Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 marca 2023 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny

w następującym składzie: Przewodniczący: sędzia Joanna Składowska

po rozpoznaniu w dniu 2 marca 2023 roku w Sieradzu na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa C. P.

przeciwko Towarzystwu (...) S.A. w W.

(następcy prawnemu (...) S.A. w W.)

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Łasku z dnia 27 czerwca 2022 roku, sygn. akt I C 80/21

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Towarzystwa (...) S.A. w W. na rzecz C. P. 1 800 (tysiąc osiemset) złotych z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za czas po upływie tygodnia od doręczenia pozwanemu odpisu niniejszego wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I Ca 70/23

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 27 czerwca 2022 r., wydanym pod sygn. akt I C 80/21, Sąd Rejonowy w Łasku zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki C. P. 15 000 złotych z tytułu zadośćuczynienia z odsetkami ustawowymi liczonymi od 18 kwietnia 2014 r. do 31 grudnia 2015 r., a od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty z ustawowymi odsetkami za opóźnienie (pkt 1) oraz kosztami procesu w wysokości 4 367 złotych (pkt 2).

Rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i wnioski:

W dniu 27 maja 2013 r. w D. M. W., kierujący pojazdem F. (...) doprowadził do zderzenia z pojazdem R. (...), którego pasażerką była O. P.. W wyniku wypadku O. P. zmarła.

Pojazd sprawcy korzystał z ochrony ubezpieczeniowej od odpowiedzialności cywilnej u pozwanego.

O. P. była wnuczką powódki C. P.. W chwili śmierci miała 1,5 roku. Powódka mieszkała w pobliżu, często odwiedzała wnuczkę, opiekowała się nią. Powódka miała wówczas jeszcze 5 wnucząt.

Powódka choruje na schizofrenię, leczyła się jeszcze przed zdarzeniem.

Śmierć wnuczki spowodowała u niej smutek, rozpacz, zaburzenia adaptacyjne.

Dokonując powyższych ustalań, Sąd ostatecznie pominął dowód z opinii biegłego psychiatry. Powódka nie mogła stawić się na badanie u specjalisty z powodu zaostrzenia choroby. Jednocześnie z opinii biegłego psychologa można wyczytać, że trudno wnioskować w pełni o stanie zdrowia powódki sprzed bez mała 10 lat. Jednocześnie z części opisowej opinii wynikało, że z powódką mimo choroby można było przeprowadzić rozmowę, poddać ją badaniom testowym. Informacja o śmierci wnuczki pojawia się
w dokumentacji medycznej, powódka zareagowała na nią negatywnie. Powyższe pozwala przyjąć, że nie ma podstaw do twierdzenia, iż C. P. nie była w stanie doświadczyć straty, żałoby czy, że zdarzenie nie miało na nią żadnego negatywnego wpływu. W tych okolicznościach dążenie do przeprowadzenie tego dowodu jawiło się jako, zdaniem Sądu, zbyteczne.

Jak zauważył Sąd pierwszej instancji, pozwany nie kwestionował swej odpowiedzialności opartej na art. 34 ust. 1 ustawy z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli, bowiem wypłacił innym członkom rodziny zadośćuczynienie, odmawiając wypłaty w przypadku powódki z uwagi na fakt, iż nie uznał jej za najbliższego członka rodziny.

Rozpatrując przesłanki uwzględnienia roszczenia wskazane w art. 446 § 4 k.c., Sąd

zauważył, że powódka zajmowała się wnuczką, odwiedzała ją. Taki związek, nie tylko emocjonalny, ale i faktyczny uzasadnia potraktowanie powódki jako najbliższego członka rodziny.

W ocenie Sądu, śmierć wnuczki powoduje cierpienia psychiczne, których nie można uznać za błahych i pomijalnych. W zakresie wysokości świadczenia, Sąd miał na uwadze, że powódka miała i ma inne wnuczęta. Stwierdził także, że brak danych wskazujących na to, że C. P., z uwagi na chorobę, nie była w stanie doświadczyć negatywnych skutków zdarzenia.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 359 k.c. i art. 481 k.c., a o kosztach procesu na podstawie art. 98 k.p.c.

Pozwany wniósł apelację od wyroku Sądu Rejonowego, zaskarżając orzeczenie
w całości i zarzucając:

1. naruszenie przepisów postępowania, a to art. 235 ² § 1 pkt 5 i § 2 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. i art. 286 k.p.c., przez pominięcie postanowieniem wydanym na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 maja 2022 r. wniosku dowodowego pozwanego
o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu psychiatrii, które to naruszenie miało wpływ na wynik postępowania;

naruszenie przepisów postępowania, a to art. 235 ² § 2 k.p.c. w zw. z art. 248 § 1 k.p.c., przez pominięcie bez wydania odpowiedniego postanowienia zgłoszonych
w piśmie procesowym z dnia 15 kwietnia 2021 r. wniosków dowodowych pozwanego: o zobowiązanie powódki do przedstawienia posiadanej dokumentacji medycznej z zakresu przebytego przez nią leczenia psychiatrycznego oraz
o zażądanie od (...) Spółdzielnia (...) w K. dokumentacji medycznej z leczenia psychiatrycznego powódki, które to naruszenie miało wpływ na wynik postępowania;

naruszenie przepisów postępowania, a to art. 233 § 1 k.p.c. przez zaniechanie wszechstronnej i bezstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego
i zastąpienie jej oceną jednostronną i subiektywną, sprzeczną z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, polegającą na oparciu ustaleń faktycznych w przedmiocie krzywdy powódki wyłącznie na dowodach w postaci zeznań M. P., opinii biegłego z zakresu psychologii i pisemnych zeznań powódki, w sytuacji gdy w świetle ujawnionego dopiero w toku postępowania dowodowego faktu, że powódka od wielu lat cierpi na poważną, zaawansowaną chorobę psychiczną, dokonanie rzetelnych ustaleń w tym przedmiocie nie było możliwe bez zasięgnięcia opinii biegłego lekarza - psychiatry;

naruszenie prawa materialnego, a to art. 446 § 4 k.c., przez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na bezpodstawnym przyjęciu w niedostatecznie ustalonym stanie faktycznym, iż w związku ze śmiercią wskutek wypadku drogowego z dnia 27 maja 2013 r. jej wnuczki O. P., powódka doznała krzywdy;

naruszenie prawa materialnego, a to art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 476 k.c. i art. 14 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na bezpodstawnym przyjęciu, że pozwany pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem dochodzonego w sprawie świadczenia od dnia 18 kwietnia 2014 r.

W oparciu o wskazane zarzuty pozwany wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania w pierwszej instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych;

2.  zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych,

a przypadku nieuwzględnienia ww. wniosków o:

3.  uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania odwoławczego.

Powódka domagała się oddalenia apelacji na koszt skarżącego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 227 k.p.c., przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Ocena zaś, czy dany dowód jest przydatny do wykazania danego faktu, musi uwzględniać relację pomiędzy środkiem dowodowym a faktem, który miałby zostać za pomocą tego właśnie środka udowodniony.

Nie znajduje podstaw zarzut skarżącego w zakresie nieprzeprowadzenia dowodu
z dokumentacji medycznej co do przebytego przez powódkę leczenia psychiatrycznego.
W kopercie na k. 55 akt sprawy znajdują się karty informacyjne leczenia szpitalnego powódki oraz historia choroby nadesłana przez (...) Spółdzielnia (...) w K.. Wbrew zarzutom, dokumentacja powyższa jest dowodem w sprawie oraz była i jest dostępna nie tylko dla biegłego z zakresu psychologii, ale również dla stron postępowania.

Co do opinii biegłego z zakresu psychiatrii, decyzja Sądu o pominięciu tego dowodu, była w pełni uzasadniona w świetle wszystkich okoliczności sprawy,
w szczególności w kontekście danych zawartych we wskazanej dokumentacji medycznej oraz opinii biegłego z zakresu psychologii.

Fakt choroby psychicznej powódki był bezsporny w sprawie. Ze wskazanych dowodów wynika, że powódka jest leczona z powodu schizofrenii od ponad 20 lat. Czasami wymagała hospitalizacji. Jak słusznie zauważył Sąd Rejonowy, aktualny stan psychiczny powódki jest nieadekwatny do stanu sprzed śmierci O. P., która miała miejsce blisko 10 lat temu.

Pozwany podnosił, że typowym objawem choroby powódki jest występowanie omamów, urojeń, halucynacji, co zaburza funkcjonowanie społeczne i psychiczne chorego. Tymczasem, stan powódki bezpośrednio przed i po wypadku, na skutek którego zmarła jej wnuczka wynika z zapisów historii choroby w (...). I tak 24 kwietnia 2013 r., wg adnotacji lekarza psychiatry, pacjentka była w dobrym kontakcie logiczno - słownym, spokojna, a jej nastrój wyrównany. Również podczas badania15 maja 2013 r. nie ujawniała objawów psychotycznych. Takich objawów nie zaobserwowano także podczas wizyty 14 czerwca 2013 r., w czasie której mówiła o śmierci wnuczki. Do szpitala psychiatrycznego trafiła 28 maja 2014 r. bez objawów wytwórczych. Badanie psychologiczne powódki przeprowadzone 7 grudnia 2021 r. wykazało, że śmierć wnuczki spowodowała u powódki smutek, rozpacz, a być może pogorszenie funkcjonowania
w chorobie psychicznej. Jak wskazał biegły psycholog, trudno jest po ponad 8 latach po śmierci dziecka ocenić jej wpływ w aspektach zdrowia powódki, jej relacji rodzinnych ze zmarłą wnuczką.

Powyższe całkowicie wyklucza tezę pozwanego, że przed śmiercią wnuczki powódka funkcjonowała „w alternatywnej rzeczywistości” i w związku z tym nie odczuwała krzywdy. Zresztą, swoje doznania powódka logicznie zrelacjonowała w zeznaniach złożonych na piśmie w czerwcu 2021 r.

Podsumowując, jest oczywiste, że powódka cierpi na chorobę psychiczną, która wywiera wpływ na jej funkcjonowanie i relacje rodzinne. Natomiast z całą pewnością zdawała sobie sprawę ze śmierci wnuczki i odczuwała jej stratę, czemu dala wyraz nie tylko w toku postępowania, w tym w badaniu psychologicznym, ale podczas wywiadu lekarskiego przeprowadzonego w okresie bezpośrednio po wypadku. Opinia psychiatry nie była zatem konieczna dla stwierdzenia tych okoliczności.

Stan relacji powódki z wnuczką wynikał jednoznacznie z zeznań powódki i świadka M. P.. Osoby te podawały określone fakty: odwiedziny, opieka nad wnuczką, odwiedzanie jej grobu. Faktów tych z oczywistych względów opinia psychiatryczna nie mogłaby podważyć.

W orzecznictwie, jak i w piśmiennictwie podkreśla się, że ustalenie wysokości świadczenia wymaga uwzględnienia, z jednej strony czytelnych czynników obiektywnych, zweryfikowanych potwierdzonymi dowodami, z drugiej zaś subiektywnego odczucia krzywdy, przy uwzględnieniu indywidualnej sytuacji osoby poszkodowanej. Wszelkie dolegliwości psychiczne i krzywda mają ze swej natury bowiem charakter subiektywny (vide: wyrok SN z dnia 19 marca 2008 r., I PK 256/07, LEX nr 465982, wyrok SN z dnia 18 kwietnia 2002 r., II CKN 605/00, LEX nr 484718, wyrok SN z dnia 12 września 2002 r., IV CKN 1266/00, LEX nr 80272).

Odnosząc się do terminu płatności odsetek za opóźnienie należy wskazać, że problemy dotyczące wykładni art. 481 § 1 k.c. w związku z określeniem daty, od której poszkodowanemu należą się odsetki od zasądzonego na jego rzecz zadośćuczynienia zostały podsumowane i szczegółowo objaśnione w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 18 lutego 2011 r., I CSK 243/10 (nieopubl.). Sąd Najwyższy wskazał w nim, że rozbieżność stanowisk co do początkowego terminu naliczania odsetek za opóźnienie w zapłacie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wpisuje się w szerszą problematykę oznaczenia początkowego terminu naliczania odsetek za opóźnienie w zapłacie odszkodowania za naprawienie szkody majątkowej. Przytoczył też poglądy, według których zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę jest wymagalne dopiero z dniem wyrokowania przez sąd (art. 316 k.p.c.), a zobowiązany dopiero od tego dnia pozostaje w opóźnieniu w zapłacie zasądzonego zadośćuczynienia i tym samym dopiero od tego dnia należą się od niego odsetki za opóźnienie oraz przeciwne, stosownie do których zobowiązany ma zapłacić zadośćuczynienie za krzywdę niezwłocznie po wezwaniu przez uprawnionego (art. 455 in fine k.c.) i od daty wyznaczonej mu do spełniania tego świadczenia powinny być zasądzone odsetki za opóźnienie. W powołanym wyroku z 18 lutego 2011 r., I CSK 243/10 Sąd Najwyższy stwierdził, że żadne z przytoczonych rozwiązań nie może być uznane za wyłącznie właściwe, gdyż data, z którą w okolicznościach konkretnej sprawy zakład ubezpieczeń popada w opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego na rzecz poszkodowanego wymaga określenia indywidualnie. To stanowisko znalazło akceptację także w innych orzeczeniach Sądu Najwyższego (por. np. nieopublikowane wyroki z 8 marca 2013 r., III CSK 192/12, 7 marca 2014 r., IV CSK 375/13, z 3 marca 2017 r., I CSK 213/16).

Należy zauważyć, że zgodnie z art. 481 k.c., odsetki stanowią opartą na uproszczonych zasadach rekompensatę typowego uszczerbku majątkowego doznanego przez wierzyciela wskutek pozbawienia go możliwości czerpania korzyści z należnego mu świadczenia pieniężnego i należą się - w zasadzie według stopy ustawowej - za samo opóźnienie w spełnieniu świadczenia, choćby wierzyciel nie poniósł żadnej szkody i choćby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. Termin, w jakim zakład ubezpieczeń powinien zaspokoić zgłoszone mu roszczenie został określony przez ustawodawcę. Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych zakład ubezpieczeń ma obowiązek naprawić szkodę wyrządzoną zdarzeniem objętym jego odpowiedzialnością co do zasady w terminie 30 dni, licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego lub uprawnionego zawiadomienia o szkodzie. Termin ten ulega przedłużeniu, gdy wyjaśnienie okoliczności niezbędnych do ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania okazało się niemożliwe. Zgodnie z 14 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych zakład ubezpieczeń wypłaca wówczas odszkodowanie w terminie 14 dni od dnia, w którym wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe, nie później jednak niż w terminie 90 dni od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie, chyba że ustalenie odpowiedzialności zależy od wyników toczącego się postępowania karnego lub cywilnego. Jeżeli ubezpieczyciel nie płaci odszkodowania lub zadośćuczynienia w terminie wynikającym z art. 14 ust. 1 lub 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych lub w terminie ustalonym zgodnie z art. 455 in fine k.c., to uprawniony nie ma możliwości czerpania korzyści z tych świadczeń.

Podsumowując, wymagalność roszczenia o odszkodowanie i o zadośćuczynienie za krzywdę, a tym samym i początkowy termin naliczania odsetek za opóźnienie w zapłacie tych świadczeń, może się różnie kształtować w zależności od okoliczności sprawy. Ustalenie ostatecznego, podlegającego naprawieniu rozmiaru szkody i krzywdy powinno zatem nastąpić według stanu istniejącego w dacie wyrokowania, co jednakowoż nie zawsze oznacza, że ten zakres będzie inny niż w dacie, w której uprawniony zgłosił swoje roszczenia zakładowi ubezpieczeń. Termin wymagalności roszczenia o wypłatę odszkodowania
i zadośćuczynienia kompensującego krzywdę i szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym powinien być oznaczony z uwzględnieniem wysokości świadczeń należnych z obu tych tytułów w momencie zgłoszenia odpowiedzialnemu za naprawienie szkody roszczenia
o wypłacenie zadośćuczynienia i odszkodowania. Jeżeli więc powód żąda od pozwanego zapłaty określonej kwoty tytułem zadośćuczynienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia poprzedzającego dzień wyrokowania, odsetki te powinny być zasądzone zgodnie
z żądaniem pozwu, o ile tylko w toku postępowania zostanie wykazane, że dochodzona suma rzeczywiście się powodowi należała z tytułu zadośćuczynienia od wskazanego dnia. Jeżeli natomiast sąd ustali, że zadośćuczynienie w rozmiarze odpowiadającym sumie dochodzonej przez powoda należy się dopiero od dnia wyrokowania, odsetki od zasądzonego w takim przypadku zadośćuczynienia mogą się należeć dopiero od dnia wyrokowania.

W świetle powyższych uwag, w okolicznościach przedmiotowej sprawy, oznaczenie terminu płatności odsetek ustawowych za opóźnienie przez Sąd Rejonowy ocenić należy za właściwe. Niewątpliwie bowiem wszelkie okoliczności mające wpływ na rozmiar krzywdy powódki, choć ustalone oczywiście w toku procesu, miały miejsce przed przyjętą przez Sąd datą 18 kwietnia 2014 r. i zasądzona kwota były w dniu wniesienia powództwa należna i wymagalna, stosownie do art. 455 k.c.

Wobec powyższego, na podstawie art. 385 k.p.c., apelacja podlegała oddaleniu jako bezzasadna.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., zasądzając na rzecz powódki od pozwanego
kwotę 1 800 złotych, na którą złożył się koszt wynagrodzenia reprezentującego powódkę pełnomocnika. Stawkę wynagrodzenia radcy prawnego określono zgodnie z § 2 pkt 5 oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U.2015., poz. 1804).