Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 kwietnia 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Paweł Rygiel (spr.)

Sędziowie: SSA Robert Jurga

SSA Izabella Dyka

Protokolant: Grzegorz Polak

po rozpoznaniu w dniu 25 kwietnia 2023 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa M. S. i L. S.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 18 lutego 2021 r. sygn. akt I C 1375/19

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten tylko sposób, że punktowi II nadaje treść:

„ II. zasądza od strony pozwanej (...) Bank (...) S.A. w W. na rzecz powodów M. S.
i L. S. kwotę 310.144 zł (trzysta dziesięć tysięcy sto czterdzieści cztery złotych) za jednoczesnym zaoferowaniem zwrotu przez powodów na rzecz strony pozwanej kwoty 268.649,83 zł (dwieście sześćdziesiąt osiem tysięcy sześćset czterdzieści dziewięć złotych i osiemdziesiąt trzy grosze), oddalając powództwo w części dotyczącej roszczenia o zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie;”;

2.  w pozostałej części apelację oddala;

3.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów łącznie kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

sygn. akt I ACa 514/21

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 25 kwietnia 2023 r.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy:

- ustalił, że umowa kredytu konsolidacyjnego z oprocentowaniem zmiennym nr (...) zawarta w dniu 30 września 2008 r. pomiędzy M. S. i L. S. a (...) Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. jest nieważna;

- zasądził od strony pozwanej (...) Banku (...) S.A. w W. solidarnie na rzecz powodów M. S. i L. S. kwotę 310 144 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18 października 2018 r. do dnia zapłaty;

- oddalił powództwo o zapłatę odsetek od w/w kwoty za okres od 3 października 2018 r. do dnia 17 października 2018 r.;

- zasądził od strony pozwanej solidarnie na rzecz powodów kwotę 11 817 zł kosztów procesu.

Sąd I instancji ustalił w pierwszej kolejności, jakie procedury obowiązywały w pozwanym Banku w zakresie zawierania umów kredytowych, w tym dotyczące zakresu informacji udzielanych kredytobiorcom, m.in. dotyczących ryzyka kursowego i ryzyka stopy procentowej. W ramach tych procedur podano definicje pojęć „ryzyko walutowe” i „stopa procentowa”, jak też zamieszczono wykres przedstawiający zamiany w kursie euro i CHF, wykresy przedstawiając stopy procentowe, wykres przedstawiający zmiany kursu złotego w stosunku do funta brytyjskiego, euro i franka szwajcarskiego (w okresach od stycznia 2000 r. do lica 2007 r. oraz od stycznia 2000 r. do grudnia 2008 r.). Nadto broszury Banku zawierały symulację przedstawioną w formie tabeli wysokości miesięcznych rat kredytu w PLN i CHF przy założeniu zmiany wysokości oprocentowania kredytu, przy czym kolejne broszury przedstawiały wysokość rat kredytu przy kursie franka: 2,5 zł oraz 2,8752 zł; 2,5 zł i 2,7656 zł oraz 2,5 zł i 3,3257 zł.

Dalej Sąd odnotował, że w 2008 r. powodowie M. i L. owzięli zamiar zawarcia umowy kredytu, celem spłacenia zaciągniętych uprzednio zobowiązań. Potrzebowali uzyskać w ten sposób kwotę 260.000 zł. Skontaktowali się z (...) Banku (...) S.A. Bank (...) S.A. we W., gdzie przedstawiono im ofertę kredytu w złotych polskich oraz kredytu we frankach szwajcarskich. Po analizie dochodów powodów w zestawieniu z kwotą kredytu, powodowie zostali poinformowani, że nie mają oni zdolności kredytowej do zaciągnięcia kredytu w złotych polskich. Nadto pracownik banku poinformował powoda, iż frank szwajcarski jest stabilną walutą. W związku z tym w dniu 26 września 2008 r. powodowie złożyli w banku wniosek o udzielenie kredytu konsolidacyjnego wskazując we wniosku, że zainteresowani są zaciągnięciem kredytu w wysokości 260 000 zł. Jednocześnie podpisali oświadczenia o treści przygotowanej przez bank, że nie korzystają z przedstawionej im w pierwszej kolejności oferty w walucie polskiej i dokonują wyboru w walucie wymienialnej, mając pełną świadomość ryzyka związanego z kredytami w walucie wymienialnej polegającego na tym, że w przypadku wzrostu kursów walut podwyższeniu ulega zarówno kwota spłaty, jak i kwota zadłużenia wyrażone w walucie polskiej, w przypadku wypłaty kredytu w walucie polskiej kredyt jest wypłacany po kursie kupna dla dewiz, w przypadku spłaty kredytu w walucie polskiej kredyt jest spłacany po kursie sprzedaży dla dewiz oraz że zostali poinformowani o ryzyku zmiany stóp procentowych polegającym na tym, że w przypadku wzrostu stawki referencyjnej podwyższeniu ulega oprocentowanie kredytu, które spowoduje wzrost taty spłaty oraz iż do rozliczeń stosuje się ustalane przez (...) kursy walut zamieszczane w tabeli kursów (...).

W dniu 30 września 2008 r. strony zawarły umowę kredytu konsolidacyjnego z oprocentowaniem zmiennym nr (...). Umowa składała się z części szczegółowej umowy (”CSU”) oraz z części ogólnej umowy („COU”), które w sposób łączny określały strony, przedmiot umowy i obowiązki stron.

Przedmiotową umową Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 126 274,89 CHF na potrzeby własne — spłatę czterech wcześniej zaciągniętych kredytów. Kredyt został udzielony na okres 191 miesięcy, t.j. do dnia 15 września 2024 r. Postanowiono, że całkowita wypłata kredytu nastąpi jednorazowo poprzez spłatę zobowiązać kredytowych powodów, natomiast płata kredytu następowała w ratach kapitałowo — odsetkowych annuitetowych, do dnia 15-go każdego miesiąca, począwszy od dnia 15 listopada 2008 r.

W części ogólnej umowy wskazano, że kredyt jest wypłacany w walucie polskiej na finansowanie zobowiązań w Rzeczypospolitej Polskiej (§ 4 ust. 1 pkt. 2). Zgodnie z § 4 ust. 2 i 3 umowy, w przypadku wypłaty kredytu albo transzy w walucie polskiej, stosuje się kurs kupna dla dewiz obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli kursów, a w przypadku wypłaty kredytu albo transzy w walucie wymienialnej innej niż waluta kredytu, stosuje się kursy kupna/sprzedaży dla dewiz obowiązujące w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli kursów. Zgodnie z § 6, bank pobiera odsetki od kredytu w walucie kredytu, według zmiennej stopy procentowej w stosunku rocznym, której wysokość jest ustalana w dniu rozpoczynającym pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, jako suma stawki referencyjnej i marży (...); W § 7 ust. 1 wskazano, iż dla celów ustalenia stawki referencyjnej (...) posługuje się stawką LIBOR lub EURIBOR, opublikowaną odpowiednio o godzinie 11.00 GMT lub 11.00 na stronie informacyjnej R., w drugim dniu poprzedzającym dzień rozpoczynający pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obwiązywania stawki referencyjnej.

Z § 18 ust. 2 umowy wynika, że kredytobiorca jest obowiązany do spłat kredytu w ratach kapitałowo — odsetkowych, płatnych w terminie, o którym mowa w § 7 ust. 5 CSU, zgodnie z zawiadomieniami o wysokości raty spłaty kredytu, doręczanym kredytobiorcy. § 21 ust. 1 i 3 stanowił, że spłata zadłużenia kredytobiorcy z tytułu kredytu i odsetek następuje w drodze potrącania przez (...) wierzytelności pieniężnych z tytułu udzielonego kredytu z wierzytelnościami pieniężnymi kredytobiorcy z tytułu środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku ROR, rachunku walutowym, rachunku technicznym, prowadzonych przez (...), a potrącenie będzie dokonywane w terminie, o którym mowa w § 7 ust. 5 CSU, w wysokości wynikającej z zawiadomienia. § 22 ust. 2 pkt. 1 stanowił, iż w przypadku dokonywania spłat zadłużenia kredytobiorcy z ROR środki z rachunku będą pobierane w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz obowiązującego w (...) SA w dniu, o którym mowa w § 7 ust. 5 CSU, według aktualnej TabeE kursów, zaś § 22 ust. 2 pkt. 2 stanowił, że w przypadku dokonywania spłat zadłużenia kredytobiorcy z rachunku walutowego, środki z rachunku będą pobierane w walucie kredytu w wysokości stanowiącej kwotę kredytu lub ratę spłaty kredytu.

Zabezpieczenie kredytu stanowiło m.in. ustanowienie hipoteki na nieruchomości powódki.

Zgodnie z umową, powodowie mieli możliwość zawarcia z pozwanym bankiem umowy ramowej w zakresie współpracy na rynku finansowych, która to umowa dawałaby powodowi możliwość negocjowania z bankiem wysokości kursu CHF, po jakim kwota kredytu zostałaby przeliczona na podlegające wypłacie złote polskie.

W dniu 3 października 2008 r. powodowie złożyli pisemną dyspozycję wypłaty kredytu. W związku z tym Bank wypłacił jednorazowo powodom kwotę 268 649,83 zł będącą równowartością 126 274,89 CHF po kursie 1 CHF — 2,1275 zł.

Dalej Sąd odnotował treść zwartego przez strony w dniu 12 czerwca 2012 r. aneksu do umowy.

Sąd ustalił, że środki na spłatę przedmiotowego kredytu były pobierane z rachunku powodów prowadzonego w złotych polskich. Pozwany Bank pobierał złotówki, po czym przeliczał je na franki szwajcarskie stosując obowiązującą w banku tabelę kursową. Powodowie uiścili z tego tytułu łącznie kwotę 310 144 zł.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał zgłoszone w sprawie roszczenie za zasadne.

Po pierwsze, wskazał, że powodowie wykazali interes prawny w wytoczeniu powództwa opartego na podstawie art. 189 k.p.c. W szczególności samo zasądzenie na rzecz powodów należności spełnionych dotychczas na rzecz Banku nie wyjaśnia w pełni sytuacji prawnej powodów, a tylko definitywne ustalenie stosunku prawnego w sposób definitywny rozstrzyga niepewna ich sytuację. Tym bardzie, że żądane ustalenie będzie miało znaczenie dla ewentualnych przyszłych świadczeń przewidzianych sporną umową.

Po drugie, Sąd zidentyfikował, że będący przedmiotem sporu kredyt był kredytem walutowym.

Po trzecie, zauważył, że powodowie mają status konsumentów. W tym stanie rzeczy, odwołując się do treści art. 358 ¹ § 1 k.c., ocenił, że zawarta w umowie klauzula denominacyjna ma charakter abuzywny, Jakkolwiek nie określa ona głównego świadczenia stron, to jednak nie została sformułowana w sposób jednoznaczny. Ostatecznie wskazał, że zawarte w umowie klauzule denominacyjne należy uznać za niedozwolone; powodowie nie uzyskali dostatecznej informacji o ich znaczeniu; klauzule te nie były indywidualnie uzgodnione. W konsekwencji klauzule te objęte są sankcją bezskuteczności i nie mogą być zastąpione innym mechanizmem przeliczeniowym. Prowadzi to do skutku upadku umowy w całości, albowiem po wyłączeniu niedozwolonych klauzul nie jest możliwe dalsze obowiązywanie umowy. W rezultacie zasadne było ustalenie, że zawarta przez strony umowa jest nieważna.

Konsekwencją powyższej oceny jest uwzględnienie roszczenia powodów o zasądzenie kwoty stanowiącej sumę uiszczonych przez powodów na rzecz Banku świadczeń tytułem rat kapitałowo – odsetkowych.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.

Od powyższego orzeczenia apelację wniosła strona pozwana, zarzucając:

- naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 327 ¹ k.p.c. poprzez nierozstrzygnięcie pozytywnie ani negatywnie o wszystkich zgłoszonych żądaniach procesowych i braku jakiegokolwiek wyjaśnienia w uzasadnieniu orzeczenia przyczyn, dla których nie orzeczono o trzecim z żądań głównych;

- naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. polegające na ustaleniu, że umowa kredytu jest nieważna, podczas gdy powodowie w pkt 1 pisma z dnia 24 lipca 2020 r. wnosili o nadanie ochrony sadowej żądaniu unieważnienia umowy kredytu;

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną i wybiórczą analizę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, co doprowadziło do poczynienia niepełnych lub wadliwych wniosków wpływających na ocenę prawną umowy; w tym zakresie apelujący Bank zakwestionował ustalenia: co do charakteru umowy zawartej przez strony; przedmiotu świadczeń przewidzianych umową; informacji udzielonych powodom co do braku zdolności kredytowej do zaciągnięcia kredytu w złotych polskich; związania Banku zakazem wyrażania zobowiązań w walucie obcej przed 24 stycznia 2009 r.; zakresu i znaczenia informacji przekazanych powodom co do przewidywanych zmian kursowych; braku indywidualnego uzgodnienia postanowień umowy z powodami;

- naruszenie art. 227 k.p.c. w zw. z art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. poprzez bezpodstawne oddalenie wniosku pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego ds. bankowości;

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów wyrażającej się w odmowie wiarygodności zeznań świadków A. K., E. F. i D. B. w zakresie dotyczącym należytego i wyczerpującego poinformowania kredytobiorców o ryzyku kursowym;

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie dowodu z zeznań powodów za wiarygodny;

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 189 k.p.c. poprzez błędną jego wykładnię i uznanie, że powodowie mają interes prawny w ustaleniu w sytuacji, gdy powodowie jednocześnie składali żądanie zapłaty tj. dochodzili roszczenia dalej idącego, jak też umowa kredytu uległa rozwiązaniu z dniem 28 maja 2020 r. (a więc przed datą wyrokowania) na skutek spłaty zadłużenia;

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 367 § 1 k.c. w zw. z art. 369 k.c. w zw. z art. 370 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie istnienia po stronie powodów solidarności, pomimo tego, że w ustalonym stanie faktycznym solidarność nie wynika ani z ustawy ani z czynności prawnej;

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 69 ust.1 Prawa bankowego w zw. z art. 58 § 1 k.c. przez błędną ich wykładnię i przyjęcie, że sporna umowa kredytu nie zawiera precyzyjnego określenia kwoty kredytu oddanego do dyzpozycji powodów;

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 65 k.c. w zw. z art. 69 ust.1 Prawa bankowego w zw. z art. 358 ^{( 1)} k.c. w zw. z art. 358 § 1 k.c. przez błędną wykładnię, skutkiem czego była: a/ niewłaściwa kwalifikacja umowy, b/ niewłaściwa kwalifikacja § 2 ust.1 CSU jako klauzuli denominacyjnej, c/ niewłaściwa kwalifikacja § 4 ust.2 COU jako klauzuli denominacyjnej o charakterze w istocie waloryzacyjnym, d/ niewłaściwa kwalifikacja § 22 ust.2 pkt 1 COU jako klauzuli denominacyjnej o charakterze w istocie waloryzacyjnym;

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 358 ² k.c. przez niewłaściwe zastosowanie, a w konsekwencji: a/ błędne zdekodowanie przesłanek subiektywnych dotyczących kredytobiorców oraz błędne zdekodowanie okoliczności dotyczących celu finansowania, b/ błędne przyjęcie, że ryzyko zmiany kursów walut nie było ograniczone mechanizmami zawartymi w treści kontraktu w sytuacji, gdy umowa przewidywała zarówno możliwość świadczenia w walucie kredytu jak i możliwość przewalutowania kwoty kredytu na kredyt w walucie rodzimej, c/ błędne przyjęci, że Bank – jako przedsiębiorca – nadużył w stosunku do powodów swej pozycji, d/ błędne przyjęcie, że Bank nie dopełnił wobec kredytobiorców obowiązków informacyjnych;

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 69 ust.1 Prawa bankowego w zw. z art. 58 § 1 i 3 k.c. polegające na ich błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu, skutkującym uznaniem, że „bez klauzul denominacyjnych” umowa kredytu nie zawiera wszystkich elementów koniecznych dla określenia treści stosunku prawnego;

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 358 ^{( 1)} § 1 i 3 k.c. w zw. z art. 358 ^{( 2)} k.c. poprzez błędne zastosowanie i uznanie, że postanowienia § 4 ust.2 COU i § 22 ust.2 pkt 1 COU stanowią niedozwolone postanowienia umowne, nie były przedmiotem indywidualnych uzgodnień, kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.

Pozwany Bank wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za obie instancje, ewentualnie – o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje.

Apelujący pozwany wniósł ponadto o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów z dołączonych do akt dokumentów na okoliczność: wyliczenia zdolności kredytowej powodów oraz upoważnienia pozwanego Banku do udzielania konsumentom kredytów w walutach obcych. Wniósł także o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczności szczegółowo wymienione w apelacji.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

W toku postępowania apelacyjnego Sąd, w trybie art. 156 ¹ k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., poinformował strony postępowania o prawdopodobnym wyniku sprawy, w tym przede wszystkim o ocenie prawnej spornych postanowień umownych i wynikających stąd konsekwencji. W związku z tym pouczył powodów o skutkach ewentualnego niezwiązania ich, jako konsumentów, niedozwolonymi klauzulami oraz skutkach ewentualnej nieważności zawartej przez strony umowy kredytowej, zakreślając powodom termin do złożenia oświadczenia, czy wyrażają wolę utrzymania łączącej strony umowy, czy też domagają się stwierdzenia jej nieważności.

W wyznaczonym terminie M. S. i L. S. złożyli oświadczenie, że akceptują skutki uznania za abuzywne postanowień spornej umowy kredytowej oraz mają świadomość tych skutków.

Z kolei strona pozwana, w piśmie z dnia 22 października 2022 r., podniosła zarzut zatrzymania świadczeń powodów na rzecz Banku z tytułu umowy spornego kredytu konsolidacyjnego z dnia 30 września 2009 r., w zakresie kwoty 268.649,83 zł stanowiącej równowartość wypłaconego powodom kapitału kredytu.

W odpowiedzi powodowie podnieśli, że brak jest podstaw prawnych do zgłoszenia zarzutu zatrzymania.

Po doręczeniu stronie pozwanej oświadczeń powodów co do niezwiązania ich niedozwolonymi klauzulami umownymi, pełnomocnik pozwanego Banku na rozprawie apelacyjnej oświadczył, że podtrzymuje zgłoszony zarzut zatrzymania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja strony pozwanej jest bezzasadna.

I.

Bezprzedmiotowy jest zarzut odwołujący się do naruszenia art. 327 ¹ § 1 k.p.c. Skuteczność tego zarzutu ograniczona jest do sytuacji, w której treść uzasadnienia skarżonego wyroku uniemożliwia kontrolę instancyjną wydanego w sprawie orzeczenia. W systemie apelacyjnym, w którym Sąd II instancji jest sądem merytorycznym a postępowanie odwoławcze jest kontynuacją postępowania przed sądem pierwszoinstancyjnym, uchybienia w formie uzasadnienia, nieprowadzące do trudności w identyfikacji motywów rozstrzygnięcia sprawy, nie mają znaczenia dla rozpoznania apelacji. W tym kontekście wskazać należy, że z treść uzasadnienia zaskarżonego wyroku w oczywisty sposób wynika zakres dokonanych ustaleń oraz motywy, którymi kierował się Sąd przy dokonywaniu oceny prawnej.

II.

Bezzasadne, a w części bezprzedmiotowe, są zarzuty apelującej strony pozwanej odwołujące się do naruszenia art. 321 § 1 k.p.c.

Przypomnieć należy, że w pozwie powodowie domagali się zapłaty kwoty 310.144 zł z tytułu zwrotu uiszczonych na rzecz Banku świadczeń. Jako roszczenie ewentualne zgłosili żądanie zapłaty kwoty 122.689,78 zł z tytułu nienależnego świadczenia wynikającego z wadliwego ustalenia wysokości rat kredytu. Następnie, w piśmie z dnia 24 lipca 2020 r. powodowie dokonali zmiany powództwa, domagając się: 1/ „unieważnienia umowy kredytu”, 2/ zasądzenia od strony pozwanej na rzecz powodów, in solidum, kwoty 557.440,79 zł z odsetkami, a jako żądanie ewentualne wnieśli o zapłatę kwoty 244.776,48 zł.

Pomimo sformułowania w w/w piśmie samego żądania głównego jako „o unieważnienie umowy”, w uzasadnieniu pisma powodowie odwołali się do okoliczności związanych ze stwierdzeniem (ustaleniem) nieważności umowy, jak też w uzasadnieniu wyraźnie wskazali, że domagają się „ustalenia przez Sąd nieważności umowy z uwagi na klauzule abuzywne nie wiążące powodów” (str. 28 pisma – k. 427/2), jak też odwoływali do konieczności „uznania umowy za nieważną (str. 29 pisma - k. 428). Wykładnia złożonego w przedmiotowym piśmie oświadczenia procesowego powodów w jednoznaczny sposób wskazuje, że ich intencją było zgłoszenie roszczenia o ustalenie nieważności spornej umowy kredytowej, a nie zgłoszenie żądania wydania orzeczenia o charakterze konstytutywnym „unieważnienia umowy”. W tym zakresie zatem nie ma racji apelująca strona pozwana, że Sąd I instancji orzekł o innym niż zgłoszone roszczenie.

Odnośnie żądań zapłaty wskazać należy, że w piśmie modyfikującym powództwo powodowie, zmieniając wysokość dochodzonej kwoty, nie powołali nowych ani odmiennych okoliczności faktycznych na uzasadnienie swego żądania. Treść uzasadnienia przedmiotowego pisma ogranicza się do przytoczenia wywodów prawnych. Tym samym nie doszło do zmiany podstawy faktycznej roszczenia pieniężnego. Przeciwnie, z treści w/w pisma wynika, iż nadal powodowie domagają się zapłaty z tytułu nienależytego świadczenia. Także zatem i w tym zakresie Sąd I instancji orzekł o zgłoszonym w sprawie roszczeniu.

W oczywisty sposób nie wyrzeczenie w przedmiocie żądań ewentualnych nie stanowi naruszenia art. 321 k.p.c. Istotą roszczenia ewentualnego jest przecież to, że uwzględniając żądanie główne, sąd nie bada zasadności żądania ewentualnego i o nim nie orzeka.

Wreszcie, brak oddalenia powództwa co do części zgłoszonego roszczenia nie może stanowić podstawy skutecznego zarzutu apelacyjnego. Brak orzeczenia co do całości zgłoszonego roszczenia rodzi jedynie podstawę do zgłoszenia wniosku o uzupełnienie wyroku. Nie wpływa jednak na możliwość rozpoznania apelacji, skoro przedmiotem kontroli instancyjnej jest jedynie roszczenie, o którym Sąd I instancji orzekł w wyroku.

III.

Ustalenia dokonane w pierwszej instancji są – co do zasady – prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. W zasadniczej części ustalenia te sprowadzają się do powołania okoliczności niespornych, dotyczących treści zawartej między stronami umowy kredytowej, okoliczności, które skłoniły powodów do zawarcia tej umowy oraz okoliczności związanych z wykonywaniem umowy, w tym wpłaconych wzajemnie świadczeń pieniężnych.

Także okoliczności związane z zakresem uzyskanych przez kredytobiorców pouczeń co do ryzyka kursowego nie budzą zastrzeżeń. Sąd odnotował treść dokumentów obowiązujących w Banku w dacie udzielania powodom kredytu dotyczących procedury produktowej, w tym treść pisemnej informacji (bruszur) udzielanej kredytobiorcom. Nie zostało w sprawie wykazane, by przedstawiciele Banku udzielali powodom dalszych ustnych wyjaśnień co do skutków zawarcia przedmiotowej umowy i wynikającego z tego ryzyka. W konsekwencji stwierdzenie, czy udzielone informacje były prawidłowe i wystarczające nie należy do sfery faktów, lecz oceny prawnej.

Bezprzedmiotowy jest zarzut kwestionujący nie przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. Zasadnie przyjął Sąd I instancji, że zbędne okazało się prowadzenie dowodu dla wyliczenia ewentualnych wariantów spłaty kredytu przy różnych sposobach rozliczeń, jak też dla wykazania różnic pomiędzy poszczególnymi wariantami kredytów walutowych oraz kredytu złotówkowego. Ostatecznie bowiem, w ocenie Sądu Apelacyjnego, umowa kredytowa zawarta przez strony okazała się nieważna z przyczyn wskazanych w dalszej części uzasadnienia, z uwagi na które powołane okoliczności stały się bezprzedmiotowe.

Z tych przyczyn bezzasadny był powołany w apelacji wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego oraz dowód z wnioskowanych dokumentów.

W tym stanie rzeczy wskazać należy, że rozstrzygnięcie sprawy zależne jest od oceny prawnej zawartej między stronami umowy, w tym przede wszystkim w zakresie skutków wynikających z postanowień umownych przewidujących denominację wzajemnych świadczeń stron z odwołaniem do kursu franka szwajcarskiego. Umową z dnia 23 maja 2007 r. pozwany Bank udzielił bowiem powodom kredytu określając wzajemne świadczenia w walucie obcej, przewidując, że świadczenia te będą realizowane w walucie polskiej (klauzula walutowości), na cel i na warunkach określonych w umowie, statuując w umowie podstawowe obowiązki stron w sposób standardowy, nie odbiegający od istoty umowy kredytu określonej w art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe. Specyfiką (wyróżnikiem) przedmiotowej umowy było zawarcie postanowień przewidujących denominację świadczeń (§ 4 ust.2 i 3 COU i § ust. 1 i 2 COU).

Podkreślenia także wymaga, ze pozostałe zarzuty odwołujące się do zakwestionowania podstawy faktycznej wyroku, w rzeczywistości nie odnoszą się do sfery faktów lecz ocen prawnych.

IV.

Przechodząc do oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego, w pierwszej kolejności wskazać należy, że brak jest podstaw do uznania spornej umowy jako nieważnej z odwołaniem do art. 58 § 1 k.c. (jako sprzecznej z ustawą; sprzecznej z istotą umowy o kredyt) bądź art. 58 § 2 k.c. (jako sprzecznej z zasadami współżycia społecznego).

Przede wszystkim przepisy prawa nie wykluczają możliwość konstrukcji umowy o kredyt z uwzględnieniem klauzul przeliczeniowych wzajemnych świadczeń należnych w oznaczonej walucie, z odwołaniem do kursu waluty obcej. Istotą takiego kredytu jest, że kredytobiorca zwraca bankowi sumę nominalną udzielonego kredytu (kapitału walutowego) w walucie krajowej w wysokości zależnej od bieżącego kursu wymiany walut, wraz z odsetkami oraz ewentualnymi innymi opłatami i prowizjami. Zważyć zatem należy, że świadczeniami głównymi umowy było – z jednej strony – udzielenie kredytu w oznaczonej kwocie (świadczenie Banku), a z drugiej – zwrot kapitału kredytowego oraz odsetek i prowizji (świadczenie kredytobiorców). Zasada swobody umów nie wyklucza natomiast ustalenia wysokości wzajemnych świadczeń z odwołaniem do klauzuli przeliczeniowych. W orzecznictwie sądowym nie budzi wątpliwości, że umowa kredytu wiążąca wysokość udzielonego kredytu oraz wysokość jego spłaty z kursem waluty obcej nie jest sprzeczna z ogólną konstrukcją umowy kredytu przewidzianą art. 69 ust.1 Prawa bankowego (tak Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18; w wyroku z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14; wyroku z 19 marca 2015 r., IV CSK 362/14; w wyroku z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14; w wyroku z 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16).

W okolicznościach sprawy brak jest także podstaw do kwalifikacji spornej umowy kredytowej jako sprzecznej z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Z poglądów wyrażanych przez Sąd Najwyższy (przykładowo - wyrok z dnia 19 września 2013 r., I CSK 651/12) wynika, że sam fakt nierównomiernego rozłożenia w umowie ryzyka osiągnięcia korzyści i nie ekwiwalentności świadczeń stron, nie oznacza w sposób automatyczny, że doszło do naruszenia zasady słuszności kontraktowej oraz uczciwego obrotu, powodującego nieważność umowy. Kwalifikacja umowy jako nieważnej z uwagi na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego wymaga istnienia dalej idących przesłanek, jak choćby wykazania okoliczności, że ukształtowanie stosunku umownego w sposób widocznie krzywdzący dla jednej strony wynika ze świadomego lub spowodowanego niedbalstwem wykorzystania przez drugą stronę silniejszej pozycji. Z tego punktu widzenia istotne jest, przykładowo, czy kontrahent Banku działał pod presją faktycznej jego przewagi, czy też, czy Bank dochował staranności zawodowej w rozumieniu art. 355 § 2 k.c.

Zważyć bowiem należy, że wymaganie zgodności czynności prawnej z zasadami współżycia społecznego jest zagadnieniem „ kontekstu faktycznego tj. okoliczności danego wypadku, i jakakolwiek próba uogólnień adekwatnych do każdej sytuacji z góry byłaby skazana na niepowodzenie” (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 29 września 1987 r., III CZP 51/87; OSNCP z 1989 r., z. 1, poz. 14). Do uznania bezwzględnej nieważności umowy na podstawie art. 58 § 2 k.c. niezbędne jest zatem wykazanie konkretnych okoliczności, świadczących o sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego. Sama zatem dysproporcja między wartością określonych w umowie wzajemnych świadczeń stron, czy też dysproporcja pomiędzy ryzykiem osiągnięcia korzyści bądź strat, nie jest wystarczająca dla uznania umowy za sprzeczną z zasadami współżycia. Niezbędne jest dodatkowo wykazanie, że w okolicznościach konkretnej sprawy - z uwagi, przykładowo, na cel umowy, sytuację faktyczną stron, stan świadomości stron i ich motywację, pozycję stron, sposób wykonywania umowy itp. – umowa pozostaje w kolizji z zasadami słuszności, uczciwego obrotu, uczciwości, czy też lojalności.

W sprawie nie zostało wykazane istnienie tego rodzaju okoliczności. Treść umowy stron wskazuje, iż zamieszczone w niej klauzule skutkowały swobodą banku w ustalaniu zasad kreowania ostatecznej wysokości świadczenia kredytobiorców, przy braku równowagi w ustalaniu wysokości wzajemnych świadczeń oraz dysproporcji ryzyka związanego z deprecjacją waluty krajowej w stosunku do waluty przeliczeniowej. Jak już wskazano, okoliczności te, same przez się, nie prowadzą do oceny spełnienia przesłanek określonych art. 58 § 2 k.c. Natomiast pozostała treść zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego pozwala jedynie na stwierdzenie, że to powodowie poszukiwali możliwości uzyskania kredytowania; po uzyskaniu informacji, że nie posiadają zdolności kredytowej w walucie polskiej zdecydowali się na zawarcie oferowanej im umowy w walucie we frankach szwajcarskich. W sposób ogólnikowy zostali poinformowani o ryzyku związanym ze zmianą kursów walutowych, w tym możliwości wzrostu kosztów obsługi długu.

W tych okolicznościach faktycznych nie sposób przyjąć, że powodowie znajdowali się w przymusowym położeniu, a pozwany Bank wyzyskał ich sytuację, w sposób świadomy chcąc skorzystać z ukształtowania umowy w sposób krzywdzący powodów. To wszystko w sytuacji, gdy w oczywisty sposób w sprawie nie wykazano, by faktyczny, nadzwyczajny stopień deprecjacji waluty polskiej w stosunku do franka szwajcarskiego był przewidywany przez którąkolwiek ze stron umowy w chwili jej zawierania. Jakkolwiek zatem w samej umowie zamieszczone były krzywdzące kontrahentów banku mechanizmy, to jednak w sprawie brak jest tego rodzaju okoliczności faktycznych (związanych z sytuacją samych stron, intencjonalnością działania Banku, zamiarem wykorzystania sytuacji powodów itp.), które pozwalałyby kwalifikować zawartą umowę jako sprzeczną z zasadami współżycia społecznego.

V.

Nie budzi wątpliwości ocena, że zawarte w § 4 ust.2 i 3 COU i § 22 ust. 1 i 2 COU postanowienia umowne mają charakter abuzywny. W tym zakresie rozważania Sądu Okręgowego zasługują na aprobatę.

W ocenie Sądu Apelacyjnego abuzywność przedmiotowych postanowień umownych wynika z ich niejasności, pozostawienia Bankowi swobody w ustalaniu zasad kreowania ostatecznej wysokości wzajemnych świadczeń, jak też przewidzenia mechanizmu odmiennego kursu walutowego dla ustalenia świadczenia banku i kredytobiorcy. Ze spornych postanowień wynika zatem, że z naruszeniem zasady równości stron bank, jako podmiot silniejszy w stosunku do konsumenta, uzyskał możliwość samodzielnego kreowania wysokości wzajemnych świadczeń, przy przewidzeniu mechanizmu polegającego na stosowaniu odmiennego, niekorzystnego dla kontrahenta Banku kursu, w zależności od tego, czy dotyczy to wyliczenia świadczenia Banku czy kredytobiorcy, a dodatkowo przy takiej konstrukcji, która – z uwagi na brak jasności – nie pozwalała przewidzieć wysokości tych świadczeń.

Niezależnie od powyższego, sporne postanowienia umowne mieściły w sobie klauzulę walutowości – przewidywały bowiem, że jakkolwiek świadczenia stron miały być ostatecznie płacone w walucie krajowej, to waluta obca będzie walutą rozliczeniową. W związku z tym wskazać należy, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w wyroku z dnia 10 czerwca 2021 r. (sprawa C-776/19) stwierdził m.in., że „wykładni art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy dokonywać w ten sposób, że warunki umowy kredytu, przewidujące, iż waluta obca jest walutą rozliczeniową (…) i powodujące skutek w postaci ponoszenia ryzyka kursowego przez kredytobiorcę, są objęte zakresem tego przepisu, w wypadku gdy warunki te określają istotny element charakteryzujący wspomnianą umowę”, jak też, że wykładni art. 3 ust.1 powołanej wyżej dyrektywy należy dokonywać w ten sposób, że „warunki umowy kredytu, przewidujące, iż waluta obca jest walutą rozliczeniową (…) i powodujące skutek w postaci ponoszenia nieograniczonego ryzyka kursowego przez kredytobiorcę, mogą doprowadzić do powstania znaczącej nierównowagi wynikających z tej umowy kredytu praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, jeśli przedsiębiorca nie mógł racjonalnie oczekiwać, przestrzegając wymogu przejrzystości w stosunku do konsumenta, iż ten konsument zaakceptowałby, w następstwie indywidualnych negocjacji, nieproporcjonalne ryzyko kursowe, które wynika z takich warunków”.

Jest oczywiste, że sporne klauzule określały istotny element charakteryzujący zawartą przez strony umowę. W rzeczywistości bowiem dotyczyły głównych postanowień umownych, wpływających na wysokość głównych świadczeń stron. Stanowiły jej istotę, wyróżnik, tworząc charakterystykę umowy.

Nie budzi także wątpliwości, że ryzyko zmian kursowych waluty rozliczeniowej w całości zostało przerzucone na konsumenta. Oczywiście zmiany te, w zależności od kierunku zmian kursowych, mogły być korzystna bądź niekorzystne dla kontrahenta Banku. Jednak - to co istotne - ryzyko zmian niekorzystnych było nieograniczone. Tym samym, w świetle treści umowy, konsekwencje nadzwyczajnej deprecjacji waluty krajowej obciążały wyłącznie i w całości kredytobiorcę. W szczególności w umowie brak jest zastrzeżenia, że w razie istotnej, w oznaczonych w umowie granicach, deprecjacji waluty krajowej, dalsze konsekwencje tych niekorzystnych zmian będą obciążały obie strony. W rezultacie kredytobiorcy – konsumenci zostali w sposób nieograniczony obciążeni nieproporcjonalnym ryzykiem kursowym, w tym także takim, który nie mieścił się w przewidywalnych w dacie zawarcia umowy granicach.

W tym stanie rzeczy ciężar wykazania, iż konsument został prawidłowo pouczony o istocie wskazanego ryzyka oraz, że przy pełnej świadomości tego ryzyka konsument zaakceptowałby przewidziane w umowie rozwiązanie, spoczywał na Banku. Takich okoliczności strona pozwana nie wykazała, ograniczając się do przedłożenia druku udzielanych kredytobiorcom informacji. Sąd podziela przy tym ocenę Sądu I instancji, iż zakres udzielonych informacji nie był wyczerpujący.

Strona pozwana nie wykazała także, by sporne postanowienia zostały uzgodnione w następstwie indywidualnych negocjacji, w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Sam fakt – na co powołuje się apelujący Bank -, że przecież powodom wskazywano na różne warianty umów, a do zawarcia spornej umowy doszło na skutek badania zdolności kredytowej w odniesieniu tak do kredytu złotówkowego jak i walutowego, jak też, że z przedstawiciele Banku prowadzili rozmowy z powodami, nie wskazuje w żadnym stopniu, iż postanowienia konkretnej umowy zostały uzgodnione indywidualnie. Sporne postanowienia umowy, zawarte w § 4 i § 22 COU mają charakter standardowy, nie odbiegający od stosowanych u strony pozwanej. Nie wykazano natomiast, by te postanowienia bądź też przewidziana w umowie zasada wzajemnych rozliczeń, była wynikiem indywidualnych negocjacji z powodami.

Sporne klauzule nie spełniały także warunku sformułowania w sposób jednoznaczny i zrozumiały (art. 358 § 2 k.c.). Zważyć należy, że dla spełnienia tego warunku nie jest wystarczająca zrozumiałość postanowienia pod względem formalnym i gramatycznym. Niezbędne jest spełnienie wymagania, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się postanowienie, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (tak; TSUE w wyroku z 26 lutego 2015 r., C-143/13).

VI.

Stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a w takim przypadku strony są związane umową w pozostałym zakresie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Na tle stosowania przedmiotowego przepisu Sąd Najwyższy przyjmuje jednolicie, że brak związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem umownym oznacza, iż nie wywołuje ono skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, co sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu (tak m.in. w uchwale z dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, OSNC z 2008 r., z. 7-8, poz. 87; uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC z 2019 r., z.1, poz.2), chyba że konsument następczo udzieli „świadomej, wyraźnej i wolnej zgody” na to postanowienie i w ten sposób jednostronnie przywróci mu skuteczność (tak: m.in. w wyroku z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, w uchwale z dnia 6 kwietnia 2018 r., III CZP 114/17, OSNC z 2019 r., z.3, poz. 26).

Wyżej przedstawiony pogląd pozostaje w zgodzie z postanowieniami dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.UE.L. 1993.95.29 z dnia 21 kwietnia 1993 r.) oraz ich rozumieniem wynikającym z orzecznictwa TSUE. Zważyć bowiem należy, że zawarte w kodeksie cywilnym regulacje art. 385 ¹ -385 ⁴ stanowią wyraz implementacji do polskiego porządku prawnego wyżej powołanej dyrektywy. W konsekwencji, przy wykładni polskich przepisów regulujących prawo konsumenckie należy brać pod uwagę wskazówki wynikające z tej dyrektywy i z dotyczącego jej dorobku orzeczniczego. Zgodnie natomiast z art. 6 ust.1 dyrektywy, nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w dalszej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

W świetle treści w/w przepisów oraz orzecznictwa TSUE i Sądu Najwyższego, nie budzi więc wątpliwości, że – co do zasady - sąd ma obowiązek zbadania czy klauzula ma charakter abuzywny i wyciągnięcia z tego konsekwencji, a konsekwencją tą jest przede wszystkim ciążący na sądzie obowiązek zaniechania stosowania klauzuli abuzywnej – jednak bez zmiany jej treści. Z tego punktu widzenia istotne znaczenie ma ocena, czy wyeliminowanie postanowienia niedozwolonego wpływa na pozostałą część umowy, czy też bez klauzuli abuzywnej umowa może obowiązywać. W szczególności – z oczywistych względów - umowa nie może dalej obowiązywać, o ile niedozwolone postanowienia umowne dotyczą głównego przedmiotu umowy. Jakkolwiek – stosowanie do treści art. 4 ust.2 dyrektywy Rady 93/13/EWG jak i art. 485 ¹ § 1 k.c. – ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, ale wyłączenie to nie znajduje zastosowania jeżeli postanowienia te nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jak już wyżej wskazano, sporne klauzule indeksacyjne nie spełniają tego ostatniego warunku.

Przypomnieć zatem należy, że – zgodnie z poglądem wyrażonym przez TSUE – za postanowienia odnoszące się do głównego przedmiotu umowy należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę, a więc definiują samą istotę konkretnego stosunku umownego (tak TSUE w: wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r., C-26/13, wyroku z dnia 26 lutego 2015 r., C-143/13, wyroku z dnia 23 kwietnia 2015 r., C-96/14). Podobnie, w orzecznictwie sądów polskich pojęcie postanowień określających główne świadczenia stron wiązane jest ze świadczeniami charakteryzującymi daną umowę, określającymi jej istotę, czyli tzw. essentialia negotii, rozumiane jako cechy, według których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych typów czynności.

Stwierdzić zatem należy, że kryteria kwalifikacji przesłanki głównych świadczeń stron odnoszą się do elementów przedmiotowo istotnych, przy uwzględnieniu podziału na świadczenia główne (w tym świadczenia o zasadniczym znaczeniu dla danego stosunku prawnego) i uboczne. Nadto odnoszą się do tego, czy dane postanowienie jest charakterystyczne dla danego stosunku prawnego oraz, czy reguluje typowe dla danego stosunku prawnego świadczenia.

Z tych względów aktualnie dominuje ocena, że zastrzeżone w umowie kredytu zawierającego klauzule przeliczeniowe odwołujące się do waluty obcej, kształtujące wysokość wzajemnych świadczeń, określają główne świadczenie kredytobiorcy (tak Sąd Najwyższy m.in.: w wyroku z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18, lex nr 3126114; w wyrok z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115; w wyroku z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, lex nr 2690299). W ostatnim z cyt. powołanych orzeczeń Sąd Najwyższy podkreślił, że „Obowiązek zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu w oznaczonych terminach spłaty stanowi główne świadczenie kredytobiorców. Klauzula waloryzacyjna wpływa na wysokość tego świadczenia”. Przy ocenie zatem, że przedmiotowe klauzule, które są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interes konsumentów, zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny, nie poddający się weryfikacji, to wypełniona jest przesłanka abuzywności postanowień określających główne świadczenia stron.

W tym stanie rzeczy w pełni należy podzielić konkluzje Sądu okręgowego co do abuzywności spornych postanowień umownych. Określają one świadczenia główne stron poprzez wskazanie podstaw do ich ustalenia, w sytuacji, gdy klauzule te nie odwoływały się do ustalonego w sposób obiektywny kursu waluty, do obiektywnych wskaźników, na które żadna ze stron nie miała wpływu, lecz poprzez nietransparentny mechanizm wymiany waluty pozwalały kształtować ten kurs w sposób dowolny. Nadto powodowie w sposób nieograniczony zostali obciążeni nieproporcjonalnym ryzykiem kursowym, a brak pouczenia ich o konsekwencjach przedmiotowej regulacji nie pozwala na przyjęcie, iż świadomie przyjęli na siebie takie ryzyko.

VII.

Jak już wskazano, wyeliminowanie z łączącej strony umowy niedozwolonych postanowień umownych wymaga oceny, czy umowa w pozostałym zakresie jest możliwa do utrzymania. W świetle powyższych rozważań oczywista jest konkluzja, że

eliminacja postanowienia umownego zawierającego sporne klauzule prowadzić będzie do upadku umowy w całości. Na podstawie pozostałych postanowień umowy nie jest możliwe określenie praw i obowiązków stron.

Klauzula niedozwolona nie wywołuje skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, przy czym jeżeli umowa kredytu nie może bez klauzuli abuzywnej wiązać stron, dzieli ona los klauzuli.

Z istoty prawa konsumenckiego wynika jednak, że konsument może następczo udzielić „świadomej, wyraźniej i wolnej zgody” na niedozwolone postanowienie i w ten sposób jednostronnie przywrócić mu skuteczność. Istnienie możliwości następczego wyrażenia zgody na to postanowienie (jego „potwierdzenie”) i przywrócenie mu w ten sposób skuteczności z mocą wsteczną powoduje, iż tego rodzaju postanowienia abuzywne wiążą się z sankcją bezskuteczności zawieszonej. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały 7 sędziów z dnia 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21, OSNC z 2021 r., z.9, poz. 56), charakterystyka tej sankcji, przy uwzględnieniu orzecznictwa TSUE wskazuje, iż „konsument może wyrazić swą zgodę na niedozwolone postanowienie zarówno w toku sporu przed sądem, jak i pozasądowo, jednakże w obu przypadkach będzie to skuteczne tylko wtedy, gdy został wyczerpująco poinformowany o konsekwencjach prawnych, jakie może pociągnąć za sobą definitywna nieskuteczność (nieważność) tego postanowienia. Należycie poinformowany konsument może też podjąć decyzję przeciwną (odmówić zgody), co spowoduje trwałą bezskuteczność (nieważność) niedozwolonego postanowienia. Wzgląd na pewność prawa nakazuje także przyjąć, że swą zgodę konsument powinien wyrazić w rozsądnym czasie od udzielenia mu należytej informacji. Jeżeli tego nie uczyni, niedozwolone postanowienie stanie się trwale bezskuteczne (nieważne)”.

Nadto, w sytuacji, w której – na skutek odmowy potwierdzenia - klauzula abuzywna stała się definitywnie bezskuteczna (nieważna), o obowiązywaniu umowy decyduje to, czy stosownie do przedstawionych reguł weszła w jej miejsce regulacja zastępcza. „ To zaś zależy od tego, czy całkowita i trwała bezskuteczność (nieważność) umowy naraża konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje - czemu konsument może wiążąco zaprzeczyć (sprzeciwiając się zarazem utrzymaniu umowy) - a w razie odpowiedzi pozytywnej - czy regulacja zastępcza istnieje (sąd jest władny ją określić)”. Także jednak i w tym przypadku konsument może wiążąco oświadczyć, iż nie ocenia konsekwencji całkowitej i definitywnej bezskuteczności (nieważności) umowy jako szczególnie niekorzystnej, sprzeciwiając się udzieleniu mu ochrony przed tymi konsekwencjami.

Uwzględniając powyższe Sąd Apelacyjny poinformował powodów o tym, iż sporne postanowienia umowne ocenia jako niedozwolone, a w związku z tym niewiążące powodów; że odnoszą się one do istotnych elementów umowy, a w konsekwencji bez spornych klauzul umowa nie może wiązać stron; o prawie powodów do wyrażenia sprzeciwu o odmowie wyłączenia w/w postanowień umownych bądź tez podtrzymania zarzutów co do niezwiązania umową. Z tego względu Sąd Apelacyjny pouczył powodów o możliwych, przewidywalnych skutkach związanych z bezskutecznością (nieważnością) umowy, tj. m.in., że 1/ skutkiem stwierdzenia nieważności umowy łączącej strony będzie obowiązek wzajemnego zwrotu uzyskanych przez każdą ze stron korzyści; 2/ w ramach rozliczeń stron nie ma zastosowania zasada salda, lecz każdej ze stron przysługują wzajemne roszczenia o zwrot uzyskanych korzyści, w ramach wzbogacenia; 3/ w konsekwencji powodowie mogą być narażeni na obowiązek jednorazowego zwrotu na rzecz pozwanego Banku kwoty w wysokości całości uzyskanego świadczenia z tytułu kredytu objętego nieważną umową – co może być dla nich rażąco niekorzystne w przypadku braku możliwości zadysponowania taką kwotą; 4/ oświadczenie powodów co do sprzeciwu wyłączenia niedozwolonych postanowień umownych bądź o powołaniu się na te postanowienia ma charakter materialnoprawny, a w związku z tym od daty złożenia oświadczenia (upływu terminu do złożenia takiego oświadczenia) stają się wymagalne wzajemne roszczenia o zwrot uzyskanych korzyści; 5/ w związku z tym, w ocenie Sądu Apelacyjnego, stanowisko powodów o przedawnieniu roszczenia pozwanego banku o zwrot wypłaconej powodom kwoty, nie jest zasadne; 6/ zakres roszczenia powodów w stosunku do Banku nie musi dotyczyć całych uiszczonych rat kapitałowo odsetkowych, bowiem w orzecznictwie sądowym kwestia zakresu wzajemnych roszczeń nie została jednoznacznie rozstrzygnięta; w szczególności kwestia ta objęta jest pytaniem skierowanym do powiększonego składu Sądu Najwyższego w sprawie III CZP 54/21.

W odpowiedzi, w wyznaczonym terminie, powodowie złożyli oświadczenia, z których wynika, iż nie wyrażają zgody na niedozwolone postanowienia umowne i akceptują skutki uznania za abuzywne postanowień zawartej umowy, w tym upadek (nieważność) całej umowy i wynikające stąd konsekwencje.

W sprawie nie ma także możliwości utrzymania umowy poprzez wprowadzenie, w miejsce postanowienia niedozwolonego, regulacji zastępczej. Nie można w szczególności uznać, iż taką regulację może stanowić przepis art. 358 § 2 k.c. – przepis ten nie ma bowiem charakteru normy dyspozytywnej w rozumieniu wynikającym z orzecznictwa TSUE. Nadto rozważania w tym zakresie są bezprzedmiotowe, skoro powodowie złożyli jednoznaczne oświadczenie o braku woli utrzymania spornej umowy.

W rezultacie spełnione zostały warunki do uznania zawartej przez strony umowy kredytowej za nieważną, co uzasadniało uwzględnienie powództwa głównego w tej części. W tym zakresie Sąd Apelacyjny w pełni podziela obszerną argumentację Sądu I instancji wskazującą na istnienie po stronie powodów interesu prawnego w ustaleniu. W oczywisty sposób uwzględnienie roszczeń kredytobiorców o zapłatę z tytułu zwrotu spełnionych przez nich świadczeń nie reguluje w sposób definitywny wzajemnych relacji stron. Nie jest zatem zasadny zarzut apelującego Banku wskazujący na naruszenie ar.t 189 k.p.c., także przy uwzględnieniu twierdzenia strony pozwanej, że umowa stron uległa rozwiązaniu na skutek spłaty zadłużenia przez kredytobiorców.

W konsekwencji uznania, że umowa zawarta przez strony jest nieważna, zasadne było roszczenie powodów o zasądzenie od pozwanego Banku spełnionych przez nich świadczeń w wykonaniu tej umowy – stosownie do treści art. 410 § 2 k.c. W sprawie poza sporem pozostawała wysokość tych świadczeń.

VIII.

Oświadczenie powodów o odmowie potwierdzenia klauzul abuzywnych ma charakter materialnoprawny. Oznacza bowiem, że to z dniem złożenia przedmiotowego oświadczenia następuje skutek prawny związany z ustaniem stanu zawieszenia, a zatem z tym dniem umowa kredytu przestaje wiązać stając się definitywnie bezskuteczną (nieważną). Skoro tak, to z tym dniem dopiero powstają skutki związane z bezskutecznością (nieważnością) samej umowy – a więc powstaje możliwość dochodzenia zwrotu wzajemnych świadczeń spełnionych w ramach realizacji bezskutecznej (nieważnej) umowy. Takie rozwiązanie wymagane jest z uwagi na konieczność zapewnienia pewności prawa. Jeżeli bowiem ostateczny skutek związany z utrzymaniem bądź brakiem związania umową zależy od oświadczenia kredytobiorcy, to także z datą złożenia tego oświadczenia powstają skutki prawne wynikające z jego złożenia.

W konsekwencji to od daty złożenia przedmiotowego oświadczenia może rozpocząć bieg termin przedawnienia roszczeń obu stron o zwrot wzajemnie spełnionych świadczeń (art. 120 k.c.), jak też stają się wymagalne roszczenia o zwrot świadczenia (przy założeniu, iż uprzednio wezwano o jego spełnienie).

W tym stanie rzeczy bezzasadne było roszczenie powodów o zasądzenie świadczenia odsetkowego od dochodzonej kwoty za okres sprzed złożenia przez nich oświadczenia, o którym mowa wyżej.

IX.

W toku postepowania apelacyjnego, w tym także po doręczeniu stronie pozwanej oświadczenia powodów wyrażających wolę upadku łączącej strony umowy, pozwany Bank złożył skuteczne oświadczenie o skorzystaniu z prawa zatrzymania świadczeń strony powodowej uiszczonych w wykonaniu spornej umowy, w zakresie kwoty 268.649,83 zł. Przedmiotowa kwota odpowiada niespornemu co do swej wysokości świadczeniu wypłaconego przez Bank na rzecz powodów kapitału kredytowego.

Przedmiotowy zarzut procesowy strona pozwana połączyła z zarzutem materialnoprawnym, kierując bezpośrednio do powodów oświadczenia o skorzystaniu z prawa zatrzymania.

Z mocy art. 497 k.c., w razie rozwiązania lub nieważności umowy wzajemnej, zastosowanie znajduje art. 496 k.c. przewidujący – w przypadku obowiązku zwrotu świadczeń wzajemnych – prawo skorzystania przez każdą ze stron z prawa zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot.

Wbrew zarzutom powoda, w ocenie Sądu Apelacyjnego, umowa o kredyt jest umową wzajemną. Zobowiązanie kredytodawcy do udostępnienia środków pieniężnych jest odpowiednikiem zobowiązania kredytobiorcy do zapłacenia oprocentowania i prowizji i z tych względów znajdują do umowy o kredyt zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego o skutkach wykonania i niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych ( art. 487 k.c. i nast.).

Niezależnie od tego zwrócić należy uwagę, że Sąd Najwyższy zaakceptował zastosowanie art. 497 k.c. w zw. z art. 496 k.c. w przypadku wzajemnego obowiązku zwrotu świadczeń umowy kredytowej. Wskazał, że „ z punktu widzenia art. 497 w związku z art. 496 k.c. obowiązek zwrotu wykorzystanego kapitału jest - w relacji do obowiązku oddania środków pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy - czymś więcej niż zobowiązaniem do świadczenia wzajemnego (ma charakter bardziej podstawowy niż obowiązek zapłaty oprocentowania czy wynagrodzenia), a nie czymś mniej, co uzasadnia zastosowanie tego przepisu także w tym przypadku (w celu zabezpieczenia roszczenia restytucyjnego banku) z odwołaniem do rozumowania a minori ad maius” (uchwała z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, OSNC z 2021 r., z. 6, poz. 40).

W tym stanie rzeczy podniesiony przez stronę pozwaną zarzut okazał się skuteczny, co znalazło wyraz z treści rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego.

W związku z tym stwierdzić należy, że skuteczne skorzystanie przez stronę z prawa do zatrzymania wzajemnego świadczenia pieniężnego wyłącza opóźnienie w spełnieniu tego świadczenia. W sytuacji zatem, gdy strona skorzystałam z prawa zatrzymania, to nie opóźnia się ze spełnieniem własnego świadczenia. Z tych względów roszczenie powodów musiało ulec oddaleniu w części, w której domagają się ono zasadzenia odsetek od należnego im świadczenia głównego.

X.

W uwzględnieniu poczynionych rozważań Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. uwzględniając, że powodowie wygrali sprawę co do zasady.