Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni K. W. złożyła wniosek o stwierdzenie, że spadek po P. W., zmarłym dnia 26 kwietnia 2019 r., na podstawie testamentu notarialnego rep. A nr 9627/16 z dnia 11 października 2016 r. sporządzonego przed notariusz B. B. nabyły żona B. W. oraz córki K. W. orz Y. W. po 1/3 części. Wnosiła ponadto o orzeczenie o zapisach windykacyjnych. Wnioskodawczyni wnosiła również o przyznanie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Uczestniczka postępowania Y. W. przyłączyła się do stanowiska wnioskodawczyni K. W..

Uczestniczka postępowania B. W. wnosiła o stwierdzenie nabycia spadku po P. W. na podstawie ustawy, przy uznaniu, że wskazany powyżej testament nie jest ważny. Wnosiła ponadto o obciążenie wnioskodawczyni i uczestniczki postępowania Y. W. zwrotem na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Spadkodawca P. W., urodzony dnia (...), zmarły dnia 26 kwietnia 2019 r. w C., ostatnio na stałe zamieszkiwał w C.. W chwili śmierci był żonaty z B. W. z d. P.. Miał dwie córki: K. W. i Y. W.. Nie miał dzieci pozamałżeńskich, przysposobionych lub zmarłych przed jego śmiercią. ( bezsporne ).

P. W. w dniu 11 października 2016 r. sporządził przed notariuszem B. B. prowadzącą Kancelarię Notarialną notariuszy B. B. i A. P. w C. testament notarialnego rep. A nr 9627/2016, w którym do spadku powołał żonę B. W. oraz córki K. W. i Y. W. po 1/3 części. Jednocześnie w § 1 tegoż testamentu ustanowił zapis windykacyjny na rzecz córek K. W. i Y. W. w udziałach po ½ części w zakresie:

a.  własności lokalu mieszkalnego wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej w wysokości (...)) części, dla którego Sąd Rejonowy w Ciechanowie VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW (...);

b.  udziału w wysokości ½ części we współwłasności lokalu niemieszkalnego wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej w wysokości (...) części, dla którego Sąd Rejonowy w Ciechanowie VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW (...);

c.  udział w wysokości ½ części w prawie wieczystego użytkowania nieruchomości, dla którego Sąd Rejonowy w Ciechanowie VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW (...).

Ponadto w dniu w dniu 8 października 2018 r. sporządził przed notariuszem B. B. prowadzącą Kancelarię Notarialną notariuszy B. B. i A. P. w C. testament notarialnego rep. A nr 10520/2018, w którym dokonał zapisu windykacyjnego na rzecz żony B. W. w zakresie udziału w wysokości ½ we współwłasności samochodu osobowego marki T. (...) nr rej. (...).

Testamenty zostały otwarte i ogłoszone w Sądzie Rejonowym w Ciechanowie w dniu 12 listopada 2019 r. w sprawie I Ns 281/19 ( bezsporne ).

P. W. podczas sporządzania każdego z testamentów była zorientowany w sytuacji, kontakt z nim nie był utrudniony. Notariusz B. B. nie miała wątpliwości co do jego zdolności testowania. W chwili sporządzenia każdego testamentu obecni byli tylko spadkodawca i notariusz. Notariusz B. B. po 2013 r. dokonywała kliku czynności notarialnych z udziałem spadkodawcy. Wiedziała, że leczy się onkologicznie w Stanach Zjednoczonych, choć nie była to wiedza szczegółowa ( zeznania świadków B. B. k. 144 ).

P. W. powrócił do Polski ze Stanów Zjednoczonych około 2001 r. Po zamieszkaniu w Polsce w 2004 r. zawarł związek małżeński z B. P. ( obecnie W. ). Około 2007 r. zaczął chorować onkologicznie. Leczył się okresowo w Stanach Zjednoczonych. Ostatni raz był tam w 2016 r. Po 2016 r. leczył się na terenie Polski. Podczas pobytów w Stanach Zjednoczonych zatrzymywał się o swojej siostry E. C. oraz u córki swojej żony – K. P.. Swoje córki odwiedzał w miejscu ich zamieszkania. Ostatni raz widzieli się osobiście w 2016 r.; córki nie odwiedzały go w Polsce ( dokumentacja medyczna k. 41, 54 – 129, 137 – 138, 154 – 305, 386 - 387, zeznania świadków M. S. k. 145, W. M. k. 145 – 147, K. P. k. 147 – 149, D. W. k. 371 – 372, zeznania wnioskodawczyni K. W. k. 482 – 487, zeznania uczestniczek postępowania Y. W. k. 487, B. W. k. 487 – 488 ).

W dacie sporządzania testamentów z dnia 11 października 2016 r. oraz z dnia 8 października 2018 r. P. W. nie znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. P. W. nie leczył się psychiatrycznie. Okresowo przyjmował leki przeciwbólowe i uspokajające ( podczas pobytów w szpitalu ). W związku z postępującym zespołem psychoorganicznym oraz chorobą nowotworową z przerzutami postępowało u niego nasilenie zmian organicznych poznawczych powodujące w okresie testowania ograniczoną w stopniu średnim zdolność do swobodnego i świadomego podjęcia decyzji i wyrażenia woli ( opinia biegłego sądowego w zakresie psychiatrii W. T. k. 352 – 353, 392, opinia (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w R. k. 418 – 439 ).

Nikt nie zrzekł się dziedziczenia po P. W.. Nikt nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. K. W. oraz B. W. złożyły oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Y. W. nie złożyła żadnego oświadczenia w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia spadku ( bezsporne ).

Okoliczności faktyczne sprawy w zakresie kręgu spadkobierców P. W. są bezsporne. Sąd ustalił je na podstawie zapewnienia spadkowego złożonego przez uczestniczkę postępowania B. W., znajdującym potwierdzenie w przedłożonych aktach stanu cywilnego. Dowody te Sąd ocenił jako w pełni wiarygodne, jako że ich prawdziwość nie nasuwała jakichkolwiek wątpliwości i nie była kwestionowana przez żadną ze stron niniejszego postępowania.

W ocenie Sądu, zeznania świadków zeznania świadków B. B. ( k. 144 ), M. S. ( k. 145 ), W. M. ( k. 145 – 147 ), K. P. ( k. 147 – 149 ), D. W. ( k. 371 – 372 ) oraz zeznania wnioskodawczyni K. W. ( k. 482 – 487 ) i uczestniczek postępowania Y. W. ( k. 487 ), B. W. ( k. 487 – 488 ) są wiarygodne. Wprawdzie świadkowie i strony odmiennie oceniali na samodzielność spadkodawcy w okresie od 2016 r., jego świadomość i rozeznanie w otoczeniu, jak również poprawność i łatwość nawiązywania przez niego kontaktu słownego, nie może to jednak prowadzić negatywnej weryfikacji jego zdolności testowania. Ich zeznania mają w tym zakresie charakter pomocniczy dla biegłych sądowych w zakresie psychiatrii, którzy dysponowali ponadto dokumentacją medyczną oraz psychologiczną dotyczącą spadkodawcy.

Nie budzi wątpliwości Sądu, wiarygodność przedstawionych dwóch testamentów spadkodawcy P. W., otwartych i ogłoszonych w Sądzie Rejonowym w Ciechanowie. Oba testamenty zostały sporządzone w formie aktów notarialnych.

Odnosząc się dodatkowo do przedstawionej dokumentacji medycznej, w tym dokumentacji dotyczącej lekarz J. W., że była ona przedmiotem analizy biegłych sądowych w zakresie psychiatrii. Wskazać należy, że przedstawiona dokumentacja dotycząca zawieszenia w czynnościach zawodowych lekarz J. W., nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Przedmiotem analizy była dokumentacja dotycząca pobytów spadkodawcy w szpitalu i stosowanego leczenia. W aktach sprawy brak jest okoliczności wskazujących, ze dokumentacja została sfałszowana bądź by zastosowane wobec spadkodawcy leczenie w Stanach Zjednoczonych lub Polsce było nieprawidłowe.

Oceny ważności testamentów z dnia 11 października 2016 r. oraz z dnia 8 października 2018 r. Sąd dokonał na podstawie dwóch opinii biegłych sądowych: w zakresie psychiatrii lek. W. T. ( k. 352 – 353, 392 ), oraz (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w R. – opinia sporządzona przez lek. J. Z. ( k. 418 – 439 ). Podkreślić należy, że obie opinie są w znacznym stopniu zbieżne w zakresie zawartych w nich wniosków co do stanu zdrowia w jakim znajdował się spadkodawca w dacie sporządzania obu testamentów tj. zarówno w dniu 11 października 2016 r. oraz w dniu 8 października 2018 r., wskazujących, że wówczas P. W. nie znajdował się w stanie wyłączającym zdolność do świadomego lub swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia swojej woli. Sąd w pełni też podziela obie opinie biegłych sądowych, które są logiczne i spójne. Biegli w sposób bardzo dokładny omówili wszystkie okoliczności, które doprowadziły ich do określonych wniosków co do zdolności testowania P. W.. W sposób logiczny i przejrzysty uzasadnili swoje stanowisko. Nie sposób w opiniach biegłych odnaleźć jakichś błędów czy nieścisłości. Podkreślić należy, że różnica w zakresie stopnia zdolności spadkodawcy do świadomego lub swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia swojej woli, wynikająca z porównania treści obu opinii nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Biegły sądowy lek. W. T. wskazał, że spadkodawca w chwili sporządzania obu testamentów nie znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i mógł świadomie wyrażać swoją wolę. Natomiast biegła sądowa lek. J. Z. ( opinia (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w R. ) oceniła, że spadkodawca miał w czasie testowania ( w zakresie obu testamentów ) ograniczoną w stopniu średnim zdolność do świadomego i swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli. W konsekwencji należy, zdaniem Sądu, przyjąć, że skoro w chwili sporządzania każdego z testamentów spadkodawca nie pozostawał w stanie wyłączonej świadomości lub swobody, to oba testamenty są ważne.

Zgodnie z powszechnie przyjętym poglądem stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli charakteryzuje się brakiem rozeznania, niemożnością zrozumienia posunięć własnych i innych osób, niezdawaniem sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Oświadczenie woli testatora jest natomiast swobodne, jeżeli spadkodawca nie kieruje się motywami intelektualnymi lub pobudkami uczuciowymi, mającymi charakter chorobowy, nie pozostaje pod dominującym wpływem czyjejkolwiek sugestii i zachowuje wewnętrzne poczucie swobody postępowania. W wyroku z dnia 7 lutego 2006 r. wydanym w sprawie IV CSK 7/05 Sąd Najwyższy podkreślił, że stan wyłączający świadomość to - najogólniej rzecz ujmując - brak rozeznania, niemożność rozumienia zachowań własnych i zachowań innych osób, niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Stan taki musi przy tym wynikać z przyczyny wewnętrznej, a więc ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła. Sformułowanie art. 82 kc wskazuje, że wada oświadczenia woli określona w tym przepisie obejmuje dwa różne stany faktyczne, które mogą występować samodzielnie, trzeba jednak zauważyć, że granica między stanem wyłączającym świadome powzięcie decyzji, a stanem wyłączającym swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest bardzo płynna. Powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie zostały zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z właściwości psychiki czy procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli. Stan wyłączający swobodę musi również wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli, a nie w sytuacji zewnętrznej. Tak pojmowanemu brakowi swobody towarzyszyć będzie natomiast najczęściej także pewne ograniczenie świadomości. Stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być rozumiany dosłownie, wobec czego nie musi oznaczać całkowitego zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Wystarczy istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania ( podobnie postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2011 r. w sprawie I CSK 115/11 ). Podkreślić należy, że brak jest choćby przykładowego wskazania przyczyn wyłączających stan świadomości albo swobody, co wskazuje na intencję ustawodawcy w zakresie ochrony spadkodawcy. Stan ten może zatem wynikać z jakichkolwiek przyczyn, np. niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej lub innego rodzaju, choćby przemijających, zaburzeń czynności psychicznych ( np. upojenia alkoholowego, wysokiej gorączki, hipnozy, obłożnej choroby, starczego wieku, agonii ). W każdym przypadku jednak chodzi o przyczynę wewnętrzną, umiejscowioną po stronie testatora, nie zaś wynikłą wyłącznie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta sporządzała testament.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 926 kodeksu cywilnego powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. ( § 1 ). Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób które powołał nie chce lub nie może być spadkobiercą ( § 2), co wskazuje, że dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym, o ile testament jest ważny.

Na wstępie podkreślić należy, że rozporządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament ( art. 941 kc ).

Rozrządzenia testamentowe mogą mieć różny charakter, do typowych rozrządzeń można zaliczyć ustanowienie spadkobiercy ( art. 959 i nast. kc ), zapis windykacyjny ( art. 981 ¹ i nast. kc ), zapis zwykły ( art. 968 i nast. kc ), polecenie ( art. 982 i nast. kc ), powołanie wykonawcy testamentu ( art. 986 i nast. kc ), wydziedziczenie ( art. 1008 kc ). Testament może również zawierać wiele innych rozrządzeń, na przykład podstawienie (art. 963 kc ); możliwy jest też testament negatywny, w którym spadkodawca wyłącza od dziedziczenia ustawowego określoną osobę, nie powołując w jej miejsce innej osoby.

Bezspornym jest w niniejszej sprawie, że spadkodawca P. W. pozostawił dwa testamenty sporządzone w formie aktu notarialnego, które wzajemnie się nie wykluczają.

Zgodnie z art. 950 kpc, testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego ( testament zwykły ). Przepisy o formie aktu notarialnego są rygorystyczne i sformalizowane, stąd też ta forma testamentu uważana jest za najbardziej bezpieczną i najtrudniejszą do obalenia formę testamentu, z uwagi na charakter dokumentu oraz udział w czynności notariusza. Najpełniej też zabezpiecza rzeczywistą wolę spadkodawcy. Niemniej istotne jest też i to, że testament taki ma charakter dokumentu urzędowego w świetle art. 244 kpc.

Zgodnie z art. 945 § 1 pkt 1 kc, testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Sąd ustalił, że w dacie sporządzania obu testamentów tj. z dnia 11 października 2016 r. oraz z dnia 8 października 2018 r. spadkodawca P. W. nie znajdował się w stanie wyłączenia zdolności do świadomego lub swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia swojej woli. Przesłanki oceny ważności tych testamentów zostały omówione powyżej.

Uznać zatem należy, że oba testamenty sporządzone przez spadkodawcę P. W. są ważne.

Zgodnie z art. 943 kpc spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia. Stosownie zaś do art. 946 kpc odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

W ocenie Sądu, uznać należy, że nie doszło do odwołania żadnego z testamentów spadkodawcy; testamenty zawierają treści, które się wzajemnie nie wykluczają. W pierwszym testamencie z dnia 11 października 2016 r. spadkodawca powołał do dziedziczenia żonę oraz córki w częściach równych. Dodatkowo w tym testamencie dokonał zapisów windykacyjnych na rzecz obu córek w częściach równych, zaś w drugim testamencie z dnia 8 października 2018 r. zapisu windykacyjnego na rzecz żony B. W.. Przedmiotem poszczególnych zapisów windykacyjnych są inne składniki majątkowe.

W związku z powyższym Sąd orzekł jak w pkt I, II, III postanowienia.

W treści postanowienia wskazano, że nabycie spadku ( zapisu windykacyjnego ) przez spadkobierców nastąpiło z dobrodziejstwem inwentarza. Podkreślić należy, że zgodnie z art. 1015 § 1 i 2 kc, w brzemieniu obowiązującym w dacie otwarcia spadku po P. W., oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, a brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a zatem przyjęciem spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku ( art. 1031 § 2 kc ). Oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza w ustawowym terminie złożyły wnioskodawczyni K. W. oraz uczestniczka postępowania B. W.. Natomiast uczestniczka postępowania Y. W., co – jak wskazano powyżej – jest z mocy prawa równoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

O kosztach postępowania Sąd orzekł stosownie do art. 520 § 3 kpc, zgodnie z którym jeżeli interesy uczestników są sprzeczne, sąd może włożyć na uczestnika postępowania, które wnioski zostały oddalone lub odrzucone, obowiązek zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika. W związku z powyższym Sąd zasądził od uczestniczki postępowania B. W. na rzecz wnioskodawczyni K. W. oraz uczestniczki postępowania Y. W. po 360,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego Sąd ustalił stosownie do przepisu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, mając na uwadze, że przedmiotem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku była również ważność testamentu. Jednocześnie wskazaną w rozporządzeniu stawkę wynagrodzenia 720,00 zł Sąd obniżył w stosunku do wnioskodawczyni i uczestniczki postępowania Y. W. o 50 %, mając na uwadze, że reprezentował je ten sam pełnomocnik i ich wnioski w zakresie dziedziczenia i ważności testamentów były tożsame w stosunku do każdej z nich. Podkreślić należy, że przy ustalaniu wysokości kosztów poniesionych przez stronę reprezentowaną przez pełnomocnika będącego adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika oraz czynności podjęte przez niego w sprawie, w tym czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu, również przed wniesieniem pozwu, a także charakter sprawy i wkład pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. Podejmując więc decyzję w kwestii wysokości kosztów procesu należnych stronie reprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika, sąd może nie tylko ingerować w spis kosztów, lecz także w wysokość wynagrodzenia należnego pełnomocnikowi z wyboru oraz ustanowionemu z urzędu. Sąd podziela pogląd wyrażony w uchwałach Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2015 r. w sprawie III CZP 58/15 oraz z dnia 10 lipca 2015 r. w sprawie III CZP 29/15 oraz argumenty przytoczone w ich uzasadnieniach, zgodnie z którymi, współuczestnikom formalnym ( art. 72 § 1 pkt 2 kpc ), reprezentowanym przez jednego pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym, należy się zwrot kosztów procesu, obejmujących jego wynagrodzenie ustalone odrębnie w stosunku do każdego współuczestnika. Sąd powinien jednak obniżyć to wynagrodzenie, jeżeli przemawia za tym nakład pracy pełnomocnika, podjęte przez niego czynności oraz charakter sprawy ( art. 109 § 2 kpc ). W ocenie Sądu, wskazane uchwały Sądu Najwyższego mają również odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym.

Sąd obciążył kosztami postępowania w zakresie opinii biegłych sądowych oraz dokumentacji medycznej uczestniczkę postępowania B. W. mając na uwadze, że koszty te były wynikiem przeprowadzenia dowodów na jej wniosek w związku z kwestionowaniem przez nią ważności testamentów spadkodawcy, których to zarzutów opinie nie potwierdziły. Stosownie zaś do art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie sąd orzeka o poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa wydatkach, stosując odpowiednio przepisy art. 113. Z tych względów Sąd nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa od uczestniczki postępowania B. W. kwotę 1323,65 zł tytułem uzupełnienia kosztów poniesionych tymczasowo z sum budżetowych, z tym że kwotę 705,68 zł przez pobranie z zaliczek uiszczonych przez tę uczestniczkę postępowania, a dotychczas niewykorzystanych.

W pozostałym zakresie Sąd pozostawił wnioskodawczynię i uczestniczki postępowania przy poniesionych kosztach postępowania związanych z ich udziałem w sprawie.