Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 kwietnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Tadeusz Bulanda

Protokolant: sekretarz sądowy Karolina Stańczuk

po rozpoznaniu w dniu 11 marca 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Kancelarii (...) sp. p. z siedzibą w W.

przeciwko Skarbowi Państwa – Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad

o stwierdzenie obowiązku złożenia oświadczenia woli

I.  Oddala powództwo;

II.  Nie obciąża powoda kosztami procesu.

Sygn. akt I C 3318/20

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 15 grudnia 2020 r. Kancelaria (...) sp. p. z siedzibą w W. („(...)) skierowała pozew przeciwko Skarbowi Państwa – Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad, wnosząc o stwierdzenie, że strony mają obowiązek zawarcia umowy o treści:

„Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad oświadcza, e w związku z dokonaniem w dniu 8 kwietnia 2020 r. wyboru jako najkorzystniejszej oferty Kancelarii (...) sp. p. z siedzibą w W., w toku prowadzonego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego (przetargu) pod nazwą <<Obsługa Prawna Oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Z. wraz z Rejonami>> (znak postępowania: (...)) zawiera z Kancelarią (...) sp. p. z siedzibą w W. umowę w przedmiocie świadczenia obsługi prawnej na warunkach określonych w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ) oraz w ofercie Kancelarii (...) sp. p. z siedzibą w W. za wynagrodzeniem (...)zł brutto za okres 24 miesięcy liczony od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, a Kancelaria (...) sp. p. z siedzibą w W. oświadcza, że zawiera tę umowę na wskazanych wyżej warunkach”.

Ponadto powódka wniosła o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powódka podniosła, że pozwany w dniu 27 lutego 2020 r. ogłosił przetarg pod nazwą Obsługa Prawna Oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Z. wraz z rejonami („Postępowanie przetargowe”). Powódka w dniu 9 marca 2020 r. złożyła w przedmiotowym przetargu ofertę na świadczenie 2-letniej obsługi za łączne wynagrodzenie w wysokości (...) zł. Po zbadaniu oferty powódki, w dniu 8 kwietnia 2020 r. pozwany opublikował informację o rozstrzygnięciu przetargu i wyborze oferty powódki. Ponieważ cena oferty przetargowej powódki przewyższała kwotę, jaką pozwany zamierzał przeznaczyć na sfinansowanie przetargu, jednostka prowadząca przetarg musiała uzyskać zgodę centrali pozwanego na podwyższenie środków na sfinansowanie przetargu. Skoro pozwany poinformował o wyborze oferty, musiał uprzednio uzyskać zgodę centrali na przyznanie dodatkowych środków finansowych. W dniu 10 sierpnia 2020 r. pozwany opublikował informację o unieważnieniu przetargu, wskazując, że kwota przeznaczona na sfinansowanie zamówienia jest niższa niż kwota oferty złożonej przez powódka, będącą jednocześnie ofertą najkorzystniejszą cenowo. W ocenie powódki, skoro pozwany poinformował wcześniej o wyborze oferty powódki, to podstawą unieważnienia przetargu nie mogły być kwestie finansowe, a inne, niewskazane w informacji o unieważnieniu przetargu i niestanowiące zgodnie z warunkami ogłoszenia przetargu podstawy jego unieważnienia. W ocenie powódki pozwany zobowiązany jest do zawarcia umowy z powódką, wobec wyboru jej oferty w przetargu jako najkorzystniejszej. Powódka spełniła szereg wymagań, nie zostały wobec niej stwierdzone podstawy wykluczenia, a więc nie zachodzą żadne formalne, ani faktyczne, przeszkody do zawarcia przez strony umowy. Powódka zakwestionowała zasadność, skuteczność i prawidłowość czynności unieważnienia przetargu, zarzucając jej brak podstaw prawnych i faktycznych, a tym samym wniosła o stwierdzenie obowiązku zawarcia przedmiotowej umowy przez strony i wydanie wyroku zastępującego oświadczenia woli stron ( pozew – k. 3-8v).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych, a w zakresie kosztów zastępstwa procesowego o zasądzenie ich na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.

Pozwany podniósł, że jedyna złożona w postępowaniu przetargowym oferta powódki przewyższała kwotę, którą zamawiający zamierzał przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia, wobec czego GDDKiA unieważnił postępowanie o udzielenie zamówienia w trybie określonym przez art. 93 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (p.z.p.), a tym samym pozwany nie był i nie jest zobowiązany do zawarcia umowy na obsługę prawną z powódką. Niezależnie od powyższego pozwany podniósł, że treść oświadczenia woli określona w petitum pozwu jest niezgodna z treścią oświadczenia woli wynikającą z ogłoszenia o zamówieniu, a ponadto powódka nie wykazała, że spełniła warunki niezbędne do zawarcia umowy z pozwanym. Pozwany zwrócił uwagę, że w treści ogłoszenia o przetargu została przewidziana możliwość unieważnienia postępowania, a ponadto, że powódka nie wykazała, aby zostały spełnione warunki niezbędne do zawarcia umowy objętej postępowaniem przetargowym, ponieważ wykonawca zobowiązany był do przedstawienia przed zawarciem umowy opłaconej polisy potwierdzającej ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności związanej z przedmiotem umowy, na kwotę nie mniejszą niż 1 000 000 zł ( odpowiedź na pozew – k. 93-108).

Do czasu zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie ( protokół – k. 696-698).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W styczniu 2020 r. pracownik Oddziału GDDKiA w Z. skierował do Dyrektora Oddziału GDDKiA wniosek o zamiarze udzielenia zamówienia publicznego dotyczącego obsługi prawnej Oddziału. Wniosek został zatwierdzony i powierzony do przygotowania i przeprowadzenia postępowania przetargowego ( wniosek o zamiarze udzielenia zamówienia publicznego – k. 277-279, 470-472, szacunkowa wartość zamówienia – k. 473).

W dniu 25 lutego 2020 r. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Z. ogłosiła o zamówieniu na usługi społeczne pt. „Obsługa prawna Oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Z. wraz z Rejonami” o numerze (...) (ogłoszenie ukazało się w Biuletynie Informacji Publicznej w dniu 27 lutego 2020 r. ).

Przedmiotem zamówienia było świadczenie przez wykonawcę na rzecz zamawiającego kompleksowej obsługi prawnej Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Z. wraz z Rejonami. Zakres usług obejmował m.in.: doradztwo prawne, sporządzanie opinii prawnych, opiniowanie dokumentów, pism i umów, kompleksową obsługę prawną kontraktów na budowę dróg, a także umów z nimi związanych, np. umów podwykonawczych lub umów na pełnienie nadzoru oraz zastępstwo procesowe przed sądami, organami administracji i innymi instytucjami.

Jednym z wymogów było wskazanie osób, które zostaną skierowane do realizacji zamówienia, legitymujących się kwalifikacjami zawodowymi, uprawnieniami, doświadczeniem i wykształceniem odpowiednim do funkcji, jakie zostaną im powierzone. Zamawiający wymagał wskazania dwóch osób na stanowiska oznaczone jako „Prawnik 1” i „Prawnik 2”, tj. radców prawnych lub adwokatów jako prawników wiodących oraz jednego radcy prawnego lub adwokata wyznaczone w ofercie jako prawnik („Prawnik 3”) zastępujący radców prawnych/adwokatów wiodących. Ogłoszenie określało wymagania jakie ww. osoby musiały spełniać.

Zamawiający wymagał, aby usługa była realizowana przez okres 24 miesięcy od podpisania umowy, jednak nie wcześniej niż od dnia 19 maja 2020 r. Ponadto § 14 ust. 3 wzorca umowy przewidywał, że zamawiający będzie miał prawo rozwiązać umowę z zachowaniem 1-miesięcznego okresu wypowiedzenia bez podawania przyczyny.

Po wyborze oferty, a przed zawarciem umowy, wykonawca zobowiązany był również do przedłożenia opłaconej polisy potwierdzającej, że jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności związanej z przedmiotem umowy, na kwotę nie mniejszą niż 1 000 000 zł (pkt. 20.2 Instrukcji dla wykonawców).

Informacja zawierała istotne postanowienia umowy, szczegółowo opisujące przedmiot umowy, zobowiązania wykonawcy oraz zasady współpracy. Bezpośrednio przed otwarciem ofert zamawiający miał podać kwotę, jaką zamierza przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia, a z zawartością ofert nie można było zapoznać się przed upływem terminu do ich otwarcia. Informacja dla wykonawców wskazywała również (pkt. 15.9), że zamawiający będzie stosował art. 90, 91, 92, 93 ustawy Prawo zamówień publicznych ( ogłoszenie o zamówieniu wraz z istotnymi postanowieniami umowy oraz opisem przedmiotu zamówienia – k. 11-42, 113-181, wydruk z Biuletynu Informacji Publicznej – k. 47-50, 183).

Kancelaria (...) sp.p. z siedzibą w W. złożyła ofertę do Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddziału w Z. na wykonanie przedmiotu zamówienia zgodnie z ogłoszeniem.

Kancelaria świadczyła już wcześniej (na mocy umowy z dnia 16 maja 2016 r.) obsługę prawną na rzecz tego Oddziału GDDKiA ( formularz oferty wraz z załącznikami – k. 185-197, 254-267, zeznania świadka M. S. – k. 421-423).

W informacji o otwarciu ofert w dniu 9 marca 2020 r. o godzinie 10:00, GDDKiA wskazało, że kwota jaką zamierza przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia wynosi (...) zł brutto, a kryterium oceny jest cena (waga kryterium 60%) oraz doświadczenie zawodowe (waga kryterium 40%).

Kancelaria (...)sp.p. z siedzibą w W. była jedynym wykonawcą, jaki złożył ofertę. Wartość oferty wynosiła (...) zł ( informacja o otwarciu ofert – k. 44, ustalenie wartości zamówienia z dnia 11 grudnia 2019 r. – k. 474-474v).

Ponieważ Wydział Zamówień Publicznych nie zajmuje się sprawami finansowymi w Oddziale, to w sytuacji, kiedy cena złożonej oferty przewyższa kwotę, jaką zamawiający zamierza przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia funkcjonującą procedurą było poinformowanie przez Wydział Zamówień Publicznych wydziału merytorycznego o zaistniałej sytuacji i oczekiwanie na informację zwrotną dot. zwiększenia środków lub braku możliwości ich zwiększenia.

W dniu 24 marca 2020 r. Oddział (...) GDDKiA zwrócił się z prośbą o zwiększenie na 2020 r. planu na usługi prawnicze, wskazując że zapewnienie finansowania umożliwi podpisanie umowy na obsługę prawną Oddziału GDDKiA w Z. wraz z Rejonami w ramach oferty zgłoszonej przez Kancelarię ( pismo z dnia 20 marca 2020 r. wraz z wiadomością e-mail – k. 281-282, zeznania świadków: M. G. – k. 378-379v, S. P. – k. 418-418v, R. O. – k. 428-430v, 633v-636, A. G. – k. 431-432).

W wiadomości e-mail z dnia 24 marca 2020 r. Naczelnik Wydziału (...) GDDKiA udzieliła odpowiedzi, że w związku z brakiem ustawy budżetowej na 2020 r. trudno jest określić możliwości finansowe GDDKiA, a więc nie można udzielić zapewnienia, że otrzymane w prowizorium zapotrzebowania będą przyznawane w 100%. Zaznaczono, że priorytetem miało być zabezpieczenie wszystkich podjętych zobowiązań, a wniosek zostanie uwzględniony w przyznanym Oddziałowi limicie w paragrafie 4000.

Poproszona o interpretację udzielonej odpowiedzi Zastępca Dyrektora Oddziału ds. (...) wskazała, że można podpisać umowę objętą postępowaniem przetargowym, ponieważ zostaną przyznane środki na jej sfinansowanie. Odpowiedź ta została przesłana do Wydziału (...)GDDKiA w dniu 26 marca 2020 r. ( wiadomości e-mail – k. 553-553v, zeznania świadków: M. G. – k. 378-379v, H. K. – k. 384-385v, A. K. – k. 397-398, M. K. – k. 414-415, 631v-633v, M. L. – k. 581-586, 696-698).

Dyrektor Oddziału GDDKiA w Z. wezwał Kancelarię do wyjaśnienia, w terminie do dnia 1 kwietnia 2020 r., treści dokumentu potwierdzającego spełnienie warunku udziału w postępowaniu, o którym mowa w pkt. 7.2.3. b) Ogłoszenia. Pismem z dnia 30 marca 2020 r. Kancelaria udzieliła wymaganych wyjaśnień ( pismo z dnia 26 marca 2020 r. – k. 334-335, pismo z dnia 30 marca 2020 r. – k. 338).

W dniu 8 kwietnia 2020 r. zamawiający poinformował Kancelarię, że jej oferta uzyskała 60 punktów i została wybrana jako najkorzystniejszej.

Wybór oferty nastąpił na podstawie wyżej wskazanej interpretacji wiadomości udzielonej przez Oddział ds. (...) jako zapewniającej otrzymanie dodatkowych środków na sfinansowanie zadania ( informacja o wyborze oferty – k. 45-45v, zeznania świadków: M. G. – k. 378-379v, H. K. – k. 384-385v, R. O. – k. 428-430v, 633v-636, A. G. – k. 431-432, M. L. – k. 581-586, 696-698).

Dyrektor Biura Generalnego Dyrektora Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, w oparciu o opinię Departamentu(...), wskazała że nie rekomendują zawierania umowy na obsługę prawną objętą postępowaniem przetargowym ( wiadomości e-mail z dnia 12 i 13 maja 2020 r. – k. 284-285v).

W czasie od dnia 19 maja 2020 r. do dnia 19 czerwca 2020 r. pracownicy Biura Kontroli i Audytu GDDKiA przeprowadzili kontrolę doraźną prawidłowości przygotowania i udzielenia przez Oddział GDDKiA w Z. zamówienia objętego Postępowaniem przetargowym.

W sporządzonym wystąpieniu pokontrolnym wskazano, że Oddział dokonał wyboru oferty w Postępowaniu przetargowym w sytuacji braku zapewnienia w planie finansowym GDDKiA środków na jego realizację. Ponadto zwrócono uwagę na nieprzeprowadzenie szczegółowej analizy w zakresie złożenia przez wykonawcę oferty przekraczającej szacunek, w szczególności obejmującej uzasadnienie ekonomiczne.

Zalecenia pokontrolne obejmowały m.in.:

1.  każdorazowe dokonywanie przez Oddział wyboru oferty w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego wyłącznie w sytuacji potwierdzenia zapewnienia w planie finansowym GDDKiA środków na jego realizację;

2.  w sytuacjach składania przez wykonawcę tylko jednej oferty w postępowaniu, która jednocześnie przekracza szacunek zamawiającego, każdorazowe przeprowadzanie przez Oddział analizy, w szczególności obejmującej przesłanki ekonomiczne złożenia takiej oferty ( protokół postępowania o udzielenie zamówienia znak (...)– k. 395-400, wystąpienie pokontrolne – k. 682-693, zeznania świadków: H. K. – k. 384-385v, A. K. – k. 397-398, S. P. – k. 418-418v, M. S. – k. 421-423, R. O. – k. 428-430v, 633v-636, A. G. – k. 431-432).

Następnie, pismem z dnia 1 czerwca 2020 r. GDDKiA skierowało do Kancelarii o wyrażenie zgody na przedłużenie terminu związania ofertą o 60 dni ( pismo z dnia 1 czerwca 2020 r. – k. 52).

W odpowiedzi z następnego dnia, Kancelaria wskazała, że wyraża zgodę na przedłużenie terminu związania jej ofertą o 60 dni, tym samym przedłużając okres ważności wniesionego wadium w przedmiotowym postępowaniu ( pismo z dnia 2 czerwca 2020 r. – k. 52v).

Pismem z dnia 5 sierpnia 2020 r. Kancelaria skierowała do zamawiającego oświadczenie o przedłużeniu terminu związania ofertą złożoną w postępowaniu przetargowym do dnia 31 sierpnia 2020 r., przedłużając tym samym okres ważności wniesionego wadium. Jednocześnie wezwała zamawiającego do zawarcia umowy na obsługę prawną Oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Z. wraz z Rejonami ( pismo z dnia 5 sierpnia 2020 r. – k. 54, wiadomość e-mail z dnia 5 sierpnia 2020 r. – k. 55).

W dniu 6 sierpnia 2020 r. zamawiający poinformował o unieważnieniu postępowania o udzielenie zamówienia publicznego „Obsługa prawna Oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Z. wraz z Rejonami” o numerze (...). W uzasadnieniu wskazano, że w terminie składania ofert złożona została jedna oferta z ceną 568 525,68 zł, kwota, jaką zamawiający zamierzał przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia wynosiła (...) zł brutto, wobec czego najkorzystniejsza oferta przewyższa kwotę, która zamawiający zamierzał przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia, a stosownie do art. 93 ust. 1 pkt 4 ustawy Prawo zamówień publicznych w takiej sytuacji należało unieważnić postępowanie o udzielenie zamówienia ( informacja o unieważnieniu postępowania wraz z wydrukiem z Biuletynu Informacji Publicznej – k. 61-62, 206-207, 209,

zeznania świadków: A. K. – k. 397-398).

Trzy dni później zamieszczona została informacja, że zamówienie nie zostało udzielone ( informacja o nieudzieleniu zamówienia wraz z wydrukiem z Biuletynu Informacji Publicznej – k. 63-64, 210, protokół postępowania o udzielenie zamówienia znak (...) – k. 395-400, załączniki do protokołu – k. 462-579).

Już w dniu 11 sierpnia 2020 r. Kancelaria skierowała do Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad pismo, w którym zakwestionowała prawidłowość rozstrzygnięcia przez zamawiającego postępowania przetargowego poprzez jego unieważnienie. Kancelaria podniosła, że treść informacji o unieważnieniu postępowania nie przedstawiała żadnego uzasadnienia faktycznego, który udowadnia czy nawet uprawdopodabnia brak możliwości zwiększenia przez zamawiającego środków na sfinansowanie zamówienia zgodnie z ofertą wykonawcy, a tym samym skutkuje wadliwością unieważnienia postępowania. Dalej podkreślono, że zamawiający nie wskazał przede wszystkim, czy i ewentualnie jakie podjął czynności mające na celu zwiększenie przedmiotowych środków, a tym bardziej o ich rezultacie (o ile w ogóle zostały podjęte). Kancelaria zwróciła uwagę, że treść uzasadnienia informacji o unieważnieniu postępowania powinna traktować o tym, jakie czynności podjął zamawiający podczas miesiąca od upływu otwarcia ofert do dnia wyboru oferty wykonawcy jako najkorzystniejszej oraz podczas 4 miesięcy od dnia wyboru oferty wykonawcy do dnia unieważnienia postępowania. Podniosła również, że sposób prowadzenia postępowania naraził ją jako wykonawcę na szkodę majątkową – w treści formularza ofertowego, wykonawca zobowiązany był wskazać osoby skierowane do wykonania zamówienia, które przez cały tok postępowania, pozostawały w gotowości do realizacji umowy z zamawiającym. Kancelaria ponosiła te koszty, bez otrzymania odpowiedniego świadczenia w postaci wynagrodzenia, a w świetle wyboru jej oferty jako najkorzystniejszej, spodziewała się je otrzymać ( pismo z dnia 11 sierpnia 2020 r. – k. 66-68).

Kancelaria, kwestionując prawidłowość unieważnienia postępowania, informowała zamawiającego o przedłużanym terminie związania ofertą, najpierw do dnia 30 listopada 2020 r., następnie do dnia 31 grudnia 2020 r. ( pismo z dnia 31 sierpnia 2020 r. wraz z wiadomością e-mail – k. 56-57, pismo z dnia 30 listopada 2020 r. wraz z wiadomością e-mail – k. 58-59).

W dniu 1 grudnia 2020 r. Sąd Okręgowy w Warszawie, w postępowaniu sygn. IV Cz 104/20, udzielił Kancelarii zabezpieczenia roszczenia o stwierdzenie, że Kancelaria i Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad mają obowiązek zawarcia umowy o treści: „Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad oświadcza, że w związku z dokonaniem w dniu 8 kwietnia 2020 r. wyboru jako najkorzystniejszej oferty Kancelarii(...) sp. p. z siedzibą w W., w toku prowadzonego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego (przetargu) pod nazwą: <<Obsługa Prawna Oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Z. wraz z Rejonami>> (znak postępowania: (...)) zawiera z Kancelarią (...)sp. p. z siedzibą w W. umowę w przedmiocie świadczenia obsługi prawnej na warunkach określonych w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ) oraz w ofercie Kancelarii (...) sp. p. z siedzibą w W. za wynagrodzeniem (...)zł brutto za okres 24 miesięcy liczony od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, a Kancelaria (...) sp. p. z siedzibą w W. oświadcza, że zawiera tę umowę na wskazanych wyżej warunkach” poprzez zakazanie obowiązanemu wydatkowania lub przesunięcia zabezpieczonych środków budżetowych na wykonanie umowy, która miała zostać zawarta w wyniku rozstrzygnięcia postępowania o udzielenie zamówienia publicznego (przetargu) pn. „Obsługa Prawna Oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Z. wraz z Rejonami” (znak postępowania: (...)) oraz zakazał obowiązanemu zawarcia umowy na obsługę prawną Oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Z. lub innej, której przedmiot pokrywa się z przedmiotem umowy mającej zostać zawartą w wyniku rozstrzygnięcia ww. postępowania ( postanowienie z dnia 1 grudnia 2020 r. – k. 70-70v).

Zarówno w czasie trwania postępowania przetargowego, jak również w późniejszym czasie, Kancelaria dysponowała polisą od odpowiedzialności cywilnej na kwotę wyższą niż wymagał zamawiający w pkt 20.2 Instrukcji dla wykonawców ( kopie polis OC za okres od dnia 1 października 2019 r. do dnia 30 września 2021 r. – k. 226-232).

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił na podstawie wyżej powołanych dokumentów złożonych przez strony postępowania. Nie były one kwestionowane w toku procesu, a sąd nie znalazł podstaw, aby czynić to z urzędu. Ponadto, fakty, które sąd ustalił na podstawie powołanych dokumentów nie były przedmiotem sporu pomiędzy stronami.

Za przekonujące i korespondujące z pozostałym materiałem dowodowym Sąd uznał zeznania świadków M. G., H. K., A. K., M. K., S. P., M. S., R. O., A. G. oraz M. L..

Podstawy ustaleń nie stanowiły zeznania M. M., ponieważ świadek zeznała, że nie brała udziału w procedurze zawierania przetargu i jedyne informacje, jakie posiada, zostały przez nią zasłyszane wyłącznie od innych osób.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Powódka wnosiła o stwierdzenie, że strony mają obowiązek zawarcia umowy stanowiącej przedmiot Postępowania przetargowego, podnosząc że pozwany nie miał podstaw do unieważnienia przetargu po wybraniu oferty powódki jako najkorzystniejszej.

Zgodnie z art. 64 k.c. prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie. Złożenie oświadczenia woli, jak każde zachowanie człowieka zależne od jego woli, może być przedmiotem obowiązku prawnego. Postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego, z uwagi na jego cel - wybór oferty najkorzystniejszej pozwalający na zawarcie umowy cywilnoprawnej w sprawie zamówienia publicznego pomiędzy zamawiającym, a wykonawcą, którego oferta została uznana w toku postępowania za najkorzystniejszą - jest postępowaniem o charakterze cywilnoprawnym.

Istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się do ustalenia, czy pozwany prawidłowo, mając ku temu podstawy, unieważnił postępowanie przetargowe, a jeśli nie, to czy ma obowiązek zawarcia z powódką umowy stanowiącej przedmiot tego postępowania – ponieważ w przeprowadzonym przez pozwaną postępowaniu doszło do wyboru oferty powódki jako najkorzystniejszej, przez co liczyła ona na zawarcie umowy.

Stosownie do treści art. 93 ust. 1 pkt 4 p.z.p., zamawiający unieważnia postępowanie o udzielenie zamówienia m.in. jeżeli cena najkorzystniejszej oferty lub oferta z najniższą ceną przewyższa kwotę, którą zamawiający zamierza przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia, chyba że zamawiający może zwiększyć tę kwotę do ceny najkorzystniejszej oferty.

Jak wynika z powyższego przepisu, pozwany jako zamawiający był zobligowany do unieważnienia postępowania o udzielenie zamówienia publicznego wobec zajścia jednej z przesłanek, dla których ustawodawca przewidział takie rozwiązanie prawne. Nie ulega wątpliwości, że cena najkorzystniejszej oferty - złożonej przez powódkę - przewyższała kwotę, którą zamawiający zamierzał przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia, a którą zadeklarował bezpośrednio przed otwarciem ofert przez komisję przetargową. Powódka wskazała jako cenę wykonania przedmiotowego zadania kwotę (...) zł brutto, natomiast pozwana przeznaczyła na ten cel kwotę (...)zł brutto, tj. o ponad 80 000 zł mniej niż zaoferowała powódka.

Przywołana regulacja zakłada, że zamawiający może zwiększyć przeznaczoną pierwotnie kwotę do ceny najkorzystniejszej oferty. Jej ratio legis zakłada uniknięcie unieważnienia postępowania w przypadku, gdy cena najkorzystniejszej oferty lub oferta z najniższą ceną przewyższa kwotę, którą zamawiający zamierza przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia, a zamawiający posiada dodatkowe środki pieniężne na wykonanie zamówienia i może zwiększyć tę kwotę do ceny najkorzystniejszej oferty. Oznacza to zatem, że zamawiający nie jest zobowiązany do unieważnienia postępowania w każdym przypadku, gdy cena oferty najkorzystniejszej przekracza równowartość kwoty, którą planował przeznaczyć na realizację zamówienia. Dopiero gdy cena najkorzystniejszej oferty lub oferta z najniższą ceną przewyższa kwotę, którą zamawiający zamierza przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia, a zamawiający nie może zwiększyć tej kwoty do ceny najkorzystniejszej oferty, unieważnia postępowanie (I. Skubiszak-Kalinowska [w:] E. Wiktorowska, I. Skubiszak-Kalinowska, Prawo zamówień publicznych. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2020, art. 93).

Zauważyć należy, że zamawiający nie ma obowiązku poszukiwania źródeł finansowania ponad kwoty, które pierwotnie zabezpieczył, w celu wyboru oferty najkorzystniejszej i zapobieżeniu unieważnienia postępowania, bowiem wskazanie kwoty, jaką zamawiający zamierza przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia należy do jego dyskrecjonalnej władzy, natomiast określenie szacunkowej wartości zamówienia ma na celu ustalenie wartości zamówienia, ale nie przekłada się to na obowiązek zamawiającego uwzględnienia tej wartości w określaniu budżetu dla danego zadania. Powyższe utwierdza w przekonaniu, że w konsekwencji bezpodstawnym jest oczekiwanie, że zamawiający będzie udowadniał, że jego możliwości finansowe nie pozwalają na zwiększenie środków finansowych. Zatem, z treści art. 93 ust. 1 pkt 4 u.p.z.p. nie sposób wywieść jakichkolwiek podstaw prawnych, które pozwalałaby na zobowiązanie zamawiającego, do zwiększenia środków na sfinansowanie zamówienia. To zamawiający, nie wykonawca, ponosi wyłączną odpowiedzialność za gospodarowanie środkami publicznymi w sposób celowy i oszczędny, i skoro według jego oceny nie ma obecnie możliwości zwiększenia środków na realizację zamówienia, to nie można mu robić z tego powodu zarzutu (vide: wyrok KIO z dnia 12 czerwca 2015 r., KIO 1132/15; wyrok KIO z dnia 22 maja 2015 r., KIO 961/15; wyrok KIO z dnia 10 kwietnia 2015 r., KIO 622/15).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, stwierdzić należy, że Oddział GDDKiA w Z., dokonując wyboru najkorzystniejszej oferty, pomimo że przewyższała ona kwotę, jaką zamawiający zamierzał przeznaczyć na realizację przedmiotowego zamówienia publicznego, musiał przewidywać dofinansowanie tego przedsięwzięcia ze środków uzyskanych z Centrali, jednakże brak wiążącej decyzji w tym zakresie ze strony centrali wstrzymywał podpisanie umowy z powodową kancelarią. Natomiast fakt, że pozwany ostatecznie takiego dofinansowania nie otrzymał, doprowadził do unieważnienia postępowania, co było zgodne z obowiązującym prawem - nie sposób zakwestionować bowiem, że wystąpiła przesłanka z art. 93 ust. 1 pkt 4 p.z.p., obligująca zamawiającego do unieważnienia przetargu, co zostało wskazane w uzasadnieniu tejże decyzji zamawiającego.

Okoliczność, że pozwany najpierw przekazał powódce informację o wybraniu jej oferty jako najkorzystniejszej, a dopiero następcze unieważnienie postępowania przetargowego z uwagi na wystąpienie wyżej wskazanej przesłanki z art. 93 ust. 1 pkt 4 p.z.p. nie wpływa na ocenę prawidłowości działań pozwanej. Jak wykazano, pozwany nie musiał uprzednio, przed wyborem oferty, uzyskać dodatkowego finansowania na poczet postępowania przetargowego. Tym bardziej, że jak zostało wykazane w stanie faktycznym, Oddział GDDKiA w Z. istotnie najpierw poczynił kroki w celu uzyskania dodatkowych środków, a informacja o wyborze oferty powódki była efektem błędnej interpretacji wiadomości e-mail udzielonej w odpowiedzi na zapytanie o pozyskanie dodatkowych środków finansowych na zawarcie umowy objętej przetargiem. Istotnie Oddział prowadzący postępowanie przetargowe nigdy nie dostał potwierdzenia wskazującego na zgodę na zawarcie umowy i pozyskanie dodatkowych środków na ten cel. Poinformowanie powódki o wyborze jej oferty nastąpiło w dniu 8 kwietnia 2020 r., a przeprowadzona przez pozwanego w dniach od 19 maja 2020 r. do dnia 19 czerwca 2020 r. kontrola wykazała nieprawidłowości w związku z dokonaniem wyboru oferty w postępowaniu przetargowym w sytuacji braku zapewnienia w planie finansowym GDDKiA środków na jego realizację. Wprawdzie należy mieć zastrzeżenia do czasy, po upływie jakiego pozwany poinformował powódkę o unieważnieniu postępowania (nastąpiło to 6 sierpnia 2020 r.), jednakże kwestia na nie ma znaczenia na gruncie niniejszej sprawy, skoro powódka nie zdecydowała się na wniesienie powództwa o odszkodowanie, nakazanie stronom zawarcia umowy stanowiącej przedmiot postępowania przetargowego.

Niezależnie od powyższego, na uwzględnienie zasługiwał zarzut nadużycia przez powódkę prawa podmiotowego. Zgodnie z treścią art. 5 k.c., nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Zasady współżycia społecznego to nieskodyfikowane powszechne normy postępowania, funkcjonujące aktualnie w społeczeństwie i mające na celu ochronę społecznie akceptowanych wartości lub dóbr niematerialnych. Zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. są pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które przepis ten ma na względzie.

Podzielić należało stanowisko pozwanego, że świadczenie pomocy prawnej – co było przedmiotem umowy objętej postępowaniem przetargowym – opiera się na lojalności i zaufaniu pomiędzy prawnikiem a klientem. Nie ulega wątpliwości, że zachowanie właściwych standardów postępowania ma fundamentalne znaczenie w odniesieniu do działalności zawodowej radcy prawnego czy adwokata związanej ze świadczeniem pomocy prawnej, jako głównego przedmiotu aktywności danego podmiotu. Pozwany miał rację podnosząc, że zobowiązanie klienta do zawarcia z określonym profesjonalnym pełnomocnikiem umowy na świadczenie pomocy prawnej wbrew woli klienta, zwłaszcza w sytuacji, kiedy strony te znajdują się w sporze sądowym, jest sprzeczne z celem i charakterem współpracy objętej taką umową.

Należy również zwrócić uwagę na fakt, że umowa, jakiej zawarcia domagała się powódka, przewidywała możliwość skorzystania przez zamawiającego z prawa do rozwiązania tej umowy z zachowaniem miesięcznego okresu wypowiedzenia, bez podawania przyczyny. Skoro zaś pozwany kwestionuje żądanie pozwu i mógłby wypowiedź umowę bez podania przyczyny w krótkim 1-miesięcznym terminie, to za niecelowe uznać należy zobowiązywanie stron do zawarcia takiego stosunku prawnego.

Mając powyższe na uwadze, powództwo należało oddalić, o czym orzeczono w punkcie I wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c., zgodnie z którym w wypadkach szczególnie uzasadnionych stronę przegrywającą można obciążyć tylko częścią kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

Sąd uznał, że zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek uzasadniający nie obciążanie powoda kosztami procesu. Do kręgu „wypadków szczególnie uzasadnionych” należą zarówno okoliczności związane z samym przebiegiem procesu, jak i leżące na zewnątrz. Do pierwszych zaliczane są sytuacje wynikające z charakteru żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenia dla strony, subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, przedawnienie, prekluzja. Drugie natomiast wyznacza sytuacja majątkowa i życiowa strony, z tym zastrzeżeniem, że niewystarczające jest powoływanie się jedynie na trudną sytuację majątkową osoby przegrywającej sprawę, nawet jeśli była podstawą zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika z urzędu.

Za odstąpieniem od obciążenie powódki kosztami procesu przemawia okoliczność, że wynikające z przyczyny leżących po stronie pozwanej (niewłaściwa wykładnia informacji o możliwości zwiększenia finasowania zamówienia) powódka została wprowadzona w błąd co do wyboru jej oferty w postępowaniu przetargowym jako najkorzystniejszej i mogła zakładać, że ostatecznie dojdzie do zawarcia umowy objętej tym postępowaniem. Sąd miał również na uwadze fakt, że pozwany korzystał z pomocy prawnej stałej służby, jaką pełni PGRP, pozwany nie poniósł zatem dodatkowych wydatków wynikających z zastępstwa procesowego w tej sprawie.