Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lipca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 6 lipca 2018 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa M. J.

przeciwko J. S.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 25 września 2017 r., sygn. akt I C 963/15,

1)  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 3. w ten sposób, że odstępuje od obciążania powoda nieuiszczoną opłatą od pozwu;

2)  w pozostałej części apelację oddala;

3)  zasądza od powoda na rzecz pozwanej 4050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

I ACa 13/18

UZASADNIENIE

Powód M. J. wniósł do Sądu Okręgowego w Katowicach o zasądzenie od pozwanej J. S. kwoty 100.000,00 zł wraz z odsetkami od dnia 21 października 2015 roku, tytułem zadośćuczynienia i odszkodowania za bezpodstawne i niezgodne, jego zdaniem, z prawem zamknięcie stronie powodowej drogi do wznowienia postępowania karnego, przez niewniesienie skargi konstytucyjnej w terminie określonym prawem.

W uzasadnieniu powód wskazał, że w toku postepowania w sprawie o sygn. I Co 2511/14 przed Sądem Rejonowym w Tychach wniósł o ustanowienie pełnomocnika celem wniesienia skargi konstytucyjnej. Ustanowiony w sprawie pełnomocnik (radca prawny J. S.) sporządziła opinię o braku podstaw do jej wniesienia. Powód wskazał na bezprawność sporządzenia opinii powołując się na art. 118 § 5 k.p.c., § 57 Zbioru Z. Etyki Adwokackiej, art. 74 i 77 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Powód podniósł, że wskutek uniemożliwienia złożenia mu skargi konstytucyjnej zamknięto mu drogę do wznowienia postepowania karnego toczącego się przed Sądem Rejonowym w Tychach pod sygn. akt II K 666/06, następnie przed Sądem Apelacyjnym w Katowicach pod sygn. II AKo 196/13 zakończonego postanowieniem Sądu Najwyższego, sygn. akt IV Kz 18/14. Przed wniesieniem pozwu powód skierował do pozwanej wezwanie do naprawienia szkody powstałej na skutek niezgodnego z prawem, jego zdaniem, niedokonania czynności procesowej, przez zapłatę 100.000,00 zł bądź podjęcie działań skutkujących wniesieniem skargi konstytucyjnej.

W odpowiedzi na pozew pełnomocnik pozwanej wniósł o oddalenie powództwa, zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych oraz dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów wskazanych w uzasadnieniu odpowiedzi na pozew. Uzasadniając swoje stanowisko zaprzeczył twierdzeniom pozwu tak co do zasady, jak i wysokości. Pozwana zakwestionowała wystąpienie szkody po stronie powoda oraz wyrządzenie powodowi krzywdy na skutek niewniesienia skargi konstytucyjnej. Pozwana będąc pełnomocnikiem powoda dokonała analizy akt sprawy, stanu faktycznego oraz prawnego, po czym podjęła decyzję, że nie ma podstaw do złożenia skargi konstytucyjnej. W związku z powyższym wydała opinię o braku podstaw do złożenia skargi konstytucyjnej. Opinia ta została przedstawiona sądom wszystkich instancji orzekających w sprawie oraz powodowi. Żaden z sądów nie wniósł zastrzeżeń do przedstawionej opinii. Pełnomocnik pozwanej wskazał, że w sprawie znajduje zastosowanie art. 118 § 5 k.p.c. i podniósł, że zgodnie z art. 118 § 6 k.p.c. opinia prawna w sprawie odmowy sporządzenia skargi podlega ocenie sądu, zaś w przedmiotowej sprawie Sąd Rejonowy w Tychach nie stwierdził by opinia została sporządzona z naruszeniem zasad należytej staranności.

W pismach procesowych z dnia 29 lipca 2016 r. oraz 29 maja 2017 r. powód podtrzymał w całości roszczenie i dodatkowo podniósł naruszenie art. 79 ust 1 i art. 45 ust 1 Konstytucji, a także wskazywał na konieczność stosowania w sprawie „nowej” ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.

W piśmie procesowym z dnia 14 września 2016 r. pełnomocnik pozwanej podtrzymał swe stanowisko zawarte w odpowiedzi na pozew.

Wyrokiem z dnia 25 września 2017 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo i orzekł o kosztach postępowania.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że wyrokiem z dnia 2 października 2008 roku Sąd Rejonowy w Tychach w sprawie II K 666/08 uznał M. J. za winnego popełnienia czynów z art. 286 § 1 k.k. oraz art. 284 §2 k.k., wymierzając mu karę pozbawienia wolności roku i sześciu miesięcy oraz zawieszając warunkowo jej wykonanie na okres próby na trzy lata. Na skutek apelacji oskarżonego Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z dnia 10 lutego 2009 roku w sprawie XXIII Ka 1077/08 utrzymał ten wyrok w mocy. Postanowieniem z dnia 8 kwietnia 2014 roku Sąd Najwyższy w sprawie IV KZ 18/14 utrzymał w mocy zarządzenie Przewodniczącego Wydziału Karnego Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 lutego 2014 roku w przedmiocie odmowy przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej wyrokiem Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 10 lutego 2009 roku, sygn.. XXIII Ka 1077/08. Pismem wniesionym w dniu 22 maja 2014 roku powód M. J. złożył w Sądzie Rejonowym w Tychach wniosek o ustanowienie dla niego pełnomocnika z urzędu celem sporządzenia skargi konstytucyjnej dotyczącej art. 545 § 2 k.p.k. w związku z postanowieniem wydanym w dniu 8 kwietnia 2014 roku przez Sąd Najwyższy w sprawie o sygn. akt IV Kz 18/14 na skutek rozpoznania zażalenia na zarządzenie Przewodniczącego II Wydziału Karnego Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 lutego 2009 roku w postępowaniu prowadzonym przed Sądem Okręgowym w Katowicach o sygn. akt XXIII Ka 1077/08. Postanowieniem z dnia 30 grudnia 2014 roku wydanym w sprawie o sygn. akt I Co 2511/14 Sąd Rejonowy w Tychach uwzględnił powyższy wniosek i ustanowił dla M. J. pełnomocnika z urzędu celem sporządzenia skargi konstytucyjnej, którego wskazać miała Okręgowa Izba Radców Prawnych w K.. W dniu 20 lutego 2015 roku radca prawny J. S., wyznaczona przez Okręgową Izbę Radców Prawnych w K., złożyła opinię o braku podstaw do złożenia skargi konstytucyjnej. Pismem z dnia 15 marca 2015 roku M. J. złożył wniosek o odrzucenie kandydatury pełnomocnika wskazanej przez Okręgową Izbę Radców Prawnych w K. lub o zmianę pełnomocnika z urzędu bądź ustanowienie nowego pełnomocnika do złożenia skargi konstytucyjnej w opisanej wyżej sprawie. Postanowieniem z dnia 22 kwietnia 2015 roku Sąd Najwyższy utrzymał w mocy zaskarżone zarządzenie Zastępcy Przewodniczącego Wydziału Karnego Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 lutego 2015 roku, sygn. II A Ko 5/15, o odmowie przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania. Postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2015 roku Sąd Rejonowy w Tychach oddalił wniosek M. J. o odrzucenie kandydatury pełnomocnika wskazanej przez Okręgową Izbę Radców Prawnych i oddalił wniosek o zmianę pełnomocnika z urzędu. Powód złożył wniosek o sporządzenie uzasadnienia tego postanowienia. Postanowieniem z dnia 7 maja 2015 roku Sąd Rejonowy w Tychach oddalił wniosek o sporządzenie uzasadnienia. Na powyższe postanowienie M. J. pismem z dnia 21 maja 2015r. złożył zażalenie. Postanowieniem z dnia 3 lipca 2015 roku Sąd Rejonowy w Tychach odrzucił zażalenie na postanowienie z dnia 7 maja 2015 roku. Na skutek zażalenia powoda Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił postanowieniem z dnia 16 grudnia 2015 roku w sprawie o sygn. akt II Cz 1133/15 zażalenie. Uzasadniając swoje stanowisko Sąd Okręgowy wskazał, że przepisy kodeksu postępowania cywilnego, w szczególności art.118 k.p.c., nie regulują kwestii zmiany na wniosek strony pełnomocnika z urzędu wcześniej ustanowionego przez sąd. Dlatego też w ocenie Sądu drugiej instancji prawidłowo Sąd Rejonowy przyjął, iż odrzucone zaskarżonym postanowieniem zażalenie nie należy do kategorii zażaleń, o których mowa w art.95 ust.2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, skoro przepis ten zwalnia od opłaty od zażalenia od postanowienia na odmowę ustanowienia pełnomocnika z urzędu lub jego odwołania.

Pismem z dnia 31 października 2015 roku M. J. wezwał pozwaną do naprawienia szkody wynikłej na skutek bezprawnego niedokonania czynności procesowej tj. wniesienia w terminie skargi konstytucyjnej i wypłaty zadośćuczynienia i naprawie szkody w wysokości 100.000 zł w terminie 14 dni od dnia wezwania. Pismem z dnia 18 grudnia 2015 roku (...) S.A. w W. poinformował pozwaną, że nie może przyznać odszkodowania z OC radców prawnych z uwagi na brak przesłanek odpowiedzialności ubezpieczonej.

Powód nie zgadza się z twierdzeniami opinii prawnej, którą przedstawiła pozwana. Te wywody, jego zdaniem, byłyby słuszne z punktu widzenia ustaw, ale nie Konstytucji, a zachowanie pozwanej ograniczyło prawa konstytucyjne powoda. Szkoda, według powoda, polega na tym, że na skutek zapadłego w sprawie karnej wyroku został pozbawiony funkcji prezesa zarządu w spółce z o.o. i gdyby mógł wznowić postępowanie karne w sprawie na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego, zapewne byłby uniewinniony. Dlatego według tych twierdzeń powód pozbawiony został dochodów prezesa zarządu od dnia uprawomocnienia się wyroku w sprawie karnej i nie mógł takiej funkcji piastować przez okres 10 lat. Gdyby zarabiał najniższą krajową, to w skali roku byłoby to 24.000 zł, a w skali 10 lat 240.000 zł, a zatem przynajmniej połowę tej kwoty, jego zdaniem, powinien dostać jako odszkodowanie. Jednocześnie zdaniem powoda zostało naruszone jego dobro niematerialne w postaci prawa do skargi konstytucyjnej, co uzasadnia żądanie zadośćuczynienia.

W oparciu o te ustalenia Sąd Okręgowy, powołując przepisy art. 23, 24 i 448 kodeksu cywilnego, art. 118 § 5 i 6 kodeksu postępowania cywilnego, art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, art. 45 ust. 1 Konstytucji RP oraz poglądy judykatury i doktryny uznał, że pozwana jako pełnomocnik z urzędu, w sposób prawidłowy wywiązała się ze swoich obowiązków. Po pierwsze zatem powód nie wykazał jakie dobro osobiste powoda zostało naruszone zachowaniem pozwanej. Nadto brak jest ustawowych przesłanek odpowiedzialności pozwanej za naruszenie rzekomych dóbr osobistych powoda, tj. bezprawnego i zawinionego działania. Powód nie wykazał, aby inne działania pozwanej w jakimkolwiek stopniu naruszyły jego dobra osobiste, w szczególności godność osobistą.

Z kolei odpowiedzialność pozwanej oparta o art. 415 k.c. wymaga wykazania bezprawność zachowania sprawcy, szkodę oraz adekwatnego związku przyczynowego między tym naruszeniem a powstałą szkodą. Powód nie wykazał także powołanych przesłanek odpowiedzialności pozwanej, tj. winy, szkody oraz związku przyczynowego między zachowaniem pozwanej a rzekomą szkodą. Powód też w żaden sposób nie udowodnił swego roszczenia ani co do zasady, ani co do wysokości.

W apelacji od tego wyroku powód zarzucił naruszenie prawa materialnego:

- art. 20 ustawy z 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym poprzez wadliwą wykładnię, a to poprzez uznanie iż zwrot „ do postępowania przed Trybunałem ” obejmuje czynności pełnomocnika z urzędu podejmowane przed wniesieniem sprawy do Trybunału, a więc na etapie gdy postępowanie jeszcze nie toczy się ,.przed Trybunałem” a nadto poprzez uznanie iż przepis ten ma zastosowanie w zakresie normy art. 118 § 5 KPC w sytuacji gdy postępowanie w ramach wniesienia skargi konstytucyjnej jest postępowaniem odrębnym od KPC,

- art. 48 § 2 ustawy z 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym poprzez błędną wykładnie a to poprzez uznanie iż delegacja ustawowa do sądów powszechnych do ustanowienia pełnomocnika zawarta w w/w przepisie uprawnia do zastosowania innych przepisów KPC regulujących kwestie wniesienie odrębnego środka zaskarżenia jakim jest skarga kasacyjna do SN,

- art. 118 § 5 KPC poprzez błędną wykładnie a to poprzez uznanie iż przepis ten ma zastosowanie w postępowaniu odrębnym od KPC jakim jest postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym a nadto poprzez uznanie iż możliwe jest wniesienie opinii zamiast skargi w sprawie innej niż enumeratywnie wymieniona w przepisie,

- art. 57 Kodeksu Etyki Adwokackiej w związku z art. 80 ustawy Prawo o adwokaturze poprzez pominięcie a to poprzez uznanie iż działanie sprzeczne z art. 57 Kodeksu Etyki nie jest naruszeniem prawa,

- art. 45 ust. 1 Konstytucji w zakresie prawa do „właściwego” Sądu poprzez orzekanie w sprawie osoby nie mającej nominacji Prezydenta RP do orzekania w Sądzie Okręgowym.

oraz prawa procesowego :

- art. 231 , 232, 233 KPC przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, dokonanie nietrafnych ustaleń co do stanu faktycznego oraz błędną ocenę materiału dowodowego

- art. 207 § 7 KPC z związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji przez wadliwe zastosowanie a to poprzez zwrócenie stronie pisma procesowego zawierającego wniosek dowodowy a ponadto zwrócenie załącznika do rozprawy, jak również poprzez uniemożliwienie stronie wypowiedzi w sprawie stanowiącej przedmiot postępowania oraz ustosunkowanie się precyzyjniej w formie pisemnej do twierdzeń i zarzutów strony przeciwnej

- art. 379 § 6 KPC w związku z art. 17 ust. 2 KPC przez rozpoznanie sprawy przez sędziego nie mającego nominacji prezydenta do orzekania w sądzie okręgowym.

W uzasadnieniu apelacji skarżący zarzucił również nieważność postepowania, powołując się na art. 126 ² § 1 k.p.c. jako że po zwolnieniu go od kosztów sądowych w części, od opłaty od pozwu ponad 600 złotych nie pobrano od niego tej kwoty.

W oparciu o te zarzuty powód wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i zasądzenie całej należności dochodzonej pozwem z odsetkami oraz o zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania przed Sądem I i II instancji lub skierowanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Zasadne jest tylko zwrócenie uwagi przez powoda na brak pobrania od niego wymaganej opłaty od pozwu, co skutkuje jednak nie nieważnością postępowania, lecz dokonaną przez Sąd Apelacyjny korektą w wyroku Sądu pierwszej instancji i jego zmianą przez odstąpienie od obciążania powoda nieuiszczoną opłatą od pozwu, na podstawie art. 113 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Uznać bowiem należało że powód, na skutek błędnego zaniechania pobrania opłaty ze strony Sądu, miał uzasadnione podstawy do oczekiwania że opłaty nie uiści, i obciążanie go nią w wyroku, aczkolwiek zgodne z procedurą, jest niesłuszne.

Poza tą korektą wyrok Sądu pierwszej instancji jest prawidłowy. W pierwszej kolejności, odnosząc się do zawartych w apelacji zarzutów naruszenia prawa procesowego, stwierdzić należy, że są one bezzasadne. Wbrew tym zarzutom Sąd pierwszej instancji prawidłowo przeprowadził postępowanie, ustalił stan faktyczny sprawy, opierając się w głównej mierze na dowodach z dokumentów i Sąd Apelacyjny ustalenia te w całości przyjmuje za własne.

Nieodnoszący się do tej sprawy jest także zarzut naruszenia wskazywanych w apelacji zasad etyki adwokackiej, jako że pozwana jest radcą prawnym, i te zasady dotyczyć jej nie mogą. Równie niezrozumiały jest zarzut naruszenia art. 207 § 7 k.p.c., Sąd pierwszej instancji tego przepisu bowiem nie stosował i opisywane w ramach opartego na nim zarzutu sytuacje nie miały miejsca.

Odnosząc się do pozostałych zarzutów apelacji, należy je także uznać za bezzasadne. Na wstępie należy się odnieść do podnoszonego przez skarżącego zarzutu nieważności postępowania, do którego w jego ocenie doszło na skutek tego, że wyrok w sądzie pierwszej instancji wydał sędzia sądu rejonowego delegowany do sądu okręgowego. Zarzut ten uznać trzeba za chybiony. Nieważność postępowania wskazana w art. 379 pkt 6 k.p.c. zachodzi bowiem jedynie wtedy, gdy sąd rejonowy orzekał w sprawie w której właściwy jest sąd okręgowy bez względu na wartość przedmiotu sporu. Tymczasem taka sytuacja w niniejszej sprawie nie wystąpiła albowiem w sprawie orzekał wprawdzie sędzia sądu rejonowego lecz delegowany do sądu okręgowego. Powód swoje zarzuty odnośnie do nieważności postępowania, opierał na twierdzeniu, że norma prawna która umożliwia delegowanie sędziego sądu powszechnego do instancji wyższej niż ta do której posiada on nominację jest sprzeczna z art. 45 § 1 Konstytucji. Zarzuty te są nieuzasadnione albowiem w wyroku z dnia 15 stycznia 2009 r.( K 45/07), Trybunał Konstytucyjny orzekł, że zgodny z Konstytucją jest art. 77 § 1 pkt 1 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, umożliwiający delegowanie sędziego za jego zgodą do wykonywania czynności orzeczniczych w innym sądzie.

Gdy chodzi natomiast o zarzut naruszenia art. 118 § 5 k.p.c., z którego interpretacji w okolicznościach tej sprawy skarżący wywodzi swoje roszczenie zarówno odszkodowawcze jak i roszczenie o zadośćuczynienie, stwierdzić należy, że wbrew jego argumentacji przepis ten miał zastosowanie do sporządzenia przez pozwaną opinii o braku podstaw do wniesienia skargi konstytucyjnej i jego odpowiednie zastosowanie znajduje oparcie zarówno w art. 20 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, jak i w kolejnych zmianach tej ustawy. Przekonują o tym poglądy judykatury przywoływane w tej sprawie. Wynika to także z postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2012 r. (sygn. akt II CZ 156/11), w którym stwierdził, że pełnomocnik z urzędu ma obowiązek rozważenia okoliczności sprawy i podjęcia decyzji co do tego, czy istnieją podstawy do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia. Jeżeli nie stwierdzi podstaw do wniesienia skargi, postępuje zgodnie z art. 118 § 5 k.p.c. Powyższa interpretacja treści art. 118 § 5 k.p.c. znajduje zastosowanie także do pełnomocnika z urzędu ustanowionego również w oparciu o dyspozycję art. 66 ust. 3 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. z 2015, poz.1064 ze zm.). Przepis ten w związku z art. 118 § 5 k.p.c. nie nakłada na wyznaczonego pełnomocnika procesowego obowiązku sporządzenia skargi konstytucyjnej, ale nakłada jedynie obowiązek - w razie stwierdzenia braku podstaw do wniesienia skargi - sporządzenia w tym przedmiocie pisemnej opinii prawnej i dołączenie jej do zawiadomienia skierowanego do sądu oraz strony. W sprawie, która toczyła się przed Sądem Rejonowym w Tychach z wniosku powoda, ustanowiony przez Sąd pełnomocnik z urzędu - pozwana, złożyła zgodnie z powołanym wyżej przepisem opinię prawną o braku podstaw do złożenia skargi konstytucyjnej, co do której Sąd Rejonowy w Tychach nie stwierdził, aby została ona sporządzona bez zachowania zasad należytej staranności.

Dlatego trafne jest stanowisko Sądu pierwszej instancji, że pozwana jako pełnomocnik z urzędu w sposób prawidłowy wywiązała się ze swoich obowiązków. Powód nie wykazał jakie jego dobro osobiste zostało naruszone zachowaniem pozwanej. Brak jest też ustawowych przesłanek odpowiedzialności pozwanej za naruszenie rzekomych dóbr osobistych powoda, tj. bezprawnego działania, a poza tym powód nie wykazał, aby inne działania pozwanej w jakimkolwiek stopniu naruszyły jego dobra osobiste, w szczególności godność osobistą. Nie ma także podstaw do uznania odpowiedzialności pozwanej w oparciu o art. 415 k.c. Powód nie wykazał zawinionego zachowania pozwanej, wyrządzenia szkody oraz adekwatnego związku przyczynowego między tym zachowaniem a szkodą. Powód tych przesłanek odpowiedzialności pozwanej w żaden sposób nie udowodnił, a zatem nie udowodnił swego roszczenia tak co do zasady jak i co do wysokości.

Z tych względów Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., apelację w pozostałej części oddalił, a ponieważ zmiana wyroku nastąpiła w nieznacznej części, w całości obciążył powoda kosztami postępowania apelacyjnego w oparciu o art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i art. 99 k.p.c. w związku z § 2 pkt 6 i § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, zmienionego rozporządzeniem z dnia 3 października 2016 r. (Dz.U.2016, poz.1667).

SSA Anna Bohdziewicz SSA Piotr Wójtowicz SSA Tomasz Ślęzak