Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

13 grudnia 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO del. Robert Bury

Protokolant: st. sekr. sąd. Edyta Sobucka

po rozpoznaniu 7 grudnia 2023 r. w Szczecinie na rozprawie

sprawy z powództwa J. C.

przeciwko P. P. (1)

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji powoda i pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z 28 lutego 2023 r., sygn. akt VIII GC 125/22

1.  oddala obie apelacje;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda 2.700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia tytułem kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym,

3.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia tytułem kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

Robert Bury

I AGa 47/23

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrokiem z 28 lutego 2023 r. pozbawił wykonalności tytuł wykonawczy – akt notarialny z 13 stycznia 2016 r. rep. A nr (...) sporządzony przed notariuszem G. O. i zaopatrzony w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z 14 grudnia 2017 r. w sprawie XI GCo 4171/17 w części – ponad kwotę 228.779,03 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 9 września 2020 r. (pkt I); w pozostałym zakresie oddalił powództwo (pkt II); ustalił, że powód wygrał w 6%, a pozwany wygrał w 94 % i pozostawił rozstrzygnięcie o kosztach procesu referendarzowi sądowemu (pkt III).

Wyrok zapadł w sprawie, w której J. C. w pozwie skierowanym przeciwko P. P. (1) wniósł o pozbawienie wykonalności wymienionego tytułu wykonawczego. Według twierdzeń pozwu, pozwany udzielił powodowi pożyczki, powód poddał się w akcie notarialnym egzekucji do kwoty 517.646 zł, pozwany po uzyskaniu klauzuli wszczął na jego podstawie egzekucję. Według powoda postanowienia dotyczące prowizji i oprocentowania pożyczki są nieważne jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego - w ocenie powoda skoro kredyt wynosił 220.000 zł, prowizja 38.000 zł, a odsetki 10% rocznie, to cały koszt kredytu nadaje pożyczce lichwiarski charakter. Ponadto powód posiada wobec pozwanego wymagalne wierzytelności: 40.582,62 zł z tytułu czynszu lokalu użytkowego wynajętego pozwanemu, 60.000 zł z tytułu bezumownego korzystania z tego lokalu za okres od października 2020 r. do kwietnia 2021 r., 244.000 zł tytułem bezumownego korzystania z dodatkowej powierzchni reklamowej w okresie do kwietnia 2021 r. i 168.000 zł tytułem bezumownego korzystania z powierzchni reklamowej od października 2020 do kwietnia 2021 r. Roszczenie w kwocie 40.582,62 zł jest dochodzone w innym postępowaniu, w którym pozwany złożył oświadczenie o potrąceniu z wierzytelnością wynikającą z aktu notarialnego. Pozostałe roszczenia powód potrąca z roszczeniem pozwanego.

P. P. (1) wniósł o oddalenie powództwa w całości.

Sąd Okręgowy ustalił, że strony łączyła umowa najmu lokalu użytkowego położonego położony na parterze i na pierwszym piętrze pawilonu handlowego (ul. (...) w S.) o powierzchni ok. 144 m2, zawarta 4 kwietnia 2003 r., w której powód był wynajmującym. Zgodnie z §4 ust. 1 najemca był zobowiązany do zapłaty czynszu w wysokości 4.000 zł netto + VAT - przy czym czynsz miał być uiszczany od 1 maja 2003 r., podlegał corocznej indeksacji o wskaźnik wzrostu cen towarów konsumpcyjnych i usług za rok poprzedzający (według danych GUS) i był płatny do 10. dnia każdego miesiąca na podstawie wystawionych przez J. C. faktur. Umowa została zawarta na okres od 5 kwietnia 2003 r. do 31 marca 2013 r. Jednocześnie w § 17 zastrzeżono, iż wynajmujący może rozwiązać umowę najmu ze skutkiem natychmiastowym w przypadku, gdy najemca zalega z zapłatą czynszu co najmniej za 2 okresy płatności. W ramach umowy wynajmujący zezwolił najemcy na zainstalowanie reklam (o treści dotyczącej P. P. (1) lub jego podnajemcy) na frontowej części elewacji budynku według załącznika nr 2 – uwzględniając szczegółowo oznaczoną kolorem czerwonym powierzchnię.

Kolejną umowę najmu lokalu strony zawarły 8 września 2015 r., z tym, że powiększono powierzchnię wynajmowanego lokalu do ok. 275,70 m2 wraz z ciągami komunikacyjnymi o łącznej powierzchni 9,6 m2, 5 miejscami parkingowymi położonymi z tyłu budynku. Umowa najmu została zawarta na czas oznaczony, od 1 stycznia 2016 r. do 31 stycznia 2021 r. Zgodnie z § 4 ust. 1 najemca był zobowiązany do zapłaty czynszu w wysokości 5.000 zł netto powiększonego o należny podatek VAT - przy czym czynsz miał być uiszczany począwszy od 1 stycznia 2016 r. Czynsz, zgodnie z §4 ust. 3, miał być płatny w dwóch ratach za dany rok: pierwsza rata płatna do 10 stycznia każdego roku za okres od stycznia do czerwca w kwocie 30.000 zł netto + VAT, druga rata do 10 lipca każdego roku za okres od lipca do grudnia w kwocie 30.000 zł netto + VAT.

Strony zastrzegły w § 4 ust. 7, że w okresie od stycznia 2016 do 21 grudnia 2016 r. P. P. (1) będzie zobowiązany do uiszczenia czynszu najmu w łącznej wysokości 48.000 zł + VAT, przy czym zapłata odbędzie się w dwóch ratach: 32.000 zł netto + VAT w terminie do 12 września 2016 r. na podstawie faktury wystawionej we wrześniu 2016 r.; 16.000 zł netto + VAT w terminie do 15 stycznia 2016 r. na podstawie faktury wystawionej w styczniu 2016 r.

§ 7 przedmiotowej umowy najmu został poświęcony szczególnym uprawnieniom wynajmującego, do których należała w szczególności możliwość instalowania reklam o dowolnej treści, rodzaju i formie na frontowej części elewacji budynku na piętrze i parterze w świetle ścian całej długości i powierzchni zajmowanej przez najemcę oraz dachu w części frontowej w części zajmowanej przez najemcę – zgodnie z powierzchnią zaznaczoną ukośnymi liniami na zdjęciu stanowiącym załącznik nr 2 do umowy. Na załączniku tym ukośnymi liniami pokryto całą powierzchnię ścian pierwszego piętra z wyjątkiem dwóch skrajnych lewych okien.

W § 10 wskazano, że wynajmujący może rozwiązać umowę ze skutkiem natychmiastowych w przypadku gdy najemca zalega z zapłatą czynszu co najmniej za 2 okresy płatności – po uprzednim wezwaniu najemcy listem poleconym i wyznaczeniu dodatkowego 7 dniowego terminu do zapłaty – lub gdy korzysta z przedmiotu umowy w sposób rażąco sprzeczny z postanowieniami niniejszej umowy, w szczególności używa go w sposób sprzeczny z jego właściwościami i przeznaczeniem.

Umowa została zmieniona na mocy aneksu z 7 grudnia 2017 r.; dotychczasowe postanowienie umowne przewidujące wysokość czynszu zostało zmienione w ten sposób, że najemca począwszy od 1 stycznia 2018 r. był zobowiązany do zapłaty czynszu w wysokości 3.666 zł netto + VAT.

Po raz kolejny umowa najmu użytkowego została zmieniona aneksem podpisanym 26 marca 2019 r.; wskazano, że umowa została zawarta na okres od 1 stycznia 2016 r. do 30 września 2021 r., że związku z zalaniem pomieszczeń biurowych w nocy z 10 na 11 lipca 2018 r. oraz w 19.07.2018 r. z powodu nieszczelnego dachu i konieczności wykonania niezbędnych, wyszczególnionych prac remontowych, uszkodzenia jednego komputera typu laptop wynajmujący tytułem zwrotu kosztów zobowiązuje się do zapłaty najemcy kwoty w wysokości 5.000 zł + VAT. Wskazana kwota miała zostać skompensowana i odliczona od faktury VAT z tytułu czynszu za najem. Wynajmujący został zobowiązany się do pokrycia kosztów związanych z wymianą uszkodzonego klimatyzatora, strony ustaliły, że najemca dokona wymiany urządzenia we własnym zakresie i własnym staraniem, zaś koszty wymiany i nowego klimatyzatora zostaną pokryte przez wynajmującego w łącznej w kwocie 3500 zł + VAT na podstawie faktury wystawionej do dnia 31 lipca 2019 r. Jednocześnie J. C. upoważnił P. P. (1) do potrącenia wartości faktury od należnego czynszu najmu.

Aneks zmienił również postanowienie w zakresie płatności czynszu najmu za cały rok 2019, który został podzielony na dwie płatności:

- pierwsza płatność na podstawie faktury wystawionej do 31 marca 2019 r. w kwocie 24.000zł + VAT w łącznej kwocie brutto 29.520zł z tym założeniem, że strony dokonają kompensaty wierzytelności wynikającej z § 2 ust. l w kwocie 6.150 zł brutto oraz częściowej spłaty odsetek i kapitału, należności wynikających z zawartej umowy pożyczki Repertorium A nr (...) z 13 stycznia 2016 r.,

- druga płatność na podstawie faktury wystawionej do 10 lipca 2018 w kwocie 19.992zł + VAT w łącznej kwocie brutto 24.590,16zł z tym założeniem, że strony dokonają kompensaty należności wynikającej z § 2 ust 2 w kwocie 3.500 zł + VAT oraz częściowej spłaty odsetek i kapitału, należności wynikających z zawartej umowy pożyczki Repertorium A nr (...) z 13 stycznia 2016 r. Obniżki czynszu wskazane w aneksach oraz zobowiązania powoda do dokonywania napraw w lokalu wynikały z tego, że dach budynku był w złym stanie technicznym i lokal był systematycznie zalewany. Strony prowadziły w tym zakresie korespondencję, powód obiecywał dokonanie napraw.

Pozwany zainstalował reklamy na powierzchni ścian pierwszego piętra z wyjątkiem dwóch skrajnych lewych okien. W związku z obowiązującą strony umową najmu J. C. wystawił wobec P. P. (1) szereg faktur.

⚫

6 marca 2020 r. fakturę VAT nr (...) na kwotę 13.527,54 zł płatną do 13 marca 2020 r.

⚫

3 kwietnia 2020 r. fakturę VAT nr (...) na kwotę 4.509,18 zł płatną do 10 kwietnia 2020 r.

⚫

4 maja 2020 r. fakturę VAT nr (...) na kwotę 4.509,18 zł płatną do 11 maja 2020 r.

⚫

1 czerwca 2020 r. fakturę VAT nr (...) na kwotę 4.509,18 zł płatną do 8 czerwca 2020 r.

⚫

2 lipca 2020 r. fakturę VAT nr (...) na kwotę 4.509,18 zł płatną do 9 lipca 2020 r.

⚫

3 sierpnia 2020 r. fakturę VAT nr (...) na kwotę 4.509,18 zł płatną do 10 sierpnia 2020 r.

⚫

1 września 2020 r. wystawiono wobec P. P. (1) fakturę VAT nr (...) na kwotę 4.509,18 zł płatną do 8 września 2020 r.

13 stycznia 2016 r. P. P. (1) jako pożyczkodawca zawarł z J. C. jako pożyczkobiorcą umowę pożyczki, w formie aktu notarialnego sporządzonego przez notariusza G. O.. Pożyczka w wysokości 258.823,53 zł została udzielona na okres do 30 czerwca 2016 r. – przy czym strony ustaliły, że od wskazanej w umowie kwoty pożyczki przysługiwać będą odsetki w wysokości czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego, co na dzień sporządzenia umowy wynosiło 10% w stosunku rocznym od pożyczki, za każdy miesiąc kalendarzowy począwszy od dnia otrzymania kwoty pożyczki przez J. C.. Zobowiązanie zostało zaciągnięte przez pożyczkobiorcę w ramach oraz na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej.

W § 1 ust. 3 strony zastrzegły, że od udzielonej pożyczki J. C. zobowiązany jest zapłacić kwotę 38.823,53 zł tytułem prowizji. Zgodnie z § 5 P. P. (1) był zobowiązany do wydania J. C. części pożyczki, która to stanowi różnicę pomiędzy kwotą pożyczki wskazaną w ust. 1 a przedmiotową prowizją – co wynosi 220.000 zł – w terminie do 14 stycznia 2016 r. przelewem na rachunek bankowy pożyczkobiorcy, ale nie wcześniej niż po złożenie przedmiotowego aktu notarialnego w Sądzie Rejonowym w Drawsku Pomorskim, na co J. C. wyraził zgodę, a P. P. (1) odnośnie wykonania tego zobowiązania poddał się wprost z niniejszego aktu egzekucji na podstawi art. 777§1 pkt 4 k.p.c.

Zgodnie z postanowieniami zawartej umowy pożyczki J. C. był zobowiązany do zwrotu pożyczki w łącznej kwocie 270.790,61 zł (kwota główna 258.823,53 zł + odsetki) w następujących ratach: I rata w kwocie 1.182,78 zł do 31 stycznia 2016 r.; II rata w kwocie 2.156,86 zł do 29 lutego 2016 r.; III rata w kwocie 2,156,86 zł do 31 marca 2016 r.; IV rata w kwocie 2.156,86 zł do 30 kwietnia 2016 r.; V rata w kwocie 2.156,86 zł do 31 maja 2016 r.; VI rata w kwocie 260.980,39 zł do 30 czerwca 2016 r.

Strony zastrzegły, że na wszystkie należności uiszczone przez J. C. w związku z niniejszą umową pożyczki P. P. (1) jest zobowiązany do wystawienia faktur na dane działalności gospodarczej prowadzonej przez pożyczkobiorcę – faktury miały zostać wystawione do 10 dnia każdego miesiąca i przesłane drogą elektroniczną.

Umowa pożyczki przewidywała możliwość wcześniejszej spłaty udzielonej tytułem pożyczki kwoty. W przypadku opóźnienia w zwrocie części lub całości kwoty pożyczki wraz z odsetkami, pożyczkodawca zobowiązany jest do wyznaczenia dodatkowego terminu do wykonania zobowiązania, przy czym termin ten nie może być krótszy niż 5 dni od daty doręczenia wezwania, zaś wezwanie doręczone będzie na adres wskazany w komparycji aktu, jeżeli nie powiadomiono na piśmie o zmianie adresu pożyczkobiorcy. Po bezskutecznym upływie dodatkowego terminu do spłaty pożyczki lub odsetek, z tytułu nieterminowej jej spłaty, Pożyczkodawcy przysługuje prawo do naliczenia prowizji w wysokości 2,5% netto, za każdy rozpoczęty miesiąc opóźnienia w spłacie pożyczki, od kwoty niespłaconej pożyczki.

Zgodnie z § 8 ust. 1 J. C. był zobowiązany do zapłaty na rzecz P. P. (1) kwoty pożyczki, odsetek od pożyczki w wysokości czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego, prowizji, o której mowa w § 1 aktu oraz w przypadku nieterminowej spłaty pożyczki, prowizji w wysokości 2,5% netto, za każdy rozpoczęty miesiąc, od kwoty niespłaconej pożyczki obliczonej od dnia określonego w wezwaniu do zwrotu pożyczki do dnia zapłaty, opłat wskazanych w wykazie opłat stanowiącym załącznik do umowy pożyczki, odsetek za opóźnienie w spłacie pożyczki oraz wszelkich innych roszczeń pożyczkodawcy z tytułu udzielonej niniejszą umową pożyczki, zapłaty kosztów postępowania sądowego oraz egzekucyjnego i co do wykonania powyższych zobowiązań pożyczkobiorca poddał się wprost z aktu egzekucji na podstawie art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. do kwoty 517.646 zł.

Zobowiązanie pieniężne wynikające z umowy pożyczki zostało zaciągnięte przez w ramach oraz na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej; powód jest akcjonariuszem w (...) spółce akcyjnej w S., zawiązanej na mocy umowy z 26 lipca 2012 r. Środki uzyskane w ramach pożyczki były przeznaczone na finansowanie inwestycji spółki (...).

Aneksem z 1 lipca 2016 r. strony postanowiły, że termin spłaty pożyczki zostaje przedłużony do 31 grudnia 2016 r., a oprocentowanie pożyczki od 1 lipca 2016 do 31 grudnia 2016 będzie wynosiło 5% rocznie.

Postanowieniem wydanym 14 grudnia 2017 r. w sprawie IX Co 4171/17 Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie nadał klauzulę wykonalności §8 ust. 1 aktu notarialnego z 13 stycznia 2016 r. repertorium A nr (...), sporządzonemu przed notariuszem G. O. na rzecz wierzyciela P. P. (1) przeciwko dłużnikowi J. C. co do obowiązku zapłaty przez dłużnika na rzecz wierzyciela kwoty 517.646 zł.

Powód nie spłacał pożyczki. Strony uzgodniły, że czynsz obciążający pozwanego w ramach umowy najmu będzie zaliczany na poczet wierzytelności pozwanego wynikających z umowy pożyczki.

W dniu 16 maja 2019 r. przed notariuszem P. C. w formie aktu notarialnego (rep. A nr (...)) pomiędzy P. P. (1) a J. C. została zawarta ugoda, w której treści stwierdzono, że na 30 kwietnia 2019 r. stan zadłużenia wynikający z zawartej umowy pożyczki wynosi 243.128,20 zł – tytułem niespłaconego kapitału pożyczki. Należne do 30 kwietnia 2019 r. odsetki zostały spłacone poprzez potracenie wzajemnych wierzytelności istniejących pomiędzy stronami.

Na mocy przedmiotowej umowy J. C. zobowiązał się do zapłaty na rzecz P. P. (1) prowizji w kwocie 38.900 zł w trzech ratach: pierwsza w kwocie 12.966,67 zł w terminie do 31 maja 2019 r., druga w kwocie 12.966,67 zł w terminie do 30 czerwca 2019 r., trzecia w kwocie 12.966,67 zł w terminie do 31 lipca 2019 r.

Spłata pożyczki miała przebiegać w następujący sposób: pierwsza rata odsetkowa w kwocie 2.026,07 zł w terminie do 31 maja 2019 r., druga rata odsetkowa w kwocie 2.026,07 zł w terminie do 30 czerwca 2019 r., trzecia rata odsetkowa w kwocie 2.026,07 zł w terminie do 31 lipca 2019 r., czwarta rata odsetkowa w kwocie 2.026,07 zł w terminie do 31 sierpnia 2019 r., piąta rata odsetkowa w kwocie 2.026,07 zł w terminie do 30 września 2019 r., szósta rata odsetkowa w kwocie 2.026,07 zł w terminie do 31 października 2019 r., siódma rata odsetkowa w kwocie 2.026,07 zł w terminie do 30 listopada 2019 r., ósma rata kapitałowa w kwocie 243.128,20 zł w terminie do 30 listopada 2019 r.

W czerwcu 2020 r. pozwany wszczął przeciwko powodowi egzekucję z aktu notarialnego.

17 września 2020 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym Szczecin-Centrum w Szczecinie M. P. skierowała do J. C. wezwanie do zapłaty należności w wysokości: należność główna w kwocie 243.128,20 zł, odsetki do 17 września 2020 r. w kwocie 25.068,86 zł, koszty zastępstwa w egzekucji w kwocie 5.400 zł, koszty klauzuli w kwocie 187 zł, opłaty egzekucyjnej w kwocie 26.838,50 zł, wydatki gotówkowe w kwocie 6,05 zł.

J. C. pismem z 28 września 2020 r. zwrócił się do P. P. (1) z prośbą o podanie terminu opuszczenia lokalu użytkowego oraz salda wzajemnych rozliczeń na dzień 28 września 2020 r. wynikających bezpośrednio z tytułu udzielonych pożyczek oraz z tytułu należnego czynszu najmu, celem ustalenia wzajemnego rozliczenia najpóźniej do 15 listopada 2020 r.

Pismem z 29 września 2020 r. J. C. wezwał P. P. (1) do uregulowania zaległości wynikających z czynszu zajmu lokalu zgodnie z zawartą umową najmu (z 8 września 2015 r.). Pismo odebrała osoba o nazwisku D..

J. C. pismem z 7 października 2020 r. skierowanym do P. P. (1) wypowiedział umowę najmu z 8 września 2015 r. ze skutkiem natychmiastowym. Jako podstawę wypowiedzenia wskazano §10 umowy, zgodnie z którym wynajmujący miał prawo wypowiedzieć ze skutkiem natychmiastowym umowę w przypadku, gdy najemca zalegał z zapłatą co najmniej za 2 okresy płatności i mimo dodatkowego wezwania do zapłaty nie uregulował należności.

Wypowiedzenie umowy najmu zostało nadane do P. P. (1) przesyłką P. w serwisie (...).

Pismem z 12 października 2020 r. J. C. wezwał P. P. (1) do zapłaty należności z tytułu bezumownego korzystania z powierzchni reklamowej przedstawiających się w następujący sposób: 16.000 zł za okres od 8 września 2015 r. do 31 grudnia 2015 r., 48.000 zł za okres 2016 r., 48.000 zł za okres 2017 r., 48.000 zł za okres 2018 r., 48.000 zł za okres 2019 r., 36.000 zł za okres od 1 stycznia 2020 r. do 31 września 2020 r. Powyższe kwoty należało powiększyć o należne ustawowe odsetki za opóźnienie, liczone od 31 października 2020 r. do dnia zapłaty. Płatność należności miała nastąpić do 30 października 2020 r.

P. P. (1) pismem datowanym na 13 października 2020 r. poinformował o bezskuteczności wypowiedzenia złożonego przez J. C. 7 października 2020 r. – wezwanie do zapłaty nie zostało doręczone listem poleconym, wobec czego zgodnie z §10 łączącej strony umowy najmu wypowiedzenie nie wywołuje skutków prawnych. W tym samym piśmie P. P. (1) zgłosił żądanie obniżenia czynszu najmu i konieczność naprawy uszkodzonego dachu – w związku z zalaniem najmowanych pomieszczeń biurowych i obniżoną przydatnością użytkową przedmiotu umowy najmu.

W odpowiedzi na wezwanie do zapłaty należności z tytułu bezumownego korzystania z powierzchni reklamowej pismem z 19 października 2020 r. P. P. (1) poinformował, iż zgodnie z załącznikiem nr 2 do umowy najmu lokalu użytkowego z 8 września 2015 r. najemca był uprawniony do wykorzystywania wyznaczonej powierzchni na użytek reklamowy.

21 października 2020 r. P. P. (1) oświadczył, że czynsz najmu wynikający z faktur VAT wystawionych w okresie od stycznia 2020 r. do września 2020 r., tj.:

- 2019-03-2019 nr (...) w części wcześniej nie skompensowanej na kwotę 10.428,84zł

- 2019-12-05 nr (...) na kwotę 29520,00 zł

- 2020-03-06 nr (...) na kwotę 13527,54zł

- 2020-04-03 nr (...) na kwotę 4509,18zł

- 2020-05-04 nr (...) na kwotę 4509,18zł

- 2020-06-01 nr (...) na kwotę 4509,18zł

- 2020-07-02 nr (...) na kwotę 4509,18zł

- 2020-08-03 nr (...) na kwotę 4509,18zł

- 2020-09-01 nr (...) na kwotę 4509,18zł

w łącznej kwocie 80.531,46 zł oraz każda kolejną wystawioną przez J. C. zgodnie z poczynionymi pomiędzy stronami ustaleniami została skompensowana z należnościami J. C. wobec P. P. (1) wynikającymi z zawartej umowy pożyczki z 13 stycznia 2016 r. oraz ugody z 16 maja 2019 r.

J. C. pozwem datowanym na 22 grudnia 2020 r. zainicjował postępowanie w sprawie o zapłatę przez P. P. (1) kwoty 40.582,62 zł wraz z odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwot:

- 13.527,54 zł liczonymi od 14 marca 2020 r. do dnia zapłaty;

- 4.509,18 zł liczonymi od 11 kwietnia 2020 r. do dnia zapłaty;

- 4.509,18 zł liczonymi od 12 maja 2020 r. do dnia zapłaty;

- 4.509,18 zł liczonymi od 9 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty;

- 4.509,18 zł liczonymi od 10 lipca 2020 r. do dnia zapłaty;

- 4.509,18 zł liczonymi od 11 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty;

- 4.509,18 zł liczonymi od 9 września 2020 r. do dnia zapłaty.

Pozew został oparty na okolicznościach zawarcia przez strony umowy najmu lokalu użytkowego 8 września 2015 r., która została zmieniona aneksem z 7 grudnia 2017 r. w zakresie wysokości miesięcznego czynszu najmu. Mimo wystawienia przez J. C. faktur VAT obejmujących należności wynikające z czynszu, te nie zostały uiszczone przez P. P. (1) w wyznaczonym terminie.

Pozwany złożył sprzeciw od wydanego nakazu zapłaty powołując się na potrącenie należności J. C. z tytułu czynszu najmu lokalu użytkowego z należnościami P. P. (1) wynikającymi z zawartej przez strony umowy pożyczki (w formie aktu notarialnego sporządzonego 13 stycznia 2016 r.).

Postępowanie w sprawie o zapłatę zakończyło się wydaniem 10 maja 2022 r. przez Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie wyroku oddalającego zgłoszone powództwo.

Pismem z 17 lutego 2021 r. P. P. (1) wypowiedział umowę najmu lokalu użytkowego zawartą z J. C.. Wskazał, że z uwagi na intensywne opady deszczu i zalanie lokalu praca w nim jest niemożliwa, pomierzenia są niezdatne do użytkowania. Poinformował, że lokal opuści do 15 maja 2021 r.

Pismem z 18 marca 2021 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym Szczecin-Centrum w Szczecinie zawiadomił dłużnika J. C. o wszczęciu egzekucji z nieruchomości położonej pod adresem (...)-(...) S., dla której Sad Rejonowy w Drawsku pomorskim prowadzi księgę wieczystą o nr (...).

14 kwietnia 2021 r. J. C. skierował do P. P. (1) oświadczenie o potrąceniu wierzytelności przysługującej mu względem P. P. (1) w wysokości 472.000 zł (łączna wartość wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z lokalu użytkowego oraz bezumownego korzystania z powierzchni reklamowej) z należnością P. P. (1) względem J. C. w wysokości 270.621,68 zł (łączna wartość należność główna z tytułu udzielonej pożyczki oraz odsetki).

W odpowiedzi na oświadczenie z 14 kwietnia 2021 r. P. P. (1) pismem z 23 kwietnia 2021 r. odmówił uznania potrącenia wierzytelności przysługującej J. C. z wierzytelnością P. P. (1). W uzasadnieniu pisma wskazano, że roszczenia podnoszone przez J. C. z tytułu bezumownego korzystania z lokalu użytkowego oraz powierzchni reklamowej nie znajdują żadnych podstaw. P. P. (1) powołał się na nadal obowiązującą umowę najmu lokalu położonego w S., której postanowienia dopuściły możliwość wykorzystania powierzchni reklamowej przez najemcę w zakresie wskazanym przez wynajmującego na zdjęciach dołączonych do umowy. Nadmieniono w piśmie, że umowa została skutecznie rozwiązana dopiero oświadczeniem złożonym przez P. P. (1) 17 lutego 2021 r.

P. P. (1) pismem z 29 kwietnia 2021 r. wezwał J. C. do osobistego stawiennictwa 14 maja 2021 r. o godzinie 10 w lokalu przy ul. (...) w S. celem przekazania lokalu i sporządzenia protokołu zdawczo-odbiorczego. Szczegóły spotkania oraz przekazania pomiędzy stronami sporządzonego protokołu wraz z uwagami były przedmiotem korespondencji elektronicznej prowadzonej od 11 maja 2021 r. do 14 czerwca 2021 r.

14 maja 2021 r. w związku z zakończeniem umowy najmu lokalu użytkowego odbyło się protokolarne przekazanie przedmiotu umowy wraz z wyposażeniem. W protokole zdawczo-odbiorczym opisano stan poszczególnych pomieszczeń oraz wyposażenia lokalu (formularz protokołu wypełniony pismem odręcznym nieczytelnym). Podczas czynności podlegających zaprotokołowaniu uczestnicy zgłosili uwagi dotyczące między innymi plam na wykładzinie, zabrudzeń ścian, spuchniętych od wody sufitów, uszkodzenia elewacji na całej długości, uszkodzenia glazury, pęknięć i ubytków płyt granitowych.

Pismem z 9 czerwca 2022 r. J. C. wezwał P. P. (1) do zapłaty kwoty 76.274,19 zł brutto tytułem kosztów przywrócenia lokalu do stanu poprzedniego, a także kwoty 72.593,26 zł tytułem kosztów naprawy elewacji – w terminie do 22 czerwca 2022 r.

Powołując się na stwierdzone w protokole zdawczo-odbiorczym uszkodzenia J. C. wskazał na koszty przywrócenia stanu sprzed oddania przedmiotu najmu w korzystanie. Koszty naprawy zostały oszacowane 11 czerwca 2021 r. przez rzeczoznawcę na zlecenia J. C.. W sporządzonym kosztorysie prace konieczne do przywrócenia lokalu użytkowego do stanu używalności zostały wycenione na poziomie 72.593,26 zł brutto (59.018,91 zł netto). W kosztorysie sporządzonym 24 czerwca 2021 r. wartość prac remontowych wewnątrz lokalu użytkowego została oszacowana na kwotę 76.274,19 zł brutto (62.011,54 zł netto).

Sąd Okręgowy uznał powództwo za zasadne w części. Zwrócił uwagę, że powód powoływał się m. in. na częściową nieważność umowy pożyczki (art. 58 § 2 k.c.), wskazując na lichwiarski charakter postanowień o oprocentowaniu i prowizji, odwołując się do art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. Zarzut uznano za niezasadny, oprocentowanie w wysokości 4-krotności stopy kredytu lombardowego NBP to oprocentowanie dopuszczalne ustawowo do 31 grudnia 2015 r. (art. 359 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym do tego dnia). Od 1 stycznia 2016 r. przepis zmienił się w ten sposób, że odsetki umowne niedookreślone przez strony ustalane są w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych, zaś maksymalne odsetki umowne nie mogą przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych. Tak ustalone odsetki maksymalne były do 2020 r. równe 4-krotności stopy kredytu lombardowego, a od 2020 r. odsetki wyliczone wg formuły ustawowej są wyższe niż 4-krotność stopy kredytu lombardowego, przy czym aneksem z 1.07.2016 r. strony postanowiły, że oprocentowanie pożyczki od 1.07.2016 do 31.12.2016 będzie wynosiło 5% rocznie. Oznacza to, że ustalona w umowie stopa oprocentowania pożyczki nie była wyższa niż maksymalne odsetki ustawowe (kapitałowe).

Zdaniem Sądu nie można przyjąć, by wysokość prowizji została ustalona na nadmiernym poziomie. Umowa była zawarta przez przedsiębiorców, przy czym powód to przedsiębiorca, który trudni się także działalnością pożyczkową, a więc zna tego typu umowy. Skoro umowa była umową przedsiębiorców, to nie obowiązują co do niej ograniczenia przewidziane ustawą o kredycie konsumenckim, nawet zaś gdyby obowiązywały, to dopiero 11 marca 2016 r. weszły w życie przepisy określające maksymalne koszty pożyczki.

Maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu należało obliczać według wzoru przedstawionego w art. 36a ustawy: MPKK = (K x 25%) + (K x n/R x 30%) w którym poszczególne symbole oznaczają: MPKK maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu, K całkowitą kwotę kredytu, n - okres spłaty wyrażony w dniach, R – liczba dni w roku. Jak wynika z umowy, kwota pożyczki wynosiła 258.823,53 zł (nie 220.000 zł – była to kwota przekazana powodowi po potrąceniu prowizji). Kredyt miał być spłacony do 30 czerwca 2016 r., zatem liczba dni w roku to 168.

Maksymalna wysokość pozaodsetkowych kosztów pożyczki mogłaby wg wskazanego wzoru wynieść (258.823,53 x 25%) + (258.823,53 x 168/366 x 30%) = 100856,96 zł. Z kolei wg wzoru wskazanego w aktualnym brzmieniu w art. 36a (MPKK = (K x 10%) + (K x n/R x 10%) byłaby to kwota 37762,75 zł, a więc niewiele niższa niż zastrzeżona w umowie prowizja (38.823,53 zł). Zdaniem Sądu trudno postanowienia umowy zawieranej w 2016 r. uznać za nieważne na podstawie art. 58 § 2 k.c., jako że wbrew twierdzeniom powoda nie zachodzi tu przypadek lichwy.

Dalej Sąd odwołał się twierdzeń powoda, że wierzytelność objęta tytułem wykonawczym wygasła wskutek dokonanego potrącenia – czynszu z umowy najmu oraz należności za bezumowne korzystanie z lokalu po wygaśnięciu umowy, a także należności za bezumowne korzystanie z powierzchni reklamowej.

Sąd wskazał, że od potrącenia ustawowego, uregulowanego przepisami kodeksu cywilnego należy odróżnić inną formę kompensaty, określaną w literaturze przedmiotu jako potrącenie umowne, mająca za podstawę pozakodeksową umowę stron (art. 353 ¹ k.c.). Strony zgodnie zeznały, że czynsz z umowy najmu miał zaliczać się na poczet należności wynikających z umowy pożyczki. Takie porozumienie stanowi potrącenie umowne, a skoro strony nie wskazały sposobu dokonywania tego potrącenia, to należy posłużyć się wytycznymi zawartymi w art. 499 k.c. i uznać, że do wzajemnego umorzenia się wierzytelności dochodziło w momencie wspólnej najwcześniejszej wymagalności obu wierzytelności.

Niespornym jest, że pozwany nie uregulował fizycznie wskazanych w pozwie faktur. Bezsporna była także wysokość należności zgłoszonych do potrącenia, a wywodzonych z najmu. W ocenie Sądu pierwszej instancji zaliczenie należności z faktur za czynsz powinno być dokonane na podstawie dwóch dokumentów: umowy ugody, która określała stan zadłużenia na 30 kwietnia 2019 r. (jako że w ugodzie tej wskazano, że odsetki do tej daty są rozliczone) oraz oświadczenia pozwanego o potrąceniu z 21 października 2020 r., gdyż wskazuje ono wszystkie dotąd nierozliczone należności czynszowe. W ugodzie wskazano, że powód ma do spłaty 243.128,20 zł, nadto powód zobowiązał się do zapłaty prowizji i odsetek oraz kapitału w sposób wskazany w tej ugodzie. Sąd dokonał szczegółowych obliczeń zaliczając na poszczególne wierzytelności pozwanego wobec powoda z umowy pożyczki wierzytelności powoda z tytułu czynszu najmu. Z rozliczenia wynika, że pozwany nadal może egzekwować tytuł wykonawczy co do kwoty 228796,80 zł i odsetek ustawowych od tej kwoty od dnia 9 września 2020 r., zatem tylko ponad tę kwotę należy tytuł pozbawić wykonalności.

Sądu pierwszej instancji stwierdził, że powód nie udowodnił pozostałych roszczeń, co do których składa oświadczenie o potrąceniu. Powód twierdził, że pozwany korzystał z przedmiotu najmu od października 2020 r. nie posiadając do tego tytułu prawnego, jednak powód nie mógł skutecznie wypowiedzieć umowy najmu, przede wszystkim dlatego, że pozwany nie pozostawał w zwłoce z płatnościami czynszu. Jak już wyżej wskazano, zarówno powód jak i pozwany zgodnie zeznali, że stosownie do ustnego porozumienia należności czynszowe miały być zaliczane na poczet należności z tytułu umowy pożyczki. Oznacza to dokonanie potrąceń umownych, bez potrzeby składania dodatkowego oświadczenia, co doprowadziło do umorzenia czynszu w sposób wyżej opisany. Tym samym w dniu, gdy powód składał oświadczenie o wypowiedzeniu umowy, pozwany nie miał zaległości w płatności czynszu. Niezależnie od tego powód nie wykazał, że dochował umownych warunków wypowiedzenia umowy – wezwanie do zapłaty nie zostało wysłane listem poleconym, wątpliwe jest też, czy pomiędzy wezwaniem do zapłaty a oświadczeniem o wypowiedzeniu upłynęło 7 dni: wezwanie datowane jest na 29 września 2020 r., potwierdzenie odbioru wskazuje, że przesyłkę odebrała osoba inna niż pozwany i nie wykazano jej związku z pozwanym, zatem nie wiadomo, czy osoba ta przekazała przesyłkę pozwanemu, a jeśli tak, to kiedy. Wypowiedzenie zaś złożono 7 października 2020 r. Tym samym umowa, w świetle wypowiedzenia dokonanego przez pozwanego wiązała strony do 15 maja 2020 r., powód mógłby w związku z tym żądać należności czynszowych, ale nie czyni tego, wywodząc swoje roszczenie, które zgłasza do potrącenia, z umowy najmu.

W ocenie Sądu Okręgowego nie istnieją też wierzytelności związane z bezumownym korzystaniem z powierzchni reklamowych. Umowa stron upoważniała pozwanego do korzystania z powierzchni reklamowej określonej w załączniku, a w nim widnieją również te powierzchnie, które powód uważa za zajmowane bezumownie. Skoro do 15 maja 2020 r. umowa stron obowiązywała, to pozwany miał prawo zajmować powierzchnie reklamowe zgodnie z tą umową. Z powyższych względów pominięto dowód z opinii biegłego mający na celu oszacowanie rynkowego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z lokalu i z powierzchni reklamowych, gdyż dowodzenie tych faktów jest bezcelowe wobec stwierdzenia, że roszczenia powoda nie istnieją.

Sąd wskazał, że nie rozpatrywał w ogóle roszczeń powoda związanych z rzekomym pogorszeniem lokalu.

Apelację od wyroku wniósł pozwany, który zaskarżył wyrok w części, tj. w zakresie punktu pierwszego i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa.

Zaskarżonemu wyrokowi czynię zarzucono:

1.  naruszenie art. 321 §1 kpc poprzez orzeczenie ponad żądanie pozwu w części odnoszącej się do podstawy faktycznej powództwa albowiem w zakresie w jakim Powód domagał się pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności z uwagi na potrącenie przysługującej wierzytelności z tytułu czynszu najmu, podnosił, iż wierzytelność wynosi 40.582,62 zł i tylko w takim zakresie w oparciu o tę wierzytelność wnosił o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności;

2.  błędne ustalenie, że pozwanemu przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w przypadku opóźnienia powoda w spłacie pożyczki podczas gdy z treści umowy pożyczki z dnia 13 stycznia 2016 r. (§ 1 ust. 1) oraz umowy ugody z dnia 16 maja 2019 r. (§1 ust. 3) wynika porozumienie stron co do wysokości odsetek, których wysokość stanowi czterokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego NBP;

3.  naruszenie art. 6 k.c. w zw. z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez niewykazanie roszczenia co do wysokości, albowiem powód ograniczył się wyłącznie do wskazania przysługującej mu wierzytelności, bez dokonania jej potrącenia z wierzytelnością objętą tytułem wykonawczym oraz wskazania sposobu jej zarachowania.

Powód w odpowiedzi na apelację pozwanego wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

Apelację od wyroku wniósł także powód, który zaskarżył wyrok w części w jakiej sąd oddalił powództwo w zakresie pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego co do kwoty 228.779,03 zł. Powód zarzucił naruszenie:

1.  art. 58 § 2 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. przez błędną wykładnię i uznanie, że zarówno umowa z dnia 13 stycznia 2016 r. jak i ugoda z dnia 16 maja 2019 r. zawarte pomiędzy stronami były zgodne z zasadami współżycia społecznego (zasad uczciwości i rzetelności kupieckiej, zasad uczciwego obrotu i dobrych obyczajów, czy zasad lojalności i zaufania), w sytuacji gdy ustalona w nich prowizja w tak dużej wysokości stanowiła próbę obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych;

2.  nierozpoznania istoty sprawy przez pominięcie treści umowy pożyczki z dnia 13 stycznia 2016 r., w zakresie § 9 dot. zabezpieczenia wierzytelności i tym samym nieodniesienie się w ogóle co do kwestii nadzabezpieczenia umowy pożyczki,

3.  naruszenie art. 65 k.c. poprzez błędną wykładnię oświadczeń woli ujętych w aneksie do umowy najmu z dnia 26 marca 2019 r. pominięcie treści § 2 ust. 3 aneksu w zakresie w jakim strony ustaliły, że wierzytelność, o której mowa w § 2 ust 1. aneksu podlega kompensacji oraz częściowej spłaty odsetek kapitału oraz należności wynikających z zawartej przez strony umowy pożyczki z dnia 13 stycznia 2016 r. ale tylko w odniesieniu do 2019 r. i tym samym błędne przyjęcie przez Sąd, że pozwany nie pozastawiał w zwłoce;

4.  naruszenie art. 61 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że wypowiedzenie umowy najmu złożone przez powoda było nieskuteczne, podczas gdy zostały spełnione wszystkie przesłanki konieczne do wypowiedzenia umowy najmu, a sam pozwany przyznał, że dotarło do niego oświadczenie woli wypowiadające umowę najmu;

5.  naruszenie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. art. 278 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie wniosku dowodowego pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego, podczas gdy dowód ten zmierzał do udowodnienia wysokości poniesionej przez powoda szkody;

6.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez sprzeczne z zasadami logiki doświadczenia życiowego wyprowadzenie ze zgromadzonego materiału dowodowego wniosków z niego niewynikających oraz sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego błędną ocenę dowodów

Apelujący powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w pozostałej części tj. kwoty 228.779, 03 zł; ewentualnie wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznanie przez Sąd I instancji.

Pozwany w odpowiedzi na apelację powoda wniósł o jej oddalenie w całości.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

1.  Postępowanie apelacyjne jest kontynuacją rozpoczętego przed sądem pierwszej instancji. Merytoryczny charakter postępowania wyraża się tym, że Sąd drugiej instancji dokonuje własnych ustaleń faktycznych, poprzestaje na materiale zebranym w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, prowadzi postępowanie dowodowe lub ponawia przeprowadzenie dowodów. Podstawa prawna orzeczenia ustalana jest niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji. Sąd drugiej instancji związany jest zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania (uchwała SN (7) z 31.01.2008 r., III CZP 49/07). Z obowiązku ustanowionego przez art. 378 § 1 k.p.c. nie wynika konieczność osobnego omówienia w uzasadnieniu wyroku każdego argumentu podniesionego w apelacji, lecz wystarczające jest odniesienie się do nich w sposób wskazujący, że zostały one przez sąd drugiej instancji rozważone (np. wyroki Sądu Najwyższego: z 24 marca 2010 roku, sygn. akt V CSK 269/09; z 26 kwietnia 2012 roku, sygn. akt III CSK 300/11).

2.  Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne ustalenia sądu pierwszej instancji na podstawie art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c. Prawna ocena ustalonych faktów jest także prawidłowa. Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., podniesiony przez powoda i pozwanego, może być rozważany w kontekście nieustalenia przez Sąd faktów istotnych dla rozstrzygnięcia albo błędnego ustalenia faktów, jednak tych – choć nie wynika to expressis verbis z art. 368 § 1 ¹ k.p.c. – które są istotne dla rozstrzygnięcia (art. 227 k.p.c.). Sąd Apelacyjny, po przeprowadzeniu własnej oceny materiału procesowego stwierdził, że Sąd pierwszej instancji oparł orzeczenie na prawidłowo ustalonej podstawie faktycznej, odpowiadającej przeprowadzonym dowodów. Argumentacja dotycząca oceny dowodów jest kompletna i zindywidualizowana, uwzględnia wszystkie dowody przeprowadzone w sprawie, które poddane zostały odpowiedniej weryfikacji na tle całokształtu zgromadzonego materiału procesowego, a nadto zawiera logiczne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego wnioski.

3.  W odniesieniu do apelacji pozwanego, zarzut błędu w ustaleniach faktycznych jest oczywiście bezzasadny. Z treści umowy pożyczki z 13 stycznia 2016 r. oraz umowy ugody z dnia 16 maja 2019 r. wynika, że strony ustaliły wysokość odsetek ustawowych wynikających z czynności prawnej, więc kapitałowych, co znajduje regulacje w art. 359 k.c. Stosunek umowny stron nie obejmuje kwestii odsetek umownych za opóźnienie, co jest już przedmiotem regulacji art. 481 k.c. Pozwanemu przysługują na podstawie umowy odsetki kapitałowe w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP, a wysokość odsetek umownych za opóźnienie pozostaje poza porozumieniem stron. Zarzut błędnego ustalenia faktycznego oraz kolejny, który pozwany czyni jego konsekwencją (zarzut 2. apelacji) są bezpodstawne.

4.  Wyrok w sprawie, której przedmiotem jest roszczenie o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności ma charakter prawokształtujący, przedmiot rozstrzygnięcia determinowany jest żądaniem oraz podstawą faktyczną, która jest także opisana art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. (powód odwołuje się jednocześnie do art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c.). Podstawa faktyczna powództwa, w konsekwencji przedmiot dowodu (art. 227 k.p.c.) oraz przedmiot rozstrzygnięcia sądu (art. 321 k.p.c.) wynika z normy prawa materialnego znajdującego zastosowanie w sprawie. Powód odwołuje się do zdarzenia mającego miejsce po powstaniu tytułu, wskutek którego zobowiązanie wygasło, do potrącenia i fakt ten tworzy podstawę faktyczną powództwa. Roszczenie o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w aspekcie ilościowym może być definiowane jedynie wysokością żądanej zmiany, a nie wysokością wierzytelności, będącej przedmiotem zarzutu potrącenia. Innymi słowy, nie stanowi wyjście poza zakres żądania pozbawienie przez sąd wykonalności tytułu wykonawczego w części przekraczającej wysokość wierzytelności przedstawionych do potrącenia, pod warunkiem jednak, że suma tych wierzytelności mieści się w zdarzeniu opisanym normą art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. Zdarzeniem tym jest wygaśnięcie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym przez potrącenie, a nie przez szereg potrąceń z kilkoma wierzytelnościami, więc kilka zdarzeń. Powód twierdzi, że przysługują jemu wierzytelności wzajemne, ciężar dowodu ich istnienia spoczywa na tej stronie (art. 6 k.c.), Sąd może jednak ustalić, zgodnie z zasadą prawdy, że powodowi, w zakresie złożonego oświadczenia o potrąceniu, przysługują wierzytelności w innej wysokości, w tym większej, jeżeli jednak ich suma mieści się w rozmiarze wskazanym w oświadczeniu woli o potrąceniu. Powód twierdził, że pozwany pozostaje jego dłużnikiem w zakresie obowiązku zapłaty 40.582,62 zł tytułem czynszu najmu lokalu użytkowego, 60.000 zł tytułem zapłaty za bezumowne korzystanie z lokalu oraz 244.000 zł i 168.000 zł tytułem bezumownego korzystania z powierzchni reklamowej. Sąd ustalił, że potrącenie umowne objęło kwotę 80.531,46 zł z tytułu czynszu najmu lokalu użytkowego; fakt ten wynika z ustalenia przez strony sposobu rozliczeń przez umowne potrącenie, co zostanie niżej wyjaśnione i fakt ten mieści się w podstawie faktycznej powództwa, określonej jako zdarzenie wskutek zobowiązanie wygasło i mieści się w ilościowym zakresie żądania powództwa. Sąd ustalając, że potrącenie umowne objęło 40.582,62 zł a nie 80.531,46 zł dokonałby ustaleń oczywiście niezgodnych z prawdą. Intencją powoda było pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w określonym zakresie wskutek potrącenia, a nie w zakresie wyznaczonym wskazywanym przez niego tytułem powstania wierzytelności. Zarzut naruszenia art. 321 § 1 k.p.c. jest bezzasadny.

5.  Wbrew uzasadnieniu apelacji pozwanego, Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie postanowieniem z 14 grudnia 2017 r. w sprawie IX Co 4171/17 nadał klauzulę wykonalności § 8 ust. 1 aktu notarialnego z 13 stycznia 2016 r. repertorium A nr (...), sporządzonemu przed notariuszem G. O. na rzecz wierzyciela P. P. (1) przeciwko dłużnikowi J. C. co do obowiązku zapłaty przez dłużnika na rzecz wierzyciela kwoty 517.646 zł, a nie ugodzie z dnia 16 maja 2019 r. Umowa ta zmienia postanowienia umowy pożyczki i jest jednym z elementów, trafnie zdekodowanych przez Sąd pierwszej instancji, współtworzącym zdarzenia, wskutek których zobowiązanie stwierdzone umową pożyczki wygasło.

6.  Zarzut apelacji pozwanego opisany w punkcie 3. jest bezpodstawny, przecież powód wskazał szereg przysługujących jemu wierzytelności, a z umowy stron wynika, co zostanie niżej omówione, że potrącenie ma charakter umowny i niejako automatyczny z chwilą powstania wymagalności obu wierzytelności. Nie jest zatem konieczne złożenie oświadczenia o potrąceniu, oświadczenie takie ma jedynie charakter informujący. Przy takiej ocenie stanu prawnego można pominąć niekwestionowane uznanie doręczenia odpisu pozwu zawierającego materialnoprawne oświadczenie o potrąceniu za wywołujące skutek potrącenia. Apelacja pozwanego podlegała zatem oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

7.  Wbrew twierdzeniom apelującego powoda umowa z 13 stycznia 2016 roku oraz ugoda z 13 maja 2019 roku są zgodne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego. Sąd Okręgowy trafnie skonstatował, że od 1 stycznia 2016 roku odsetki maksymalne nie mogą przekraczać dwukrotności odsetek ustawowych określonych jako suma stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktu procentowego i że tak ustalone odsetki maksymalne były do 2020 roku równe czterokrotności stopy kredytu lombardowego a od 2020 odsetki maksymalne są wyższe od czterokrotności stopy kredytu lombardowego (dokładnie od 18 marca 2020 r.). Ustalona w umowie stopa oprocentowania pożyczki nie była wyższa od maksymalnych odsetek ustawowe (kapitałowe). Supozycja apelującego wskazująca na nieważność w całości umowy pożyczki z uwagi na zastrzeżenie prowizji w sposób naruszający zasady współżycia społecznego albo zmierzający do obejścia prawa jest nieprawidłowa. W tym ostatnim zakresie wynika z błędnie postawionej tezy, że każda opłata, nazwana przy umowie kredytu jako pozaodsetkowe koszty kredytu, przy umowie pożyczki jako pozaodsetkowe koszty związane z zawarciem umowy pożyczki pieniężnej, stanowi obejście przepisów o odsetkach maksymalnych. Przyjęcie tej tezy za prawidłową przeczy zapisom ustawy o kredycie konsumenckim, z której wynika możliwość ustanowienia pozaodsetkowych kosztów kredytu, ich maksymalna wysokość oraz obowiązującemu obecnie art. 720 ¹ k.c. wprowadzającemu analogiczną regulację w odniesieniu do umowy pożyczki. Istotne staje się zatem zbadanie wysokości prowizji od udzielonej pożyczki w kontekście ważności umowy (art. 58 k.c.).

8.  Z treści apelacji oraz z postawy procesowej powoda wynika, że z wysokością ustalonej prowizji od umowy pożyczki łączy nieważność całej umowy. Dla uzasadnienia tej tezy powód powinien jednak wykazać, że strony nie zawarłyby umowy pożyczki bez postanowienia dotyczącego prowizji; oznaczałoby to nieważność umowy w całości, mimo że nieważnością dotknięta jest tylko jej część (art. 58 § 3 k.c.). Fakt ten nie został jednak przez stronę powołany i udowodniony.

Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowej oceny postanowień umowy dotyczącej wysokości prowizji od pożyczki, zwracając uwagę na fakt, że umowa łączy przedsiębiorców, posiłkowo stosowana kalkulacja wysokości prowizji na podstawie ustawy o kredycie konsumenckim nie wskazuje na nieważność umowy w całości. Trafnie w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji przyjęto, że prowizja od kredytu, który udzielony byłby konsumentowi w wysokości udzielonej powodowi pożyczki, według przepisów obowiązujących w dacie zawarcia umowy pożyczki, zdecydowanie przekracza prowizję ustaloną przez strony. Trafnie Sąd Okręgowy zwróć uwagę, że przepisy ustalające maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów pożyczki na niższym poziomie (art. 720 ¹ k.c.) weszły w życie 18 grudnia 2022 r. i dotyczą wyłącznie osób fizycznych zawierających umowę niezwiązaną bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby. Jeżeli prowizja od kredytu udzielonego konsumentowi mogła być ustalona w wysokości wyższej, niż prowizja od pożyczki udzielonej przedsiębiorcy, to wysokość prowizji ustalona w umowie pożyczki nie pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, zupełnie przypadkowo eksplikowanymi przez powoda i uznanymi przez niego jako elementy pomocne przy ocenach moralnych istotnych z prawnego punktu widzenia.

Zastrzeżenie prowizji w wysokości, która nie przekracza pozaodsetkowych kosztów kredytu wyliczonych na podstawie ustawy o kredycie konsumenckim nie stanowi obejścia ustawy, przepisów kodeksu cywilnego regulujących wysokość odsetek maksymalnych (art. 359 k.c.). W apelacji wskazano na konieczność badania ważności przysporzenia wynikającego z zawartej umowy ugody co Sąd Okręgowy uczynił w uzasadnieniu wyroku; twierdzenia apelacji w tym zakresie nie mają żadnego znaczenia.

9.  Zakres obowiązków Sądu wynikających z art. 378 k.p.c. i 381 k.p.c. Sąd Najwyższy wyjaśnił szeroko w mającej podstawowe znaczenie i moc zasady prawnej uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 31 stycznia 2008 r. (III CZP 49/07, OSNC 2008/6/55), odwołując się w niej także do mającej taka samą moc uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 23 marca 1999 r. (III CZP 59/98, OSNC 1999/7-8/124). Wykładnia normy art. 386 § 4 k.p.c. powinna wyłączać sytuacje, kiedy ustalenie podstawy faktycznej orzeczenia i jego ocena prawna w zakresie istoty rozstrzygnięcia, zatem elementów decydujących o zastosowaniu prawa materialnego, zostałoby przeniesione do sądu drugiej instancji. Ograniczenia możliwości zaskarżenia wyroku sądu drugiej instancji skargą kasacyjną, przeniesienie całości postępowania dowodowego, jego oceny i ustalenia podstawy faktycznej orzeczenia do sądu drugiej instancji powodowałoby wyłączenie kontroli podstawy faktycznej sprawy (por. wyrok SN z 21.05.2014 r., II CSK 509/13). Sąd drugiej instancji nie może zastępować własnym orzeczeniem orzeczenia sądu pierwszej instancji, gdyż mogłoby to doprowadzać do sytuacji, w których sąd odwoławczy orzekałby jako jedna i ostateczna instancja (por. wyrok SN z 11 lipca 2007 r. III UK 20/07, OSNP 2008/17-18/264). Nierozpoznanie istoty sprawy jest łączone z zaniechaniem zbadania materialnoprawnej podstawy żądania, co wynika z nierozważenia merytorycznych przesłanek dochodzonego roszczenia albo z zaniechania tego zbadania wskutek uwzględnienia zarzutów merytorycznych albo formalnych pozwanego albo niepoznania tych zarzutów (por. np.: postanowienie SN z 6.10.2021 r., I UZ 16/21 i orzecznictwo tam cytowane). Oceny, czy sąd rozpoznał istotę sprawy, dokonuje się na podstawie analizy żądań pozwu i przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę rozstrzygnięcia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2001 roku, II UKN 581/00). Nieodniesienie się przez Sąd Okręgowy do wskazywanej w apelacji kwestii nadzabezpieczenia umowy pożyczki nie stanowi o nierozpoznaniu istoty sprawy, kwestia to może być rozważona przez Sąd drugiej instancji po raz pierwszy z uwagi merytoryczny charakter postępowania apelacyjnego, przy przyjęciu, że istotne kwestie merytoryczne zostały rozważone przez Sąd Okręgowy.

10.  Wyrok Sądu Najwyższego z 28 października 2010 r. (II CSK 218/10) dotyczy zupełnie innej sytuacji, niż rozpoznawana, mianowicie przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie. W kwestii nadzabezpieczenia Sąd Najwyższy stwierdził, że w pewnych sytuacjach możliwe jest uznanie umowy o ustanowienie zabezpieczenia za nieważną (art. 353 ¹ i 58 § 2 k.c.). Zapobiegliwość wierzyciela w zakresie tworzenia odpowiednio skutecznych, intensywnych i ekonomicznie pewnych zabezpieczeń może in concreto podlegać także kontroli sądowej, jednak nadmiernie obciążony dłużnik powinien wykazać stan nadzabezpieczenia (art. 6 k.c.). W apelacji powód odwołał się jedynie do dysproporcji między wysokością pożyczki a sumą zabezpieczenia; wbrew twierdzeniu apelacji kwota pożyczki to 258.823,53, wysokość hipoteki 517.646 zł, przy czym hipoteka zabezpieczała odsetki. Ustalenie wysokości hipoteki w wysokości dwukrotności długu wraz z odsetkami nie jest nadzabezpieczeniem skutkującym przyjęciem umowy za nieważną. Apelacja nie dostarcza w tym przedmiocie żadnego argumentu, nie są znane i możliwe do odkodowania przyczyny, z powodu których dwukrotność zabezpieczenia długu miała skutkować nieważnością umowy. Ponadto, zgodnie z art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece powód uprawniony był do żądania zmniejszenia sumy hipoteki, a z żądaniem takim nie wystąpił, co świadczy o tym, że również powód nie kwalifikował wysokości zabezpieczenia długu jako skutkującego nieważnością umowy. Umowa pożyczki łącząca strony jest zatem ważna, co otwiera kwestię wzajemnych rozliczeń między stronami.

11.  Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy ma ustalenie Sądu pierwszej instancji dotyczące umownego sposobu potrącenia wierzytelności pozwanego z tytułu udzielonej umowy pożyczki z wierzytelnością powoda z tytułu umowy najmu lokalu użytkowego. Z zeznań powoda i pozwanego wynika jednoznacznie, że uzgodnili taki sposób rozliczeń wzajemnych wierzytelności, zatem intencją było ustanowienie między stronami potrącenia umownego bez konieczności składania oświadczenia o potrąceniu wywołującego umorzenia wierzytelności. Pozostaje to zgodności ze zwykłym doświadczeniem życiowym, pozwany nie mógł płacić powodowi należności czynszowych w sytuacji, kiedy ten pozostawał jego dłużnikiem z tytułu umowy pożyczki. Z zeznań stron wynika, że skutek umorzenia wierzytelności miał następować automatycznie, co zostało trafnie ustalone przez Sąd pierwszej instancji i przyjęte za podstawą rozstrzygnięcia i ustalenia wzajemnych należności. Wbrew apelacji powoda, Sąd Okręgowy nie mógł dokonać odmiennych ustaleń, od tych, które jednoznacznie wynikają z zeznań obu stron. Odwoływanie się powoda do zapisu zawartego w aneksie do umowy najmu z 26 marca 2019 r. i zarzucanie pominięcia § 2 ust. 3 nie może odnieść skutku prowadzącego do wniosków odmiennych, niż jednoznacznie wynikających z zeznań stron. Powoływane postanowienia można uznać wobec tego jedynie jako informujące o tym, że strony już rozliczają się w wskazany sposób, skoro ich wola jednoznacznie wyrażona w toku składania zeznań wskazuje na całościowe ujęcie rozliczeń za pomocą instytucji umownego potrącenia. Podobnie należy ocenić oświadczenie pozwanego o potrąceniu i traktować jako informację o tym, że należności uległy już potrąceniu. Wbrew apelacji, co należy podkreślić, z zeznań stron niejednoznacznie wynika umowny sposób potrącenia, co było zgodne z elementami elementarnymi zasadami obrotu, pozwany nie mógł płacić w sytuacji kiedy powód pozostawał jego dłużnikiem i nieznane były perspektywy odzyskania wierzytelności. Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych wskutek naruszenia art 233 § 1 k.p.c. jest bezzasadny, ponieważ pomija zgodne zeznania stron. Decyduje to również o bezpodstawności zarzutu naruszenia art 65 k.c. przez pominięcie w procesie interpretacji oświadczeń woli strony zawartych w aneksie do umowy najmu z 26 marca 2018 roku w § 2 ust 3.

12.  Sąd w pierwszej instancji dokonał prawidłowych rozliczeń stron przyjmując możliwość potrącenia umownego w dacie wymagalności obu wierzytelności; prawidłowo odliczono odsetki ustawowe za opóźnienie. W zakresie sposobu zaliczania oraz obliczeń Sąd Apelacyjnych w całości odwołuje się do uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji.

13.  Konsekwencją ustalenia, że rozliczenia między stronami powinny następować wskutek umownego potrącenia jest prawidłowe ustalenie, że pozwany nie pozostawał zwłoce z zapłatą czynszu, zatem że wypowiedzenie umowy najmu lokalu użytkowego wskutek niepłacenia czynszu nie było skuteczne. Decyduje to o bezpodstawności wskazywanego w apelacji naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.

14.  Powyższe ustalenia oraz bezzasadność zarzutów apelacji czynią bezprzedmiotowym odniesienie się do zarzutu naruszenia art. 61 k.c. przez jego niezastosowanie i przyjęcie przez Sąd, że wypowiedzenie umowy najmu nie było skuteczne. Kwestia ta nie zostanie rozwinięta w postępowaniu apelacyjnym jako zbędna dla rozstrzygnięcia.

15.  Powyższe skutkuje także przyjęciem, że Sąd pierwszej instancji prawidłowo pominął dowód z opinii biegłego powołanego celem wykazania wynagrodzenia w związku z bezumownym korzystaniem z nieruchomości. Do wypowiedzenia umowy najmu doszło wskutek oświadczenia pozwanego w maju 2021 roku, i jak wyżej wykazano, powód nie złożył skutecznego oświadczenia o wypowiedzeniu umowy, zatem od października 2020 roku do maja 2021 roku lokal był używany na podstawie tytułu prawnego.

16.  Apelacja nie wskazuje na naruszenia prawa procesowego w zakresie nieprzeprowadzenia dowodu z opinii biegłego na okoliczność ustalenia stanu lokalu, ewentualnego jego pogorszenia i wynikających stąd roszczeń odszkodowawczych. Trafnie Sąd pierwszej instancji odwołał się do art 843 § 3 k.p.c., powód w pozwie nie przytoczył okoliczności dotyczących stanu lokalu, co wyłącza możliwość powoływania się na nie w toku postępowania opozycyjnego. Apelujący nie podnosi również kwestii bezmownego korzystania z powierzchni reklamowej; w tym zakresie Sąd Apelacyjny w całości podziela argumentację Sądu pierwszej instancji. Apelacja powoda podlegała zatem oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

17.  Obie strony przegrały postępowania wywołane wniesionym przez siebie apelacjami, co oznacza obowiązek zwrotu przeciwnikowi kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym (art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 k.p.c.) – w przypadku apelacji pozwanego - wynagrodzenia pełnomocnika w wysokości określonej § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, w przypadku apelacji powoda - § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust 1 pkt. 2.

Robert Bury