Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 marca 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący:Sędzia SA Ewa Stryczyńska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 marca 2023 r. w W.

sprawy A. H.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość emerytury policyjnej

na skutek apelacji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 28 lutego 2022 r.sygn. akt XIII 1U 14355/18

I. oddala apelację;

II. zasądza od Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na rzecz A. H. kwotę 240,00 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym.

Ewa Stryczyńska

Sygn. akt III AUa 862/22

UZASADNIENIE

Decyzją z 29 maja 2017 r. ( (...)) Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. dokonał ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej A. H. , określając ją od 1 października 2017 r. na kwotę 2.069,02 zł. Podstawą wydania decyzji był art. 15c w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 oraz art. 13 ust. 1 lit. 1c w zw. z art. 13b ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biuro Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 708 ze zm.) w brzmieniu nadanym przez art. 1 ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 2270). W świetle powołanego przepisu, emerytura osoby, która w latach 1944-1990 pełniła służbę na rzecz państwa totalitarnego, i która pozostawała w służbie przed 2 stycznia 1999 r., wynosi 0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa i 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą. Wysokość tak ustalonego świadczenia nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Kwota ta w momencie wydania zaskarżonej decyzji wynosiła 2.069,02 zł brutto.

A. H. odwołał się od ww. decyzji, wnosząc o ponowne ustalenie wysokości świadczenia w nieobniżonej wysokości, ustalonej przed 1 października 2017 r. Ubezpieczony zarzucił organowi rentowemu naruszenie przepisów Konstytucji. Wniósł ponadto o zasądzenie od organu emerytalnego na rzecz odwołującego się kosztów postępowania wedle norm przepisanych.

Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu podniósł, że zaskarżona decyzja jest zgodna ze wskazanymi w odwołaniu przepisami prawa, a tym samym odwołanie pozbawione jest podstaw prawnych. Ponadto organ rentowy wskazał, że postępowanie w sprawie ponownego ustalenia wysokości świadczenia zostało wszczęte z urzędu w związku z wejściem w życie ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 2270) oraz uzyskaniem z (...)informacji nr (...) o przebiegu służby A. H. na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 11 maja 1989 r. do 31 lipca 1990 r.

Wyrokiem z 28 lutego 2022 r., w sprawie o sygn. akt XIII 1U 14355/18, Sąd Okręgowy w Warszawie XIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sekcja ds. odwołań od decyzji zmniejszających wysokość emerytur i rent byłym funkcjonariuszom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił A. H. prawo do emerytury policyjnej w wysokości ustalonej przed 1 października 2017 r. oraz zasądził od Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na rzecz odwołującego się A. H. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że 11 maja 1989 r. A. H. został przyjęty do służby w (...) na okres służby przygotowawczej na stanowisko kierowcy – konserwatora (...). Przez okres około 1 roku pełnił służbę jako kierowca, a następnie zajmował się zaopatrzeniem. Do końca spornego okresu pełnił służbę w (...).

A. H. pozytywnie przeszedł weryfikację i po 31 lipca 1990 r. kontynuował służbę w (...). Na emeryturę przeszedł 30 października 2011 r.

Sąd ustalił, że A. H. nie zajmował się zwalczaniem opozycji demokratycznej, związków zawodowych ani kościoła. Nie dopuszczał się łamania podstawowych praw i wolności człowieka. Nie wykonywał czynności operacyjnych ani operacyjno-rozpoznawczych. Nie przechodził szkoleń w tym zakresie. Nie był karany dyscyplinarnie ani sądownie.

Decyzją organu emerytalno-rentowego z 10 listopada 2011 r. przyznano A. H. prawo do świadczenia emerytalnego. Ustalona emerytura z tytułu wysługi lat wyniosła 75% podstawy wymiaru.

W związku z wejściem w życie ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 2270) organ rentowy otrzymał informację z (...) nr (...) z 20 kwietnia 2017 r. o przebiegu służby A. H. na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 11 maja 1989 r. do 31 lipca 1990 r. i na jej podstawie dokonał ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej, określając ją od 1 października 2017 r. na kwotę 2.069,02 zł. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury strony odwołującej się za okres służby na rzecz totalitarnego państwa obniżono do 0,0 % podstawy wymiaru za każdy rok we wskazanym okresie i 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą. Organ ubezpieczeniowy powołując się na art. 15c ust. 3 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy dodatkowo uznał, że wysokość ustalonego jak wyżej świadczenia nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, czyli 2.069,02 zł brutto. W związku z tym zakład ostatecznie ustalił wysokość świadczenia dla osoby odwołującej się na taką właśnie kwotę.

Przed wydaniem zaskarżonej decyzji wysokość emerytury ubezpieczonego określono decyzją waloryzacyjną z 27 lutego 2017 r. na kwotę 3.732,71 zł brutto, począwszy od 1 marca 2017 r.

Przywołany stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, w aktach osobowych odwołującego się nadesłanych przez (...), a także na podstawie zeznań odwołującego się – w zakresie, w jakim dotyczyły wykonywanych przez niego czynności służbowych. Zeznania te Sąd Okręgowy obdarzył walorem wiarygodności, ponieważ znalazły one odzwierciedlenie w treści akt osobowych i dowodów z dokumentów.

Sąd Okręgowy wskazał, że kwestią sporną w niniejszej sprawie była ocena zakwalifikowania służby odwołującego się w okresie wskazanym w informacji sporządzonej przez (...), jako służby na rzecz państwa totalitarnego, a tym samym zasadności obniżenia ubezpieczonemu wysokości świadczenia emerytalnego w 2017 r.

Sąd Okręgowy zważył, że na mocy ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016 r., w szczególności jej art. 1, ustawodawca wprowadził do porządku prawnego drugą już (po ustawie z 23 stycznia 2009 r.) regulację sprowadzającą się do obniżenia rent i emerytur osobom, które pełniły służbę w organach bezpieczeństwa PRL. Ustawa nowelizująca, definiując w dodanym do ustawy nowelizowanej art. 13b nowe pojęcie „służby na rzecz państwa totalitarnego”, obniżyła świadczenia emerytalne, przyjmując w nowym art. 15c, że w przypadku osoby, która pełniła „służbę na rzecz totalitarnego państwa” i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi: 0% podstawy wymiaru - za każdy rok „służby na rzecz totalitarnego państwa” oraz 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, la oraz 2-4 ustawy nowelizowanej. Przepisy art. 14 i art. 15 ust. 1-3a, 5 i 6 stosuje się odpowiednio (art. 15c ust. 2).

Ustawa wprowadziła dodatkowo pewne wyjątki, pozwalające na wyłączenie jej zastosowania, jeżeli osoba, o której mowa w tych przepisach udowodni, że przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, podjęła współpracę i czynnie wspierała osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego (art. 15c ust. 5), ale okoliczność ta nie była podnoszona w toku niniejszego postępowania przez stronę odwołującą się, a ponadto (...) nie potwierdził, by taka działalność wynikała z dokumentacji osobowej ubezpieczonego (k. 21 a. s.).

Inną możliwość wyłączenia zastosowania przepisów o obniżeniu świadczenia przewidział przepis 8a ustawy, wskazując, że w szczególnie uzasadnionych przypadkach, potwierdzonych wydaną przez Ministra właściwego do spraw wewnętrznych stosowną decyzją, z uwagi na krótkotrwałą służbę funkcjonariusza przed dniem 31 lipca 1990 r. albo rzetelne wykonywanie zadań i obowiązków po dniu 12 września 1989 r., w szczególności z narażeniem zdrowia i życia, minister mógł wyłączyć stosowanie w/w przepisów. Strona odwołująca nie zwróciła się z tego rodzaju wnioskiem do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Zgodnie z art. 13b ust. 1 za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., m.in. w wymienionej w (...), w której służył A. H., czyli jednostce wypełniającej zadania (...), tj. w (...).

Z kolei art. 13a ust. 1 wspomnianej ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym stanowi, że na wniosek organu rentowego Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu na podstawie posiadanych akt osobowych sporządza, w terminie 4 miesięcy od dnia otrzymania wniosku, i przekazuje organowi rentowemu informację o przebiegu służby wskazanych funkcjonariuszy na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b i taką też informację organ otrzymał odnoście osoby odwołującej się. Zgodnie z art. 13a ust. 5, informacja powyższa jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych przez właściwe organy służb, o których mowa w art. 12.

Sąd Okręgowy zauważył przy tym, że o ile powyższa informacja była wiążąca dla organu emerytalno-rentowego, o tyle nie jest wiążąca dla sądu. Wskazał zarazem, że samo określenie miejsca pracy i okresu pełnienia służby jest niewystarczającym powodem obniżenia funkcjonariuszowi świadczenia, szczególnie gdy osoby te służyły w wolnej Polsce, co miało miejsce w przypadku ubezpieczonego.

Sąd pierwszej instancji podniósł dalej, że rozstrzygnięcie sprawy wymagało odkodowania znaczenia pojęcia „służby na rzecz państwa totalitarnego”.

W tym zakresie Sąd Okręgowy wyraził natomiast zapatrywanie, że podziela w pełni stanowisko Sądu Najwyższego, które zostało zaprezentowane w uchwale Składu Siedmiu Sędziów z 16 września 2020 r. (sygn. III UZP 1/20). W uchwale tej Sąd Najwyższy wskazał, że zwrot „na rzecz” użyty w art. 13b rzeczonej ustawy należy interpretować z punktu widzenia wykładni językowej jako działanie podejmowane „na korzyść” państwa totalitarnego. Sąd Najwyższy przestrzegł przed zrównywaniem sytuacji osób kierujących organami państwa totalitarnego, osób, które angażowały się w wykonywanie zadań i funkcji państwa totalitarnego, nękały swych obywateli z osobami, które w ramach wymienionych w art. 13b formacji wykonywały czynności akceptowalne i wykonywane w każdym państwie, także tym demokratycznym. Sąd Najwyższy podkreślił, że nie można z góry zakładać, że każda osoba pełniąca służbę w organach wskazanych w art. 13b ustawy pełniła służbę na rzecz państwa totalitarnego, bowiem zadania tych osób dotyczyły obszarów bezpieczeństwa państwa istotnych w każdym czasie oraz w wielu modelach ustrojowych, np. służba w policji kryminalnej, ochrona granic. W konsekwencji – w każdym przypadku koniecznym jest zbadanie wszystkich okoliczności sprawy, a ustalenie, czy dana osoba podlega ustawie zgodnie z art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, powinno opierać się nie na mechanicznym i formalnym oparciu się na informacji o przebiegu służby z IPN, ale na wszechstronnym zbadaniu wszystkich okoliczności sprawy, a przede wszystkim indywidualnych czynów osoby oraz ich weryfikacji pod kątem godzenia w prawa i wolności człowieka. Stąd też stwierdzenie pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służb), lecz na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu (art. 13b ust. 1 w zw. z art. 13a ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej).

Sąd Okręgowy wskazał ubocznie, w związku z podnoszonymi przez odwołującego się zarzutami, sprowadzającymi się de facto do powoływania się na sprzeczność przepisów ustawy zaopatrzeniowej z przepisami Konstytucji RP, że sąd powszechny nie może być adresatem tych zarzutów. Ocena zgodności przepisów ustawy zaopatrzeniowej z ustawą zasadniczą należy do Trybunału Konstytucyjnego. Dopóki przepis aktu normatywnego nie zostanie oceniony jako niezgodny z Konstytucją, korzysta z domniemania zgodności z Konstytucją i winien być stosowany.

Jednocześnie Sąd pierwszej instancji nadmienił, że ocena konstytucyjności kwestionowanych przepisów ustawy zaopatrzeniowej przez Trybunał pozostaje w toku (postępowanie toczy się sygn. P 4/18).

Jednakże w związku z upływem znacznego okresu czasu od skierowania do Trybunału Konstytucyjnego stosownego pytania prawnego i wobec niewydania przez Trybunał orzeczenia w tym przedmiocie, należało uznać, że dalsze oczekiwanie na wyrok Trybunału Konstytucyjnego byłoby nie do pogodzenia z konstytucyjnymi uprawnieniami strony odwołującej się do rozpoznania jej sprawy bez zbędnej zwłoki [art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, jak również z uprawnieniem wynikającym z art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284)].

W związku z powyższym Sąd Okręgowy zdecydował się na wydanie wyroku w przedmiotowej sprawie opierając swoje rozważania na kanwie ww. uchwały Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego.

Odnosząc się do istoty sprawy Sąd Okręgowy wskazał, że postępowanie dowodowe, które zostało przeprowadzone przez pryzmat uchwały Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego, nie wykazało, aby odwołujący się faktycznie pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa i dopuścił się przed 1990 r. działań wymierzonych przeciwko opozycji demokratycznej, związkom zawodowym, stowarzyszeniom, kościołom, łamania praw i wolności człowieka. Wobec powyższego Sąd pierwszej instancji stwierdził, że w sprawie nie zachodziły podstawy do redukcji wysokości świadczenia A. H. i dlatego też zmienił zaskarżoną decyzję przyznając odwołującemu się prawo do świadczenia emerytalnego w wysokości ustalonej przed dniem 1 października 2017 r.

Od powyższego wyroku apelację wniósł Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, zaskarżając go w całości oraz zarzucając Sądowi Okręgowemu:

1.  naruszenia przepisów postępowania, które miały wpływ na treść rozstrzygnięcia, a to:

1)  art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. polegające na bezpodstawnym przeniesieniu ciężaru dowodu na organ rentowy w zakresie udowodnienia, że ubezpieczony realizował służbę na rzecz państwa totalitarnego, gdy powyższe wynika z informacji o przebiegu służby przekazanej przez (...),

2)  art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 252 k.p.c. polegające na zakwestionowaniu przez Sąd pierwszej instancji treści informacji (...), pomimo braku udowodnienia przez ubezpieczonego okoliczności przeciwnych,

3)  art. 233 § 1 k.p.c. przez naruszenie swobodnej, bo dowolną ocenę dowodów, pozostającą w sprzeczności ze zgromadzonym materiałem dowodowym, a polegającą na uznaniu, że ubezpieczony nie służył w formacji realizującej istotne zadania na rzecz ówczesnego państwa, podczas gdy odwołujący się pełnił służbę w formacji wyszczególnionej przez ustawodawcę w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej,

4)  232 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. polegające na uznaniu, że okoliczność służby ubezpieczonego na rzecz formacji wyszczególnionej w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej nie stanowi okoliczności istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy;

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

1)  art. 13b ust. 1 w zw. z art. 15c ust. 1-3 ustawy zaopatrzeniowej przez ich niezastosowanie i uznanie, że sam fakt służby na rzecz formacji wyszczególnionej w tym przepisie nie jest wystarczający dla zastosowania regulacji ponownie ustalających wysokość świadczenia, a także brak kompletnego zbadania przez Sąd Okręgowy kryterium „służby na rzecz państwa totalitarnego”, co zostało wywołane naruszeniami ww. przepisów postępowania, jak też dokonanie modyfikacji definicji służby na rzecz państwa totalitarnego i utworzeniu przez Sąd pierwszej instancji własnej definicji, co stanowi o kreowaniu przez Sąd Okręgowy prawa w tym zakresie,

2)  art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej w zw. z § 14 ust. 1 pkt l rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 grudnia 2018 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Celno-Skarbowej oraz ich rodzin poprzez niezastosowanie tychże przepisów i uznanie, że informacja o przebiegu służby nie jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby,

3)  art. 178 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej poprzez jego błędną wykładnię i odmowę uznania mocy obowiązującej przepisom ustawy zaopatrzeniowej.

Na podstawie powyższych zarzutów organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA z 29 maja 2017 r. o ponownym ustaleniu wysokości emerytury oraz o zasądzenie od odwołującego się zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje, ewentualnie uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi decyzję w zakresie zasądzenia od odwołującego się na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację odwołujący się wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu jako bezzasadna.

Postępowanie apelacyjne jest postępowaniem odwoławczym i kontrolnym, zachowuje jednak charakter postępowania rozpoznawczego. W myśl art. 382 k.p.c. sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz postępowaniu apelacyjnym. W systemie apelacji pełnej sąd drugiej instancji ponownie rozpoznaje sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia. Dokonuje własnych ustaleń faktycznych prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestając na zaaprobowanym materiale zebranym w pierwszej instancji, kontroluje prawidłowość postępowania przed sądem pierwszej instancji. Sąd drugiej instancji może przyjąć za własne lub zmienić ustalenia faktyczne stanowiące podstawę wydania wyroku sądu pierwszej instancji, nawet bez przeprowadzenia postępowania dowodowego uzasadniającego odmienne ustalenia, chyba że szczególne okoliczności wymagają ponowienia lub uzupełnienia tego postępowania (postanowienie Sądu Najwyższego z 15 maja 2020 r., I CSK 637/19).

Mając jednak na względzie zarzuty podniesione w apelacji, przy jednoczesnym uwzględnieniu stanowiska strony odwołującej się zaprzeczającej twierdzeniu o przynależności w spornym okresie do struktur (...), Sąd Odwoławczy uzupełnił postępowanie dowodowe i postanowił zwrócić się do (...) o przedłożenie w zakreślonym terminie informacji – popartych stosowną dokumentacją – dotyczących zakresu zadań i czynności funkcjonariusza A. H. pełniącego służbę w (...) w ramach służby przygotowawczej w charakterze kierowcy-konserwatora (...) w okresie od 11 maja 1989 r. do 31 lipca 1990 r.

(...) przedłożył uwierzytelnioną kopię zarządzenia nr (...) dotyczącą zakresu obowiązków na stanowisku kierowcy-konserwatora (...) nadmieniając, że zarządzenie to jest jedynym dokumentem potwierdzającym zakres pracy na takim stanowisku (pismo – k. 94 a.s.).

Z zarządzenia nr (...) Dyrektora (...) z 14 kwietnia 1982 r. wynika, że podstawowym zadaniem (...)było zapewnienie właściwych środków transportu samochodowego osobom wymienionym w § 2 ust. 1-4 zarządzenia nr (...) z 11 czerwca 1981 r.

Powyższe zadanie miało być realizowane przez: a) planowanie i właściwe wykorzystanie środków transportu samochodowego, b) prowadzenie gospodarki materiałowo-technicznej i finansowej zgodnie z obowiązującymi przepisami, c) wykonywanie napraw bieżących, przeglądów okresowych i badań diagnostycznych pojazdów, d) zgodnie z wymogami techniczno- eksploatacyjnymi i ekonomicznymi użytkowanie pojazdów, maszyn i urządzeń.

Zadaniem Wydziału V było:

­

współdziałanie ze służbami innych wydziałów BOR w zakresie opisanym w zarządzeniu (zapewnienia środków transportu samochodowego dla potrzeb operacyjno-ochronnych poszczególnych wydziałów BOR, wykorzystanie środków transportu samochodowego w realizowanych przez BOR przedsięwzięciach i w operacjach ochronnych, wyposażania pojazdów w niezbędny sprzęt techniki ochronnej, jego naprawy i konserwacji,

­

współpraca z odpowiednimi służbami jednostek Centrali MSW, KG i KS MO, Szefostwa WSW i NJW MSW oraz innymi instytucjami – w zakresie zadań realizowanych przez wydział,

­

kształtowanie i utrwalanie pozytywne cechy funkcjonariuszy wydziału ze szczególnym uwzględnieniem potrzeby doskonalenia zawodowego oraz postawy moralno-politycznej,

­

analizowanie i wprowadzanie dla potrzeb operacyjno-ochronnych współczesnych tendencji rozwojowych motoryzacji i zaplecza technicznego.

Zarządzenie określało nadto zakres obowiązków pracowników na poszczególnych stanowiskach.

Do obowiązków kierowcy-konserwatora należało:

­

przestrzeganie zasady prawidłowej eksploatacji i konserwacji urządzeń znajdujących się na stanowisku myjni automatycznej samochodów; obsługa myjni w wyznaczonych godzinach;

­

utrzymanie ładu i porządku na stanowisku myjni automatycznej;

­

przestrzeganie prawidłowego ustawiania samochodów na terenie garażu;

­

utrzymanie w pełnej sprawności eksploatacyjnej przydzielonych samochodów;

­

udzielanie kierowcom grup ochrony pełniącym służbę bez zmiennika doraźnej pomocy w utrzymaniu prawidłowego stanu techniczno- eksploatacyjnego samochodów;

­

nadzór prawidłowości wykorzystania u utrzymania w pełnej sprawności technicznej i czystości ogólnodostępnych urządzeń eksploatacyjnych / stanowiska do montowania opon, odkurzaczy elektrycznych, urządzeń do pompowania opon, stanowiska do ręcznego mycia samochodów;

­

przestrzeganie dyscypliny pracy i przepisów BHP i przeciwpożarowych;

­

stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wiedzy społeczno-politycznej przez samokształcenie i udział w szkoleniu funkcjonariuszy wydziału;

­

przestrzeganie przepisów obowiązujących funkcjonariuszy resortu;

­

wykonywanie innych zadań zlecanych przez przełożonych (zarządzenie – k. 95-97v).

Analiza przedłożonych w oryginale akt osobowych A. H. nie doprowadziła do jednoznacznych ustaleń w zakresie możliwości stanowczego potwierdzenia faktu przeniesienia A. H. do struktur (...), wobec braku jednoznacznie potwierdzającego ten fakt dokumentu.

Z akt osobowych A. H. wynika, że 26 kwietnia 1989 r. starszy inspektor (...) A. M. wystąpił o przyjęcie A. H. do służby w (...) i mianowanie funkcjonariuszem w okresie służby przygotowawczej na stanowisko kierowcy-konserwatora(...) (wniosek personalny – k. 142 a.s.). A. H. podpisał dokument ślubowania funkcjonariusza (...) (ślubowanie – k. 142v).

W aktach osobowych A. H. znajduje się ponadto dokument zatytułowany „przebieg służby”. Wynika z niego, że A. H. został przyjęty do służby 11 maja 1989 r. i pozostawał w niej do 31 lipca 1990 r. kiedy to został z niej zwolniony (przebieg służby – k. 143-144v).

Wskazać w tym miejscu należy, że istota sporu w sprawie sprowadzała się do rozstrzygnięcia, czy organ rentowy miał podstawy do ponownego ustalenia wysokości świadczenia (emerytury) odwołującego się przez jego obniżenie z uwagi na służbę na rzecz totalitarnego państwa.

Organ emerytalny ustalił wysokość świadczenia emerytalnego odwołującego się na podstawie informacji uzyskanej z (...), z której wynikało, że w okresie od 11 maja 1989 r. do 31 lipca 1990 r. A. H. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 708 ze zm., dalej jako „ustawa zaopatrzeniowa”).

Odnosząc się do stanowiska pozwanego, dotyczącego związania uzyskaną z (...) informacją o przebiegu służby odwołującego się, należy wskazać, że sąd ubezpieczeń społecznych, jak stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 12 grudnia 2011 r., w sprawie o sygn. II UZP 10/11 (na co również w swoim uzasadnieniu zwrócił uwagę Sąd pierwszej instancji), rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby. Ustalenia faktyczne i interpretacje prawne (...) nie mogą natomiast wiązać sądu, do którego wyłącznej kompetencji (kognicji) należy ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury policyjnej i jej wysokości oraz odpowiednia kwalifikacja prawna (subsumcja) ustalonych faktów.

Powyższe stanowisko koresponduje z ugruntowanym poglądem sądów powszechnych, sądów administracyjnych oraz Sądu Najwyższego, zgodnie z którym ograniczenia dowodowe, odnoszące się do dopuszczalnych na etapie postępowania administracyjnego środków dowodowych, nie wiążą sądu ubezpieczeń społecznych, który rozpoznaje sprawy wszczęte na skutek odwołań od decyzji organów rentowych według procedury cywilnej w postępowaniu odrębnym, jako sprawy cywilne w znaczeniu formalnym. Ubezpieczony ubiegający się o świadczenia z ubezpieczenia społecznego w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych może wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia. Okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego. Przeciwko informacji o przebiegu służby mogą być przeprowadzane przeciwdowody. Sąd Najwyższy na gruncie art. 473 k.p.c. wielokrotnie wypowiadał się, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i prawa pracy w postępowaniu przed sądem nie obowiązują ograniczenia dowodowe. W postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron nie podlega żadnym ograniczeniom. Nie może zatem ulegać wątpliwości, że pracownik czy ubezpieczony ubiegający się o świadczenie z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia – także wówczas, gdy z dokumentu np. zaświadczenia o zatrudnieniu, wynika co innego (wyroki Sądu Najwyższego: z 9 kwietnia 2009 r., sygn. I UK 316/08; 6 września 1995 r., sygn. II URN 23/95; z 8 kwietnia 1999 r., sygn. II UKN 619/98; z 4 października 2007 r. sygn. I UK 111/07; z 2 lutego 1996 r., sygn. II URN 3/95; z 25 lipca 1997 r., sygn. II UKN 186/97).

Każdy istotny fakt może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe (postanowienie Sądu Najwyższego z 28 marca 2019 r., sygn. I UK 133/18).

Sąd Najwyższy również w uzasadnieniu cytowanej przez Sąd Okręgowy uchwały Składu Siedmiu Sędziów z 16 września 2020 r. (sygn. III UZP 1/20) potwierdził, że sądu powszechnego nie wiąże informacja o przebiegu służby wydana przez (...) w trybie art. 13a ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy. W konsekwencji, w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie informacji, sąd jest zobowiązany do rekonstrukcji przebiegu służby w konkretnym przypadku, na podstawie wszystkich okoliczności sprawy. W szczególności na podstawie długości okresu pełnienia służby, jej historycznego umiejscowienia w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., miejsca pełnienia służby, zajmowanego stanowiska. W tym zakresie Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na potrzebę sięgania do opinii służbowych funkcjonariuszy, uwzględniania ogólnych reguł dowodzenia: rozkładu ciężaru dowodu, dowodu prima facie, domniemań faktycznych, wynikających z informacji o przebiegu służby. Wskazano, że przy ocenie zasadności objęcia konkretnej osoby zakresem ustawy okolicznością, której nie można pominąć jest sam fakt weryfikacji w 1990 r. Na powyższe stanowisko powołał się również Sąd Najwyższy w postanowieniu z 14 września 2021 r. (sygn. USK 259/21).

Sąd Okręgowy trafnie zatem uznał, że nie był związany treścią informacji (...) o przebiegu służby odwołującego się A. H. zakwalifikowanej przez organ rentowy u podstaw decyzji, jako pełnionej „na rzecz totalitarnego państwa”.

Przechodząc natomiast do oceny, czy A. H. faktycznie pełnił służbę „na rzecz totalitarnego państwa” należy zwrócić uwagę, że postępowanie dowodowe w niniejszej sprawie nie wykazało, aby odwołujący się A. H. pełnił w spornym okresie służbę na rzecz totalitarnego państwa w wyżej wskazanym jej rozumieniu. Z materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy nie wynika nic prócz formalnego mianowania A. H. na stanowisko kierowcy-konserwatora (...). Brak jest natomiast dowodów opisujących przebieg jego służby w spornym okresie – w szczególności brak jest opinii służbowych czy też wniosków personalnych, które potwierdzałyby, czy A. H. faktycznie wykonywał swoje obowiązki na stanowisku kierowcy-konserwatora (...), czy obowiązki te pokrywały się z obowiązkami kierowcy-konserwatora, o których mowa w nadesłanym przez (...) zarządzeniu, jaki był ich charakter, i wreszcie z jakim nastawianiem do nich podchodził.

Podkreślić należy, że dla stwierdzenia, że funkcjonariusz pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa nie wystarczy jego przypisanie do wymienionych w art. 13b cywilnych i wojskowych instytucji i formacji, ale konieczne jest ustalenie czym dany funkcjonariusz zajmował się w spornym okresie, a w przypadku pełnienia służby w jednostkach organizacyjnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (lub ich poprzednikach /odpowiednikach terenowych) konieczne jest ustalenie, że zajmował się on wykonywaniem określonych zadań. W przypadku służby w (...) konieczne jest stwierdzenie, że funkcjonariusz wykonywał obowiązki, które można określić jako „wypełniające zadania(...). W rozpoznawanej sprawie brak dowodów, które mogłyby stanowić podstawę do takiej kwalifikacji służby odwołującego się.

Bez dokumentacji obrazującej szczegółowy przebieg służby dokonanie takiej oceny w sposób jednoznaczny i stanowczy jest niemożliwe. Pozwany nie przejawiał zaś w tym zakresie żadnej inicjatywy dowodowej.

Sąd Apelacyjny nie neguje konieczności rozliczenia funkcjonariuszy, którzy w sposób nieprzymuszony, często dla specjalnych gratyfikacji podejmowali służbę w organach policji politycznej państwa komunistycznego, która ze swej istoty naruszała podstawowe prawa i wolności swoich współobywateli, ale w przeciwieństwie do wówczas panujących metod winno się to odbyć z pełnym poszanowaniem demokratycznego porządku prawnego.

Dodatkowo trzeba zaznaczyć, że czas wskazany w informacji (...) odnoszącej się do służby A. H. to okres schyłkowy reżimu komunistycznego. Skoro punktem krytycznym, według ustawodawcy, jest 31 lipca 1990 r., to im bliżej tej daty, tym mniej było w funkcjonowaniu państwa elementów totalitarnych, a ustrój polityczny podlegał fundamentalnej transformacji. Skoro więc charakterystyka etapu, na którym odbywano służbę, powinna być brana pod uwagę – to należy zauważyć, że w sprawie odwołującego się świadczy ona na jego korzyść.

Mając powyższe na uwadze, zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji prawidłowo uchwycił, choć inaczej uzasadnił, istotę sprawy i przy uwzględnieniu wyników postępowania dowodowego trafnie ocenił, że praca odwołującego się w okresie wskazanym w treści informacji (...) nie stanowiła „służby na rzecz totalitarnego państwa”.

Prawidłowa wykładnia przepisów ustawy dokonana przez Sąd Okręgowy w szczególności zasadnicza kwestia wykładni art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej w świetle poczynionych ustaleń stanu faktycznego i ich oceny prowadzą do wniosku, że przepis ten nie ma zastosowania wobec odwołującego się. W konsekwencji należy uznać za bezzasadne pozostałe zarzuty naruszenia prawa materialnego podniesione w apelacji organu rentowego.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny uznał, że materiał dowodowy zebrany w rozpoznawanej sprawie dawał podstawy do stwierdzenia, że praca/służba wykonywana/pełniona przez odwołującego się w okresie od 11 maja 1989 r. do 31 lipca 1990 r. nie podlega zakwalifikowaniu jako „służba na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r.”. Stąd nie było uzasadnionych podstaw do obniżenia należnej mu emerytury. Sąd Apelacyjny w całości podziela stanowisko Sądu pierwszej instancji w zakresie ustalonego stanu faktycznego, a w związku z tym również stanowisko zaprezentowane w jego wyroku. Zarzuty apelacji choć są obszerne to nie doprowadziły do podważenia powyższych ustaleń i okazały się chybione, a apelacja stanowi jedynie niezasadną polemikę z prawidłowymi ustaleniami co do faktów i rozważaniami prawnymi Sądu Okręgowego.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny uznał apelację organu rentowego za bezzasadną, wobec czego na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił ją w całości, o czym orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

W punkcie II wyroku Sąd Apelacyjny zasądził od Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na rzecz A. H. kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym. Podstawę rozstrzygnięcia kosztowego stanowiły: co do zasady odpowiedzialności strony za wynik procesu - art. 98 k.p.c. oraz co do kwoty kosztów § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 265).

Sąd Apelacyjny rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym. Żadna ze stron nie złożyła wiążącego wniosku o przeprowadzenie rozprawy z art. 374 k.p.c., a jednocześnie – w ocenie Sądu Apelacyjnego – w sprawie nie ujawniły się żadne okoliczności, które przemawiałyby za koniecznością jej wyznaczenia. Nadto zgodnie z art. 15zzs ^{( 1)} ust. 1 pkt 4 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1842 ze zm.), w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich, w sprawach rozpoznawanych według przepisów ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego w pierwszej i drugiej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego. Przepis art. 15zzs ^{( 1)} w brzmieniu nadanym ustawą z 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2021 r. poz. 1090) zgodnie z przepisem przejściowym – art. 6 – znajdował zastosowanie do postępowań rozpoznawanych według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, a sprawy, które przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy sąd rozpoznawał w składzie innym niż jednego sędziego, w dalszym ciągu prowadzone są przez tego sędziego, któremu sprawa została przydzielona jako referentowi, do zakończenia sprawy w danej instancji.

SSA Ewa Stryczyńska