Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 października 2023 r.

Sąd Okręgowy w Łomży I Wydział Cywilny

w składzie :

Przewodniczący Edyta Dorota Piorunek

Protokolant Anna Kłos

po rozpoznaniu w dniu 2 października 2023 r. w Łomży na rozprawie

sprawy z powództwa M. K. i T. K.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w G.

o ustalenie i zapłatę ewentualnie zapłatę i ustalenie

ustala nieistnienie stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu numer (...) z dnia 5 stycznia 2006 r. zawartej pomiędzy M. K. i T. K. a (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w G.;

zasądza od pozwanego Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G. na rzecz powodów M. K. i T. K. kwotę 89.713,16 (osiemdziesiąt dziewięć tysięcy siedemset trzynaście złotych szesnaście groszy), z tym że zastrzega na rzecz pozwanego prawo zatrzymania tej kwoty do czasu zapłaty przez powodów na rzecz pozwanego kwoty 68.900,02 zł (sześćdziesiąt osiem tysięcy dziewięćset złotych dwa grosze) tytułem zwrotu świadczenia spełnionego na podstawie umowy opisanej w puncie I. wyroku lub zabezpieczenia roszczenia o zwrot tej kwoty;

w pozostałym zakresie powództwo oddala;

zasądza od pozwanego Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G. na rzecz powodów M. K. i T. K. kwotę 6.417,- (sześć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 193/23

UZASADNIENIE

Powodowie M. K. i T. K. w pozwie skierowanym przeciwko Bankowi (...) w G. wnieśli o:

ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu Nr (...) z dnia 05.01.2006 r. zawartej pomiędzy powodami i poprzednikiem prawnym pozwanego dnia 07.01.2006 r.,

oraz

zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powoda kwoty 89.713,16 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05.01.2023 r. do dnia zapłaty,

ewentualnie na wypadek nieuwzględnienia w całości powyższego żądania o ustalenie i zapłatę wnieśli o:

zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powoda kwoty 26.424,74 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 5 stycznia 2023 r. do dnia zapłaty

oraz

ustalenie, że postanowienia § 1 ust. 1 zd. ostatnie, § 6 ust. 2, § 7 ust. 2 zd. ostatnie, § 10 ust. 6, § 12 ust. 9 zd. 3, § 14 ust. 3 zd. ostatnie, § 17 umowy kredytu nr (...) z dnia 05.01.2006 r., zawartej pomiędzy powodem i poprzednikiem prawnym pozwanego dnia 07.01.2006 r. stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą strony powodowej od chwili zawarcia umowy.

oraz

zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu podali, że działając jako konsumenci zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego banku umowę kredytu nr (...). Zgodnie z powyższą umową udzielono powodom kredytu w kwocie 70.424,07 zł indeksowanego kursem (...). Kwota kredytu została przeliczona według kursu kupna waluty podanego w tabeli kursów ustalanej przez pozwanego. Powodowie podnieśli, że zawarta umowa zawiera klauzule niedozwolone, w szczególności zawarte w umowie w § 1 ust. 1 zdanie pierwsze, § 7 ust. 2 zdanie ostatnie umowy, § 10 ust. 6, § 17), które są klauzulami abuzywnymi bowiem nie zostały uzgodnione indywidualnie z klientem. Postanowienia te są nietransparentne, nieprzejrzyste i trudne do zrozumienia, a poprzez możliwość dowolnego kształtowania przez pozwany Bank kursu wymiany walut, skutkują rażącą dysproporcją uprawnień kontraktowych na niekorzyść powodów i w sposób oczywisty godzą w dobre obyczaje. Postanowienia te ukształtowały prawa i obowiązki konsumentów – powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami w sposób rażący naruszając ich interesy.

Pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w G. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie solidarnie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, według norm przepisanych wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowie M. K. i T. K. jako kredytobiorcy zawarli w dniu 5 stycznia 2006 roku z (...) Bankiem Spółką Akcyjną umowę kredytu nr (...).

Zawarcie umowy poprzedzone było zlożeniem wniosku podpisanego przez M. K. i T. K. w dniu 29 listopada 2005 roku. We wniosku powodowie zakreślili, iż ubiegają się o kredyt indeksowany kursem (...) w kwocie 100.000 zł na okres 360 miesięcy.

Stosownie do § 1 ust. 1 Umowy Bank udzielił Kredytobiorcy Kredytu w kwocie 70.424,07 zł, indeksowanego kursem (...), na warunkach określonych w Umowie, a Kredytobiorca zobowiązał się do wykorzystania Kredytu zgodnie z postanowieniami Umowy, zwrotu kwoty wykorzystanego Kredytu wraz z odsetkami, w terminach oznaczonych w Umowie oraz zapłaty Bankowi prowizji, opłat i innych należności wynikających z Umowy. Na kwotę kredytu składa się kwota pozostawiona do dyspozycji kredytobiorcy w wysokości 68.900 złotych polskich, przeznaczona na realizację celu określonego w ust. 2 oraz koszty z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty pracy opisanego w § 13 w wysokości 835,07 złotych polskich oraz kwota należnej prowizji z tytułu udzielenia kredytu w wysokości 689,00 złotych polskich. W dniu wypłaty saldo miało zostać wyrażane w walucie do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17, a następnie saldo walutowe przeliczane miało być dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17.

Zgodnie z ustępem 2 - § 1 umowy, kredyt był przeznaczony na pokrycie części kosztów zakupu nieruchomości mieszkalnej tj. lokalu mieszkalnego nr (...) o pow. 47,06 m2 w (...) przy ul. (...) woj. (...) w kwocie 46.900 zł na pokrycie części kosztów remontu nieruchomości mieszkalnej w kwocie 15.000 złotych polskich oraz na spłatę zobowiązań kredytobiorcy : kredyt gotówkowy w (...) S.A., limit w (...) w (...) S.A.

Ust. 5 § 1 umowy stanowił, że spłata kredytu wraz z odsetkami nastąpi w 360 równych miesięcznych ratach kapitałowo-odsetkowych na zasadach określonych w § 10.

Stosownie do § 2 oprocentowanie Kredytu na dzień sporządzenia Umowy wynosiło 5,080 % w skali roku i stanowiło sumę marży Banku niezmiennej w okresie trwania Umowy w wysokości 2,170 % oraz aktualnie obowiązującego indeksu L3, opisanego szczegółowo w § 8 oraz 2% do czasu określonego w ust. 2.

Prawo do nieruchomości własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego w Spółdzielni Mieszkaniowej w (...) przysługuje wyłącznie T. i M. małżonkom K. na zasadach wspólności ustawowej (§ 3 Umowy).

Prawnym zabezpieczeniem spłaty kredytu była m.in. hipoteka kaucyjna w złotych polskich do kwoty stanowiącej 170% kwoty kredytu określonej w § 1 ust. 1, wpisana w księdze wieczystej prowadzonej dla powyższej nieruchomości zgodnie z postanowieniami § 12, oraz weksel własny in blanco wraz z deklaracją wekslową do tego weksla, określony w § 12 ust. 7, cesja na rzecz Banku wierzytelności z tytułu umowy ubezpieczenia (...) zgodnie z § 12 ust. 4 i 5, ubezpieczenie o którym mowa w § 13 ust. 9-16 ( § 3 ust. 2 umowy).

Zgodnie § 4 ust 1 umowy, warunkiem wypłata każdej transzy kredytu było m.in. złożenie wniosku o wypłatę I transzy kredytu ze wskazaniem numeru rachunku bankowego zbywcy nieruchomości oraz kredytobiorcy z zastrzeżeniem postanowień § 7 ust. 4, ustanowienie zabezpieczeń o których mowa w § 12 ust. 7, przedstawienie cesji praw z polisy, o której mowa w § 13 ust. 9 lub złożenie deklaracji zgody na przystąpienie do ubezpieczenia o którym mowa w § 13 ust. 10, ubezpieczenie nieruchomości zgodnie z § 12 ust. 4 i ust. 5 umowy oraz złożenie kopii polisy ubezpieczeniowej wraz z cesją na rzecz banku i oświadczeniem ubezpieczyciela o przyjęciu do wiadomości umowy cesji, udokumentowanie przez kredytobiorcę wpłaty na rzecz zbywcy nieruchomości w kwocie stanowiącej różnicę pomiędzy ceną zakupu nieruchomości, a kwotą pozostawioną do dyspozycji kredytobiorcy określoną w § 1, przedstawienie w Banku dokumentu potwierdzającego nabycie nieruchomości, złożenie oświadczenia uprawnionego do nieruchomości o ustanowieniu hipoteki, przedstawienia przez kredytobiorcę dowodu uiszczenia opłaty manipulacyjnej, podpisanie oświadczenia przez kredytobiorcę o poddaniu się egzekucji zgodnie z przepisami prawa bankowego.

Stosownie do § 7 ust. 2 Umowy wypłata wskazanej we wniosku o wypłatę kwoty Kredytu będzie dokonana przelewem na wskazane w tym wniosku rachunki bankowe prowadzone w banku krajowym. Za prawidłowe wskazanie tego rachunku bankowego odpowiedzialność ponosi wyłącznie Kredytobiorca. Dzień dokonania takiego przelewu będzie uważany za dzień wypłaty wykorzystanego Kredytu. Każdorazowo wypłacona kwota złotych polskich, zostanie przeliczona na walutę do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty Kredytu podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez Bank.

Stosownie do § 8 umowy oprocentowanie kredytu określono jako zmienne, ulega zmianie w tym samym dniu kalendarzowym, w jakim nastąpiła wypłata I transzy Kredytu najbliższego miesiąca następującego po ostatniej zmianie indeksu L3. Odsetki naliczane miały być dziennie, od pozostałej do spłaty kwoty wykorzystanego Kredytu, według aktualnej stopy procentowej, począwszy od dnia wypłaty Kredytu w całości lub w części do dnia poprzedzającego jego całkowitą spłatę włącznie. Przy naliczaniu odsetek przyjmuje się, że rok liczy 360 dni, a każdy miesiąc jest równy i liczy 30 dni bez względu na liczbę dni kalendarzowych w miesiącu.

Zgodnie z § 10 ust. 6 umowy rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez Kredytobiorcę, będzie następować według kursu sprzedaży waluty do której jest indeksowany Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu wpływu środków do Banku.

Stosownie do § 17 ust. 1-5 Umowy do rozliczania transakcji wypłat i spłat Kredytów stosowane miały być odpowiednio kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji. Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna. Kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży. Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Banku S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marżę (...) Banku S.A. Stosownie do ust. 5 obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku określane są przez Bank po godz. 15.00 poprzedniego dnia roboczego i wywieszane są w siedzibie Banku oraz publikowane na stronie internetowej (...) Banku S.A. (www.gemoneybank.pl).

Stosownie do załączonego harmonogramu powodowie, od dnia 20 lutego 2006 roku do 25 listopada 2022 roku wpłacili 88.189,10 zł, co stanowi 25.773,81 (...).

W dniu 31 grudnia 2009 r. doszło do połączenia w trybie art. 492 § 1 pkt 1 ksh poprzez przeniesienie całego majątku (...) Bank S.A. na Bank (...) S.A..

W dniu 5 grudnia 2022 roku powodowie reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika wnieśli do pozwanego banku reklamację w której podnieśli, iż bank w sposób dowolny i jednostronny wybrał kryteria ustalania kursu waluty, bez związku z aktualnym kursem waluty na rynku. W konsekwencji uzyskał możliwość nieuprawnionych korzyści finansowych stanowiących dla kredytobiorcy dodatkowe koszty kredytu.

Pozwany Bank w odpowiedzi na reklamację wskazał, że bank nie znajduje podstaw do uznania przedstawionych roszczeń jako zasadnych.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o: zeznania powodów: M. K. i T. K. (k. 249-250, 276v277), umowy kredytu wraz z załącznikiem (k. 21-36, 144-159), reklamacji wraz z odpowiedzią (k. 46-47, 49-52), wniosku o udzielenie kredytu wraz z dokumentacją (k. 124-136).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie niemal w całości.

O występowaniu interesu prawnego w żądaniu ustalenia świadczy możliwość stanowczego zakończenia w tym postępowaniu sporu między stronami, natomiast przeciwko jego istnieniu – możliwość uzyskania przez powoda pełniejszej ochrony w drodze innego powództwa. Pojęcie to powinno być interpretowane z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądu w celu zapewnienia należytej ochrony prawnej, której nie można się domagać w drodze innego powództwa (wyrok SN z dnia 15 maja 2014 r., III CSK 254/12, LEX nr 1353202, wyrok SN z dnia 31 stycznia 2008 r., II CSK 378/07, LEX nr 863958). Podkreśla się też, że ocena istnienia interesu musi uwzględniać, czy wynik postępowania doprowadzi do usunięcia niejasności i wątpliwości co do danego stosunku prawnego i czy definitywnie zakończy spór na wszystkich płaszczyznach tego stosunku lub mu zapobiegnie, a zatem czy sytuacja powoda zostanie jednoznacznie określona. Wskazuje się też, że interes prawny w świetle art. 189 k.p.c. rozumieć należy jako obiektywną potrzebę uzyskania wyroku określonej treści, wywołaną rzeczywistym naruszeniem, albo zagrożeniem sfery prawnej podmiotu występującego z powództwem ustalającym.

W ocenie Sądu Okręgowego powodowie - poza możliwością zgłoszenia żądania zasądzenia świadczenia, co zresztą uczynili - mają także interes prawny w ustaleniu nieważności przedmiotowej umowy kredytowej.

W przypadku bowiem, gdy sporem o świadczenie nie będą mogły (ze swej natury) być objęte wszystkie uprawnienia istotne z perspektywy ochrony sfery prawnej powoda (wyrok nie będzie wyczerpywał wszystkich płaszczyzn istniejącego sporu objętego stosunkiem prawnym, którego dotyczy żądanie ustalenia), przyjąć należy, że powód ma interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. Tak jest gdy konsekwencje ustalenia nieistnienia stosunku prawnego nie ograniczają się do aktualizacji obowiązku świadczenia przez pozwanego, lecz dotyczą także innych aspektów sfery prawnej powoda (np. wpływają na określenie treści praw i obowiązków powoda jako dłużnika pozwanego), tym samym wyłączna możliwość wytoczenia powództwa o świadczenie może nie wyczerpywać interesu prawnego w żądaniu ustalenia. W takich sytuacjach nie sposób odmówić dłużnikowi (dążącemu do wykazania, że nie jest on zobowiązany do świadczenia) interesu prawnego w dochodzeniu żądania ustalenia nieistnienia stosunku prawnego, w świetle którego jest on dłużnikiem pozwanego (podobnie Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 11 lutego 2021 r., sygn. akt I ACa 646/20).

Sąd Okręgowy podziela zapatrywanie powodów, iż samo uwzględnienie powództwa o zapłatę nie rozstrzygnie w sposób pełny, zaistniałego pomiędzy stronami sporu odnośnie związania ich węzłem obligacyjnym w postaci wskazanej wyżej umowy kredytowej. Jak słusznie wskazał Sąd Apelacyjny w Białymstoku w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 maja 2021 r. w sprawie I ACa 735/20 (LEX nr 3242157) dopiero wyrok ustalający nieistnienie tejże umowy, który stworzy nie tylko podstawę do dokonania pomiędzy stronami wzajemnych rozliczeń, ale przede wszystkim usunie po stronie powodów stan niepewności odnośnie tego czy zobowiązani są oni do regulowania rat z tejże umowy, czy też taki obowiązek po ich stronie nie występuje, a nadto rozstrzygnie szereg innych kwestii związanych m.in. z zasadnością zabezpieczenia hipotecznego. Nie można także pominąć okoliczności, iż brak takiego rozstrzygnięcia mógłby stwarzać u powodów obawę wpisania ich do rejestru dłużników.

Sąd nie miał wątpliwości, że umowa kredytu nr (...) zawarta między powodami, a poprzednikiem prawnym pozwanego Banku jest umową kredytu indeksowanego. Jest to kredyt wyrażony w walucie polskiej, przy czym na dany dzień (najczęściej dzień uruchomienia kredytu) kwota kapitału kredytu (lub jej część) przeliczana jest na walutę obcą (według bieżącego kursu wymiany walut), która to kwota stanowi następnie podstawę ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych. Wysokość kolejnych rat kapitałowo-odsetkowych określana jest zatem w walucie obcej, ale ich spłata jest dokonywana w walucie polskiej, po przeliczeniu według kursu wymiany walut na dany dzień (najczęściej na dzień spłaty).

W dacie zawarcia przedmiotowej umowy, nie ma podstaw w ocenie Sądu do kwestionowania co do zasady możliwości zawierania umów waloryzowanych walutą obcą. Umowy takie nie były sprzeczne z zasadą walutowości z art. 69 ustawy prawo bankowe oraz zasadą swobody umów z art. 353 ¹ k.c.

W ocenie Sądu istnieją natomiast podstawy do stwierdzenia, że klauzule – na podstawie których dochodziło do przeliczenia wypłaconej w złotówkach kwoty kredytu i spłacanej w złotówkach przeliczanej na (...) według kursu z tabeli banku – są klauzulami abuzywnymi (§ 1 ust. 1 umowy, § 7 ust. 2 umowy, § 10 ust. 6 umowy oraz § 17 umowy).

Powyższe postanowienia (§ 1 ust. 1 umowy, § 7 ust. 2 umowy, § 10 ust. 6 umowy oraz § 17 umowy) stanowiące integralną część umowy wskazywały kurs (...) przyjmowany do ustalenia wysokości transz kredytu w tej walucie po jego wypłacie oraz kurs (...) według którego miała być ustalana wysokość kolejnych rat spłaty w PLN. Pierwszy z nich – przyjmowany do ustalenia wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu – określano jako kurs kupna (...), który miał wynikać z Bankowej tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., a drugi - przyjmowany do ustalenia i rozliczenia wysokości kolejnych rat-jako kurs sprzedaży, który miał wynikać ze wskazanej bankowej tabeli kursów.

Na powyższe wskazał Rzecznik (...) w analizie zatytułowanej „Mapa klauzul niedozwolonych w umowach kredytów „walutowych”. Według Rzecznika umowy zawierane w 2005 r. z Bankiem (...) S.A. zawierały w § 1 ust. 1, § 10 ust. 6, § 17 ust. 1-5 klauzule skutkujące nieważnością całej umowy. Analiza treści tych postanowień wskazuje, że są one tożsame odpowiednio z postanowieniami zawartymi w przedmiotowej umowie w § 1 ust. 1, § 10 ust. 6 oraz § 17 ust. 1-5 wzoru umowy zawartej przez powodów z (...) Bankiem S.A. Przy tym Sąd zwrócił uwagę, że jakkolwiek Rzecznik (...) we wskazanym dokumencie powołuje się na klauzule stosowane przez Bank (...) S.A. (następcę prawnego G. M. Banku) to w treści klauzul wymieniany jest G. M. Bank (poprzednik prawny pozwanego banku). Powyższe postanowienia zawarte w Umowie kredytu, odpowiadają treścią normatywną tym, które zostały już wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone wobec Banku (...) S.A. (następcy (...) Banku S.A.).

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. § 2 stanowi, że jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Stosownie do § 3 wskazanej regulacji prawnej nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Zgodnie z § 4 ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Stosownie do art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c. stanowią implementację dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE 1993 L 95, s. 29, ze zm.). Przepisy te wprowadzają instytucję niedozwolonych postanowień (klauzul) umownych, które bywają też nazywane klauzulami abuzywnymi.

Artykuł 385 ¹ k.c. stosuje się do umów zawieranych między przedsiębiorcą, a konsumentem. Ochrona przewidziana komentowanym artykułem obejmuje jedynie te postanowienia, które nie zostały indywidualnie uzgodnione. Artykuł 385 ¹ § 3 k.c. definiuje takie postanowienia jako klauzule, na które konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień przejętych z wzorca umowy.

Klauzula generalna dobrych obyczajów zawiera w swojej treści zasady współżycia społecznego (rozumiane jako normy moralne wiążące w stosunkach międzyludzkich) oraz normy obyczajowe, które nie zawsze dają się kwalifikować jako reguły moralne, a które mogą mieć istotne znaczenie dla obrotu (do obyczajów starannego przedsiębiorcy należeć powinna szczególna troska o dobro konsumenta jako nieprofesjonalnego uczestnika obrotu). Sprzeczne z dobrymi obyczajami ukształtowanie praw i obowiązków narusza w sposób rażący interesy konsumenta, gdy szczególnie mocno godzi w jego dobra majątkowe lub wartości niemajątkowe. R. legis tego rozwiązania tkwi w tym, że świadczenia główne, a więc te, które są zasadniczym przedmiotem zobowiązania i wyznaczają jego cel, jeżeli określone są w sposób niebudzący wątpliwości, nie mogą być niezauważone przez rozsądnego konsumenta zawierającego umowę. Konsument wymaga natomiast ochrony przed postanowieniami ubocznymi, które w chwili przystąpienia do umowy mogą mu się wydawać mało istotne, a które, mimo dokonanej na pierwszy rzut oka oceny, stają się dla niego źródłem poważnych niedogodności.

Uwzględniając okoliczności faktyczne niniejszej sprawy, nie budziło wątpliwości Sądu, że powodowie mają status konsumentów, ponieważ przedmiotową umowę zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego Banku we własnym imieniu, jako osoby fizyczne (art. 22 ¹ k.c.). Nie budziło również wątpliwości, że postanowienia umowy nie były uzgodnione z nimi indywidualnie, ponieważ została ona zawarta na wzorcu powszechnie stosowanym przez pozwany Bank w swojej praktyce zawierania umów.

Oczywistym jest, że umowa zawarta między stronami stanowiła wzorzec umowny, według której Bank udzielał kredytów w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, co oznacza, że autorem wzorca umowy był Bank. Powodowie mieli do wyboru podpisanie przedstawionej wersji umowy – bez możliwości negocjacji lub też jej nie zawarcie. Należy również podkreślić, że postanowieniem indywidualnie uzgodnionym w myśl art. 385 ¹ k.c. nie jest postanowienie, którego treść konsument mógł negocjować, lecz takie postanowienie, które rzeczywiście powstało na skutek indywidualnego uzgodnienia (tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 20 maja 2015 roku, sygn. akt VI ACa 995/14 ). Powyższe oznacza, że o rzeczywistym wpływie można mówić wtedy, gdy konkretne postanowienia umowne zostały sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie, bądź też gdy postanowienia umowne były przedmiotem negocjacji pomiędzy konsumentem, a przedsiębiorcą, a konsument miał realny wpływ na ich treść i zdawał sobie z tego faktu sprawę.

Zaznaczyć należy, że pozwany Bank wnioskował o przesłuchanie w charakterze świadka A. S.. Sąd ostatecznie pominął na podst. art. 235 ² § 1 1 pkt 4 k.p.c. dowód z zeznań tego świadka albowiem w toku postępowania nie ustalono adresu tego świadka. Pozwany nie wnioskował o przesłuchanie innych świadków.

Nie budziło wątpliwości Sądu, w świetle zeznań powodów, że warunki umowy poza wybraniem kwoty, waluty, długości trwania umowy - nie były negocjowane (uzgadniane indywidualnie). W szczególności powódka podawała, że była zainteresowana kredytem hipotecznym w złotówkach. Pani pracująca u pośrednika wskazała im, że nie posiadają zdolności kredytowej, aby wziąć taki kredyt, spełniają warunki aby dostać kredyt we franku szwajcarskim. Później pojechali na kolejne spotkanie, gdzie była przygotowana umowa. Doradca z tego pośrednictwa dał im umowę do przeczytania. W trakcie rozmów prowadzonych z pracownikami pozwanego Banku dopytywała wyłącznie jaka będzie marża banku, pracownicy banku przekonywali ich, że ryzyko walutowe nie istnieje, nie informowali też ich o żadnej możliwości negocjacji warunków umowy. Przy tym wskazywała, że wzoru umowy nie można było zmienić. Umowa była gotowa z podpisami banku. Powódka podawała, że nie została poinformowana jakie jest ryzyko. Otrzymała do podpisania dokument i nie można było nie podpisać jakiegoś dokumentu albowiem nie otrzymałaby kredytu. Wyjaśnienia powódki potwierdził powód T. K..

W świetle wyjaśnień złożonych przez powodów nie sposób uznać, aby w trakcie zawierania umów były negocjowane postanowienia umowy, a w szczególności klauzule indeksacyjne.

W świetle powyższego uznać należy, że Bank sformułował treść umowy i powodowie mogli podpisać umowę bądź też zrezygnować z jej zawarcia. Z pewnością nie zostały negocjowane postanowienie zawarte w § 1 ust. 1 czy w § 7 ust. 2, § 10 ust. 6, § 17 ust 1- 5 Umowy, wskazujące że kwota wypłacanych środków będzie przeliczana na walutę do której indeksowany jest kredyt, według kursu kupna walut określonego w „Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A.” kredytu indeksowanego w (...), czy też, że wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w walucie indeksacyjnej – po jej przeliczeniu według kursu kupna waluty do której indeksowany jest kredyt podanego w „Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A.”, a następnie saldo walutowe przeliczane będzie dziennie na złote według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest kredyt podana w „Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A.” Zastosowanie dwóch różnych kursów z których jeden jest wyższy (kurs sprzedaży, według którego jest ustalana wartość rat spłaty) prowadzi do sytuacji, w której kredyt wypłacony w walucie polskiej, a następnie ustalony w walucie obcej według kursu niższego, przy spłacie staje się kredytem w kwocie wyższej (bez uwzględnienia wahań kursowych samej waluty).

Z zeznań powodów wynika, że podpisując umowę zainteresowani byli wyłącznie uzyskaniem kredytu w określonej wysokości oraz ustaleniem spłaty rat w wysokości umożliwiającej im swobodną spłatę rat kredytu. Skoro osoba zawierająca z powodami umowę w imieniu Banku nie informowała o niebezpieczeństwie związanym z możliwością arbitralnego ustanawiania kursów waluty, powodowie nie byli świadomi ww. niebezpieczeństwa. Stosowanie w tym celu różnych kursów nie ma racjonalnego uzasadnienia.

Algorytm przeliczenia wypłaconego powodom w złotych kredytu i spłaconych rat, odwołujący się do „Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A.” ukształtował prawa i obowiązki powodów jako konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Rażące naruszenie interesów konsumenta należy rozumieć jako nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym. Natomiast działanie wbrew dobrym obyczajom (w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego) oznacza tworzenie przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku. Obie wskazane w art. 385 ¹ § 1 k.c. formuły prawne służą ocenie tego, czy standardowe klauzule umowne zawarte we wzorcu przekraczają zakreślone przez ustawodawcę granice rzetelności kontraktowej twórcy wzorca w zakresie kształtowania praw i obowiązków stron konsumenckiego stosunku obligacyjnego (por. wyrok SN z dnia 13 lipca 2005 r. I CK 832/04, LEX nr 159111).

W ocenie Sądu odwołanie się do kursów walut obowiązujących w „Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A.” oznacza naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków. Uprawnienie banku wynikające z wzorca umowy umożliwiające ustalenie przez Bank kursu waluty nie może być dowolne tzn. nie doznawać żadnych ograniczeń w postaci ogólnie dostępnych skonkretyzowanych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Powyższe należy ocenić jako element treści umowy skutkujący nierównomiernym rozkładem praw i obowiązków stron umowy kredytowej prowadzący do naruszenia interesów konsumenta, w tym przede wszystkim interesu ekonomicznego. Należy też istotne znaczenie przypisać wymaganiu właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, czyli odpowiedzi na pytanie, czy zawarta umowa wskazuje w sposób jednoznaczny powody i specyfikę mechanizmu przeliczania waluty, tak by konsument mógł przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikające dla niego z tego faktu konsekwencje ekonomiczne (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2019 r. V CSK 347/18).

W przedmiotowej sprawie z treści umowy wynikało wyłącznie, że przeliczenia nastąpią w oparciu o kurs waluty określony Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. Jedynie § 17 umowy odnosił się do założeń wg których ten kurs był ustalany. Ustęp 3 wskazanego § wskazywał, że kurs kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża banku a ustęp 4 wskazywał, że do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez (...) Bank S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marżę (...) Banku S.A. Przy tym § 17 ust. 5 stanowił, że obowiązujące w danym dniu roboczym kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie banku określane są przez Bank po godz. 15:00 poprzedniego dnia roboczego. Powyższy sposób ustalania kursów walut obcych przez Bank odnosił się więc do kursów ustalanych przez Narodowy Bank Polski, ale jednocześnie odnosił się do marży, co do której nie wiadomo, czy jest to wartość stała, czy zmienna, jak również przez kogo i na jakich zasadach marża jest ustalana.

Żaden z dokumentów sporządzonych przez powoda tj. w szczególności umowa kredytu nr (...) indeksowanego do waluty obcej jakkolwiek przedstawiały sposób ustalania kursu waluty, nie wskazywały w jaki sposób ustalana jest każdego dnia marża banku mająca wpływ na kurs waluty, nie wskazywał na możliwość zmiany marży oraz ostatecznie wpływu tak ustalonych kursów na wysokość zobowiązania. Powodowie nie zostali w sposób właściwy poinformowani o oferowanym przez pozwanego produkcie, o warunkach udzielania kredytu złotowego indeksowanego kursem (...), zasadach dotyczących ustalenia kapitału kredytu, jak i rat kredytowych, a także podstaw użycia przez pozwanego dwóch różnych mierników wartości tj. kursu kupna wg tabeli banku do ustalenia kapitału wg kursu obowiązującego w dniu uruchomienia środków i kursu sprzedaży walut wg tabeli banku wg kursu obowiązującego w dniu spłaty raty. Fakt, że kredytobiorcy złożyli wniosek o udzielenie kredytu indeksowanego do waluty (...), nie oznacza, że umowa którą zawarli powodowie, była indywidualnie negocjowana. Prawem pozwanego było zaproponowanie różnych wariantów kredytowych, jednakże każdy z nich powinien zawierać zapisy umowne uczciwe i nienaruszające w sposób rażący interesów konsumenta. W ramach tego typu umowy powodowie nie mieli żadnego wpływu na jej treść.

W przedmiotowej sprawie pozwany nie wykazał, aby sporne klauzule były przedmiotem indywidualnych uzgodnień z powodami. Umowa kredytu zawarta między stronami miała zatem w ocenie Sądu charakter umowy adhezyjnej, czyli takiej w której warunki umowy zostały określone jednostronnie przez przedsiębiorcę, zaś powodowi pozostawiono jedynie podjęcie decyzji czy do niej przystąpi, bez możliwości negocjacji jej treści.

Koniecznym jest również rozważenie, czy zakwestionowane klauzule umowne określają świadczenia główne stron umowy kredytu. W orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej podkreśla się, że za postanowienia umowne mieszczące się w pojęciu "głównego przedmiotu umowy" w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę (por. wyrok (...) z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C-26/13, Á. K., H. R. przeciwko (...), pkt 49-50, podobnie co do pojęcia postanowienia określające go świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. II k.c. wyroki SN z dnia 8 czerwca 2004 r., I CK 635/03, z dnia 30 września 2015 r., I CSK 800/14, OSNC 2016, Nr 9, poz. 105 i z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, OSNC 2018, nr 7-8, poz. 79). Za takie uznawane są m.in. postanowienia (określane niekiedy jako "klauzule ryzyka walutowego"), które wiążą się z obciążeniem kredytobiorcy-konsumenta ryzykiem zmiany kursu waluty i związanym z tym ryzykiem zwiększenia kosztu kredytu (por. wyroki (...) z dnia 20 września 2017 r., w sprawie C-186/16, R. P. A. i in. przeciwko (...) SA. Z powyższego wywieść należy wniosek, że zastrzeżone w umowie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej klauzule kształtujące mechanizm indeksacji określają główne świadczenie kredytobiorcy (por. wyroki SN z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, OSP Nr 12 z 2019, poz. 115 i z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18) i tak też należy ocenić postanowienie (część postanowienia) stanowiące część mechanizmu indeksacyjnego, określające sposób oznaczenia kursu miarodajnego dla przeliczenia walutowego (tak w wyroku SN z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, niepubl.).

Wobec brzmienia art. 385 ¹ § 1 zd. II k.c. należy z kolei uznać, że postanowienia określające główne świadczenia stron podlegają kontroli pod kątem abuzywności tylko wtedy, gdy nie zostały sformułowane jednoznacznie (por. wyrok SN z 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, niepubl.). To rozwiązanie ustawowe, wywodzące się z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, opiera się na założeniu, zgodnie z którym postanowienia określające główne świadczenia stron zazwyczaj odzwierciedlają rzeczywistą wolę konsumenta, gdyż do ich treści strony przywiązują z reguły największą wagę, a w takiej sytuacji zasada ochrony konsumenta musi ustąpić ogólnej zasadzie autonomii woli obowiązującej w prawie cywilnym. Postanowienia określające główne świadczenia stron nie podlegają bowiem ocenie ich nieuczciwego charakteru wyłącznie w przypadku, gdy na podstawie badania indywidualnego możliwe jest uznanie, że zostały sformułowane przez przedsiębiorcę prostym i zrozumiałym językiem. Z kolei wymóg, aby warunek umowny był wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, należy rozumieć w ten sposób, aby umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się ów warunek, a także, w zależności od przypadku, związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, tak by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (tak np. w wyroku (...) z dnia 20 września 2017 r., w sprawie C-186/16, R. P. A. i in. przeciwko (...) SA, pkt 43 i 44 z powołaniem się na inne orzeczenia Trybunału).

W ocenie Sądu zakwestionowane w sprawie niniejszej klauzule umowne nie mogą zostać uznane za jednoznacznie sformułowane w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. II k.c., skoro na ich podstawie powodowie nie byli w stanie oszacować kwot, jakie w przyszłości będą zobowiązani świadczyć na rzecz banku (tak również w wyroku SN z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, niepubl., wydanym już po rozstrzygnięciu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 K. D. i J. D. przeciwko (...))

Oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 czerwca 2018 r., sygn. akt III CZP 29/17). Ocena abuzywności następuje na chwilę zawarcia umowy, chodzi więc o samą możliwość naruszenia interesów konsumenta, na skutek zapisu umowy umożliwiającego dowolne ustalenie kursu, a nie o to czy w konsekwencji umowy Bank ustalał czy nie kursy na poziomie rynkowym. W umowie bowiem nie określono żadnych konkretnych wytycznych ani ograniczeń związanych z ustaleniem marży Banku mającej wpływ na wysokość ustalanego przez Bank kursu.

Ponadto o abuzywności tych postanowień świadczyła ich nietransparentność. Kredytobiorcy nie znali sposobu, w jaki bank kształtował kurs franka szwajcarskiego (tj. sposobu naliczania i ustalania marży Banku przy wyliczeniu kursu waluty), a umowa nie dawała im żadnego instrumentu pozwalającego bronić się przed decyzjami banku w zakresie wyznaczanego kursu, czy też weryfikować je. Odesłanie do prowadzonych przez bank tabel kursów skutkowało tym, że jedna ze stron stosunku prawnego kredytodawca przyznawała sobie prawo jednostronnego regulowania wysokości świadczenia drugiej strony. Stosowane przez Bank kryteria ustalania wysokości kursów walut powinny mieć charakter obiektywny, zewnętrzny, przewidywalny i niezależny od niego. Wskazany w tabeli Banku sposób ustalania kursów walut obcych nie określał czy marża Banku jest stała czy zmienna, jak również przez kogo i na jakich zasadach jest ustalana. W Umowie kredytu nie zamieszczono postanowienia, które wskazywałoby, w jaki sposób ustalana jest marża banku.

Kursy wykorzystywane przez Bank nie są kursami średnimi, nie są kursami rynkowymi, lecz kursami kupna/sprzedaży obowiązującymi u pozwanego. Faktycznie klienci banku nie mieli żadnego wpływu na ustalenie ww. kursu sprzedaży i zakupu. O ile średni rynkowy kurs wymiany walut ustalany przez NBP jest wskaźnikiem obiektywnym i niezależnym od woli Banku, to wysokość doliczanej przez pozwanego marży kupna lub sprzedaży jest zależna tylko i wyłącznie od woli Pozwanego.

W ocenie Sądu takie zapisy umowy rodzą uzasadnione ryzyko, że kryteria ustalane przez Bank mogą być oderwane od rzeczywistości. Analizowane klauzule skutkowały również tym, że na konsumenta zostało przerzucone ryzyko całkowicie dowolnego kształtowania kursów wymiany walut przez kredytodawcę. Tym samym były sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszały interesy konsumenta. Pomiędzy stronami umowy zakłócona została w ten sposób równowaga kontraktowa, gdyż treść kwestionowanych postanowień umożliwiała bankowi jednostronne kształtowanie sytuacji konsumentów w zakresie wysokości ich zobowiązań wobec banku. Oznacza to, że jedynie jednej stronie stosunku prawnego (Pozwanemu), zostało przyznane uprawnienie do określania wysokości wskaźnika wpływającego na wysokość świadczeń stron. W niniejszej sprawie relacja wysokości kursu ustalanego przez Bank do średniego kursu NBP jest pozorna. Bank bowiem ustalając kurs, koryguje jego wartość o marżę, o której mowa w § 17 Umowy kredytu. Wysokość marży, sposób jej obliczenia nie zostały w Umowie kredytu w żaden sposób określone.

Powyższe stawiało konsumenta w bardzo niekorzystnej sytuacji, gdyż nie miał on żadnej wiedzy ani wpływu na to w jaki sposób ustalane są parametry danej tabeli, a co za tym idzie w jaki sposób ustalana jest wysokość kursów walut i tym samym jego zobowiązania. Nie sposób uznać, że tak określony sposób ustalania zadłużenia powodów był dla nich jednoznaczny, zrozumiały i pozwalał im jako konsumentom na ocenę rozmiarów ich świadczenia. Takie kształtowanie praw i obowiązków w kwestionowanej umowie musi być uznane za sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy powodów. Umowę przygotowano w oparciu o wzór przygotowany przez pozwanego. Pozwany Bank nie wykazał, aby ustalanie przez niego kursów (...) w tabelach, o jakich mowa w umowie, było uzgadnianie indywidualnie z powodami w ramach prowadzonych negocjacji (art. 385 ¹ § 3 i § 4).

Zgodnie z art. 385 ¹ § 2 k.c. jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Jeżeli postanowienie umowy jest „niedozwolone” w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. (i art. 385 ³ k.c.), strony nie są nim związane, a w jego miejsce w danym stosunku prawnym wchodzą prawa i obowiązki stron wynikające z norm względnie wiążących. Pozostała część umowy pozostaje ważna, o ile może być wykonywana bez abuzywnej klauzuli. O tym, czy konsekwencją abuzywności jednej lub kilku klauzul umownych jest nieważność całej umowy czy też jedynie tej jej części, która zawiera niedozwolone postanowienie (postanowienia), nie decyduje zatem ocena, które z tych dwóch rozwiązań jest korzystniejsze dla konsumenta, lecz możliwość wykonania umowy po wyłączeniu klauzuli abuzywnej. Postanowienie uznane za niedozwolone staje się bezskuteczne ex lege, z mocą wsteczną.

Zgodnie z Art 6 ust 1. Dyrektywy Rady 93/13 EWG z dnia 5 kwietnia 1993 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.UE L z dnia 21 kwietnia 1993 r.) Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Jednocześnie Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z dnia 3 października 2019 r. C-260/18 orzekł, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, by sąd krajowy miał możliwość zastąpienia nieuczciwego postanowienia umownego przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie, gdy strony danej umowy wyrażą na to zgodę, przy czym możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie szkodliwe skutki, tak że ten ostatni zostałby tym ukarany (zob. podobnie wyroki: z dnia 30 kwietnia 2014 r., K. i K. R., C-26/13, EU:C:2014:282, pkt 80-84; z dnia 26 marca 2019 r., A. B. i B., C-70/17 i C-179/17, EU:C:2019:250, pkt 64).

Skutkiem uznania za abuzywne postanowień umownych dotyczących indeksacji jest konieczność ich pominięcia przy ustalaniu stosunku prawnego wiążącego konsumenta. W przedmiotowej sprawie konsumenci reprezentowani przez fachowego pełnomocnika, świadomi konsekwencji unieważnienia umowy, wyraźnie domagali się uznania całej umowy za nieważną. W ocenie Sądu w niniejszej sprawie istnieją podstawy do uznania umowy za nieważną.

W świetle powyższego, dokonując eliminacji wskazanych zapisów z umowy, mając na uwadze ugruntowane stanowisko judykatury Sądu Najwyższego (zob. wyroki SN: II CSK 632/17, III CSK 159/17, I CSK 242/18, IV CSK 309/18, V CSK 382/18) w ocenie Sądu, za bezwzględnie wykluczone należy uznawać zastąpienie usuniętego z umowy nieuczciwego mechanizmu indeksacji z pomocą jakichkolwiek przepisów dyspozytywnych wprowadzających – regulujących inny mechanizm waloryzacyjny. Takich bowiem przepisów w polskim systemie prawa nie ma. Ustawowym skutkiem wyeliminowania z umowy klauzul niedozwolonych jest niezwiązanie nimi konsumenta. W sytuacji, w której z umowy kredytu indeksowanego eliminujemy kształtujące poziom zobowiązania konsumenta i rozmiar jego świadczeń (głównych świadczeń, bo w istocie głównym świadczeniem jest spłata kredytu, a rozmiar kwoty kredytu podlegającej zwrotowi jest kluczowym z punktu oceny sposobu wykonania umowy, ale przede wszystkim z punktu widzenia oceny ekonomicznych konsekwencji umowy dla konsumenta, elementem tej umowy) – to zasadnym staje się twierdzenie, że w umowie brak jest postanowień pozwalających na ocenę, jak konsument ma wykonywać swe zobowiązanie oraz do czego jest właściwie zobowiązany.

Uznać należy, że dokonanie eliminacji klauzuli waloryzacyjnej prowadziłoby do wyeliminowania postanowień głównych umowy, a w konsekwencji do zmiany charakteru prawnego stosunku obligacyjnego i naruszenia art. 353 ¹ k.c. i prowadzi do nieważności czynności prawnej jako sprzecznej z ustawą. Dotknięte nieważnością postanowienia umowy dotyczyły bowiem głównego świadczenia kredytobiorcy tj. zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu i zapłaty odsetek, co należy do essentialia negotii umowy kredytu.

Powodowie wnosząc o ustalenie, iż umowa kredytu hipotecznego nr (...) jest nieważna wnieśli o zasądzenie kwoty 89.713,16 zł uiszczonej przez nich tytułem realizowania zawartej między stronami umowy wraz z odsetkami od dnia 05 stycznia 2023 r. Pełnomocnik pozwanego konsekwentnie wnosił o oddalenie powództwa. W toku postepowania podniósł zarzut zatrzymania kwoty 68.900,02 zł i na zasadzie wniosku ewentualnego wniósł aby Sąd zamieścił w wyroku zasądzającym zgodnie z żądaniem pozwu zastrzeżenie uzależniające wykonanie tego obowiązku przez pozwanego od jednoczesnego spełnienia świadczenia zwrotnego powodów.

Roszczenie o zapłatę rozpoznać należało na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Jak stanowi art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przy tym ww. przepis (stosownie do art. 410 § 1 i 2 k.c.) stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego, a świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Skutkiem ustalenia nieistnienia z powodu nieważności umowy kredytu w całości jest uznanie, że spełnione przez obie strony świadczenia nie miały oparcia w łączącej strony umowie. W orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego ugruntowane jest już stanowisko oparte na teorii dwóch kondykcji, w świetle której w sytuacji, kiedy na skutek nieważności umowy obie strony stały się bezpodstawnie wzbogacone, każdej z nich przysługuje odrębne roszczenie, które może być dochodzone niezależnie od roszczenia drugiej strony. Na poparcie powyższego przywołać można uchwałę Sądu Najwyższy z 16.02.2021 r. sygn. akt III CZP 11/20, w której stwierdzono, że „stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu”, jak też uchwałę z 07.05.2021 r. III CZP 6/21 - „jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410§1 w związku z art. 405 k.c.)”.

Skuteczny okazał się zarzut zatrzymania zgłoszony przez pozwanego. W myśl art. 496 k.c. jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Przepis ten stosuje się odpowiednio do nieważności umowy (art. 497 k.c.). Za dopuszczalnością stosowania prawa zatrzymania (art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c.) w relacjach między stronami umowy jak rozpatrywana po stwierdzeniu jej nieważności czy trwałej bezskuteczności opowiedział się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia z 16 lutego 2021 r. ( (...) 6/20), wskazując, że stanowi ono instrument, który może zapobiec zagrożeniom związanym z niewypłacalnością jednego z obustronnie wzbogaconych. Wyjaśnił, że wbrew pozorom możliwości skorzystania z tego prawa (co wymaga złożenia oświadczenia woli) nie przekreśla stwierdzenie, że w zakresie, w jakim spłaty kredytu stanowią jedynie zwrot kapitału (bez odsetek), nie mogą być traktowane jako świadczenie wzajemne względem oddania przez bank tego kapitału do dyspozycji kredytobiorcy. Jest nim zobowiązanie kredytobiorcy do zapłacenia oprocentowania i prowizji (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 7 marca 2014 r., IV CSK 440/13 i z dnia 7 marca 2017 r., II CSK 281/16). Z punktu widzenia art. 497 w związku z art. 496 k.c. obowiązek zwrotu wykorzystanego kapitału jest - w relacji do obowiązku oddania środków pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy - czymś więcej niż zobowiązaniem do świadczenia wzajemnego (ma charakter bardziej podstawowy niż obowiązek zapłaty oprocentowania czy wynagrodzenia), a nie czymś mniej, co uzasadnia zastosowanie tego przepisu także w tym przypadku (w celu zabezpieczenia roszczenia restytucyjnego banku) z odwołaniem do rozumowania a minori ad maius. Zaznaczyć także należy, że w doktrynie wyrażany jest pogląd o możliwości stosowania art. 497 k.c. w związku z art. 496 k.c. w drodze analogii do umów, które nie mają charakteru umów wzajemnych (por. T. Wiśniewski w: Prawo zatrzymania w kodeksie cywilnym, 1999, s 123). Ponadto zarówno w doktrynie, jak w orzecznictwie dopuszcza się możliwość konstrukcji oświadczenia o skorzystaniu z prawa zatrzymania w formie ewentualnej. Przykładowo wyrok SA w Białymstoku z 08.09.2022 r. I ACa 872/21, wyrok SA w Białymstoku z 07.10.2022 r. I ACa 646/21. Wyrok SA w Białymstoku z 25.10.2022 r. I ACa 272/22.

Niezależnie od tego, czy świadczenia obu stron są tej samej, czy różnej wysokości, prawo zatrzymania dotyczy całości świadczenia, co oznacza, że nie jest możliwy zwrot jego części i jednoczesne powstrzymanie się ze zwrotem fragmentu odpowiadającego wartością świadczeniu, jakie ma zwrócić druga strona. W konsekwencji uznaje się możliwość skorzystania z prawa zatrzymania także przez tę stronę, która świadczyła w stosunkowo niewielkiej części (por. J.M. Kondek w: Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz do art. 496 k.c., 2021, Legalis, T. Wiśniewski w: Bieniek (red.), Komentarz do kodeksu cywilnego, T. 1, 2011, K. Zagrobelny w: Gniewek, Machnikowski (red.) Kodeks cywilny. Komentarz do art. 496 k.c., 2021, Legalis, A. Doliwa w: M. Załucki Kodeks cywilny. Komentarz do art. 496 k.c., 2021, Legalis i M. Gutowski w: Wadliwość umów kredytów frankowych, 2022, Legalis).

Realizacja prawa zatrzymania polega na złożeniu wierzycielowi stosownego oświadczenia woli o skorzystaniu z tego prawa, które to oświadczenie ma charakter prawokształtujący i powoduje zmianę dotychczasowej sytuacji prawnej stron. Oświadczenie o skorzystaniu z prawa zatrzymania zostało skutecznie złożone przez umocowanego do tego pełnomocnika pozwanego, a pismo w tym przedmiocie zostało doręczone powodom 5 czerwca 2023 r. (k.238-239).

Skorzystanie z tego prawa przez pozwanego nie jest sprzeczne ze społeczno- - gospodarczym przeznaczeniem tego prawa, ani z zasadami współżycia społecznego. Powodowi nie wskazali żadnych szczególnych okoliczności mających przemawiać za ich stanowiskiem. Nie jest również przeszkodą do uwzględnienia zarzutu zatrzymania okoliczność ustanowienia hipoteki zabezpieczającej spłatę kredytu. Sami powodowie w uzasadnieniu pozwu wskazują bowiem, że ustalenie nieważności umowy umożliwi im wystąpienie z żądaniem wykreślenia wpisu hipoteki.

Ponadto należy zaaprobować stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 7 stycznia 2005 r. IV CK 204/04), że wymagalność zobowiązania nie zachodzi, gdy dłużnik dysponuje zarzutem hamującym roszczenie wierzyciela, a takim zarzutem jest niewątpliwie zarzut zatrzymania. Skuteczne skorzystanie przez stronę z prawa zatrzymania wzajemnego świadczenia pieniężnego wyłącza opóźnienie w spełnieniu tego świadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2002 r., IV CKN 651/00). Nie dotyczy to skutków uprzedniego opóźnienia. skoro oświadczenie o zatrzymaniu nie ma mocy wstecznej od chwili, kiedy stało się możliwe (por. w przypadku potrącenia - art. 499 k.c.).

Strona powodowa domagała się zasądzenia zwrotu spełnionego świadczenia z odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 05.01.2023 r. do dnia zapłaty. Zdaniem Sądu odsetki mogą przysługiwać dopiero od daty wyrokowania, albowiem to właśnie w wyroku Sąd ustalił, że umowa kredytu nie istnieje. Z uwagi jednak na skuteczny zarzut zatrzymania, zasadzenie odsetek było niedopuszczalne. Ponadto Sąd miał jednak na uwadze także zapatrywanie wyrażone w uchwale SN z 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21, gdzie wskazano, że niedozwolone postanowienie umowne (art. 385(1) § 1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną. Dopóki trwa bezskuteczność zawieszona, nie jest wymagalne roszczenie konsumenta o zwrot nienależnego świadczenia. Dopiero trwała bezskuteczność niedozwolonego postanowienia powoduje, że umowa jest nieważna od samego początku i sprawia, iż powstaje wymagalność roszczeń obu stron o zwrot nienależnych świadczeń. Trwała bezskuteczność niedozwolonego postanowienia powstaje dopiero z chwilą gdy konsument, który otrzymał wyczerpującą informację o konsekwencjach abuzywności klauzul zawartych w umowie, odmówi ich potwierdzenia i przywrócenia skuteczności z mocą wsteczną. Powodowie zostali pouczeni o konsekwencji prawnych ewentualnego uznania przez sąd nieważności umowy i oświadczyli, że nadal podtrzymali swoje stanowisko zawarte w treści pozwu na rozprawie w dniu 28 czerwca 2023 r., zatem najwcześniej z tą datą ich roszczenie stało się wymagalne. Zarzut potrącenia został skutecznie zgłoszony przed tą datą (5 czerwca 2023 r.). Powodom nie przysługują zatem żądane odsetki.

W tym miejscu wyjaśnić jeszcze należy, iż Sąd oddalił wnioski pełnomocników stron o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu ekonomii, finansów i bankowości na okoliczności wskazane w pozwie i odpowiedzi na pozew, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Ponadto brak było podstaw do zasądzenia solidarnie – solidarność musi wynikać z umowy lub ustawy, co w sprawie nie miało miejsca. Z ustawy nie wynika solidarność czynna małżonków.

Dlatego Sąd oddalił roszczenie powodów w pozostałym zakresie.

Sąd na podstawie art. 98 § 1-1 ¹ k.p.c. zasądził od pozwanego, solidarnie na rzecz powodów kwotę 6.417 zł. Na zasądzoną kwotę składają się koszty zastępstwa procesowego w wysokości 5.417 zł (obliczone na podstawie § 2 ust. 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych), opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł oraz opłata od pozwu w wysokości 1.000 zł.