruszenie art. 227 k.p.c. i art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. w zw. z art. 365 § 1 k.p.c. poprzez brak ustalenia czy wierzytelność objęta tytułem wykonawczym istnieje, a jeśli tak to w jakiej wysokości;

c) naruszenie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 527 § 1 k.c. poprzez brak zawieszenia postępowania w niniejszej sprawie do czasu rozpoznania spraw prowadzonych pod sygn. akt XII C 2245/17 oraz XII C418/1 tj. spraw o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego;

d) naruszenie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. oraz art. 679 § 1 k.p.c. w zw. z art. 527 § 1 k.c. poprzez brak zawieszenia postępowania prowadzonego w niniejszej sprawie na czas rozpoznania sprawy prowadzonej pod sygn. akt I Ns 755/18 o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku;

e) naruszenie art. 527 k.c. poprzez bezpodstawne przyjęcie w niniejszej sprawie, iż powódka jest wierzycielem oraz, że powódka została pokrzywdzona dokonaniem przedmiotowej czynności prawnej;

f) naruszenie art. 6 w zw. z art. 232 k.p.c. i art 217 k.p.c. oraz art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez pozbawienie pozwanej możliwości przedłożenia dowodów przeciwnych na okoliczności wskazywane przez powoda;

g) naruszenie art. 527 i następnych k.c.;

h) naruszenie art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku powódki o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność wartości 1/2 w prawie własności nieruchomości objętej zaskarżoną czynnością prawną tj. na okoliczność posiadania przez dłużnika majątku z którego dłużnik może się zaspokoić;

i) naruszenie art. 1025 k.p.c. w zw. z art. 527 k.c., art. 232 k.p.c. i art. 233 k.p.c. oraz art. 49 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji poprzez przyjęcie, iż w sprawie dotyczącej egzekucji prowadzonej z nieruchomości we W. koszty egzekucji stanowią kwotę 100.000 zł,

j) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art 316 k.p.c. i art. 227 k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sąd granic swobodnej oceny dowodów oraz nierzetelne ustalenie stanu faktycznego niniejszej sprawy w tym przyjęcie istnienia przesłanek, o których mowa w art. 527 k.c. w sytuacji, gdy nie zostało przeprowadzone postępowanie dowodowe na okoliczności uzasadniające istnienie lub też nie w/w przesłanek;

k) nierzetelne ustalenie stanu faktycznego w niniejszej sprawie (naruszenie art. 233 k.p.c.) poprzez ustalenie, iż:

- brak istnienia wierzytelności dłużniczki w zakresie w której zaskarżona czynność prawna została uznana za bezskuteczną,

- nieistnienie stanu pokrzywdzenia zaskarżoną czynnością pozwanej,

- istnienie majątku dłużnika z którego powódka uzyska zaspokojenie swojej wierzytelności (udział w wysokości 1/2 w prawie własności nieruchomości objętej zaskarżoną czynnością prawną, środki uzyskane z egzekucji z nieruchomości we W.),

- brak weryfikacji rozliczenia powódki środków ściągniętych w egzekucji
i postępowaniu upadłościowym w sytuacji, gdy w aktach sprawy egzekucyjnej znajduje się pismo matki powódki wskazujące na rozliczenie należności za pierwszy okres (ok. 1 roku) w sytuacji, gdy pozwana w/w rozliczenie uwzględniała.

- pominięcie faktu, iż czynność prawna dłużnika i M. R. bezspornie była czynnością odpłatną,

- bezpodstawne przyjęcie, iż w sprawie dotyczącej egzekucji z nieruchomości dłużnika położonej we W. prowadzonej pod sygn. akt I Co 437/16 koszty egzekucji ujęte w planie podziału będą stanowić kwotę 100.000 zł podczas, gdy z okoliczności niniejszej sprawy wynika, iż koszty te będą oscylowały około kwoty 35.000 zł (maksymalnie);

l) naruszenie art. 316 § 1 k.c. poprzez brak oparcia ustaleń w sprawie o stan rzeczy istniejący w niniejszej sprawie w tym pominięcie istotnych okoliczności:

- istnienia majątku dłużnika do którego powódka może skierować egzekucję i z którego uzyska zaspokojenie,

- brak istnienia wierzytelności dłużniczki,

- fakt, iż dłużniczka uzyska co najmniej w części zaspokojenie z nieruchomości dłużnika położonej we W.,

- brak wskazania przyczyn uzasadniających uznanie za niewiarygodne
w części zeznań dłużnika, uzasadnienie zaskarżonego wyroku przyczyn takich nie wskazuje;

ł) naruszenie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 100 k.p.c. poprzez brak zastosowania art. 98 k.p.c. i bezpodstawne zastosowanie art. 100 k.p.c.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej zwrot kosztów procesu
w tym zwrot kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych oraz zwrot opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł. Nadto pozwana wniosła o zasądzenie od powódki na jej rzecz zwrot kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych w tym zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym. Na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. pozwana wniosła o zawieszenie postępowania w niniejszej sprawie do czasu prawomocnego zakończenia postępowań w sprawach o sygn. akt I Ns 755/18 prowadzonej przez Sąd Rejonowy Poznań - Grunwald i Jeżyce w Poznaniu; sygn. akt XII C 2245/17, XII C 418/18; sygn. akt IV 654/18 prowadzonej przez Sąd Rejonowy Poznań - Grunwald i J., IV RC 283/18 prowadzonej przez Sąd Rejonowy Poznań - Grunwald i J.; sygn. akt IX C 2406/18 prowadzonej przez Sąd Rejonowy Poznań - Grunwald i Jeżyce w Poznaniu; sygn. akt I Co 437/16 prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Grodzisku Wlkp. z uwagi na to, iż w/w postępowania mają wpływ na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy.

Powódka E. Ł. w odpowiedzi na apelację wniosła o oddalenie apelacji w całości oraz o zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja pozwanej nie zasługiwała na uwzględnienie.

Skarżąca w apelacji podniosła zarówno zarzuty naruszenia prawa materialnego, jak i zarzuty naruszenia prawa procesowego. Wobec okoliczności, że prawidłowość zastosowania prawa materialnego może być właściwie oceniona jedynie w oparciu o prawidłowe ustalenie stanu faktycznego w pierwszej kolejności Sąd Apelacyjny oceni zasadność zarzutów o charakterze procesowym, jednocześnie mając na uwadze, że ewentualne uchybienia w tym zakresie pozostają dla postępowania odwoławczego o tyle istotne, o ile miały one wpływ na wydane rozstrzygnięcie (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 1997r. II CKN 18/97, OSNC 1997/8/112).

Pełnomocnik pozwanej na rozprawie apelacyjnej w dniu 15 października 2020r. sprecyzował, że pozwana wnosi o zawieszenie niniejszego postępowania do czasu rozstrzygnięcia następujących spraw:

- I Ns 755/18 Sądu Rejonowego Poznań - Grunwald i Jeżyce w Poznaniu,

- XII C 418/18 Sądu Okręgowego w Poznaniu,

- IX C 2406/18 Sądu Rejonowego Poznań - Grunwald i Jeżyce w Poznaniu,

- IV RC 654/18 Sądu Rejonowego Poznań - Grunwald i Jeżyce w Poznaniu i

- I Co 437/16 Sądu Rejonowego w Grodzisku Wlkp.

Pełnomocnik pozwanej cofnął zaś wniosek o zawieszenie postępowania apelacyjnego do czasu rozstrzygnięcia sprawy:

- XII C 2245/17 Sądu Okręgowego w Poznaniu z powództwa M. Ł. przeciwko powódce o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,

- IV Rc 283/18 Sądu Rejonowego Poznań Grunwald i J. w P. - obecna sygn. IV Rc 362/20 przeciwko T. Ł. o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego w określonej dacie i o obniżenie alimentów.

Sprawa I Ns 755/18 Sądu Rejonowego Poznań - Grunwald i J. P. z wniosku pozwanej R. P. przy udziale D. S. (2), M. Ł., M. S., T. Ł., J. P. i powódki o uchylenie lub zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po S. Ł. obecnie prowadzona jest w Wydziale IX tego Sądu pod sygn. IX Ns 516/20. Sprawa ta jest w toku. Przed Sądem Rejonowym Poznań - Grunwald i Jeżyce w Poznaniu toczyła się już sprawa o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po S. Ł.. Sąd Rejonowy Poznań - Grunwald i Jeżyce w Poznaniu prawomocnym postanowieniem z dnia 28 stycznia 2015r. sygn. akt I Ns 923/14 stwierdził, że spadek po S. Ł. nabyli po ½ części powódka E. Ł. i T. Ł.. Z mocy art. 365 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny jest związany prawomocnym orzeczeniem wydanym w tej sprawie przy czym w chwili zamknięcia rozprawy apelacyjnej powyższe postanowienie nie zostało zmienione lub uchylone. Podkreślić dodatkowo należy, że pozwana R. P. nie należy do kręgu spadkobierców po zmarłym S. Ł., a sprawa ta została zainicjowana przez pozwaną po 1,5 roku toczenia się postępowania w niniejszej sprawie. Brak więc było podstaw do zawieszenia postępowania apelacyjnego do czasu rozstrzygnięcia powyższej sprawy przez Sąd Rejonowy Poznań - Grunwald i J. P..

Sprawa XII C 418/18 Sądu Okręgowego w Poznaniu toczy się z powództwa M. Ł. przeciwko powódce o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w postaci aktu notarialnego z dnia 26 sierpnia 1997r. Termin rozprawy został wyznaczony na dzień 22 października 2020r. Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z dnia 13 września 2018r. sygn. akt XII C 418/18 udzielił powodowi zabezpieczenia jego roszczenia o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego - aktu notarialnego z dnia 26 sierpnia 1997r. sporządzonego przez notariusza O. P., opatrzonego klauzulą wykonalności w dniu 31 października 2017r. postanowieniem Sądu Rejonowego Poznań - Grunwald i J. P. w sprawie sygn. akt IV RCo 5/17, poprzez zawieszenie postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie tego tytułu wykonawczego z wniosku E. Ł. przeciwko M. Ł. przez Komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym w Grodzisku Wlkp. w sprawie KMP 59/17 do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia niniejszej sprawy (vide: w/w postanowienie z dnia 13 września 2018r. - k. 431 akt). Sądowi Apelacyjnemu z urzędu wiadomym jest, że zażalenie na powyższe postanowienie wniosła E. Ł. i Sąd Apelacyjny w Poznaniu postanowieniem z dnia 11 marca 2019r. sygn. akt IACz 316/19 zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że oddalił wniosek o udzielenie zabezpieczenia, zaś rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego pozostawił orzeczeniu kończącemu postępowanie w sprawie. W apelacji nie podano w jaki sposób wynik rozstrzygnięcia w tej sprawie ma mieć wpływ na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy. Nie wskazano też konkretnie jakich to okoliczności, ze względu na ograniczenia dowodowe, pozwana nie mogła wykazać w niniejszej sprawie, a które zostały udowodnione w sprawie XII C 418/18 Sądu Okręgowego w Poznaniu. Pozew w tej sprawie został także wniesiony dopiero po wniesieniu skargi pauliańskiej w niniejszej sprawie.

Z kolei w sprawie IX C 2406/18 Sądu Rejonowego Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu z powództwa R. P. przeciwko E. Ł., T. Ł. i M. Ł. o stwierdzenie nieważności umowy alimentacyjnej zostało wydano postanowienie o przekazaniu sprawy innemu Wydziałowi tego Sądu. Sprawa toczyła się pod sygn. IV RC 654/18. Sąd Rejonowy Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu wyrokiem z dnia 9 kwietnia 2020r. sygn. akt IV RC 654/18 oddalił powództwo (vide: w/w wyrok wraz z uzasadnieniem - k. 637-644 akt). R. P. wniosła apelację od tego wyroku. Sprawa znajduje się w Sądzie Okręgowym w Poznaniu z apelacją R. P. sygn. akt II Ca 705/20, który to środek odwoławczy do chwili zamknięcia rozprawy apelacyjnej nie został rozpoznany. Zgodnie z art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. sąd może zawiesić postępowanie z urzędu jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego. Przepis ten jest przepisem fakultatywnym nie nakazującym sądowi zawieszenie postępowania, lecz wyłącznie uprawniającym sąd do zawieszenia postępowania. Nawet więc, jeśli rozstrzygnięcie sprawy zależy od rozstrzygnięcia, jakie może zapaść w innej sprawie, sąd powinien ocenić czy należy zawiesić postępowanie (vide: uzasadnienie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2006r. II CSK 141/05). Pozwana w zarzucie apelacji podała, że z uwagi na ograniczenia proceduralne nie mogła wykazywać okoliczności w niniejszej sprawie. Jednakże postępowanie o ustalenie nie może być środkiem do uzyskania dowodów, które miałyby być wykorzystane w innych postępowaniach (vide: uzasadnienie do wyroku Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 lutego 1999r. I PKN 597/98 Legalis nr 46126). Wniosek więc o zawieszenie postępowania apelacyjnego do czasu rozstrzygnięcia w/w sprawy już choćby z tej przyczyny nie zasługiwał na uwzględnienie.

W sprawie I Co 437/16 Sąd Rejonowy w Grodzisku Wlkp. prowadzi nadzór nad egzekucją z nieruchomości dłużnika M. Ł.. Sąd postanowieniem z dnia 15 maja 2020r. zatwierdził plan podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży prawa własności nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej nr (...) przedstawiony przez Komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym w Grodzisku Wlkp. K. Ł. w postanowieniu z dnia 26 lutego 2020r. (vide: postanowienie z dnia 15 maja 2020r. - k. 651-653 akt). Również w odniesieniu do tej sprawy pozwana nie podała w jaki sposób wynik rozstrzygnięcia w tej sprawie ma mieć wpływ na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy w sytuacji, gdy nieruchomość została sprzedana za kwotę 167.333,33 zł, która stanowi sumę podlegającą podziałowi. Sąd w uzasadnieniu do tego postanowienia wskazał, że wysokość należności alimentacyjnych E. Ł. (Kmp 59/17) z tytułu należności głównej wynosiła 247.645,16 zł i odsetki na dzień sporządzenia projektu planu podziału 439.268,62 zł, łącznie 686.913,78 zł (vide: k. 653 akt). Wierzytelność powódki E. Ł. zostanie zaspokojona do kwoty 76.147,72 zł (vide: k. 653 akt). Jednakże do czasu zamknięcia rozprawy apelacyjnej żadna ze stron nie podała czy postanowienie z dnia 15 maja 2020r. jest prawomocne. Powódka zaś, do chwili zamknięcia rozprawy apelacyjnej, w oparciu o te postanowienie nie otrzymała kwoty 76.147,72 zł.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny za nietrafne uznał zarzuty przytoczone w punktach a-d oraz w punkcie f zarzutów apelacji jak i wniosek o zawieszenie niniejszego postępowania sformułowany w pkt 2 wniosków apelacji. Z uwagi na sposób sformułowania zarzutów przez pozwaną w apelacji Sąd Apelacyjny przyjął oznaczenie zarzutów w poszczególnych punktach nie jak w apelacji pozwanej (gdyż wówczas dotyczy to zarzutów z pkt a-f i h zarzutów), lecz tak jak to przedstawiono w uzasadnieniu do wyroku.

W punkcie k zarzutów apelacji (punkt h przedstawionych zarzutów) pozwana zarzuciła naruszenie art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku powódki o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność wartości 1/2 w prawie własności nieruchomości objętej zaskarżoną czynnością prawną tj. na okoliczność posiadania przez dłużnika majątku z którego dłużnik może się zaspokoić. Wydaje się, że w zarzucie tym pomyłkowo podano, że chodzi o oddalenie wniosku powódki, podczas, gdy chodziło o oddalenie wniosku pozwanej o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność wartości 1/2 w prawie własności nieruchomości. W uzasadnieniu do postanowienia z dnia 15 maja 2020r. w sprawie I Co 437/16 Sąd Rejonowy w Grodzisku Wlkp. podał, że nieruchomość została sprzedana za kwotę 167.333,33 zł. W tej sytuacji, wobec sprzedania nieruchomości, przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego było zbędne.

Rację ma pozwana zarzucając w apelacji, że koszty postępowania egzekucyjnego nie wynoszą ponad 100.000 zł, jak to ustalił Sąd pierwszej instancji ( strona 9 uzasadnienia - k. 527 akt). Sąd Rejonowy w Grodzisku Wlkp. w uzasadnieniu do postanowienia z dnia 15 maja 2020r. wydanego w sprawie I Co 437/16 podał, że koszty postępowania egzekucyjnego wynoszą 39.759,38 zł (vide: k. 652 akt), a nie 35.000 zł, jak to zarzuciła pozwana. To błędne ustalenie wysokości kosztów postępowania egzekucyjnego przez Sąd Okręgowy nie miało wpływu na treść zapadłego rozstrzygnięcia, gdyż z uzasadnienia do w/w postanowienia z dnia 15 maja 2020r. wynika, że wysokość należności alimentacyjnych E. Ł. łącznie wynosi 686.913,78 zł i może zostać zaspokojona do kwoty 76.147,72 zł.

Pozwana w apelacji zarzuciła nadto naruszenie przez Sąd pierwszej instancji art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sąd granic swobodnej oceny dowodów oraz nierzetelne ustalenie stanu faktycznego niniejszej sprawy. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do wyroku z dnia 9 lutego 2000r. III CKN 434/00 (LEX nr 530599) wskazał, że art. 227 k.p.c. nie może być przedmiotem zarzucanego Sądowi naruszenia, bowiem nie jest on źródłem jakichkolwiek jurysdykcyjnych obowiązków ani nawet uprawnień Sądu, a jedynie określa wolę ustawodawcy wyrażającą się ograniczeniem kręgu faktów, które mogą być przedmiotem dowodu w postępowaniu. Z kolei jak chodzi o naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. to do skutecznego postawienia zarzutu naruszenia tego przepisu skarżąca obowiązana jest wykazać, że Sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu Sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. W celu wykazania naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. strona nie może jedynie ograniczyć się do przytoczenia treści tegoż przepisu, lecz musi wykazać jakich dowodów Sąd nie ocenił lub które z dowodów ocenił wadliwie. W takim rozumieniu tego przepisu pozwana nie wykazała w apelacji naruszenia przez Sąd pierwszej instancji art. 233 § 1 k.p.c. Pozwana przytaczając ten zarzut jednocześnie nie zarzuciła, że Sąd Okręgowy uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Z treści zarzutów podanych w pkt n i o (strona 7 apelacji) a więc w pkt j i k przedstawionych powyżej zarzutów apelacji wynika, że pozwana w istocie zarzuca naruszenie przez Sąd pierwszej instancji art. 527 § 1- 3 k.c. i art. 528 k.c., a więc przepisów prawa materialnego.

Jak chodzi o zarzut naruszenia art. 316 § 1 k.c. to wskazać należy, że art. 316 k.c. nie zawiera paragrafu, nadto art. 316 k.c. w niniejszej sprawie nie znajdował zastosowania, gdyż dotyczy on zastawnika. Prawdopodobnie w zarzucie tym chodziło o naruszenie art. 316 § 1 k.p.c. Sąd pierwszej instancji biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy prawidłowo ustalił, że w niniejszej sprawie zostały spełnione przesłanki warunkujące uwzględnienie powództwa o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika zdziałanej z osobą bliską, gdyż matką ich dziecka.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do wyroku z dnia 23 lipca 2003r. II CKN 299/01 (LEX nr 121702) wskazał, że wszystkie okoliczności składające się na ocenę przesłanki pokrzywdzenia wierzycieli powinny być badane według stanu z chwili wystąpienia wierzyciela ze skargą pauliańską. Pokrzywdzenie wierzyciela należy ocenić według chwili zaskarżenia – wystąpienia przez wierzyciela z akcją pauliańską; przepis art. 527 § 2 k.c. wiąże pokrzywdzenie z rzeczywistą niewypłacalnością wierzyciela (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2004r. II CK 367/03 LEX nr 174173). W uzasadnieniu do wyroku z dnia 22 marca 2011r. V CKN 280/00 (LEX nr 52793) Sąd Najwyższy podkreślił, że pokrzywdzenie wierzyciela należy oceniać nie według chwili dokonania czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią, lecz według chwili jej zaskarżenia – wystąpienia z żądaniem uznania bezskuteczności czynności prawnej; sytuację, kiedy czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela określa art. 527 § 2 k.c. Wiążąca się z pokrzywdzeniem niewypłacalność dłużnika musi istnieć zarówno w chwili wystąpienia ze skargą pauliańską, jak i w chwili orzekania przez sąd o zawartym w niej żądaniu uznania czynności prawnej za bezskuteczną (vide: uzasadnienie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2006r. III CSK 8/06 OSNC 2006/12/2007).

Sąd Apelacyjny podziela uznanie Sądu pierwszej instancji, że zarówno na dzień wytoczenia powództwa tj. na 4 lutego 2017r. jak i w dacie wydania wyroku przez Sąd Okręgowy zaistniało pokrzywdzenie powódki jako wierzycielki i niewypłacalność dłużnika w osobie jej ojca M. Ł.. W umowie sprzedaży dokonanej w dniu 6 października 2016r. w formie aktu notarialnego odnotowano, że M. Ł. sprzedał M. P. należący do niego udział wynoszący ½ części w prawie własności nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) objętą księgą wieczystą KW nr (...) za kwotę 210.000 zł, która to cena w całości została zapłacona gotówką poza Kancelarią notarialną. M. Ł. nie spłacił z tej kwoty nawet części swojego zobowiązania wobec powódki. Uzyskaną cenę miał przeznaczyć na spłatę innych wierzycieli. Nie przeznaczył jej, nawet w części, na spłatę wierzytelności powódki. Na skutek sprzedaży udziału w nieruchomości stan niewypłacalności dłużnika się pogłębił, gdyż M. Ł. na rozprawie w dniu 16 maja 2018r. zeznał, że łączna suma jego długów oscyluje na kwotę około 2.000.000 zł. Dłużnik mając więc świadomość wysokości oraz ilości wszystkich swoich zobowiązań musiał zdawać sobie sprawę, że sprzedając udział w nieruchomości położonej w P. ul. (...) działał z pokrzywdzeniem wierzycieli w tym powódki zważywszy, że cenę uzyskaną z tytułu sprzedaży tej nieruchomości miał przeznaczyć na spłatę innych, bliżej nie sprecyzowanych, zobowiązań. Co do własności innej nieruchomości przez dłużnika tj. nieruchomości położonej we W., która w toku postępowania egzekucyjnego została sprzedana za kwotę 167.333,33 zł podkreślić należy, że dla zaistnienia stanu niewypłacalności dłużnika nie jest konieczne, aby rozporządzenie obejmowało jedyny składnik majątku.

W umowie sprzedaży dokonanej w dniu 6 października 2016r. M. P. ustanowiła na rzecz dłużnika M. Ł. służebność osobistą mieszkania. Czynność prawna przeniesienia własności nieruchomości z równoczesnym obciążeniem nieruchomości służebnością osobistą ma charakter nieodpłatny (vide: uzasadnienie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2012r. II CSK 206/12; tudzież uzasadnienie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2013r. I CSK 543/12 LEX nr 1353063). W rozpoznawanej sprawie ustanowienie służebności było czynnością nieodpłatną w rozumieniu art. 528 k.c.

Wbrew twierdzeniu pozwanej powódka (nieprawidłowo nazwana pozwaną) nie zostanie zaspokojona z majątku dłużnika, gdyż wierzytelność powódki wynosi łącznie 686.913,78 zł i może zostać zaspokojona do kwoty 76.147,72 zł. Powyższe oznacza, że wierzytelność powódki nie zostanie zaspokojona jak chodzi o kwotę 610.766,06 zł. Gdyby dłużnik nie sprzedał M. P. udziału w nieruchomości położonej przy ul. (...) w P. powódka mogłaby wszcząć postępowanie egzekucyjne i zostać zaspokojona do kwoty 210.000 zł, którą to kwotę M. Ł. uzyskał ze sprzedaży udziału w nieruchomości.

Wierzytelność powódki wynika z umowy o świadczenie alimentacyjne zawartej w dniu 26 sierpnia 1997r. w formie aktu notarialnego pomiędzy dłużnikiem M. Ł. a matką powódki D. Ł. na mocy której M. Ł. poczynając od 1 września 1997r. zobowiązał się płacić tytułem alimentów na rzecz E. Ł. kwotę 2.000 zł miesięcznie (vide: k. 10-12 akt), której Sąd Rejonowy w Poznaniu w dniu 5 lutego 1998r. sygn. akt R VII Co 3/98 nadał klauzulę wykonalności. W dniu 11 stycznia 2007r. została zawarta ugoda pomiędzy powódką i dłużnikiem na mocy której obowiązek alimentacyjny M. Ł. wobec córki E. Ł. został obniżony do kwoty po 1.000 zł miesięcznie począwszy od dnia 21 sierpnia 2006r. (vide: k. 353 akt). W 2005r. powódce i T. Ł. - bratu powódki, przekazano kwotę 94.058,40 zł tytułem zaległych alimentów uzyskaną w wyniku podziału funduszy masy upadłości (vide: k. 19 akt). Powódka w piśmie procesowym z dnia 8 maja 2017r. podała, że od syndyka masy upadłości w 2001r. i w 2002r. łącznie otrzymała kwotę 46.000 zł, zaś w postępowaniu egzekucyjnym wyegzekwowano na jej rzecz kwotę 8.635,29 zł i przedstawiła sposób zaliczenia wpłat (vide: k. 82-84 akt). Zarówno wysokość przekazanych kwot jak i ich sposób zaliczenia nie był kwestionowany przez pozwaną w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji. Kwestia ważności umowy alimentacyjnej była już badana w toku dwóch postępowań, które toczyły się przed sądem rodzinnym - o obniżenie obowiązku alimentacyjnego M. Ł. oraz następnie o ustalenie ustania obowiązku alimentacyjnego z dniem 1 sierpnia 2012. W żadnej z tych spraw na podstawie art. 58 § 1 k.c. nie uznano nieważności umowy z dnia 26 sierpnia 1997r. przy czym umowa z dnia 26 sierpnia 1997r. została zawarta w formie katu notarialnego, któremu to aktowi notarialnemu Sąd Rejonowy w Poznaniu w dniu 5 lutego 1998r. nadał klauzulę wykonalności. Powyższa umowa przez okres 20 lat licząc od daty jej zawarcia, nie była kwestionowana przez dłużnika. Dopiero w 2018r. M. Ł. wystąpił z powództwem przeciwko E. Ł. o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności – aktu notarialnego z dnia 26 sierpnia 1997r. (sprawa XII C 418/18 Sądu Okręgowego w Poznaniu). Zarówno na dzień wydania wyroku przez Sąd pierwszej instancji jak i Sąd Apelacyjny sprawa ta nie została jeszcze rozpoznana, a co za tym idzie tytuł wykonawczy nie został pozbawiony, nawet w części, wykonalności. W świetle powyższego brak jest podstaw do uznania, że Sąd pierwszej instancji naruszył art. 527 k.c.

Sąd pierwszej instancji kosztami procesu obciążył w całości pozwaną wskazując, że rozstrzygnięcie wyroku jest całkowicie zgodne z intencją powódki. Powódka nie cofnęła pozwu w części, co miałoby – zdaniem pozwanej - uzasadniać obciążenie powódki kosztami procesu w 10%. Powódka jeszcze przed doręczeniem pozwanej odpisu pozwu wraz z załącznikami sprecyzowała roszczenia przy czym podana w pozwie wartość przedmiotu sporu nie uległa zmianie.

Ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji, jako znajdujące uzasadnienie w materiale zgromadzonym w aktach sprawy, Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne z wyłączeniem tego, że koszty postępowania egzekucyjnego wynoszą ponad 100.000 zł, gdyż zostały one ustalone na kwotę 39.759,38 zł. Wnioski płynące z dokonanych ustaleń Sąd Apelacyjny aprobuje. Biorąc powyższe pod rozwagę apelację pozwanej oddalono na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono stosownie do art. 98 § 1 k.p.c., art. 99 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 2 pkt 6 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (j.t. Dz. U. 2018.265) obciążając nimi pozwaną.

Mariola Głowacka Ryszard Marchwicki Małgorzata M.-T.