Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 03.02.2022 r., znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. stwierdził, że P. Z. u płatnika składek L. V. M. Z.:

– podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu jako osoba współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność od 23.01.2020 r.,

– nie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia od 23.01.2020 r.

Jako podstawę prawną wskazano art. 83 ust. 1 pkt 1, art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a), art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 5 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

W uzasadnieniu organ rentowy wywodził, że ww. ubezpieczony współpracuje z żoną – płatnikiem – w zakresie obejmującym istotną działalność firmy, ma ku temu wiedzę, a ponadto samodzielnie realizuje zadania. Czynności wykonywane przez ubezpieczonego świadczą o stałej i regularnej pracy, która jest bezpośrednio związana z prowadzoną działalnością i która miała wpływ na ostateczny wynik finansowy prowadzonej działalności. Tak zorganizowana praca ubezpieczonego, mając na uwadze rodzaj wykonywanych czynności i rozmiar pracy, spełnia kryterium współpracy przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej.

Odwołania od powyższej decyzji wnieśli M. Z. i P. Z. , wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji i ustalenie, że P. Z. od 23.01.2020 r. podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia oraz od 23.01.2020 r. nie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu jako osoba współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność. Skarżący wnieśli też o zasądzenie od organu rentowego na rzecz skarżących kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Odwołujący się zarzucili naruszenie:

1) art. 6 ust. 1 pkt 4 oraz art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego niezastosowanie, a w konsekwencji pominięcie okoliczności, że osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tego tytułu – i to niezależnie od tego, czy pozostają osobami bliskimi zleceniodawcy i czy pozostają ze zleceniodawcą we wspólnym gospodarstwie domowym – co doprowadziło organ do błędnych wniosków, że P. Z. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia;

2) 353 ¹ k.c. w zw. z art. 734-751 k.c. poprzez przyjęcie, że P. Z. od 23.01.2020 r. nie był zleceniobiorcą, pomimo że M. Z. w ramach prowadzonej przez nią działalności, korzystając z zasady swobody umów, zawarła z odwołującym się ważną umowę zlecenia, która była zgodna z prawem i która była wykonywana przez obydwie strony;

3) art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez niewłaściwe ich zastosowanie polegające na uznaniu, że w niniejszej sprawie spełnione zostały przesłanki uznania odwołującego się za osobę współpracującą z M. Z. przy prowadzeniu przez nią działalności gospodarczej, podczas gdy:

a) w niniejszej sprawie nie zostały spełnione przesłanki uznania odwołującego się za osobę współpracującą z M. Z. przy prowadzeniu przez nią działalności gospodarczej, bowiem odwołujący się nie współpracował z nią przy prowadzeniu działalności gospodarczej w rozumieniu ww. przepisu oraz w okresie od 23.01.2020 r. do 31.12.2021 r. nie pozostawał z M. Z. we wspólnym gospodarstwie domowym – w związku z czym ubezpieczony nie może być traktowany dla celów ubezpieczeń społecznych jako osoba współpracująca;

b) w okresie od 23.01.2020 r. do 31.12.2021 r. P. Z. miał inny tytuł do obowiązkowego ubezpieczenia społecznego, mianowicie był zleceniobiorcą i podlegał z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w oparciu o treść art. 6 ust. 1 pkt 4 oraz art. 12 ust. 1 u.s.u.s.

W uzasadnieniu znalazło się rozwinięcie powyższych zarzutów.

W odpowiedzi na odwołania pozwany organ rentowy wniósł o oddalenie odwołań i zasądzenie od odwołujących się na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji.

Na podstawie art. 219 k.p.c. połączono sprawy z obu odwołań w celu ich łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

W toku sprawy strony podtrzymały swoje dotychczasowe stanowiska.

Na rozprawie w dniu 30.03.2023 r. odwołujący sprecyzowali żądanie odwołań w ten sposób, że wnieśli o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez ustalenie, że P. Z. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu jako zleceniobiorca od 23.01.2020 r. do 31.12.2021 r., w pozostałej części co do uznania, że odwołujący nie był osobą współpracującą w okresie objętym decyzją, podtrzymali żądanie.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Płatnik składek – M. Z. od 28.06.2002 r. wykonuje działalność gospodarczą pod firmą (...) w Z., której przeważającym przedmiotem jest nauka języków obcych.

okoliczności niesporne, ustalone na podstawie wpisu w CEIDG.

Ubezpieczony P. Z. od 23.01.2020 r. został zgłoszony do ubezpieczeń społecznych przez płatnika składek jako zleceniobiorca. Od dnia zgłoszenia płatnik rozlicza składki należne za ubezpieczonego jako za zleceniobiorcę, tj. składa imienne raporty miesięczne ZUS RCA dotyczące tej osoby, w których nalicza składki na ubezpieczenia społeczne na zasadach określonych dla zleceniobiorców.

okoliczności niesporne, ustalone na podstawie akt organu rentowego.

Odwołujący się od 23.09.2000 r. pozostają w związku małżeńskim.

okoliczności niesporne, ustalone na podstawie akt organu rentowego.

Skarżący podpisali oświadczenie z 17.12.2021 r., że prowadzą wspólne gospodarstwo domowe.

dowód: oświadczenie, str. 101 akt organu rentowego.

W okresie od 23.01.2020 r. do 31.12.2021 r. ubezpieczony P. Z. faktycznie nie zamieszkiwał razem z odwołującą. Mieszkał osobno, w P., przy ul. (...).

M. Z. w ww. okresie mieszkała w Z., przy ul. (...).

W spornym okresie rachunki za daną nieruchomość opłacała ta osoba, która w tej nieruchomości aktualnie mieszkała. Skarżący niezależnie od siebie utrzymywali te nieruchomości, w których mieszkali – M. Z. mieszkanie przy ulicy (...) w Z., a P. Z. dom w P.. Osobno spędzali czas, osobno robili zakupy, osobno rozliczali się w Urzędzie Skarbowym. Wydatki na wspólne dzieci ponosiła M. Z..

Podpisując oświadczenie z 17.12.2021 r., odwołujący mieli na myśli wyłącznie to, że nie mają ustanowionej rozdzielności majątkowej. Brak ustanowionej rozdzielności majątkowej i pozostawanie w ustawowym ustroju małżeńskim majątkowym w ich ocenie było tożsame z prowadzeniem wspólnego gospodarstwa domowego.

dowód: – zeznania świadka E. B., k. 180v akt sądowych;

– zeznania świadka K. H., k. 181 akt sądowych;

– zeznania M. Z., k. 191v-192 akt sądowych oraz protokół
przesłuchania z 27.05.2022 r., w aktach organu rentowego;

– zeznania P. Z., k. 192-193 akt sądowych oraz protokół
przesłuchania z 27.05.2022 r., w aktach organu rentowego;

– zeznania podatkowe wraz z urzędowymi poświadczeniami odbioru, k. 134-158 akt sąd.

Odwołujący podpisali umowę nazwaną umową zlecenia z 23.01.2020 r., na podstawie której płatnik („(...)”) zlecił, a ubezpieczony („(...)”) przyjął do wykonania prowadzenie zajęć edukacyjnych polegających na nauce języka angielskiego.

Wynagrodzenie za prowadzenie zajęć edukacyjnych ustalono w wysokości 50 zł brutto za zajęcia 60-minutowe. W przypadku, kiedy zajęcia będą trwały krócej albo dłużej niż 60 minut, wynagrodzenie będzie obliczane proporcjonalnie do czasu ich trwania przy przyjęciu do wyliczenia stawki za zajęcia 60-minutowe (§ 13).

Umowę zawarto na czas nieokreślony, każdej ze stron przysługiwało prawo rozwiązania umowy z zachowaniem 2-tygodniowego okresu wypowiedzenia, uregulowano też prawo rozwiązania umowy w trybie natychmiastowym (§ 20).

Aneksem z 31.07.2020 r. zmieniono określenia stron: (...) zamiast „(...)” i (...) zamiast „(...)” oraz zleceniobiorca przyjął do wykonania przeprowadzenie szkoleń z zakresu umiejętności miękkich, komunikacyjnych oraz z zakresu umiejętności społecznych i ekonomicznych. Szkolenia te tzw. „miękkie”, to marginalny zakres działalności płatnika składek.

dowód: umowa, str. 23-25, aneks, str. 27 akt organu rentowego.

W ramach umowy z 23.01.2020 r., ubezpieczony przepracował następującą liczbę godzin:

– w lutym 2020 r.: 52 godziny;

– w sierpniu 2020 r.: 55 godzin;

– w październiku 2020 r.: 56 godzin;

– w listopadzie 2020 r.: 48 godzin;

– w styczniu 2021 r.: 30 godzin;

– w lutym 2021 r.: 28 godzin;

– w marcu 2021 r.: 25 godzin;

– w kwietniu 2021 r.: 50 godzin;

– w maju 2021 r.: 40 godzin;

– we wrześniu 2021 r.: 60 godzin;

– w październiku 2021 r.: 59 godzin;

Rozliczenia odbywały się na podstawie rachunków wystawionych przez ubezpieczonego:

– 30.03.2020 r. na kwotę 1 964,59 zł;

– 28.09.2020 r. na kwotę 2 077,72 zł;

– 27.11.2020 r. na kwotę 2 116,10 zł;

– 29.12.2020 r. na kwotę 1 813,08 zł;

– 25.02.2021 r. na kwotę 1 133,30 zł;

– 30.03.2021 r. na kwotę 1 057,55 zł;

– 29.04.2021 r. na kwotę 944,42 zł;

– 27.05.2021 r. na kwotę 1 624,20 zł;

– 29.06.2021 r. na kwotę 1 511,07 zł;

– 28.10.2021 r. na kwotę 2 266,60 zł;

– 29.11.2021 r. na kwotę 2 229,23 zł.

Wynagrodzenie było płacone przelewem na rachunek bankowy ubezpieczonego.

W umowie zlecenia oraz na rachunkach wskazany był adres Z. ul. (...). Ubezpieczony wskazał ten adres dla celów podatkowych, ponieważ pod tym adresem był formalnie zameldowany i rozliczał się z Urzędem Skarbowym właściwym dla tego adresu.

dowód: rachunki, ewidencja godzin, potwierdzenia transakcji, str. 29-95 akt organu rentowego.

Płatnik wykonuje działalność w zakresie szkoleń językowych, kursów i konsultacji. W działalności tej współpracuje z lektorami, którzy świadczą usługi w ramach własnej działalności lub na podstawie umowy zlecenia. Średnia liczba lektorów zatrudnianych przez nią w roku szkolny to około 25 lektorów.

Praca wykonywana przez ubezpieczonego polegała na realizacji w ramach zastępstw zajęć z języka angielskiego i niewielkiej ilości zajęć (dwóch zajęć) tzw. „miękkich” (z kompetencji komunikacyjnej, negocjacyjnej) z osobami niepełnosprawnymi.

Były to zajęcia dla (...) (...) K. (...) (zajęcia z języka angielskiego w ramach projektu „(...)”) oraz dla Fundacji (...) w ramach projektu „(...)” i „(...)” (w ramach umowy zawartej 08.10.2019 r.). Godziny tych zajęć były ujęte w zestawieniach godzinach załączonych do przedstawianych przez niego rachunków.

Zajęcia językowe ubezpieczony prowadził wyłącznie w ramach zastępstw za innych lektorów, w przypadkach ich nieobecności lub niemożności przeprowadzenia przez nich zajeć. Informacje o takich zajęciach otrzymywał każdorazowo od M. Z., w zależności od potrzeby oraz wówczas gdy wyraził zgodę na takie zastępstwo. Nie miał z góry określonych dni i godzin ani grafiku.

Ubezpieczony zajęcia prowadził przede wszystkim on-line, w sposób zdalny, na dostosowanej przez szkołę językową platformie. W celu przeprowadzenia zajęć logował się. Zajęcia zdalne prowadził z domu w P..

Był to okres utrudnień w działalności gospodarczej wynikającej z pandemii. Dużo osób chorowało i płatnik potrzebował zastępstw. Głównym celem skorzystania z pracy ubezpieczonego było zapewnienie ciągłości prowadzenia zajęć dla firm, bez konieczności odwoływania ich. Łącznie wymiar zajęć zrealizowanych przez ubezpieczonego stanowiła około 2 % całości zrealizowanych zajęć przez firmę M. Z..

Praca ubezpieczonego prowadziła jedynie do nieodwoływania zajęć w razie choroby lektora. Kwestia zapewnienia zastępstw miała przede wszystkim dla firmy odwołującej znaczenie wizerunkowe. Nie przyczyniała się w jakikolwiek sposób do osiągania czy zwiększenia przez płatnika przychodów.

Dużo wcześniej, w latach 2003-2008, ubezpieczony był zgłoszony do ubezpieczeń społecznych u płatnika jako osoba współpracująca. Wówczas sytuacja była inna niż obecnie - płatnik składek prowadziła działalność także w wielu oddziałach firmy znajdujących się w innych miejscowościach. Oddziały te wymagały nadzoru, było dużo więcej pracy do wykonania, ubezpieczony wprowadzał system ISO, nadzorował finanse, układał grafiki zajęć, zajmował się rozwojem działalności, stąd skala pomocy świadczonej przez ubezpieczonego uzasadniała wówczas zgłoszenie do ubezpieczeń osoby współpracującej. Kiedy płatnik składek zamknął wszystkie oddziały szkoły językowej, obecność P. Z. przy prowadzeniu firmy nie była niezbędna. Obecnie, od 2008 r. płatnik nie posiada żadnych oddziałów. Współpracuje tylko z firmami, da których przeprowadza zajęcia językowe.

dowód: – zeznania świadka J. K., k. 181-181v akt sądowych oraz protokół przesłuchania świadka z 30.06.2022 r., w aktach organu rentowego;

– zeznania świadka D. K., k. 188-190v akt sądowych oraz protokół przesłuchania świadka z 27.06.2022 r., w aktach organu rentowego;

– zeznania M. Z., k. 191v-192 akt sądowych oraz protokół
przesłuchania z 27.05.2022 r., w aktach organu rentowego;

– zeznania P. Z., k. 192-193 akt sądowych oraz protokół
przesłuchania z 27.05.2022 r., w aktach organu rentowego

– zaświadczenia, str. 97-99 akt organu rentowego;

– zestawienie liczby godzin pracy lektorów zatrudnionych przez L. V. w okresie
od lutego 2020 r. do grudnia 2021 r., k. 57-80 akt sądowych.

Umowa zlecenia z 23.01.2020 r. została rozwiązana z dniem 31.12.2021 r. na mocy zgodnego porozumienia stron. Strony sporządziły w tym zakresie dokument oraz dokonano wyrejestrowania P. Z. z ubezpieczeń społecznych.

dowód: rozwiązanie umowy k. 54 akt sąd., deklaracja ZUS P ZWUA k. 56 akt sąd.

W okresie od 23.01.2020 r. do 31.12.2021 r. P. Z. wykonywał też inne umowy cywilnoprawne, na rzecz innych podmiotów, bez związku ze sporną umową zlecenia, w tym:

– umowę z 21.10.2021 r., zawartą z Centrum (...) w B. Oddział w W. – o świadczenie usług obejmujących przygotowanie materiałów szkoleniowych oraz przeprowadzanie warsztatów;

– umowę z 04.10.2021 r., zawartą z S. (...) im. (...) – o świadczenie usług w postaci zajęć ceramicznych;

– umowę z 05.10.2020 r., zawartą z Miejską (...) w Ż. – o wykonanie warsztatów motywacyjno-integracyjnych.

Świadczył także usługi konsultacyjne na rzecz (...) s.c. Miał również zawarta umowę z D. K. dotycząca prowadzenia szkoleń na rzecz jej firmy.

W tym czasie odwołujący prowadzi duży projekt unijny, w ramach umowy z dnia 17.01.2020 r. o udzielenie dotacji, zawartej pomiędzy Fundacją na rzecz (...) a Fundacją (...). W związku z tym do tego projektu zatrudniał z ramienia Fundacji (...) inne osoby, nadzorował ich pracę. Prowadzenie tego projektu unijnego było jego głównym zajęciem w okresie spornym objętym zaskarżoną decyzja. Projekt ten prowadzi w P., a żeby móc to realizować musiał oprócz faktycznego prowadzenia tej działalności, posiadać tytuł prawny do nieruchomości w P. – takim tytułem była umowa użyczenia od państwa Z. - właścicieli domu w P..

Zajmuje się też ceramiką, hodowlą pszczół, ogrodem – to wszystko wykonuje w domu w P..

dowód: – umowy, potwierdzenia transakcji, k. 82-107 akt sądowych;

- dowody przelewu wynagrodzenia od D. K. oraz od (...) s.c. k.
94, 96

– zeznania M. Z., k. 191v-192 akt sądowych oraz protokół
przesłuchania z 27.05.2022 r., w aktach organu rentowego;

– zeznania P. Z., k. 192-193 akt sądowych oraz protokół
przesłuchania z 27.05.2022 r., w aktach organu rentowego

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołania okazały się zasadne.

Przedmiotem sporu było ustalenie, czy P. Z. od 23.01.2020 r. powinien podlegać ubezpieczeniom społecznym jako osoba współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność, czy jako zleceniobiorca.

Zgodnie z przepisami art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 11 ust. 2, 12 ust. 1 i art. 13 pkt 2 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1009 ze zm.) – dalej ustawa systemowa, osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwane dalej „zleceniobiorcami”, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy. Osoby te podlegają ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie.

Przy czym ze względu na zakres prac ustalonych przez skarżących w umowie z 23.01.2020 r., należy brać pod uwagę unormowanie zawarte w art. 750 k.c. dotyczące umowy o świadczenie usług. Umowy, do których stosuje się uregulowanie zawarte w art. 750 k.c., są umowami nienazwanymi. Charakteryzują się tym, że ich przedmiotem jest świadczenie usług, przy czym umowa taka może dotyczyć dokonania jednej usługi, większej – określonej liczby usług, bądź też dotyczyć stałego świadczenia usług określonego rodzaju (Kidyba A. – red., Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część szczególna, LEX 2014).

To właśnie z taką umową mamy do czynienia w przypadku ubezpieczonego.

Zgodnie z art. 8 ust. 11 ustawy systemowej, za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, zleceniobiorcami oraz z osobami fizycznymi, wskazanymi w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4-5a, uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia; nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Stosownie zaś do art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1 ustawy, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami współpracującymi z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność.

Podkreślenia wymaga, że pojęcie „współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej”, o której mowa w art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nie zostało ustawowo zdefiniowane. Było natomiast przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, który m.in. w wyroku z 06.01.2009 r., sygn. II UK 134/08, wyjaśnił, że cechami konstytutywnymi pojęcia „współpraca przy działalności gospodarczej”, są występujące łącznie:

a) istotny ciężar gatunkowy działań współpracownika, które nie mogą mieć charakteru
wtórnego,

b) bezpośredni związek z przedmiotem działalności gospodarczej,

c) stabilność i zorganizowanie oraz

d) znaczący czas i częstotliwość podejmowanych prac.

(por. też wyroki Sądu Najwyższego z 24.07.2009 r., sygn. I UK 51/09; z 23.04.2010 r., sygn. II UK 315/09; z 20.05.2008 r., sygn. II UK 286/07).

W uzasadnieniu powołanego orzeczenia wskazano, że słownikowe pojęcie „współpraca” oznacza pracę wykonywaną wspólnie z kimś innym; działalność prowadzoną wspólnie; działanie wraz z innymi w ramach jednego przedsięwzięcia; branie udziału w zbiorowej pracy i tym samym już literalna wykładnia terminu współpraca przy prowadzeniu działalności, którym operuje art. 8 ust.11 ustawy systemowej zakłada, że współpracujący ma istotny wpływ na tę działalność, przy czym wartość działania w ramach współpracy winna być odniesiona do zysku przedsięwzięcia gospodarczego, prowadzonego przez małżonka, a sama udzielana pomoc powinna cechować się stałością w sensie stabilności ekonomiczno-zawodowej osoby zainteresowanej istnieniem pewnego związania z pracą wykonywaną w ramach współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej jak też zorganizowaniem i pewną ciągłością.

Nie mogą więc stanowić, w sensie prawnym, współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej działania sporadyczne, podejmowane okazjonalnie, zajmujące nikłą ilość czasu, ponieważ znaczenie gospodarcze, organizacyjne i stabilność takich działań są znikome i nie kwalifikują się do oceny, że w sensie prawnym dochodzi do współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej.

Prawo nie statuuje zakazu zatrudniania na podstawie umowy o pracę członków rodziny osoby będącej pracodawcą lub zleceniodawcą. Status takiej osoby jako współpracującej przy działalności gospodarczej nie zależy przy tym wyłącznie od istniejącej relacji rodzinnej, ale uzależniony jest od spełnienia wszystkich w/w przesłanek jednocześnie.

Współpracą przy prowadzeniu działalności gospodarczej, powodującą powstanie obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego, jest – poza stwierdzeniem powiązania więzami rodzinnymi z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność i pozostawania z nią we wspólnym gospodarstwie domowym – także ciężar gatunkowy działań współpracownika, ich bezpośredni związek z przedmiotem działalności gospodarczej, a także stabilność i zorganizowanie oraz częstotliwość podejmowanych prac. Udzielana przez małżonka pomoc w prowadzonej przez drugiego małżonka działalności gospodarczej jest współpracą przy prowadzeniu działalności gospodarczej i tytułem podlegania ubezpieczeniom społecznym wtedy, gdy ma charakter stały i generuje dodatkowe dochody.

W tak rozumianą działalność nie wypisuje się doraźna pomoc małżonka w rozumieniu art. 23 k.r.o. Wzajemna pomoc oraz współdziałanie dla dobra rodziny stanowią bowiem przejaw realizacji obowiązków małżeńskich. Współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej wykracza poza te ramy – jest czymś więcej niż pomoc udzielana drugiemu małżonkowi w ramach obowiązku współdziałania dla dobra rodziny (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.01.2022 r., sygn. akt I USKP 76/21).

Okazjonalna pomoc współmałżonka przy prowadzonej działalności, nie prowadzi do powstania odrębnego tytułu ubezpieczenia społecznego. Wskazuje się cechy konstytutywne pojęcia z art. 8 ust. 11 u.s.u.s., na które składa się: (-) istotny ciężar gatunkowy działań współmałżonka, które nie mogą mieć charakteru wtórnego; (-) bezpośredni związek z przedmiotem działalności gospodarczej; (-) stabilność i zorganizowanie oraz znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót. Wymienione przesłanki muszą wystąpić łącznie, a ich finalna ocena powinna być dokonana za pomocą metody typologicznej z opcją uwzględnienia aktualnych tendencji do outsourcingu usług na zewnątrz w celu optymalizacji czynników ekonomicznych i podatkowych. Ostatecznie więc należy skoncentrować się na wydobyciu przesłanki stałości współpracy, stopnia jej zorganizowania, przez co widoczne staje się także generowanie dodatkowych dochodów z tej działalności, które per saldo mogą zniwelować powstałe koszty z tej działalności związane ze zgłoszeniem dodatkowej osoby do ubezpieczenia społecznego. Ten walor ekonomiczny jest ważny, bo rzecz sprowadza się do powiększenia majątku wspólnego małżonków dzięki dodatkowej (równorzędnej) pracy współmałżonka, który nie tylko „odciąża” dotychczas samodzielnie pracjącego, lecz także - dzięki swej kreatywności i kompetencjom - poszerza pola działalności gospodarczej o nowe obszary, metody i pomysły. Dopiero tak złożony zakres współpracy prowadzi do powstania obowiązku ubezpieczenia społecznego, w tym także dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego (wyrok Sądu Najwyższego z 19.05.2021 r., sygn. akt II USKP 56/21).

Sąd Okręgowy w pełni podziela powyższe – ugruntowane i aktualne – zapatrywania orzecznictwa, stwierdzając, że przeprowadzone postępowanie dowodowe nie pozwala na ustalenie w niniejszej sprawie współpracy P. Z. przy prowadzeniu działalności gospodarczej płatnika składek M. Z., w rozumieniu powołanego na wstępie przepisu.

Stan faktyczny sprawy ustalono na podstawie zgromadzonej dokumentacji oraz spójnych i logicznych zeznań świadków i przesłuchania odwołujących się. Relacje te wzajemnie się potwierdzały i uzupełniały, w zależności od tego, jaką wiedzę posiadali poszczególni świadkowie, będący sąsiadami (E. B., K. H.), współpracownikami płatnika składek (J. K., D. K.).

Niespornym jest, że odwołujący się pozostają w związku małżeńskim i nie mają ustanowionej rozdzielności majątkowej. Jednocześnie z przeprowadzonych dowodów wynika, że odwołujący nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego oraz, że czynności wykonywane w spornym okresie przez ubezpieczonego, nie miały istotnego ciężaru gatunkowego, cech stałości i regularności, były uboczne wobec istoty działalności płatnika i nie przyczyniały się zauważalnie (w sposób istotny) do powiększania przychodów z tej działalności. Te okazjonalne, marginalne działania, polegające na prowadzeniu zajęć w ramach zastępstw, gdy zaszła potrzeba, należy więc w niniejszej sprawie zakwalifikować jako wykonywane w ramach zawartych umów zlecenia, a nie w ramach współpracy.

Świadczenie okazjonalnej pomocy osobie prowadzącej działalność gospodarczą przez małżonka prowadzącego z nią wspólne gospodarstwo domowe, stanowi konsekwencję obowiązku małżonków określonego w art. 23 i 27 k.r.o. do wzajemnej pomocy oraz współdziałania dla dobra rodziny. Nie jest to współpraca, o której mowa w art. 8 ust. 11 ustawy systemowej. Oznacza to, ze zakres zaangażowania małżonka ma istotne znaczenie dla oceny, czy będzie on obowiązkowo podlegał ubezpieczeniom społecznym. W razie sporu to na ZUS spoczywa obowiązek wykazania, ze małżonek osoby prowadzącej działalność gospodarczą wykonywał prace takiego rodzaju, rozmiaru i częstotliwości, które miały istotny wymiar ekonomiczny i organizacyjny (por. Ryszard Sadlik „Osoby współpracujące z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność a tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym Monitor Prawa Pracy nr 3/2018, por też: wyrok SN z 30.08.2018 r. I UK 202/17, postanowienie z dnia 27.11.2018 r. I UK 459/17 ).

Istota usług powierzonych ubezpieczonemu w ramach spornej umowy sprowadzała się do prowadzenia zajęć językowych – w ramach zastępstw, bez grafiku i z góry ustalonego czasu. Tymczasem działalność w ramach prowadzenia szkoły językowej wiąże się też z innymi aspektami, takimi jak nadzór nad lektorami, finansami, ustalanie grafików zajęć, zajmowanie się rozwojem działalności, kontaktami z kontrahentami, zawieraniem umów z kontrahentami, szukaniem nowych klientów, poszukiwaniem i zatrudnianiem lektorów. Tymi aspektami zajmował się ubezpieczony w latach 2003-2008, gdy faktycznie współpracował z płatnikiem przy prowadzeniu działalności i był z tego tytułu zgłoszony do ubezpieczeń.

Natomiast w spornym okresie wykonywał jedynie okazjonalnie pracę lektorów zatrudnianych przez płatnika w jego działalności.

Zajęcia te były prowadzone w ramach zastępstw za nieobecnego lektora. Płatnik zatem w pierwszej kolejności nawiązywał współpracę z lektorami stałymi, miał ich w spornym okresie średnio około 25, a ubezpieczony miał za zadanie wypełniać luki powstałe w razie nieobecności któregoś tych lektorów. Dlatego nie miał wyznaczonego grafiku, jego plan zajęć nie był przewidywalny, prace nie były świadczone stale, regularnie. Nie były to usługi stałe czy planowe. Ubezpieczony sporadycznie w ramach umowy zlecenia wykonał usługi w ramach krótkotrwałych tzw. szkoleń miękkich, które nie są głównym przedmiotem działalności szkoły językowej L. V., co ujął w godzinowym zestawieniu przedłożonym do rachunku.

Podkreślenia wymaga, że z ewidencji godzin wykonywania umowy zlecenia wynika, że w 2020 r. ubezpieczony wykonywał pracę tylko w czterech miesiącach (na jedenaście objętych decyzją), a w 2021 r. tylko w siedmiu (na dwanaście - do rozwiązania umowy 31.12.2021 r.). Praca w danym miesiącu była wykonywana przez około od 20 do 60 godzin miesięcznie, co daje przepracowanych tylko kilka dni w skali miesiąca ( przy przyjęciu dobowego 8 godzinnego czasu pracy). Taki wymiar czynności w skali całego okresu obowiązywania umowy zdecydowanie nie może być uznany za istotny.

Jak wyliczyła M. Z., a czego pozwany nie kwestionował, łącznie ubezpieczony zrealizował ok. 2% całości zajęć (w tym w/w krótkotrwałe szkolenia miękkie). Powyższe wynika z przedłożonych przez M. Z. zestawień liczby godzin realizowanych przez wszystkich pozostałych lektorów w okresie od lutego 2020 r. do grudnia 2021 r., z których każdy przepracowywał w skali miesiąca znacznie większą ilość godzin.

Podnieść trzeba, jak wynika z powołanego wyżej orzecznictwa, że aby wykonywanie pracy przez małżonka miało charakter współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności, musi polegać na wykonywaniu prac takiego rodzaju, o takim wymiarze i częstotliwości że mają one istotny wymiar ekonomiczny i organizacyjny dla tej działalności.

Tymczasem praca ubezpieczonego ani nie miała znacznego, istotnego wymiaru, ani nie wpłynęła istotnie na przychody płatnika. Czynności wykonywane przez odwołującego P. Z., liczba godzin przez niego wypracowana, miała znaczenie marginalne (około 2 % całości). Zastępował jedynie nieobecnych lektorów, by zapewnić ciągłość zajęć. Miało to dla firmy znaczenie tylko wizerunkowe. Nie można jednak w tym przypadku mówić o wygenerowaniu zauważalnych dodatkowych dochodów.

Opisane wyżej wymiar i rodzaj obowiązków skarżącego są uprawdopodobnione okolicznościami sprawy, związanymi z pozostałą działalnością ubezpieczonego, w tym z realizowanymi przez niego umowami na rzecz innych podmiotów niż L. V. M. Z.. Przy takim wymiarze innych obowiązków, odwołujący się nie byłby w stanie pełnoprawnie współpracować przy prowadzeniu działalności żony.

Wszystkie powyższe argumenty prowadzą do wniosku, że czynności wykonywane przez ubezpieczonego w spornym okresie nie miały istotnego ciężaru gatunkowego, miały charakter wyłącznie uboczny, marginalny, wobec działalności płatnika. Związek z tą działalnością był wtórny - nie były to żadne czynności merytoryczne (związane z decyzjami, rozwojem działalności, nadzorem, pozyskiwaniem klientów itp.), tylko zrealizowanie niewielkiego ułamka zajęć językowych. Nie były one w żaden sposób zorganizowane, nie były wykonywane regularnie, następowały nawet kilkumiesięczne przerwy. Nie generowały same w sobie żadnego przychodu, jedynie pozwalały uniknąć strat wizerunkowych związanych z odwołanymi zajęciami. Miały więc co najwyżej postać doraźnej pomocy małżonka w rozumieniu art. 23 k.r.o.

Nawet gdyby przyjąć, że w przypadku odwołania przez odwołującą M. Z. zajęć z powodu nieobecności lektorów, nie uzyskała ona za te zajęcia wynagrodzenia, to i tak byłaby to „strata” minimalna, zważywszy na ich wymiar (około 2 %).

Przywołać w tym miejscu można wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 09.02.2022 r. (IV U 727/21), w którym stwierdzono, że współpracą przy prowadzeniu działalności gospodarczej, powodującą powstanie obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego jest takie współdziałanie małżonka przedsiębiorcy, które generuje stałe, dodatkowe dochody z tej działalności.

Taka sytuacja nie zachodzi w niniejszej sprawie.

Niezależnie od powyższego, nie został spełniony kolejny warunek uznania ubezpieczonego za osobę współpracującą – pozostawanie przez niego z M. Z. we wspólnym gospodarstwie domowym.

W uchwale z dnia 11.08.1982 r. Sąd Najwyższy wskazał, że prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego to wspólne zamieszkiwanie w charakterze okresowego lub stałego domownika, udział i wzajemna współpraca przy załatwianiu codziennych spraw związanych z prowadzeniem domu, wspólne korzystanie ze sprzętu i urządzeń domowych czy spożywanie posiłków (III UZP 18/82). Przesłanka wspólnego gospodarstwa domowego wyrażać się może m.in. w czerpaniu korzyści z tego gospodarstwa wspólnie z innymi członkami rodziny, choćby z racji korzystania z urządzeń technicznych i sanitarnych, współdziałania na co dzień w różnych sprawach życia codziennego (wyrok WSA w Bydgoszczy z 328.09.2010 r. II SA/Bd 700/10)

Pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym oznacza najogólniej rzecz ujmując więź gospodarczą i emocjonalną opartą na pokrewieństwie i tytule prawnym. Ocena, czy osoba pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym zależy od okoliczności konkretnego przypadku, przy czym nawet fakt wspólnego zamieszkiwania nie może tu mieć decydującego znaczenia. Cechami charakterystycznymi dla prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego może być udział i wzajemna ścisła współpraca w załatwianiu codziennych spraw związanych z prowadzeniem domu, niezarobkowanie i pozostawanie w związku z tym na całkowitym lub częściowym utrzymaniu osoby, z którą się gospodarstwo domowe prowadzi, a wszystko to dodatkowo uzupełnione cechami stałości, które tego typu sytuację charakteryzują. Przepis art. 8 ust. 11 u.s.u.s. stanowi o „pozostawaniu” we wspólnym gospodarstwie domowym, co oznacza sytuację stałą, a nie jedynie epizodyczną. Ponadto „wspólność gospodarstwa” oznacza, iż osoby pozostające w tym gospodarstwie mają zaspokajane potrzeby ze środków będących w dyspozycji wspólnoty (rodziny), które są przez te osoby przekazywane, co dotyczy zwłaszcza przychodów z opisanej wcześniej pozarolniczej działalności. W końcu, wskazać należy, iż przepis odnosi się do wspólnego gospodarstwa „domowego”, czyli do zespołu osób (domowników) spokrewnionych lub spowinowaconych, a także niespokrewnionych razem mieszkających, bądź stale przebywających w tym samym miejscu, które związane jest z koncentracją ich interesów życiowych, przy jednoczesnym partycypowaniu w utrzymaniu tego gospodarstwa. Oznacza to, że wspólne prowadzenie gospodarstwa „domowego” należy rozumieć, jako wspólne zamieszkiwanie oraz ponoszenie wspólnych wydatków. Przez wspólne zamieszkiwanie rozumie się mieszkanie w tym samym lokalu mieszkalnym bądź w tym samym budynku, natomiast przez wspólne gospodarowanie rozumie się ponoszenie wspólnych wydatków na zaspokajanie potrzeb osób zamieszkujących w tym samym lokalu lub budynku (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28.03.2019 r., sygn. akt III AUa 1800/18).

W spornym okresie, jak wynika z ich zeznań oraz z zeznań świadków, odwołujący mieszkali osobno, osobno robili dla siebie zakupy, spożywali posiłki, osobno opłacali nieruchomości, w których faktycznie zamieszkiwali, osobno rozliczali się w Urzędzie Skarbowym. Nie mieli wspólnego centrum interesów i spraw życiowych, nie byli od siebie zależni finansowo w rozumieniu omówionym powyżej, nie spędzali czasu razem. Od 2019 r. centrum życiowym odwołującego było P., tam on mieszkał i stale przebywał. Związane było to z utworzeniem Fundacji (...), którą zajmował się odwołujący, realizując jej cele poprzez spotkania i warsztaty o różnym charakterze (propagujące zdrowy styl życia, warsztaty kulinarne, terapii zajęciowej).

Powyższego nie zmienia oświadczenie odwołujących złożone przed organem rentowym, iż prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, podobnie jak wskazywanie na rachunkach do umowy zlecenia adresu odwołującego w Z.. Odwołujący wyjaśnili to w sposób przekonujący – adres na umowie i rachunkach został wskazany wyłącznie z powodów formalnych, do celów rozliczenia podatkowego – odwołujący był bowiem nadal zameldowany pod w/w adresem, mimo że faktycznie zamieszkiwał w P.. Wyjaśnili również zgodnie, że za „prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego” uznawali to, że nie mają rozdzielności majątkowej i pozostają w ustroju ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej.

Mając to wszystko na uwadze, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. i powołanych wyżej przepisów, orzeczono jak w punkcie I a) oraz b) sentencji wyroku. W punkcie I b) sentencji wskazano okres końcowy, z uwagi na sprecyzowanie żądania przez odwołujących oraz nie kwestionowaną okoliczność, że sporna umowa rozwiązana została z dniem 31.12.2021 r. i z tym też dniem nastąpiło wyrejestrowanie ubezpieczonego z ubezpieczeń społecznych, a zatem od dnia 01.01.2022 r. wnioskodawca nie podlegał już ubezpieczeniom społecznym jako zleceniobiorca.

O kosztach zastępstwa procesowego (pkt II i III) orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 265 ze zm.), odrębnie w zakresie każdego z odwołań.

Sędzia Małgorzata Kulik