Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 grudnia 2017r.

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gorzowie Wielkopolskim

w składzie następującym:

Przewodniczący : SSO Tomasz Korzeń

Sędziowie: SO Ewa Michalska

SO Marek Zwiernik

Protokolant: st.sekr.sądowy Aneta Symeryak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 05 grudnia 2017 roku w Gorzowie Wielkopolskim

sprawy z odwołania M. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w G.

z udziałem A. R. (1)

o zwrot zasiłku chorobowego

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w Gorzowie Wielkopolskim Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 25 sierpnia 2017 roku, sygn. akt IV U 227/14

oddala apelację

SSO Ewa Michalska SSO Tomasz Korzeń SSO Marek Zwiernik

VI Ua 44/17 UZASADNIENIE

M. R. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z dnia 12 maja 2014 roku, iż faktycznie zatrudniała A. R. (1), który w związku z tym podlegał ubezpieczeniu.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd rejonowy ustali, że M. R. w dniu 13 lutego 2013 roku zawarł z A. R. (1) umowę o pracę. W umowie o prace wysokość wynagrodzenia ustalono na kwotę 5.000 złotych. A. R. (1) za okresy od 04 marca 2013 roku do 08 sierpnia 2013 roku oraz od 19 sierpnia 2013 roku do 16 lutego 2014 roku składał wnioski o wypłatę zasiłku chorobowego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. dokonał wypłaty A. R. (1) zasiłku chorobowego za powyższy okres w kwocie 39.120,40 złotych. Decyzją z dnia 30 kwietnia 2014 roku numer (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G., ustalił, iż A. R. (1) nie podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu - emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu, z tytułu zatrudnienia u M. R. w okresie od 13 lutego 2013 roku do 28 lutego 2014 roku. Sąd Apelacyjny w Szczecinie wyrokiem z dnia 21 lutego 2017 roku oddalił odwołania M. R. i A. R. (1) od decyzji z dnia 30 kwietnia 2014 roku. Sąd wskazał, iż A. R. (1) nie świadczył pracy wynikającej z umowy o pracę oraz, że płatnik i ubezpieczony zawarli umowę o pracę lecz bez rzeczywistego zamiaru powstania stosunku pracy i świadczenia pracy przez A. R. (1). Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. decyzją z dnia 12 maja 2014 roku zobowiązał płatnika składek – M. R. do zwrotu wypłaconego A. R. (1) zasiłku chorobowego za okresy od 04 marca 2013 roku do 08 sierpnia 2013 roku oraz od 19 sierpnia 2013 roku do 16 lutego 2014 roku, w wysokość wraz z odsetkami – 42.465,10 złotych.

Mając na uwadze powyższe ustalenia Sąd Rejonowy w Gorzowie Wielkopolskim wyrokiem z dnia 25 sierpnia 2017r. w sprawie IV U 227/17 z mienił zaskarżoną decyzję i ustalił, iż M. R. nie jest zobowiązany do zwrotu wypłaconego A. R. (1) zasiłku chorobowego za okres od 04.03.2013r. do 08.08.2013r. oraz od 19.08.2013r. do 16.02.2014r. wraz z odsetkami, w łącznej wysokości 42.465,10 zł.

Sąd rejonowy zważył, iż zgodnie art. 84 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2013 roku, poz. 1442 ze zm.) – zwaną ustawą systemową – jeżeli pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 1, obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot. Art. 84 ust. 1 ustawy systemowej wskazuje, że do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczeń społecznych obowiązana jest osoba, która nienależne świadczenie pobrała. Świadczenie nienależnie pobrane powinno być zwrócone wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Natomiast za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się: 1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania, 2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia (art. 84 ust. 2). Zgodnie ze stanowiskiem doktryny uregulowanie przepisu art. 84 ust. 6 ustawy systemowej odnosi się do przypadków, w których płatnicy składek lub inne podmioty wystawili nieprawdziwe dokumenty, stanowiące przyczynę wydania wadliwego rozstrzygnięcia przez organ rentowy bądź sąd. Odpowiedzialność płatników składek lub innych podmiotów zachodzi poprzez ustalenie, że wystawienie dokumentów zawierających nieprawdziwe dane nastąpiło na skutek ich świadomego działania lub rażącego niedbalstwa ("Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz", red. B. Gudowska, J. Strusińska-Żukowska, C.H. Beck, Warszawa 2011). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 czerwca 2008 roku, w sprawie I UK 376/07, opublikowany w OSNP z 2009 roku, Nr 21-22, poz. 295, między innymi wskazał, że obowiązek zwrotu wypłaconych nienależnie świadczeń z ubezpieczeń społecznych obciąża płatnika składek w myśl art. 84 ust. 6 ustawy systemowej tylko wówczas, gdy ich pobranie spowodowane zostało przekazaniem przez niego nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość, a jednocześnie brak jest podstaw do żądania takiego zwrotu od osoby, której faktycznie świadczenia te wypłacono, bowiem nie można uznać, że pobrała je nienależnie w rozumieniu art. 84 ust. 2 tej ustawy. Podobne stanowisko zostało zajęte w wyroku z dnia 17 stycznia 2012 roku, w sprawie I UK 194/11 (niepublikowany), w którym Sąd Najwyższy trafnie uznał, że obowiązek zwrotu wypłaconych nienależnie świadczeń z ubezpieczeń społecznych obciąża płatnika składek tylko wówczas, gdy brak jest podstaw do żądania takiego zwrotu bezpośrednio od osoby, której te świadczenia wypłacono, ponieważ nie można uznać, że pobrała je nienależnie w rozumieniu art. 84 ust. 2 tej ustawy. Zasadą wynikającą z art. 84 ust. 1 ustawy systemowej jest więc obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia przez osobę, która je pobrała. Zdaniem Sądu celem regulacji wynikającej z art. 84 ust. 6 ustawy systemowej jest umożliwienie organowi rentowemu odzyskania świadczeń, które bez jego winy zostały wypłacone, bądź zawyżone, a nie ma przy tym podstaw, aby uznać, że pobierająca je osoba zobowiązana byłaby do ich zwrotu w myśl zasad wynikających z art. 84 ust. 1 i 2 ustawy systemowej. Organ rentowy ma w takiej sytuacji podstawy do żądania zwrotu nadpłaconych kwot od odpowiedzialnego za zaistnienie takiej sytuacji płatnika, bowiem od niego pochodzące nieprawdziwe informacje doprowadziły do wypłacenia nienależnych świadczeń.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, iż nie zaistniały okoliczność uzasadniające żądanie zwrotu wypłaconego świadczenia od płatnika składek. Samo zawarcie umowy o pracę nie przesądza o nawiązaniu stosunku pracy. A. R. (1) nie świadczył pracy wynikającej z umowy o pracę oraz, że płatnik i ubezpieczony zawarli umowę o pracę lecz bez rzeczywistego zamiaru powstania stosunku pracy i świadczenia pracy przez A. R. (1). Zawarta umowę uznać należy za czynność pozorną, a więc nie ważną, nie wywołującą skutków prawnych. Powyższe wynika z wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 21 lutego 2017 roku. Zdaniem Sądu A. R. (1), składając wniosek o wypłatę świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, wskazując umowę o pracę jako tytuł ubezpieczenia( w celu uzyskania wysokich świadczeń z ubezpieczenia społecznego ), wprowadził świadomie w błąd organ rentowy w rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt. 2 ustawy systemowej. Tym samym wypłacony zainteresowanemu A. R. (1) zasiłek chorobowy był nienależnie pobrany i organ rentowy słusznie zażądał jego zwrotu. W oparciu jednak o poczynione powyżej rozważania prawne należy zaznaczyć, że żądanie to zostało skierowane w sposób nieuzasadniony wobec odwołującego – M. R.. Tymczasem adresatem zaskarżonej decyzji winna być tylko i wyłącznie zainteresowany, jako osoba, która faktycznie otrzymała zasiłek chorobowy. Uwadze organu rentowego umknęła okoliczność, że odwołujący miałby obowiązek zwrócić wypłacony zainteresowanej zasiłek chorobowy tylko wówczas, gdy nie tylko jego pobranie spowodowane zostało przekazaniem przez odwołującego nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość, ale jednocześnie brak jest podstaw do żądania takiego zwrotu od zainteresowanej. Obie przesłanki art. 84 ust. 6 ustawy systemowej muszą zostać spełnione łącznie, aby zwrotu zasiłku chorobowego można dochodzić od odwołującego. W niniejszej sprawie organ rentowy na mocy art. 84 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej winien dochodzić roszczenia od zainteresowanej. W ocenie Sądu, zawarta w oświadczeniu z dnia 21 marca 2013 roku (k. 128 akt ZUS) informacja nie ma wpływu na obowiązek zwrotu wypłaconego A. R. (1) zasiłku chorobowego, albowiem przepisy ubezpieczeń społecznych są normami bezwzględnie obowiązującymi, które wola stron nie mogą być zmieniane. Przesłanki umożliwiające obciążenia płatnika składek obowiązkiem zwrotu wypłaconego zasiłku chorobowego zostały określone w art. 84 ust. 6 ustawy systemowej i dopiero po ich spełnieniu możliwym jest obciążenie płatnika składek obowiązkiem zwrotu wypłaconego zasiłku. Mając na uwadze powyższe okoliczności faktyczne i prawne uznać należy, M. R. nie jest zobowiązany do zwrotu nienależnie wypłaconego zainteresowanemu zasiłku chorobowego od 04 marca 2013 roku do 08 sierpnia 2013 roku oraz od 19 sierpnia 2013 roku do 16 lutego 2014 roku, w wysokość wraz z odsetkami – 42.465,10 złotych. Należy zauważyć, że zachowanie organu rentowego było przedwczesne, bowiem w pierwszej kolejności winien zobowiązać do zwrotu nienależnego świadczenia zainteresowaną. Ponadto wskazać należy, iż organ rentowy w zaskarżonej decyzji nie rozważył wszystkich przesłanek, których tylko łączne wystąpienie umożliwia zobowiązanie płatnika składek do zwrotu wypłaconego zasiłku chorobowego, albowiem organ rentowy nie rozważył możliwości żądania zwrotu zasiłku chorobowego od M. R..

Dlatego też Sąd, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 KPC zmienił zaskarżoną decyzję.

Apelacje od wyroku złożył pozwany. Wniósł o jego zmianę i oddalenie odwołania, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego jej rozpoznania oraz zasądzenie od płatnika się na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.

Wyrokowi zarzucił:

1. naruszenie prawa materialnego - art. 84 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2016,963) przez błędną jego wykładnię w wyniku przyjęcia, że obowiązek zwrotu spornego świadczenia wraz z odsetkami obciąża płatnika składek wyłącznie w przypadku stwierdzenia braku podstaw do żądania takiego zwrotu od ubezpieczonego w sytuacji gdy przedmiotowa regulacja nie zawiera takiej normatywnej przesłanki,

2. naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 227 kpc. i art. 233 § 1 kpc., polegające na dowolnej, a nie swobodnej ocenie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w wyniku błędnego przyjęcia, że treść w/w materiału dowodowego uzasadnia zmianę zaskarżonej decyzji poprzez ustalenie, iż płatnik nie jest zobowiązany do zwrotu spornego świadczenia wraz z odsetkami w sytuacji gdy takich podstaw nie było- w tym zakresie: dowolna ocena: „oświadczenia” Płatnika z dnia 21.03.2013r. i pominięcie treści przedmiotowego dokumentu, wskazującego na odpowiedzialność w/w płatnika i jego obowiązek zwrotu spornych kwot, co powinno skutkować oddaleniem odwołania, które to w/w uchybienia miały istotny wpływ na wynik sprawy.

W uzasadnieniu podniósł, iż sąd I instancji dopuścił się naruszenia prawa materialnego, albowiem dokonał błędnej wykładni przepisu art. 84 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2016.963 tj.), zwaną dalej: „usus.” zgodnie z którym: jeżeli pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 1, obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot. Z przedmiotowej regulacji prawnej, ustanawiającej normatywną podstawę zwrotu przez płatnika spornych świadczeń, Sąd meriti błędnie wyinterpretował, obok przesłanki, dotyczącej, przekazania nieprawdziwych danych, przesłankę, polegającą na uprzednim stwierdzeniu przez organ rentowy braku podstaw do żądania takiego zwrotu od osoby, której faktycznie świadczenia wypłacono. Zdaniem organu rentowego w/cyt. regulacja określa tylko jedną przesłankę, tj. pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość i ta hipoteza przepisu została spełniona. Inna interpretacja zaprezentowana przez Sąd narusza ratio legis tej regulacji. Sąd rejonowy naruszył także prawo procesowe - art. 227 kpc. i art. 233 § 1 kpc,, albowiem przyjął, że w sprawie nie zaistniały okoliczności uzasadniające żądanie zwrotu wypłaconego świadczenia od płatnika składek. Wbrew zważeniom Sądu oświadczenie Płatnika z dnia 21,03.2013r. ma wpływ i aktualizuje obowiązek zwrotu spornych kwot. Przedmiotowe oświadczenie zawiera pouczenie płatnika o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie i obowiązku zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń w przypadku sprzeczności ustaleń ZUS, dotyczących okoliczności zatrudnienia pracownika z treścią tego oświadczenia. Zdaniem organu rentowego w/w. oświadczenie jako istotny dowód w sprawie wypełnia przesłankę z w/cyt. art. 84 ust. 6 usus, dotyczącą wypłaty spornych kwot na skutek przekazania przez płatnika nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość. Sąd meriti pominął jednak, że obok wyżej wymienionej przedmiotowe, pozorne zatrudnienie potwierdził i zaakceptował płatnik, będąc pracodawcą. Więc i ustalenie tego wynagrodzenia nastąpiło przez płatnika, który w w/w. oświadczeniu potwierdził zatrudnienie z ubezpieczonym, które następnie zostało zweryfikowane negatywnie (pozorność). Obowiązek zwrotu spornych kwot spoczywa na Płatniku, który przekazał nieprawdziwe dane.

Odwołujący ani zainteresowany nie ustosunkowali się do apelacji.

SĄD OKRĘGOWY ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

Apelacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie.

Postępowanie apelacyjne ma merytoryczny charakter i jest dalszym ciągiem postępowania rozpoczętego przed sądem pierwszej instancji. Zgodnie z treścią art. 378 § 1 K.p.c., sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Rozważając zakres kognicji sądu odwoławczego, Sąd Najwyższy stwierdził, iż sformułowanie „w granicach apelacji” wskazane w tym przepisie oznacza, iż sąd drugiej instancji między innymi rozpoznaje sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia, dokonuje własnych ustaleń faktycznych, prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestaje na materiale zebranym w pierwszej instancji, ustala podstawę prawną orzeczenia niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji oraz kontroluje poprawność postępowania przed sądem pierwszej instancji, pozostając związany zarzutami przedstawionymi w apelacji, jeżeli są dopuszczalne, ale biorąc z urzędu pod uwagę nieważność postępowania, orzeka co do istoty sprawy stosownie do wyników postępowania (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt III CZP 49/07, OSN 2008/6/55).

Sąd rejonowy przeprowadził postępowanie dokonując trafnych ustaleń i wyjaśniając wszystkie istotne okoliczności mające wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. To zaś spowodowało, że Sąd Okręgowy zaakceptował w całości ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu I instancji, traktując je jako własne i nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego szczegółowego przytaczania (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. akt I PKN 339/98, OSNAPiUS 1999/24/776).

Obowiązek zwrotu wypłaconych nienależnie świadczeń z ubezpieczeń społecznych obciąża płatnika składek, na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy z dnia 13.10.1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, tylko wówczas gdy brak jest podstaw do żądania zwrotu bezpośrednio od osoby, której te świadczenia wypłacono. Zasadą wynikającą z art. 84 ust. 1 cytowanej ustawy jest, że obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia ciąży na osobie, która je pobrała. Zobowiązane do zwrotu świadczeń nienależnie pobranych są osoby, z którymi organ ubezpieczeń społecznych jest związany stosunkiem ubezpieczenia społecznego, którym świadczenia wypłaca i do których je adresuje (por. I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne, s. 196; taż, Pojęcie nienależnego świadczenia, s. 14; R. Babińska, Pojęcie i rodzaje błędu, s. 53; S. Płażek, Glosa do uchw. SN z 21.5.1984 r., III UZP 20/84, Pal. 1986, Nr 9, s. 87). Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie może własną decyzją zobowiązać do zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia osoby innej niż ta, która pobrała świadczenie w sensie prawnym, tj. do której świadczenie było skierowane. Płatnik składek nie jest zobowiązany do zwrotu świadczeń nienależnie pobranych przez inne osoby wówczas, gdy obowiązujące przepisy umożliwiają dochodzenie zwrotu od osoby, której świadczenie faktycznie wypłacono. Należy przy tym zaznaczyć, że nie ma podstaw do przyjmowania, że odpowiedzialność płatnika składek i osoby, która pobrała nienależne świadczenie, ma charakter solidarny. Brak jest bowiem ku temu podstaw prawnych. Dlatego też uznaje się, że ich odpowiedzialność ma charakter odpowiedzialności in solidum.

Pozwany nie wykazał, ażeby zachodziły przesłanki uniemożliwiające dochodzenie nienależnie pobranych świadczeń od ubezpieczonego.

Sąd nie dopatrzył się naruszenia art. 227 K.p.c. i art. 233 § 1 K.p.c. Dokonana przez sąd rejonowy ocena zgromadzonego materiału dowodowego, wbrew twierdzeniom pozwanego, była prawidłowa. Zarzut dowolnej oceny oświadczenia płatnika składek z 21.03.2013 r. jest niezrozumiały, skoro sąd dowód ten miał pominąć. Jeżeli zaś chodzi o zarzut pominięcia tego dowodu, to wobec zaprezentowanej wyżej wykładni ar. 84 ust. 6 ustawy systemowej okoliczność ta pozostaje bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Niezależnie bowiem od prawdziwości oświadczenia i ewentualnej odpowiedzialności karnej, w pierwszej kolejności organ rentowy winien zobowiązać do zwrotu świadczeń osobę, która je pobrała.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 385 KPC, apelację oddalono.

SSO Ewa Michalska SSO Tomasz Korzeń SSO Marek Zwiernik