Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

24 kwietnia 2024 r.

Sąd Rejonowy Poznań - Stare Miasto w P. Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Asesor sądowy Michał Przybył

Protokolant: protokolant sądowy P. D.

po rozpoznaniu 24 kwietnia 2024 r. w P.

na rozprawie

sprawy z powództwa P. G.

przeciwko Skarb Państwa Areszt Śledczy w P.

o zapłatę

I.  Zasądza od pozwanego na rzecz powoda 500 zł (pięćset złotych) wraz z odsetkami za opóźnienie od 8 czerwca 2023 r. do dnia zapłaty.

II.  Oddala powództwo w pozostałym zakresie.

III.  Koszty procesu znosi wzajemnie.

Asesor sądowy Michał Przybył

UZASADNIENIE

Pozwem z 21 marca 2023 r. P. G. wniósł o zasądzenie od Skarbu Państwa – Dyrektora Aresztu Śledczego w P. kwoty 8000 zł i nieobciążanie go kosztami postępowania w sprawie. Ponadto powód wniósł o przyznanie mu pełnomocnika z urzędu.

W uzasadnieniu powód wskazał, że domaga się odszkodowania/zadośćuczynienia za niewłaściwe i sprzeczne z ustawą potraktowanie go w trakcie pobytu w Areszcie Śledczym w P.. Wskazał, że w okresie 27-29.11.2022 r. został osadzony w świetlicy jednostki penitencjarnej, gdzie przebywało przy tym 6 osób. Wskazał, że sala ta miała powierzchnię 16 m ², co oznacza, że jedna osoba nie miała zapewnionych 3 m ². Nie miał przydzielonej celi mieszkalnej. Podkreślił, że świetlica nie jest przystosowana na celę mieszkalną, znajdują się tam różne przedmioty, które dodatkowo ograniczają swobodę poruszania się, nie ma miejsca do siedzenia. W ocenie powoda, przez takie traktowanie naruszone zostały jego podstawowe prawa, w tym w szczególności godność, a także zagrożone było jego życie i zdrowie.

Postanowieniem z 24 maja 2023 r. tut. Sąd zwolnił powoda od kosztów sądowych w całości i oddalił wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu.

W odpowiedzi na pozew, pozwany, reprezentowany przez radcę prawnego, wniósł o oddalenie powództwa i o zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Pozwany wskazał, że powód przebywał w pozwanej jednostce od 28.10.2022r. do 18.01.2023r. Zaprzeczył, aby powód przebywał w przeludnionej celi. Wobec powoda nie wydawano decyzji o osadzeniu w warunkach tzw. „przeludnienia” w trybie art. 110 § 2a- 2c k.k.w. Z informacji zawartych w Centralnej Bazie Osób Pozbawionych Wolności nie wynika, aby powód był kiedykolwiek umieszczony w świetlicy pozwanej jednostki - zawsze rozmieszczany był w celach mieszkalnych (nr (...) na Oddziale A/2 oraz w celach nr 112 oraz 101 na Oddziale S/ oddział szpitalny). Pozwany zaprzeczył, aby powód doświadczył niewłaściwych warunków bytowych w pozwanej jednostce.

STAN FAKTYCZNY

P. G. przebywał w Areszcie Śledczym w P. od 28.10.2022 r. do 18.01.2023 r.

Po przyjeździe z B. do Aresztu Śledczego w P., P. G. został w godzinach popołudniowych zakwaterowany na świetlicy wraz z pięcioma innymi osadzonymi. W pomieszczeniu tym nie zapewniono osadzonym co najmniej 3 m ² na osobę. Świetlica nie była przystosowana na celę mieszkalną. W świetlicy osadzeni nie mieli łóżek piętrowych. Znajdowały się tam różne przedmioty – materac do ćwiczeń, drabinka do ćwiczeń z zwieszonym na niej przyrządem, nieużywane łóżka pod ścianą – które to dodatkowo ograniczały swobodę poruszania się. W pomieszczeniu tym znajdował się 1 stolik i nie było miejsc do siedzenia, miejsca do przechowywania czy przygotowania posiłku.

W listopadzie 2022 r., jak wynika z informacji zawartych w Centralnej Bazie Danych Osób Pozbawionych Wolności, P. G. był już rozmieszczony w celach nr 122 oraz 138 na oddziale A/2 oraz w celi nr 112 oraz 101 na oddziale S/1.

W okresie pobytu P. G. w Areszcie Śledczym w P., Dyrektor jednostki nie wydawał decyzji odnośnie rozmieszczenia ww. osadzonego w warunkach o których mowa w art. 110 § 2a - 2c k.k.w. (umieszczenie w celi mieszkalnej w której powierzchnia celi mieszkalnej przypadająca na skazanego wynosi mniej niż 3 m ²).

Dowód : notatka służbowa z 29.06.2023 r. k. 36, zeznania P. G. k. 65-66

11.04.2024 r. w świetlicy Aresztu Śledczego w P. znajdowało się kilka łóżek i inne przedmioty. Zdarza się, że w związku z transportem osadzonych, zostają oni zakwaterowani na świetlicy na jedną noc.

Dowód : protokół oględzin z 11.04.2024 r. k. 84

Ostatnie przypadki przeludnienia w Areszcie Śledczym w P. miały miejsce w czerwcu 2013 r.

Dyrektor Aresztu Śledczego w P. problemy bytowe osadzonych realizuje zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa, tj. przepisami kodeksu karnego wykonawczego i rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych. Wszystkie cele wyposażone były (i są) w odpowiedni sprzęt kwaterunkowy. W przypadku zniszczenia, uszkodzenia sprzętu osadzeni mają obowiązek powiadomienia o tym fakcie administracji aresztu, która dokonuje naprawy sprzętu bądź jego wymiany. Poza tym na samych osadzonych ciąży obowiązek dbałości o mienie. Wszystkie cele w Areszcie Śledczym w P. są skanalizowane i mają urządzone kąciki sanitarne oraz posiadają bieżącą wodę.

Części sanitarne cel wygrodzone są od części mieszkalnej ścianą murowaną do sufitu albo wygrodzenie stanowi zabudowa na konstrukcji metalowej do wysokości ok. 2 metrów od podłogi. Wejścia usytuowane są w sposób pozwalający na nieskrępowane korzystanie, a zamknięciem jest kotara z nieprzeźroczystego materiału, bądź drzwi płytowe pełne. Wyposażeniem kącika sanitarnego jest miska ustępowa wykonana z porcelany lub z żeliwa emaliowanego i automat spłukujący, deska sedesowa wykonana z tworzywa sztucznego, umywalka wykonana z porcelany lub z żeliwa emaliowanego oraz zawór z wylewką. Takie rozwiązania gwarantują zachowanie intymności.

Sprzęt kwaterunkowy znajdujący się w celach podlega bieżącej kontroli funkcjonariuszy działu kwatermistrzowskiego, o wszelkich usterkach czy konieczności naprawy sprzętu kwaterunkowego, czy też wykonaniu innych napraw należało powiadamiać administrację aresztu. Do tego służył (i nadal służy) elektroniczny program (...). Sprzęt znajduje się w stanie do użytku. W przypadku wyposażenia nie nadającego się do dalszego użytkowania ulega on wybrakowaniu.

Cele na bieżąco poddawane są remontom. Z uwagi na rotację osób osadzonych (co wynika ze specyfiki jednostki jaką jest areszt śledczy), jak również cechy osobowościowe osób tu przebywających - cele mieszkalne wymagają stałego monitorowania stanu. Cele posiadają sprawną wentylację, co jest sprawdzane podczas corocznych przeglądów. Oświetlenia także spełnia odpowiednie przewidziane przepisami standardy. Środki czystości wydawane osadzonym spełniają normy przewidziane Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i rady (WE) z 30.11.2009 r. w sprawie produktów kosmetycznych.

Dowód : notatka służbowa z 29.06.2023 r. k. 36, notatka służbowa z 05.07.2023 r. k. 37, zeznania świadka P. R. k. 64-65

OCENA DOWODÓW

Dokonując ustaleń stanu faktycznego Sąd miał na uwadze, że każda ze stron w procesie cywilnym ma obowiązek wskazywania dowodów dla stwierdzenia faktów, z których wywodzi skutki prawne (art. 232 k.p.c., art. 3 k.p.c.) oraz wypowiedzenia się co do twierdzeń strony przeciwnej dotyczących okoliczności faktycznych (art. 210 § 2 k.p.c.), a nadto kierował się obowiązującą w procesie cywilnym zasadą wyrażoną w art. 230 k.p.c., iż gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, Sąd - mając na uwadze wyniki całej rozprawy - może te fakty uznać za przyznane, przy czym zgodnie z art. 229 k.p.c. fakty przyznane nie wymagają dowodu.

Częściowo ustalenia Sąd poczynił bez dowodu w oparciu o art. 229 k.p.c., zgodnie z którym nie wymagają również dowodu fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości. Zaprezentowany powyżej stan faktyczny można było jedynie częściowo uznać za niesporny. W takim zakresie możliwe było jego ustalenie na podstawie twierdzeń stron. Dodatkowo Sąd dokonał ustaleń w oparciu o wyżej powołane dowody.

Sąd dał wiarę dokumentom, z których dowód został przeprowadzony, ich wartości dowodowej nie kwestionowała bowiem żadna ze stron, a Sąd nie znalazł żadnych podstaw, by czynić to z urzędu. Dokumenty prywatne, stosownie do art. 245 k.p.c., stanowiły dowód tego, że osoby, które je podpisały, złożyły oświadczenia w nich zawarte. Dodatkowo treść dokumentów znajdowała potwierdzenie w zeznaniach świadka, nie była też kwestionowana przez powoda.

Sąd dał wiarę zeznaniom przesłuchanego w sprawie świadka P. R.. Jego zeznania korespondowały z dokumentami przedłożonymi przez pozwanego, a ich wiarygodności nie zakwestionował powód. Zeznania sprawiały wrażenie szczerych i spontanicznych. Z zeznań świadka wynikało jednak, że jako pracownik pozwanego, nie zajmował się świetlicą, nie umieszczał tam osadzonych. Przyznał jedynie, że znajdowały się tam łóżka. Wskazał także, iż choć już nie pamiętał kiedy miało to miejsce, to w okresie przeludnienia w jednostce, świetli wykorzystywano na nocleg dla osadzonych.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania powoda w zakresie niezapewnienia mu właściwych warunków bytowych w związku z umieszczeniem go w świetlicy jednostki. Zeznania powoda potwierdziły w szczególności przeprowadzone przez Sąd osobiście oględziny świetlicy Aresztu Śledczego w P.. W trakcie oględzin Sąd stwierdził, że w pomieszczeniu tym faktycznie znajduje się kilka łóżek i inne przedmioty. Strona pozwana skutecznie nie podważyła natomiast tego, aby nie wykorzystywała świetlicy jako pomieszczenia noclegowego dla osadzonych. Sąd zwrócił także uwagę na to, że w trakcie oględzin obecni przy czynności funkcjonariusze SW potwierdzili, iż zdarza się, że w związku z transportem osadzeni nocują przez jedną noc w świetlicy.

STAN PRAWNY

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie jedynie w części.

W niniejszej sprawie powód domagał się zasądzenia zadośćuczynienia w kwocie 8.000 zł za krzywdę wynikającą z niezapewnienia mu odpowiednich warunków bytowych podczas odbywania kary pozbawienia wolności, na skutek których miało dojść do naruszenia dóbr osobistych powoda w postaci godności oraz prawa do humanitarnego traktowania. Powód podnosił, iż podczas osadzenia w Areszcie Śledczym w P., przed rozmieszczeniem w celach mieszkalnych, został umieszczony w świetlicy wraz z innymi współosadzonymi, czym nie zapewniono mu odpowiedniej przestrzeni, albowiem pomieszczenie to nie spełnia warunków właściwych celi.

Wskazać zatem należy, że zgodnie z art. 448 § 1 k.c., w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę albo zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Pozostaje to w zgodzie z art. 24 § 1 k.c., zgodnie z którym ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego albo zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Prawo do godnego odbywania kary pozbawienia wolności należy zaliczyć do katalogu dóbr osobistych podlegających ochronie, a działania naruszające te dobra mogą rodzić odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 24 i 448 k.c. (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z 17 marca 2010 r., II CSK 486/09). Zapewnienie przez Państwo godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest jednym z wymagań demokratycznego państwa prawnego, co wprost wynika z art. 10 ust. 1 ratyfikowanego przez Polskę Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Publicznych z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz.U. Nr 38 z 1977 r., poz. 167 i 169) oraz z art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka stanowiących, że każda osoba pozbawiona wolności będzie traktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka. Te zasady powiela Konstytucja Rzeczpospolitej. Ponadto łączy się z tym wynikający z art. 8 ust. 1 Konwencji nakaz poszanowania życia prywatnego obywateli i ich prawa do intymności, co w odniesieniu do osób osadzonych w zakładach karnych oznacza obowiązek zapewnienia takich warunków bytowych i sanitarnych, w których godność ludzka i prawo do intymności nie doznają istotnego uszczerbku.

Niezbywalna godność człowieka jest nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona stanowi obowiązek władz publicznych wszędzie tam, gdzie Państwo działa w ramach imperium, realizując swoje zadania represyjne, których wykonanie nie może prowadzić do większego ograniczenia praw człowieka niż to wynika z zadań ochronnych i celu zastosowanego środka represji. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 28 lutego 2007 r., V CSK 431/06, zgodnie z art. 30 Konstytucji RP przyrodzona i niezbywalna godność człowieka jest nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

Podkreślić jeszcze należy, że osoba pozbawiona wolności przez sam fakt uwięzienia nie traci podstawowych praw gwarantowanych przez Konstytucję i akty prawa międzynarodowego. Poszanowanie i ochrona jej godności jest obowiązkiem władzy publicznej, wypełniającej zadania represyjne Państwa. Wykonywanie tych zadań nie może w żadnym razie ograniczać godności osób odbywających karę pozbawienia wolności i prawa do traktowania w sposób humanitarny, gdyż prawa te mają charakter absolutny. Realizacja pozbawienia wolności wiąże się z ustaleniem poziomu, na którym warunki uwięzienia są „odpowiednie” i nie naruszają przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka. Wyjściowe założenie dla określenia wymaganego poziomu jest takie, by traktowanie człowieka pozbawionego wolności nie było poniżające i niehumanitarne, a ograniczenia i dolegliwości, które musi on znosić, nie przekraczały koniecznego rozmiaru wynikającego z zadań ochronnych i celu zastosowanego środka oraz nie przewyższały ciężaru nieuniknionego cierpienia, nieodłącznie związanego z samym faktem uwięzienia (uchwała Sądu Najwyższego z 18 października 2011 r., III CZP 25/11). Skazani winni mieć więc zapewnione minimum warunków odbywania kary pozbawienia wolności jakie wynikają z obowiązujących przepisów.

Taka sytuacja nie miała miejsce w rozpoznawanej sprawie, co w rezultacie skutkować musiało uwzględnieniem w części żądania powoda.

Sąd Najwyższy w wyroku z 17 marca 2010 r., II CSK 486/09 wskazał, że prawo do godnego odbywania kary pozbawienia wolności niewątpliwie należy zaliczyć do katalogu dóbr osobistych podlegających ochronie i brak podstaw, by kwestionować tę tezę. Słusznie zatem powód domagał się ochrony wynikającej z przytoczonych przepisów.

Jak wynika z kolei z sentencji wyroku Sądu Najwyższego z 28 lutego 2007 r., V CSK 431/06 ciężar dowodu, że warunki w zakładzie karnym odpowiadały obowiązującym normom i nie doszło do naruszenia dóbr osobistych, spoczywa na pozwanym; na powodzie spoczywa jednak wykazanie, że zaistniały okoliczności, które spowodowały naruszenie jakiejś sfery jego życia chronionej przez prawo, uznanej za dobro osobiste, którym można też przypisać nieprawidłowość; stwierdzenie tej nieprawidłowości polegającej na sprzeczności z normami prawnymi prowadzi do uznania, że działanie danego podmiotu wywołującego te okoliczności było bezprawne, dodatkowo zaś pomiędzy opisaną nieprawidłowością a wymienionymi okolicznościami musi istnieć związek przyczynowy. W razie wykazania tych okoliczności na korzyść powoda działa domniemanie bezprawności postępowania pozwanego i to pozwanego obciąża dowód braku bezprawności jego działań lub zaniechań.

Okolicznością, którą - jak wskazano wyżej - Sąd uznał za udowodnioną, było czasowe umieszczenie powoda w świetlicy, która nie zapewniała mu właściwych warunków bytowych.

Sąd podkreśla, iż ustawodawca zagwarantował skazanym w art. 102 pkt 1 k.k.w. między innymi prawo do warunków bytowych i odpowiednich warunków higieny. Zgodnie natomiast z art. 110 § 1 i 2 zd. 1 k.k.w., skazanego osadza się w celi mieszkalnej wieloosobowej lub jednoosobowej, powierzchnia w celi mieszkalnej, przypadającej na skazanego, wynosi nie mniej niż 3 m ². Celę wyposaża się w odpowiedni sprzęt kwaterunkowy zapewniający skazanemu osobne miejsce do spania. W celi zapewnia się odpowiednie warunki higieny, dostateczny dopływ powietrza i odpowiednią do pory roku temperaturę oraz oświetlenie, według norm określonych dla pomieszczeń mieszkalnych.

Powyższe normy w przypadku odwołującego nie zostały zachowane. Jak wynika z poczynionych ustaleń faktycznych, po przyjeździe z B. do Aresztu Śledczego w P., P. G. został w godzinach popołudniowych zakwaterowany na świetlicy wraz z pięcioma innymi osadzonymi. W pomieszczeniu tym nie zapewniono osadzonym co najmniej 3 m2 na osobę. Świetlica nie była przystosowana na celę mieszkalną. W świetlicy osadzeni nie mieli łóżek piętrowych. Znajdowały się tam różne przedmioty – materac do ćwiczeń, drabinka do ćwiczeń z zwieszonym na niej przyrządem, nieużywane łóżka pod ścianą – które to dodatkowo ograniczały swobodę poruszania się. W pomieszczeniu tym znajdował się 1 stolik i nie było miejsc do siedzenia, miejsca do przechowywania czy przygotowania posiłku. W okresie pobytu P. G. w Areszcie Śledczym w P., Dyrektor jednostki nie wydawał decyzji odnośnie rozmieszczenia ww. osadzonego w warunkach o których mowa w art. 110 § 2a - 2c k.k.w. (umieszczenie w celi mieszkalnej w której powierzchnia celi mieszkalnej przypadająca na skazanego wynosi mniej niż 3 m2).

Strona pozwana nie wykazała, aby powód nie był wówczas umieszczony w świetlicy. Z ustalonych okoliczności wynika natomiast, że rozmieszczenie osadzonych w tym pomieszczeniu ma miejsce.

W opisanej sytuacji pozostaje uznać, że tymczasowe umieszczanie powoda w świetlicy naruszało jego prawo do godnego odbywania kary pozbawienia wolności, gwarantowanego art. 110 § 2 k.kw. w opisanych przezeń granicach.

Mimo fakultatywnego charakteru zadośćuczynienia przewidzianego w art. 448 § 1 k.c. uzasadnia to, zdaniem Sądu, zasądzenie na rzecz powoda zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Dochodzona przez powoda kwota musi być jednak uznana za nadmiernie wygórowaną i nieadekwatną tak do rozmiaru doznanej krzywdy, jak i wszystkich dotyczących powoda okoliczności.

Powód łączy niedogodność, której doznał, z przepełnieniem jednostki, zupełnie nie biorąc pod uwagę, że jako osoba osadzona w jednostce penitencjarnej musi doznawać pewnych ograniczeń, a wiele z doświadczanych przez niego uciążliwości wiąże się też z właściwościami współosadzonych i charakterem wzajemnych kontaktów z nimi, nie wynika zaś z decyzji administracji jednostek penitencjarnych czy braku starań Państwa zmierzających do zapewnienia godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności. Bardziej zobiektywizowane spojrzenie na rozmiar krzywdy powoda wywołanej czasowym umieszczeniem go na świetlicy, nie przystosowanej do warunków celi mieszkalnej, z taka ilością współosadzonych, która skutkowała dysponowaniem powierzchni poniżej gwarantowanej ustawą, każe uznać, że rozmiar ten nie jest wielki. Zwróć bowiem przede wszystkim należy uwagę na to, że pobyt powoda na świetlicy był krótkotrwały. W listopadzie był już rozmieszczony w celi mieszkalnej, której przeludnienia nie podnosił. Ponadto, gdyby dokonać szczegółowego porównania odczuć powoda z cel nie przepełnionych z odczuciami, jakich doznawał w czasie ulokowania w świetlicy, w której panowało przepełnienie, nie miał zapewnionego miejsca do przechowywania, miejsca do siedzenia, czy stołu, różnica prawdopodobnie nie byłaby duża. Powód nie podnosił, aby pozostały okres jego pobytu z uwagi na zapewnioną przestrzeń w warunkach izolacji były mniej dolegliwe. Zdaniem Sądu jedynie fakt, że minimalna gwarantowana przez ustawę powierzchnia na jednego osadzonego została, może nie w sposób oczekiwany przez osadzonych, ale jednak, sformalizowana, pozwala powodowi wykazać niespełnienie przez pozwanego jego obowiązków. W sytuacji powoda Sąd nie stwierdził natomiast, aby w ten sposób, zwłaszcza z uwagi na krótkotrwałość pobytu powoda w tym pomieszczeniu, miało dojść do nieludzkiego czy poniżającego traktowania powoda podczas osadzenia w Areszcie Śledczym w P..

W tej sytuacji, uwzględniając argumenty co do słuszności zadośćuczynień z uwagi na niezapewnienie powodowi, zgodnych w ww. przepisami, warunków bytowych związanych z powierzchnią przypadającą na skazanego i wyposażenia, jak i mając na uwadze właściwości osobiste powoda, Sąd przyznał powodowi kwotę 500 zł tytułem dochodzonego przez niego zadośćuczynienia, o czym na mocy powołanych przepisów orzekł w punkcie I sentencji wyroku.

W pozostałym zakresie Sąd oddalił powództwo jako nieuzasadnione, o czym orzekł w punkcie II sentencji wyroku.

KOSZTY PROCESU

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w punkcie III sentencji wyroku.

Asesor sądowy Michał Przybył