Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

K., 22 kwietnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący : sędzia (del.) Anna Baran

Protokolant : Mariola Wilk

po rozpoznaniu 22 kwietnia 2024 r.

na rozprawie

w sprawie z powództwa N. C., W. C.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

z powództwa wzajemnego (...) S.A. w W.

przeciwko N. C., W. C.

oraz z powództwa (...) S.A. w W.

przeciwko A. J., J. J.

o zapłatę

postanawia:

I.  zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z następującymi pytaniami prawnym :

a)  czy art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U.UE.L.1993.95.29) sprzeciwia się orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym w razie stwierdzenia nieuczciwego warunku w umowie; w szczególności umowie kredytu zawartej z konsumentem i będącego tego skutkiem unieważnienia umowy; w szczególności unieważnienia umowy kredytu, konsument jest obowiązany do zwrotu na rzecz przedsiębiorcy całej nominalnej kwoty kredytu otrzymanej od przedsiębiorcy w wykonaniu nieważnej umowy bez względu na wysokość spłat dokonanych przez konsumenta w wykonaniu tej umowy i bez względu na rzeczywistą wysokość kwoty pozostałej do spłaty zaś przedsiębiorca jest uprawiony do żądania od konsumenta zwrotu całej nominalnej kwoty kredytu wypłaconej na rzecz konsumenta w wykonaniu nieważnej umowy bez względu na wysokość spłat dokonanych przez konsumenta w wykonaniu tej umowy i bez względu na rzeczywistą wysokość kwoty pozostałej do spłaty ?

b)  czy art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U.UE.L.1993.95.29) sprzeciwia się orzecznictwu krajowemu zgodnie z którym sąd krajowy przy rozpoznawaniu sprawy o zwrot świadczeń spełnionych przez przedsiębiorcę na rzecz konsumenta w wykonaniu nieważnej umowy kredytu jest obowiązany zasądzić na rzecz przedsiębiorcy całość kwoty wypłaconej przez niego na rzecz konsumenta w wykonaniu nieważnej umowy kredytu bez względu na to czy konsument nadal pozostaje dłużnikiem przedsiębiorcy i bez względu na wysokość świadczeń spełnionych przez konsumenta na rzecz przedsiębiorcy w wykonaniu nieważnej umowy kredytu ?

c)  czy art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U.UE.L.1993.95.29) sprzeciwia się takiej regulacji prawa krajowego, zgodnie z którą sąd krajowy w razie uznania powództwa przez konsumenta w sprawie wytoczonej przez przedsiębiorcę jest zobowiązany z urzędu nadać wyrokowi zasądzającemu roszczenie rygor natychmiastowej wykonalności ?

II.  zawiesić postępowanie w sprawie (art. 177 § 1 pkt. 3 ¹ k.p.c.).

Sygn. akt I C 5507/23

UZASADNIENIE

postanowienia z 22 kwietnia 2024 r.

I.  Przepisy prawa krajowego.

a)  Kodeks cywilny

Zgodnie z art. 60 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).

Zgodnie z art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej.

Zgodnie z art. 61 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią.

Zgodnie z art. 405 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Zgodnie z art. 410 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.

Zgodnie z art. 410 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Zgodnie z art. 455 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Zgodnie z art. 498 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

Zgodnie z art. 498 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.

Zgodnie z art. 499 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.

Zgodnie z art. 500 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) jeżeli przedmiotem potrącenia są wierzytelności, których miejsca spełnienia świadczeń są różne, strona korzystająca z możności potrącenia obowiązana jest uiścić drugiej stronie sumę potrzebną do pokrycia wynikającego dla niej uszczerbku.

Zgodnie z art. 501 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) odroczenie wykonania zobowiązania udzielone przez sąd albo bezpłatnie przez wierzyciela nie wyłącza potrącenia.

Zgodnie z art. 502 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.

Zgodnie z art. 503 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) przepisy o zaliczeniu zapłaty stosuje się odpowiednio do potrącenia.

Zgodnie z art. 504 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) zajęcie wierzytelności przez osobę trzecią wyłącza umorzenie tej wierzytelności przez potrącenie tylko wtedy, gdy dłużnik stał się wierzycielem swego wierzyciela dopiero po dokonaniu zajęcia albo gdy jego wierzytelność stała się wymagalna po tej chwili, a przy tym dopiero później aniżeli wierzytelność zajęta.

Zgodnie z art. 505 pkt 1-4 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) nie mogą być umorzone przez potrącenie wierzytelności nieulegające zajęciu, wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania, wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych, wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.

b)  Kodeks postępowania cywilnego

Zgodnie z art. 91 pkt 1-5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do: wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi kasacyjnej, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jak też wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy; wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji; udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu; zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie; odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej.

Zgodnie z art. 98 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu).

Zgodnie z art. 100 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu.

Zgodnie z art. 101 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) zwrot kosztów należy się pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu.

Zgodnie z art. 102 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

Zgodnie z art. 103 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) niezależnie od wyniku sprawy sąd może włożyć na stronę lub interwenienta obowiązek zwrotu kosztów, wywołanych ich niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym postępowaniem.

Zgodnie z art. 132 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) w toku sprawy adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy oraz Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej doręczają sobie nawzajem bezpośrednio odpisy pism procesowych z załącznikami. W treści pisma procesowego wniesionego do sądu zamieszcza się oświadczenie o doręczeniu odpisu pisma drugiej stronie albo o jego nadaniu za pośrednictwem operatora, o którym mowa w art. 165 § 2. Pismo niezawierające powyższego oświadczenia podlega zwrotowi bez wzywania do usunięcia tego braku.

Zgodnie z art. 133 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) jeżeli ustanowiono pełnomocnika procesowego lub pełnomocnika do doręczeń, pisma sądowe doręcza się tym osobom. Pismo wzywające stronę do osobistego stawiennictwa doręcza się tylko bezpośrednio tej stronie, z wyjątkiem strony, o której mowa w art. 1135 ⁵ § 1.

Zgodnie z art. 203 ¹ § 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) podstawą zarzutu potrącenia może być tylko wierzytelność: pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność ta jest niesporna, stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu, orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym, zatwierdzoną przez sąd ugodą zawartą przed mediatorem, lub uprawdopodobniona dokumentem potwierdzającym jej uznanie przez powoda; o zwrot spełnionego świadczenia przysługująca jednemu z dłużników solidarnych wobec pozostałych współdłużników.

Zgodnie z art. 203 ¹ § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna.

Zgodnie z art. 203 ¹ § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) zarzut potrącenia może zostać podniesiony tylko w piśmie procesowym. Do pisma tego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące pozwu, z wyjątkiem przepisów dotyczących opłat.

Zgodnie z art. 320 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia - wyznaczyć odpowiedni termin do spełnienia tego świadczenia.

Zgodnie z art. 333 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) Sąd z urzędu nada wyrokowi przy jego wydaniu rygor natychmiastowej wykonalności, jeżeli zasądza roszczenie uznane przez pozwanego.

Zgodnie z art. 334 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) Sąd może uzależnić natychmiastową wykonalność wyroku od złożenia przez powoda stosownego zabezpieczenia.

Zgodnie z art. 334 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) zabezpieczenie może polegać również na wstrzymaniu wydania powodowi rzeczy odebranych pozwanemu lub sum pieniężnych po ich wyegzekwowaniu albo na wstrzymaniu sprzedaży zajętego majątku ruchomego.

Zgodnie z art. 334 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) sprzedaż lub przejęcie na własność zajętej nieruchomości wstrzymuje się z urzędu do czasu uprawomocnienia się wyroku.

Zgodnie z art. 335 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) natychmiastowa wykonalność nie będzie orzeczona nawet za zabezpieczeniem, jeżeli wskutek wykonania wyroku mogłaby wyniknąć dla pozwanego niepowetowana szkoda. Przepisu tego nie stosuje się do wyroków zasądzających alimenty w granicach, w jakich sąd nadaje wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności z urzędu.

Zgodnie z art. 351 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) strona może w ciągu dwóch tygodni od ogłoszenia wyroku, a gdy doręczenie wyroku następuje z urzędu - od jego doręczenia, zgłosić wniosek o uzupełnienie wyroku, jeżeli sąd nie orzekł o całości żądania, o natychmiastowej wykonalności albo nie zamieścił w wyroku dodatkowego orzeczenia, które według przepisów ustawy powinien był zamieścić z urzędu.

Zgodnie z art. 692 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) w sprawach o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego właściwy jest sąd miejsca wykonania zobowiązania. Jeżeli miejsca tego nie da się ustalić, właściwy jest sąd miejsca zamieszkania wierzyciela, a gdy wierzyciel jest nieznany lub gdy nie jest znane miejsce jego zamieszkania - sąd miejsca zamieszkania dłużnika. Jeżeli zobowiązanie jest zabezpieczone wpisem w księdze wieczystej, właściwy jest sąd miejsca położenia nieruchomości.

Zgodnie z art. 776 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Zgodnie z art. 777 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) tytułami egzekucyjnymi są orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem.

Zgodnie z art. 848 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) zajęcie ma ten skutek, że rozporządzenie ruchomością dokonane po zajęciu nie ma wpływu na dalszy bieg postępowania, a postępowanie egzekucyjne z zajętej ruchomości może być prowadzone również przeciwko nabywcy. Przepis ten nie narusza przepisów o ochronie nabywcy w dobrej wierze.

Zgodnie z art. 924 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) Jednocześnie z wysłaniem dłużnikowi wezwania komornik składa do sądu właściwego do prowadzenia księgi wieczystej wniosek o wpis o wszczęciu egzekucji lub o złożenie wniosku do zbioru dokumentów, wraz z odpisem wezwania do zapłaty.

Zgodnie z art. 930 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) rozporządzenie nieruchomością po jej zajęciu nie ma wpływu na dalsze postępowanie, a kolejni wierzyciele dłużnika mogą przyłączyć się do prowadzonej egzekucji. Nabywca może uczestniczyć w postępowaniu w charakterze dłużnika. W każdym razie czynności egzekucyjne są ważne tak w stosunku do dłużnika, jak i w stosunku do nabywcy.

Zgodnie z art. 930 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) rozporządzenia przedmiotami podlegającymi zajęciu razem z nieruchomością po ich zajęciu są nieważne. Nie dotyczy to rozporządzeń zarządcy nieruchomości w zakresie jego ustawowych uprawnień.

Zgodnie z art. 930 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) obciążenie nieruchomości przez dłużnika po jej zajęciu oraz rozporządzenie opróżnionym miejscem hipotecznym jest nieważne. W razie wpisania hipoteki przymusowej po zajęciu nieruchomości zabezpieczona nią wierzytelność nie korzysta z pierwszeństwa zaspokojenia przewidzianego dla należności zabezpieczonych hipotecznie.

Zgodnie z art. 938 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) zarządca odpowiada za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania obowiązków.

Zgodnie z art. 938 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) zarządca, który bez usprawiedliwionej przyczyny nie złożył w oznaczonym terminie przepisanego sprawozdania lub nie wykonał innych przez sąd wydanych poleceń, może być skazany na grzywnę.

c)  orzecznictwo krajowe

uchwała Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21;

uchwała Sądu Najwyższego z 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20.

II.  Okoliczności sprawy.

a)  Stanowiska stron i ustalenia faktyczne co do sprawy z powództwa (...) S.A. z siedzibą w W. przeciwko A. J. i J. J..

Powód – (...) S.A. z siedzibą w W. w pozwie z 24 listopada 2023 r., przeciwko A. J. i J. J. wniósł o : zasądzenie solidarnie od pozwanych kwoty 493 770,02 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 30 września 2023 r. do dnia zapłaty ewentualnie zasądzenie ww. kwoty w częściach równych, tj. po 246 885,01 zł od każdego z pozwanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 30 września 2008 r. do dnia zapłaty. Ponadto powód wniósł o zmianę wysokości świadczenia (ukształtowanie) w ten sposób, że kwota należności banku od strony pozwanej z tytułu rozliczenia nieważności bądź bezskuteczności umowy nr(...) o pożyczkę hipoteczną dla osób fizycznych (...) waloryzowaną kursem CHF z dnia 12 września 2007 r. zostanie poddana waloryzacji sądowej w ten sposób, że poza roszczeniem o zwrot środków wypłaconych przy uruchomieniu pożyczki w ich nominalnej wysokości, powodowi przysługuje dodatkowe świadczenie w kwocie 72 715,62 zł wynikającej z istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza – w rezultacie powód wniósł o zasądzenie od strony pozwanej solidarnie kwoty 72 715,62 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wydania wyroku uwzględniającego żądanie waloryzacji do dnia zapłaty, stanowiącej dodatkową kwotę ponad nominalną kwotę kapitału, ewentualnie zasądzenie ww. kwoty łącznie bądź w częściach równych, tj. po 36 357,81 zł od każdego z pozwanych. Powód wniósł także o zasądzenie od strony pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Powód na uzasadnienie swojego żądania podniósł, że udzielił pozwanym pożyczki hipotecznej na podstawie umowy z 12 września 2007 r. Pożyczka została wypłacona pozwanym w łącznej kwocie 493 770,02 zł i została przez nich wykorzystana. Umowa była przez wiele lat wykonywana przez strony, ale pozwani wszczęli postępowanie w przedmiocie zasądzenia na ich rzecz świadczeń spełnionych w jej wykonaniu. Wyrokiem z 16 maja 2022 r. w sprawie pod sygn. akt I C 2674/21 Sąd Okręgowy w Krakowie zasądził na rzecz pożyczkobiorców kwotę 571 740,41 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Obecnie, na skutek apelacji banku, postępowanie toczy się przed Sądem Apelacyjnym w Krakowie pod sygn. I ACa 1200/22. Powód podniósł, iż wnosząc pozew zmierza do rozstrzygnięcia kwestii spornych pomiędzy stronami, które powstały w związku z zarzutem nieważności umowy, a które nie mogą być rozstrzygnięte w sprawie z powództwa pozwanych. Zgłaszane przez niego roszczenie ma charakter roszczenia restytucyjnego, związanego z koniecznością zwrotu przez strony wzajemnych świadczeń z tytułu umowy kredytu, która może okazać się nieważna. Roszczenia powoda nie zamykają się jednak w zwrocie świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu umowy w ich nominalnej wysokości, bowiem bank domaga się zwaloryzowania swojego świadczenia. Powód wezwał pozwanych do zapłaty kwoty dochodzonej pozwem i wskazał, że jego roszczenia są wymagalne od 29 września 2023 r.

Pozwani : A. J. i J. J. w odpowiedzi na pozew, wnieśli o oddalenie powództwa w całości jako bezzasadnego, wobec nieistnienia obu roszczeń, ewentualnie – oddalenie powództwa w całości z uwagi na przedawnienie. Pozwani podnieśli, że tytułem wykonania umowy pożyczki spłacili na rzecz powoda kwotę 1 065 510,40 zł, w tym kwotę 838 875,33 zł tytułem spłaty kapitału, co oznacza, że kapitał pożyczki został całkowicie spłacony, co została potwierdzone przez stronę powodową. Tym samym zaś nie istnieje ani roszczenie o zapłatę kapitału pożyczki ani roszczenie o waloryzację wypłaconej kwoty kapitału. W ich ocenie umowa pożyczki jest jednak nieważna na podstawie art. 58 § 1 i 2 k.c. jako sprzeczna z prawem, naturą zobowiązania oraz zasadami współżycia społecznego (art. 353 ¹ k.c.), jak również wobec stwierdzenia niedozwolonego charakteru postanowień umowy dotyczących głównych świadczeń stron (art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. ustawy Prawo bankowe). Odnośnie zarzutu przedawnienia roszczeń banku pozwani wskazali, iż wynoszący 3 lata termin przedawnienia roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej rozpoczynał swój bieg z chwilą dokonania spłaty kredytu, tj. już w roku 2016.

W złożonej 15 marca 2024 r. replice na odpowiedź na pozew powód cofnął pozew w części , tj. co do żądania zmiany wysokości świadczenia (ukształtowanie) oraz zasądzenia z tego tytułu kwoty 72 715,62 zł wraz z odsetkami, bez zrzeczenia się roszczenia. Powód zakwestionował nada zasadność zarzutu potrącenia podniesiony przez pozwanego.

Powód (...) S.A. z siedzibą w W. jest następcą prawnym (...) Banku S.A. z siedzibą w W..

Poprzednik prawny powoda 12 września 2007 r. zawarł z pozwanymi umowę nr (...) o pożyczkę hipoteczną dla osób fizycznych (...) waloryzowaną kursem CHF.

Na mocy ww. umowy powód udzielił pozwanym pożyczki w kwocie 493 770 zł, waloryzowanej walutą CHF (§ 1 ust. 1 i 2). Kwota pożyczki wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 2007-09-03 według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosiła 217 807,67 CHF. W umowie wskazano, iż kwota ta miała charakter informacyjny i nie stanowiła zobowiązania banku, a wartość pożyczki wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia pożyczki może być różna od podanej w punkcie 3A umowy (§ 1 ust. 3A). Okres kredytowania został ustalony na 240 miesięcy, tj. od dnia 2007-09-12 do dnia 2027-09-20 (§ 1 ust. 3).

Wypłata pożyczki miała nastąpić w złotych w dwóch transzach w kwotach 93 770 zł oraz 400 000 zł (§ 5 ust. 1 pkt 1-2). Pożyczka miała być spłacana w równych ratach kapitałowo-odsetkowych do 20-go dnia każdego miesiąca (§ 1 ust. 4 i 5). Raty kapitałowo-odsetkowe spłacane miały być w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50 (§ 10 ust. 4).

Integralną część umowy stanowił „Regulamin udzielania kredytów hipotecznych dla osób fizycznych w ramach M.” (§ 25 ust. 1).

Umowa pomiędzy stronami została zawarta z zastosowaniem wzorca umownego przygotowanego przez bank. Treść umowy nie podlegała indywidualnym negocjacjom.

Powód wypłacił pozwanym środki z pożyczki w kwocie 493 770,02 zł. Pozwani spłacili łącznie 1 052 843,95 zł zaś 26 kwietnia 2016 r. dokonali przedterminowej całkowitej spłaty pożyczki.

Powód oszacował wartość waloryzacji kapitału pożyczki w związku ze zmianą siły nabywczej pieniądza na kwotę 72 715,62 zł.

J. J. i A. J. w listopadzie 2020 r. wnieśli do Sądu Okręgowego w Krakowie skierowany przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W. pozew o zapłatę, tj. zasądzenie na ich rzecz solidarnie kwoty 571 740,41 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Sprawa została zarejestrowana pod sygnaturą akt I C 2674/20.

Sąd Okręgowy w Krakowie wyrokiem z 16 maja 2022 r. zasądził od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz pożyczkobiorców łącznie kwotę 571 740,41 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od 17 lutego 2022 r. do dnia zapłaty.

Powód, pismem z 15 sierpnia 2023 r., wezwał pozwanych do zapłaty kwoty 493 770,02 zł w terminie 1 miesiąca od dnia doręczenia pisma. Przedmiotowe wezwanie doręczono pozwanym 29 sierpnia 2023 r.

b)  Stanowiska stron i ustalenia faktyczne co do sprawy z powództwa N. C., W. C. przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W. oraz z powództwa wzajemnego (...) S.A. z siedzibą w W. przeciwko N. C., W. C..

Powodowie – N. C. i W. C. w pozwie z 1 grudnia 2023 r., przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W. wnieśli o ustalenie, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF zawarta w K. w dniu 6 października 2006 r. między poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A. z siedzibą w W. i powodami wraz z jej załącznikami jest nieważna w całości ze skutkiem ex tunc. Powodowie nadto wnieśli o zasądzenie od pozwanego łącznie kwot 362 801,12 zł oraz 65,91 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od ww. kwot od dnia doręczenia pozwu pozwanemu do dnia zapłaty, tytułem zwrotu świadczeń nienależnych za okres od dnia zawarcia umowy do dnia 15 maja 2023 r., wskutek uwzględnienia żądania ustalenia nieważności umowy. Ewentualnie powodowie wnosili o uznanie za bezskuteczne poszczególnych postanowień umowy i regulaminu. Powodowie wnieśli również o zasądzenie od pozwanego łącznie kosztów postępowania.

Powodowie na uzasadnienie swojego żądania podnieśli, że zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego, jako konsumenci, umowę o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych, udzielony w złotym polskim indeksowany kursem CHF. Umowa kredytowa zawarta z pozwanym jest dalece wadliwa i zawiera klauzule abuzywne, których wyeliminowanie pociąga za sobą nieważność całej umowy. Treść umowy nie była przez powodów indywidualnie negocjowana zaś kształtuje ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszający interesy konsumenta. Brak jest jednocześnie możliwości zastąpienia wadliwych postanowień innymi. Nieważność umowy wynika ponadto z naruszenia zasady swobody umów oraz zasad współżycia społecznego.

Postanowieniem z 12 grudnia 2023 r. Sąd Okręgowy w Krakowie udzielił powodom zabezpieczenia roszczenia o ustalenie nieważności umowy kredytu przez wstrzymanie obowiązku dokonywania przez powodów spłat rat kredytu oraz zakazanie pozwanemu złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy – w okresie od 12 grudnia 2023 r. do dnia prawomocnego zakończenia postępowania.

Pozwany (...) S.A. z siedzibą w W. w złożonej 24 stycznia 2024 r. odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu wedle norm przypisanych. Pozwany wniósł powództwo wzajemne, w ramach którego zakwestionował zarzut nieważności (bezskuteczności) umowy kredytu oraz wniósł o zasądzenie solidarnie od powodów (pozwanych wzajemnych) kwoty 360 000,03 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanym wzajemnym odpisu pozwu wzajemnego do dnia zapłaty (ewentualnie zasądzenie ww. kwoty w częściach równych po 180 000,01 zł od każdego z pozwanych wzajemnych).

Pozwany podniósł, ż umowa kwestionowana przez powodów stanowi ważne i skuteczne zobowiązanie, albowiem nie narusza obowiązujących przepisów prawa (w tym bankowego), natury stosunku prawnego, zasad współżycia społecznego czy też dobrych obyczajów. Umowa nie zawiera klauzul abuzywnych zaś jej postanowienia były indywidualnie negocjowane i nie naruszają interesów konsumenta. Bank podniósł, że w trakcie procedury zawierania umowy prawidłowo wywiązał się z obowiązków informacyjnych, albowiem udzielił kredytobiorcy niezbędnych pouczeń w przedmiocie ryzyka związanego z umową kredytu powiązanego z walutą obcą. Powodowie zaakceptowali to ryzyko, świadomie decydując się na zawarcie tego typu umowy z uwagi na jej ówczesne korzyści ekonomiczne. Pozwany podkreślił, że tabele kursów walut obcych stosowane przez niego do przeliczeń odzwierciedlają realia rynkowe i mają charakter obiektywny. Z uwagi na powyższe okoliczności roszczenia powodów są całkowicie bezpodstawne.

W złożonej 27 lutego 2024 r. replice na odpowiedź na pozew wraz z odpowiedzią na pozew w zakresie pozwu wzajemnego powodowie (pozwani wzajemni) podtrzymali swoje stanowisko w sprawie oraz ustosunkowali się do twierdzeń pozwanego (powoda wzajemnego). Wnieśli o oddalenie powództwa wzajemnego w całości z uwagi na jego przedwczesność i brak podstaw do wytoczenia powództwa wzajemnego. Wskazali, iż pismem z 27 lutego 2024 r. złożyli pozwanemu (powodowi wzajemnemu) oświadczenie o potrąceniu. W razie uwzględnienia zarzutu potrącenia wnieśli o ustalenie nieważności umowy kredytu oraz zasądzenie od pozwanego łącznie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 360 000,03 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia skutecznego potrącenia tej kwoty z wierzytelnością pozwanego, a także zasądzenie pozostałej kwoty roszczenia głównego, tj. 2 801,09 zł oraz 65,91 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od tych kwot od dnia doręczenia pozwu pozwanemu do dnia zapłaty.

Pełnomocnik powodów na rozprawie 6 marca 2024 r. podniósł, że powodowie nie złożyli oświadczenia o potrąceniu, wobec czego cofnął zarzut potrącenia zawarty w piśmie procesowym z 27 lutego 2024 r.

Strony podtrzymały swoje stanowiska w sprawie na rozprawie 8 kwietnia 2024 r. Sąd zamknął rozprawę.

Postanowieniem z 15 kwietnia 2024 r. Sąd otworzył na nowo zamkniętą rozprawę, a następnie połączył do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawę o sygn. akt I C 5633/23 ze sprawą o sygn. akt I C 5507/23. Dalsze postępowanie Sąd postanowił prowadzić pod sygn. akt I C 5507/23.

Pozwany (...) S.A. z siedzibą w W. jest następcą prawnym (...) Banku S.A. z siedzibą w W..

Powodowie, 28 sierpnia 2006 r. wnioskowali do (...) Banku S.A. o udzielenie na okres 30 lat kredytu w kwocie 360 000 zł waloryzowanego walutą CHF z przeznaczeniem na zakup lokalu mieszkalnego na rynku pierwotnym.

Powodowie, 29 sierpnia 2006 r. podpisali „Oświadczenie dla kredytów i pożyczek hipotecznych”, zawierające pouczenie o ryzyku związanym z kredytem indeksowanym walutą CHF.

Pozwany, 20 września 2006 r. wydał pozytywną decyzję kredytową.

Powodowie, 6 października 2006 r. zawarli z (...) Bankiem S.A. z siedzibą w W. umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF. Celem kredytu było budownictwo mieszkaniowe (§ 1 ust. 1 pkt 1), a środki z kredytu miały być przeznaczone na finansowanie przedpłat na poczet budowy i nabycia od dewelopera lokalu mieszkalnego położonego w K. oraz refinansowanie wkładu własnego kredytobiorcy na poczet zakupu tego lokalu, a także na finansowanie prac wykończeniowych w lokalu (§ 1 ust. 1A).

Kwota kredytu wynosiła 360 000 zł, a walutą waloryzacji kredytu był CHF (§ 1 ust. 2 i 3). Kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 2006-09-15 według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosiła 148 711,16 CHF W umowie wskazano, iż kwota ta miała charakter informacyjny i nie stanowiła zobowiązania banku, a wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może być różna od podanej w punkcie 3A umowy (§ 1 pkt 3A). Okres kredytowania został ustalony na 360 miesięcy, tj. od dnia 2006-10-06 do dnia 2036-10-06 (§ 1 ust. 4).

Wypłata kredytu miała nastąpić w złotych w dwóch transzach w kwotach 93 770 zł oraz 400 000 zł (§ 5 ust. 1 pkt 1-2).

Wypłata kredytu miała nastąpić w złotych w pięciu transzach w kwotach 3 x 96 642 zł, 32 214 zł oraz 37 860 zł (§ 5 ust. 2). Kredyt miał być spłacany w równych ratach kapitałowo-odsetkowych do 15-go dnia każdego miesiąca (§ 1 ust. 5 i 6). Raty kapitałowo-odsetkowe spłacane miały być w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50 (§ 11 ust. 5).

Integralną część umowy stanowił „Regulamin udzielania kredytów hipotecznych dla osób fizycznych w ramach M.” (§ 26 ust. 1). Zgodnie z ww. Regulaminem kredyt waloryzowany udzielany był w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu na wybraną przez kredytobiorcę walutę (§ 1 ust. 3). Wysokość każdej raty odsetkowej lub kapitałowo-odsetkowej kredytu waloryzowanego kursem przyjętej waluty określona była w tej walucie, natomiast jej spłata dokonywana była w złotych po uprzednim jej przeliczeniu wg kursu sprzedaży danej waluty, określonym w tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty (§ 24 ust. 2). Wysokość rat odsetkowych i kapitałowo-odsetkowych kredytu waloryzowanego wyrażona w złotych, ulegała comiesięcznej modyfikacji w zależności od kursu sprzedaży waluty, według tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty (§ 24 ust. 3).

Umowa pomiędzy stronami została zawarta z zastosowaniem wzorca umownego przygotowanego przez bank. Treść umowy, poza kwestią oprocentowania kredytu, nie podlegała indywidualnym negocjacjom.

Strony zawarły 5 grudnia 2008 r. aneks do umowy, zmieniający zasady oprocentowania kredytu.

Bank wypłacił środki z kredytu w pięciu transzach w łącznej kwocie 360 000,03 zł.

W okresie od dnia uruchomienia kredytu do 15 maja 2023 r. powodowie uiścili na rzecz powoda kwoty 362 801,12 zł oraz 65,91 CHF (z uwzględnieniem prowizji oraz składek ubezpieczeniowych).

III.  Uzasadnienie pytania prejudycjalnego.

Podstawę prawną wzajemnych rozliczeń stron nieważnej umowy, w tym również nieważnej umowy kredytu na gruncie prawa polskiego stanowią przepisy zawarte w tytule V Kodeksu cywilnego - Bezpodstawne wzbogacenie.

Świadczenie spełnione w wykonaniu nieważnego zobowiązania - zgodnie z art. 410 § 2 k.c. - jest świadczeniem nienależnym, a tym samym zgodnie z art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c. podlega zwrotowi jako korzyść majątkowa uzyskana bezpodstawnie kosztem świadczącego. Nie ma przy tym potrzeby ustalania, czy i w jakim zakresie spełnione świadczenie wzbogaciło osobę, na której rzecz świadczenie zostało spełnione, ani czy majątek spełniającego świadczenie uległ zmniejszeniu. Samo bowiem spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie świadczącego, a uzyskanie tego świadczenia przez odbiorcę - przesłankę jego wzbogacenia.

Przywołane przepisy stanowią również podstawę prawną wzajemnych rozliczeń stron w razie unieważnienia umowy kredytu zawartej z konsumentem. Świadczenia wypłacone na rzecz kredytobiorców przez przedsiębiorcę oraz świadczenia spełnione na rzecz przedsiębiorcy przez kredytobiorców w wykonaniu tej nieważnej umowy są świadczeniami nienależnymi i jako takie podlegają zwrotowi. Zgodnie bowiem z orzecznictwem krajowym, które zostało ukształtowane orzeczeniami Sądu Najwyższego w sprawach o sygn. akt III CZP 11/20 (uchwała z 16 lutego 2021 r.) oraz o sygn. akt III CZP 6/21 (uchwała z 7 maja 2021 r.) jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne niezależne od siebie roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.). Z przywołanych uchwał Sądu Najwyższego, wynika przy tym, iż nie ma znaczenia czy i w jakim zakresie strony pozostają wobec siebie dłużnikami, albowiem każda z nich może żądać zwrotu całości spełnionego świadczenia bez względu na wysokość zobowiązania drugiej strony i bez względu na wysokość już dokonanych spłat. Jeżeli bowiem wskutek nieważności umowy (w tym umowy kredytu) stosunek ów i obowiązek nie powstały, zapłata zmierzająca do jego umorzenia stanowi świadczenie nienależne i nie może być zakwalifikowana jako świadczenie należne w ramach innego zobowiązaniowego stosunku prawnego (w tym z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia), o częściowo zbieżnym przedmiocie świadczenia. Spłaty dokonywane przez konsumenta w wykonaniu nieważnej umowy kredytu nie prowadzą zatem do umorzenia istniejącego zobowiązania z bezpodstawnego wzbogacenia. Przedsiębiorca może zatem żądać od konsumenta zwrotu całości kwoty nominalnej kredytu także wówczas gdy konsument tę kwotę całkowicie spłacił, a nawet nadpłacił, albowiem spłaty dokonywane przez konsumenta w wykonaniu nieważnej umowy kredytu, nie mogą zostać potraktowane jako spłaty na rzecz zobowiązania z bezpodstawnego wzbogacenia.

Uchwały Sądu Najwyższego nie wiążą formalnie sądów powszechnych niemniej jednak z uwagi na autorytet tego sądu wywierają istotny wpływ na kierunek orzecznictwa sądów krajowych. Stanowisko wyrażone w przywołanych uchwałach Sądu Najwyższego - dotyczące zasad wzajemnych rozliczeń stron nieważnej umowy - zostało podzielone w szeregu orzeczeń wydanych przez sądy krajowe; w tym również inne składy Sądu Najwyższego, a także sądy apelacyjne 1.

Zaznaczyć jednak należy, że jednocześnie poglądy prawne wyrażone w przywołanych uchwałach Sądu Najwyższego zostały już częściowo zakwestionowane jako nietrafne w wyrokach (...) w sprawach o sygn. akt C - 140/22 oraz C-28/22.

W pierwszym z przywołanych orzeczeń (wyrok z 7 grudnia 2023 r.) Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że w kontekście uznania nieważności w całości umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez instytucję bankową ze względu na to, iż umowa ta zawiera nieuczciwy warunek, bez którego nie może ona dalej obowiązywać:- stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą wykonywanie praw, które konsument wywodzi z tej dyrektywy, jest uzależnione od złożenia przez tego konsumenta przed sądem oświadczenia, w którym twierdzi on, po pierwsze, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy tego warunku, po drugie, że jest świadomy z jednej strony faktu, że nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą nieważność wspomnianej umowy, a z drugiej - konsekwencji tego uznania nieważności, i po trzecie, że wyraża zgodę na uznanie tej umowy za nieważną.

Z kolei w wyroku z 14 grudnia 2023 r. w sprawie C - 28/22 Trybunał orzekł co następuje :

a)  Art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą w następstwie uznania za nieważną umowy kredytu hipotecznego zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem z uwagi na zawarte w tej umowie nieuczciwe warunki termin przedawnienia roszczeń tego przedsiębiorcy wynikających z nieważności rzeczonej umowy rozpoczyna bieg dopiero od dnia, w którym staje się ona trwale bezskuteczna, podczas gdy termin przedawnienia roszczeń tego konsumenta wynikających z nieważności tej umowy rozpoczyna bieg w chwili, w której dowiedział się on lub powinien dowiedzieć się o nieuczciwym charakterze warunku powodującego tę nieważność;

b)  Art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą, w sytuacji gdy umowa kredytu hipotecznego zawarta przez przedsiębiorcę z konsumentem nie może już pozostać wiążąca po usunięciu nieuczciwych warunków zawartych w tej umowie, przedsiębiorca ten może powołać się na prawo zatrzymania umożliwiające mu uzależnienie zwrotu świadczeń otrzymanych od tego konsumenta od przedstawienia przez niego oferty zwrotu świadczeń, które sam otrzymał od tego przedsiębiorcy, lub gwarancji zwrotu tych ostatnich świadczeń, jeżeli wykonanie przez tego samego przedsiębiorcę tego prawa zatrzymania powoduje utratę przez rzeczonego konsumenta prawa do uzyskania odsetek za opóźnienie od momentu upływu terminu nałożonego na danego przedsiębiorcę do wykonania zobowiązania umownego po tym, jak przedsiębiorca ten otrzyma wezwanie do zwrotu świadczeń zapłaconych jemu w wykonaniu tej umowy;

c)  Art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą na przedsiębiorcy, który zawarł umowę kredytu hipotecznego z konsumentem, nie spoczywa obowiązek sprawdzenia, czy konsument ten ma wiedzę o skutkach usunięcia nieuczciwych warunków zawartych w tej umowie lub o niemożności zachowania mocy wiążącej owej umowy w przypadku usunięcia tych warunków.

W ocenie Sądu Okręgowego w Krakowie jako sądu krajowego, taki kierunek orzecznictwa krajowego w przedmiocie zasad wzajemnych rozliczeń stron nieważnej umowy kredytu jak przyjęty w przywołanych uchwałach - pomimo jego formalnej zgodności z regulacjami prawa krajowego - pozostaje w sprzeczności z zasadą skutecznej ochrony konsumenta przewidzianą w art. 7 ust. 1 dyrektywy. Sąd krajowy nie neguje przy tym zasady, że konsument ma obowiązek zwrócić na rzecz przedsiębiorcy nominalną kwotę kredytu wypłaconą na jego rzecz w wykonaniu nieważnej umowy kredytu niemniej jednak obciążenie konsumenta obowiązkiem zwrotu całej kwoty bez względu na wysokość już faktycznie dokonanych spłat, a zatem również i w sytuacji gdy konsument spłacił w całości nominalną kwotę kredytu, a nawet dokonał nadpłat ponad tę kwotę, budzi wątpliwości co do zgodności takiego kierunku orzecznictwa z wymienioną wcześniej zasadą. Takie zasady rozliczeń jakie zostały przedstawione w przywołanych uchwałach - w istocie rzeczy - pomijają tę niezmiernie istotną okoliczność, a mianowicie, że świadczenie przysługujące przedsiębiorcy faktycznie zostało już zaspokojone - w całości lub znacznej części - na skutek wpłat dokonywanych przez konsumenta w wykonaniu nieważnej umowy. Nie ma przeto żadnych racjonalnych podstaw, aby ponownie obciążać konsumenta obowiązkiem zwrotu całego świadczenia wypłaconego na jego rzecz w wykonaniu nieważnej umowy tylko i wyłącznie dlatego, że konsument dokonywał owych wpłat, aby zwolnić się od zobowiązania wynikającego z umowy, która ostatecznie okazała się nieważna, nie zaś w celu zaspokojenia roszczeń przedsiębiorcy z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia i zwolnienia się ze zobowiązania z tego tytułu.

Zważyć bowiem należy, że zastosowanie tej zasady w praktyce prowadzi do takiego skutku, że konsument, których chce skorzystać z ochrony gwarantowanej dyrektywą 93/13 i przepisami krajowymi implementującymi ową dyrektywę do porządku krajowego musi liczyć się z tym, że przedsiębiorca będzie w pełni uprawniony do wystąpienia przeciwko niemu z żądaniem zwrotu całej kwoty wypłaconej w wykonaniu nieważnej umowy, bez względu na wysokość spłat dokonanych przez konsumenta. Jest również oczywistym, że jeżeli konsument nie spełni owego świadczenia dobrowolnie to przedsiębiorca będzie mógł wytoczyć powództwo domagając się zasądzenia przedmiotowej kwoty wraz z odsetkami oraz obciążenia konsumenta kosztami procesu. Zaznaczyć należy, że taka sprawa zazwyczaj jest przegrana dla konsumenta, albowiem zgodnie z wiodącym nurtem orzecznictwa krajowego, przedsiębiorca może domagać się zwrotu całości świadczenia, które spełnił na rzecz konsumenta w wykonaniu nieważnej umowy. Przegranie sprawy przez konsumenta wiąże się z kolei z obciążeniem go obowiązkiem zwrotu na rzecz przedsiębiorcy całości lub części kosztów procesu, które obejmują tak opłatę od pozwu jak i wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika. Nie można zaś nie zauważyć, że wysokość kosztów procesu podlegających zasądzeniu od konsumentów na rzecz przedsiębiorcy jest znaczna i dla przeciętnego konsumenta stanowi istotne obciążenie. Przedsiębiorca jako powód jest obowiązany uiścić opłatę od pozwu w wysokości 5 % od wartości przedmiotu sporu zaś w tego rodzaju sprawach wartość przedmiotu sporu jest znaczna, albowiem przedmiotowe sprawy dotyczą świadczeń z nieważnych umów kredytów hipotecznych mieszkaniowych, które zazwyczaj opiewały na znaczne kwoty. W sprawach, które stanowią podstawę wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym wysokość opłat od pozwu oraz pozwu wzajemnego wynosi odpowiednio : 28 325,00 zł oraz 18 001,00 zł zaś wysokość wynagrodzenia pełnomocnika 10 800,00 zł. Oznacza to zaś, że konsumenci w razie przegrania sprawy w całości zostaną obciążeni samymi tylko kosztami procesu w kwotach odpowiednio : 39 125,00 zł oraz 28 801,00 zł. Nie jest to przy tym ich jedyne obciążenie, albowiem sami również ponoszą koszty wynagrodzenia własnych profesjonalnych pełnomocników zaś w razie przegrania sprawy nie mogą liczyć na ich zwrot.

Uwzględnić również należy, że prawne możliwości zaniechania obciążenia konsumentów kosztami procesu w razie przegrania przez nich sprawy są niewielkie i w dużym stopniu zależne od swobodnego uznania sądu, co tyczy zwłaszcza regulacji przewidzianej w art. 102 k.p.c.

Nie sposób bowiem przyjąć, aby przedsiębiorca, który wszak jest wierzycielem pozwanych z racji wypłaty na ich rzecz świadczenia w wykonaniu nieważnej umowy, nie był jednocześnie uprawniony do wytoczenia powództwa. Nie można również przyjąć, aby pozwani, którzy nie spełniają świadczenia pomimo wezwania do dobrowolnej zapłaty, nie dają powodu do wytoczenia sprawy, co stanowi jedną z przesłanek zasądzenia zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanych pomimo uwzględnienia powództwa przewidzianą w art. 101 k.p.c. Dodać nadto należy, że zastosowanie regulacji przewidzianej w przywołanym przepisie obwarowane jest kolejną przesłanką, a mianowicie uznaniem żądania pozwu przy pierwszej czynności procesowej. Zważyć zaś należy, że uznanie żądania pozwu jest równoznaczne z uznaniem powództwa z czym wiąże się zaopatrzenie wyroku z urzędu w rygor natychmiastowej wykonalności. Zgodnie bowiem z art. 333 § 1 pkt. 2 k.p.c. sąd z urzędu nada wyrokowi przy jego wydaniu rygor natychmiastowej wykonalności jeżeli zasądza roszczenie uznane przez pozwanego. Opatrzenie wyroku takim rygorem ma charakter obligatoryjny i skutkuje tym, że takie orzeczenie może być podstawą do wszczęcia postępowania egzekucyjnego, albowiem wyrok sądu zaopatrzony w klauzulę natychmiastowej wykonalności stanowi tytuł wykonawczy po myśli art. 776 k.p.c. w zw. z art. 777 § 1 pkt. 1 k.p.c.

Trudno również przyjąć, aby przegranie sprawy wytoczonej konsumentowi przez przedsiębiorcę, który dochodzi swojego zasadnego roszczenia stanowiło szczególnie uzasadniony wypadek i uzasadniało obciążenie strony przegrywającej tylko częścią kosztów czy nieobciążanie jej w ogóle kosztami procesu. J. wskazuje się w orzecznictwie krajowym „sąd na na podstawie art. 102 k.p.c. ma jedynie możliwość, a nie obowiązek odstąpienia od generalnej zasady zwrotu kosztów przez stronę przegrywającą proces, przewidzianej w art. 98 k.p.c. i każdorazowo musi być ona uzasadniona szczególnym wypadkiem. Powinien zachodzić bowiem dodatkowy element wynikający z samego charakteru rozpoznawanej sprawy. Art. 102 k.p.c. urzeczywistnia zasadę słuszności i jako wyjątkowy - stanowiący wyłom w zasadzie odpowiedzialności za wynik procesu - nie podlega wykładni rozszerzającej. Nie konkretyzuje on pojęcia „wypadki szczególnie uzasadnione”, toteż ich kwalifikacja należy do sądu. Ocena sądu jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym, ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem, poczuciem sprawiedliwości oraz analizą okoliczności rozpoznawanej sprawy.

Wykluczyć również należy na gruncie tego rodzaju spraw możliwość zastosowania art. 103 § 1 k.p.c., albowiem postępowanie przedsiębiorcy, który wytacza powództwo o przysługujące mu roszczenie, nie może być kwalifikowane jaki niesumienne lub oczywiście niewłaściwe, co uzasadniałoby odstąpienie od zasady obciążenia stron kosztami procesu, w zależności od wyniku sprawy. J. już bowiem wskazano wcześniej z przywołanego orzecznictwa krajowego jasno wynika, że przedsiębiorca może domagać się od konsumenta zwrotu całości spełnionego świadczenia bez względu na to czy konsument nadal pozostaje jego dłużnikiem i bez względu na wysokość przysługującej mu wierzytelności.

Zważyć nadto należy, że w toku procesu wytoczonego konsumentom przez przedsiębiorcę możliwości ich obrony pozostają istotnie ograniczone. Konsumenci nie mogą podnieść skutecznie zarzutu spełnienia świadczenia w całości lub części z uwagi na spłaty, które były dokonywane w okresie obowiązywania umowy. Jest to zaś konsekwencją opisanego wcześniej stanowiska przyjętego w orzecznictwie krajowym, że rozliczenie świadczeń spełnionych przez strony w wykonaniu nieważnej umowy następuje na podstawie teorii dwóch kondycji, a zatem świadczenia stron są od siebie niezależne i odrębne zaś wpłaty dokonywane przez konsumenta w wykonaniu nieważnej umowy nie podlegają prostemu zaliczeniu na poczet jego zobowiązania z bezpodstawnego wzbogacenia. Każda ze stron może zatem żądać zwrotu spełnionego świadczenia w pełnej wysokości bez względu na to czy nadal pozostaje dłużnikiem drugiej strony i bez względu na wysokość własnego zadłużenia. Ta zaś okoliczność, że konsument spełniał świadczenia przez wiele lat i niejednokrotnie spłacił cała kwotę nominalną kredytu, pozostaje bez znaczenia, albowiem przedsiębiorca pomimo tego, że na jego rzecz nastąpił już zwrot kwoty nominalnej kredytu, nadal może dochodzić od konsumenta zwrotu całej tej kwoty. Zarzut spełnienia świadczenia podniesiony przez konsumenta będzie zatem nieskuteczny, o ile nie zostanie poprzedzony złożeniem skutecznego oświadczenia o potrąceniu.

W ocenie sądu krajowego taki kierunek orzecznictwa jak ukształtowany przywołanymi uchwałami Sądu Najwyższego - w istocie rzeczy - prowadzi do niedopuszczalnego skutku jakim jest penalizacja konsumenta, który zdecydował się skorzystać z ochrony udzielonej przez dyrektywę 93/13. Konsument wszak pozostaje obciążony obowiązkiem zwrotu w całości świadczenia, które otrzymał od Banku w wykonaniu nieważnej umowy i które to świadczenie albo już zwrócił w pełnej wysokości lub w znacznej części, albo nawet już nadpłacił. Skoro zaś przedsiębiorca otrzymał to świadczenie, które sam spełnił na rzecz konsumenta w wykonaniu nieważnej umowy, to nie ma żadnej racjonalnej konieczności, aby ponownie obciążać konsumenta obowiązkiem zwrotu całości przedmiotowego świadczenia bez względu na wysokość jego zadłużenia wobec przedsiębiorcy, o ile to zadłużenie nadal istnieje i bez względu na rzeczywiste rozmiary owego zadłużenia.

W orzecznictwie krajowym ukształtowanym przywołanymi uchwałami Sądu Najwyższego podkreśla się, że kwestia wzajemnych rozliczeń stron nieważnej umowy może zostać rozwiązana przez zastosowanie instytucji potrącenia. Złożenie skutecznego oświadczenia o potrąceniu prowadzi bowiem do wzajemnego umorzenia wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej i skutkuje wygaśnięciem zobowiązania. Niemniej jednak należy zauważyć, że złożenie skutecznego oświadczenia o potrąceniu tudzież podniesienie zarzutu potrącenia w toku procesu sądowego jest uzależnione od spełnienia szeregu przesłanek przewidzianych w przepisach k.c. - art. 498 - 505 k.c. oraz k.p.c. - art. 203 ¹ k.p.c.

Konsumenci po pierwsze muszą postawić przysługującą im wierzytelność w stan wymagalności, albowiem wierzytelność przedstawiona do potrącenia musi odznaczać się cechą wymagalności, o czym stanowi art.498 k.c. Postawienie zobowiązania bezterminowego w stan wymagalności, albowiem do takiej kategorii należy zobowiązanie wynikające z nienależnego świadczenia, wymaga wezwania do zapłaty, co wynika z art. 455 k.c. Konsumenci przeto muszą wezwać przedsiębiorcę do spełnienia świadczenia przez skierowanie do niego wezwania do zapłaty, które musi zostać skutecznie doręczone. Następnie konsumenci muszą złożyć materialnoprawne oświadczenie o potrąceniu przysługującej im wierzytelności z wierzytelnością przysługującą przedsiębiorcy, które to oświadczenie również musi zostać skutecznie doręczone przedsiębiorcy. Konsumenci w toku procesu mogą podnieść skuteczny zarzut nieistnienia roszczenia przedsiębiorcy ze względu na umorzenie wierzytelności na skutek dokonania potrącenia dopiero po dokonaniu tych czynności. Zarzut spełnienia świadczenia czy zarzut nieistnienia roszczenia przedsiębiorcy podniesione bez uprzedniego potrącenia będą nieskuteczne i jako takie nie będą uzasadniały oddalenia powództwa przedsiębiorcy jako bezzasadnego.

W orzecznictwie krajowym jak i doktrynie prawa podkreśla się również, że uprawniony może w toku procesu sądowego połączyć w jednym oświadczeniu obie czynności : złożenie oświadczenia woli o potrąceniu i zgłoszenie zarzutu potrącenia. Podkreśla się przy tym, że konieczne jest odróżnienie zarzutu potrącenia jako czynności materialnoprawnej, której celem jest lub było doprowadzenie do wygaśnięcia zobowiązania od procesowego zarzutu potrącenia mającego na celu doprowadzenie do oddalenia powództwa w całości lub w części. Powołanie się na procesowy zarzut potrącenia bez złożenia materialnoprawnego zarzutu potrącenia jest jednak nieskuteczne.

W ocenie sądu krajowego skorzystanie przez konsumentów z możliwości jednoczesnego złożenia oświadczenia woli o potrąceniu i zgłoszenia zarzutu potrącenia w toku procesu sądowego jest znacząco ograniczone z uwagi na regulacje prawne dotyczące zakresu umocowania pełnomocnika zawarte w art. 91 k.p.c. oraz art. 203 ¹ k.p.c., który reguluje kwestię podniesienia przez stronę owego zarzutu.

Materialnoprawne oświadczenie o potrąceniu dla swej skuteczności musi zostać doręczone stronie, a zatem przedsiębiorcy zgodnie z regulacją art. 60 i 61 k.c. Zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie krajowym wyklucza się dopuszczalność złożenia materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu pełnomocnikowi przedsiębiorcy, albowiem pełnomocnik zgodnie z art. 91 k.p.c. - nie jest uprawniony do przyjmowania oświadczeń o charakterze materialnoprawnym, w szczególności oświadczenia o potrąceniu, o ile nie zostało mu udzielone tego rodzaju pełnomocnictwo. Umocowanie w zakresie art. 91 k.p.c. uprawnia do złożenia w imieniu mandanta materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu. Oświadczenie takie natomiast, w braku szczególnego umocowania pełnomocnika strony przeciwnej do odbioru oświadczeń woli w jej imieniu, powinno zostać złożone bezpośrednio podmiotowi reprezentowanemu. Przewidziane w art. 499 k.c. jednostronne oświadczenie woli o potrąceniu w myśl art. 61 k.c., staje się bowiem skuteczne dopiero z chwilą, gdy dotarło do adresata, czyli dłużnika wzajemnego. Pełnomocnictwo procesowe nie obejmuje umocowania do przyjęcia oświadczenia woli o potrąceniu wierzytelności wzajemnej, chyba że strony umowy postanowią inaczej.2 Z uwagi zaś na okoliczność, że pełnomocnicy przedsiębiorców takim umocowaniem nie dysponują, to możliwość skorzystania z przedstawionego powyżej rozwiązania i złożenia skutecznego materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu, jawi się jako iluzoryczna. Dodać również należy, że jeżeli tak konsumenci jak i przedsiębiorcy korzystają z pomocy profesjonalnych pełnomocników - co jest zasadą w tego rodzaju sprawach - to pełnomocnicy procesowi zgodnie z regulacją art. 132 § 1 k.p.c., są zobowiązani wzajemnie doręczać sobie składane pisma procesowe. Jeżeli zatem oświadczenie o potrąceniu złożone przez konsumenta i zawarte w piśmie procesowym trafi do pełnomocnika przedsiębiorcy to owo oświadczenie nie wywoła żadnych związanych z nim skutków prawnych, o ile ów pełnomocnik nie dysponuje upoważnieniem do odbioru tego rodzaju materialnoprawnych oświadczeń. Identyczna sytuacja ma miejsce gdy konsumenci składają samodzielnie takie pismo do sądu, albowiem jeżeli przedsiębiorca jest reprezentowany przez pełnomocnika, to sąd krajowy ma obowiązek doręczać pisma pełnomocnikowi, nie zaś stronie, o czym stanowi art. 133 § 3 k.p.c. Również i w tej sytuacji materialnoprawne oświadczenie konsumenta o potrąceniu nie wywoła związanych z nim skutków prawnych, albowiem nie zostanie skutecznie doręczone stronie.

Ze względu na treść regulacji prawnych zachodzi przeto niebezpieczeństwo, że konsument nie będzie w stanie złożyć w toku procesu sądowego skutecznego materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu, co z kolei pociągnie za sobą nieskuteczność procesowego zarzutu potrącenia3.

Dodać przy tym należy, że skuteczne złożenie tego zarzutu wymaga spełnienia przesłanek przewidzianych art. 203 ¹ k.p.c., a mianowicie złożenia pisma procesowego, do którego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące pozwu oraz zachowania terminu, albowiem ten zarzut może zostać podniesiony przez konsumenta nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. Konsument jako pozwany może zatem złożyć zarzut potrącenia albo w odpowiedzi na pozew albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna zaś zarzut potrącenia złożony z uchybieniem tego terminu jest nieskuteczny.

Całokształt przedstawionych powyżej regulacji prawnych prowadzi do wniosku, że skorzystanie przez konsumenta z instytucji potrącenia i doprowadzenie do umorzenia lub znacznego zmniejszenia wysokości swojego zobowiązania nie jest rzeczą prostą, lecz wymaga zachowania szeregu przesłanek tak materialnoprawnych jak i procesowych. Brak skutecznego złożenia oświadczenia o potrąceniu i podniesienia skutecznego zarzutu spełnienia świadczenia lub procesowego zarzutu potrącenia prowadzi natomiast do uwzględnienia powództwa wytoczonego przez przedsiębiorcę i wydania wyroku zasądzającego na jego rzecz dochodzone roszczenie. Wyrok taki po jego uprawomocnieniu lub opatrzeniu klauzulą natychmiastowej wykonalności może stanowić podstawę postępowania egzekucyjnego przeciwko konsumentowi zaś obrona konsumenta w takim postępowaniu wymaga wytoczenia przez niego powództwa przeciwegzekucyjnego, co wszak pociąga za sobą obciążenie konsumenta kolejnymi kosztami, a mianowicie opłatą od pozwu i wynagrodzeniem pełnomocnika. Niewykluczonym jest przy tym, że takie powództwo, a mianowicie powództwo przeciwegzekucyjne przeciwko konsumentowi może wytoczyć również przedsiębiorca jeżeli to z inicjatywy konsumenta zostanie wszczęte postępowanie egzekucyjne. W takiej sytuacji jest realnym, że to konsument zostanie obciążony kosztami tego postępowania jak i kosztami postępowania egzekucyjnego, co z uwagi na wysokość opłat sądowych i komorniczych, może stanowić dla niego istotne obciążenie.

Ten zatem kierunek orzecznictwa krajowego, który został ukształtowany przywołanymi orzeczeniami Sądu Najwyższego prowadzi do takiego skutku, że konsument, który korzysta z ochrony przed klauzulami abuzywnymi, uczestniczy - co do zasady w dwóch - zaś w skrajnych przypadkach nawet w czterech procesach, i to w sytuacji gdy albo zwrócił na rzecz przedsiębiorcy nominalną kwotę kredytu w całości albo przynajmniej w znacznej części. Każdy z tych procesów - co oczywiste - pociąga za sobą obciążenie kosztami czy to obrony czy celowego dochodzenia praw zaś konieczność uczestnictwa w kilku procesach i związane z tym uciążliwości same z siebie stanowią czynnik zniechęcający konsumenta do korzystania z ochrony gwarantowanej przez dyrektywę 93/13.

Zaznaczyć również należy, że złożenie przez konsumenta oświadczenia o potrąceniu wiąże się - co do zasady - z utratą odsetek za okres opóźnienia w spełnieniu świadczenia. Jest to zaś związane z tym, że potrącenie wywołuje skutki wsteczne od dnia gdy złożenie oświadczenia o potrąceniu było możliwe, o czym stanowi art. 499 zd. 2 k.c. Konsument, który podniósł zarzut potrącenia zwalnia się ze swojego zobowiązania, ale jednocześnie traci odsetki za opóźnienie, albowiem ulega umorzeniu przysługujące mu roszczenie główne, co ma wpływ również na roszczenia uboczne w postaci m.in. odsetek.

Nie można również pominąć, że korzystanie z tej instytucji jest szczególnie niekorzystne dla konsumentów, którzy wytoczyli powództwo przeciwko przedsiębiorcy domagając się ustalenia nieważności umowy z uwagi na klauzule abuzywne oraz zasądzenia spełnionego przez nich świadczenia i w toku trwającego procesu sami zostali pozwani przez Bank, co ma miejsce chociażby w sprawie, której dotyczy niniejsze pytanie. Skorzystanie przez konsumentów z instytucji potrącenia w procesie, w którym występują oni w roli pozwanych względnie pozwanych wzajemnych ma bowiem bezpośredni wpływ na proces, w którym występują w roli powodów. Skuteczne złożenie oświadczenia o potrąceniu powoduje bowiem umorzenie wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej, co z kolei skutkuje tym, że roszczenie o zapłatę dochodzone przez konsumentów w wytoczonym przez nich procesie może stać się bezzasadne w całości lub części w zależności od wysokości wierzytelności przysługującej przedsiębiorcy. Konsumenci jako powodowie - w takiej sytuacji- przegrywają swój proces w całości lub części, albowiem ich wierzytelność wygasa i nie może być nadal skutecznie dochodzona w procesie. Konsumenci w takiej sytuacji jako przegrywający proces mogą zostać obciążeni kosztami procesu w całości jeżeli przegrywają proces w całości zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c. względnie w stopniu odpowiadającym stopniowi przegrania przez nich sprawy - zgodnie z art. 100 zd. 1 k.p.c. Konsumentów przed tymi skutkami nie chroni nawet przy tym cofnięcie pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia, albowiem w razie cofnięcia pozwu są traktowani jako przegrywający sprawę. W skrajnym wypadku zatem może dojść do takiej sytuacji, że konsumenci zostaną obciążeni kosztami procesu dwukrotnie; po raz pierwszy w postępowaniu, które sami zainicjowali zaś po raz drugi w postępowaniu wytoczonym przez przedsiębiorcę.

W ocenie sądu krajowego z orzecznictwa (...) wynika, że ochrona udzielona konsumentowi na podstawie dyrektywy 93/13 ma zagwarantować przywrócenie sytuacji prawnej i faktycznej, w jakiej znajdowałby się zainteresowany konsument w braku takiego nieuczciwego warunku. Z ochroną tą wiąże się obowiązek restytucyjny, który w razie unieważnienia umowy obciąża obie strony; tak przedsiębiorcę jak i konsumenta. J. już wskazano wcześniej sąd krajowy nie neguje tego, że konsumenta obciąża obowiązek zwrotu nominalnej kwoty kredytu. Wątpliwości budzi natomiast obciążenie konsumenta tym obowiązkiem w sytuacji gdy konsument zwrócił w całości kwotę nominalną kredytu dokonując wpłat na poczet należności wynikających z umowy kredytu jak również obciążenie konsumenta obowiązkiem zwrotu nienależnego świadczenia w całości - bez względu na wysokość wpłat dokonanych przez konsumenta na poczet nieważnej umowy kredytu.

W orzecznictwie Trybunału - znanym sądowi krajowemu - brak jest bezpośrednich wypowiedzi dotyczących przedmiotowej kwestii, a mianowicie zasady rozliczenia stron w razie unieważnienia umowy i wpływu świadczeń spełnionych przez konsumenta w wykonaniu nieważnej umowy na zakres ciążącego na konsumencie obowiązku restytucyjnego wynikającego z bezpodstawnego wzbogacenia. Dotychczasowe wypowiedzi Trybunału dotyczące obowiązku restytucyjnego dotyczyły zasadniczo obowiązku restytucyjnego ciążącego na przedsiębiorcy i sprowadzały się do kwestii zwrotu świadczeń spełnionych przez konsumenta na podstawie postanowień umowy, które stanowiły klauzule abuzywne. Orzeczenia te wszakże zapadły stanach faktycznych polegających na tym, że umowa pomimo eliminacji postanowień stanowiących klauzule abuzywne nadal obowiązywała i łączyła strony zaś po stronie przedsiębiorcy istniał obowiązek zwrotu świadczeń spełnionych przez konsumenta na podstawie abuzywnych postanowień umowy. W tych stanach faktycznych abuzywność dotyczyła postanowień umowy odnoszących się do świadczeń ubocznych (odsetki czy prowizja względnie innego rodzaju opłaty obciążające konsumenta) wobec czego eliminacja tych postanowień nie prowadziła do upadku umowy i nie wiązała się z koniecznością rozliczenia pomiędzy stronami całości spełnionych przez nie świadczeń. W tych stanach faktycznych konsument - co do zasady - nie był obciążony obowiązkiem restytucyjnym; taki zaś obowiązek ciążył na przedsiębiorcy, wobec czego kwestia sposobu dochodzenia przez konsumenta zwrotu tego rodzaju świadczeń, nie miała dla niego szczególnego znaczenia, albowiem konsument nie był obciążony obowiązkiem zwrotu całej nominalnej kwoty kredytu bez względu na wysokość dokonanych spłat. Taki obowiązek nie ciążył też na konsumencie nawet w razie wypowiedzenia umowy kredytu przez przedsiębiorcę, albowiem konsument nie był obowiązany do zwrotu całej wypłaconej na jego rzecz kwoty kredytu, lecz wyłącznie tej kwoty kredytu, która pozostała mu do spłaty.

Zgodnie natomiast z przestawionym orzecznictwem krajowym, konsument - w razie unieważnienia umowy kredytu ze względu na zawarte w jej treści klauzule abuzywne dotyczące głównych świadczeń stron - zostaje obciążony obowiązkiem zwrotu całej kwoty kredytu wypłaconej na jego rzecz bez względu na wysokość świadczeń już spełnionych przez niego w wykonaniu nieważnej umowy.

J. już wskazano wcześniej w orzecznictwie (...) znanym sądowi krajowemu - brak jest wypowiedzi wprost odnoszących się do przedmiotowej kwestii niemniej jednak analiza orzeczeń zapadłych w sprawach C - 287/22 oraz C-26/13, C-70/17 i C-179/17, , C-125/18, C - 269/19 uzasadnia wniosek, że taki kierunek orzecznictwa krajowego jak ukształtowany uchwałami Sądu Najwyższego jest sprzeczny z zasadą ochrony konsumentów i narusza zasadę skuteczności.

W wyroku z 15 czerwca 2023 r. w sprawie C - 287/22, który dotyczy stosowania zabezpieczenia polegającego na wstrzymaniu płatności rat kredytu, Trybunał wskazał, że udzielenie konsumentowi tego rodzaju zabezpieczenia uzasadnia okoliczność, że konsument będzie płacić raty w kwocie wyższej niż ta, która byłaby faktycznie należna, gdyby zakwestionowany warunek został usunięty, konsument wypłacił danemu bankowi kwotę wyższą od kwoty pożyczonej jeszcze przed wszczęciem postępowania czy wreszcie ryzyko, że konsument ten będzie musiał zwrócić danemu bankowi kwotę, która przekracza sumę od tego banku pożyczoną. Już z tego orzeczenia - w ocenie sądu krajowego - można wyciągnąć wniosek, że zasada skutecznej ochrony konsumenta sprzeciwia się zarówno obciążeniu konsumenta obowiązkiem zwrotu świadczenia w sytuacji gdy dokonał on już spłaty kwoty pożyczonej od Banku, a także pominięciu wpłat dokonanych przez niego w wykonaniu nieważnej umowy przy określaniu zakresu jego obowiązku restytucyjnego. Te bowiem okoliczności, które dotyczą wysokości świadczeń spełnionych przez konsumenta w wykonaniu nieważnej umowy w przywołanym orzeczeniu zostały wskazane jako uzasadniające zastosowanie środków tymczasowych jako koniecznych do zapewnienia pełnej skuteczności przyszłego orzeczenia. Z przywołanego orzeczenia - w ocenie sądu krajowego - wynika również wniosek, że jeżeli konsument występuje z powództwem mającym na celu uzyskanie wyroku potwierdzającego nieuczciwy charakter tych warunków to zapewnienie pełnej skuteczności tego orzeczenia wymaga, aby wszelkie rozliczenia świadczeń pomiędzy stronami, nastąpiły w ramach tego jednego postępowania. Chodzi bowiem o to, aby zarazem zapobiec konieczności wszczynania przez konsumenta kolejnego procesu o zwrot uiszczonych przez niego świadczeń jak i uczestniczenia przez niego w procesie wszczętym przez przedsiębiorcę o zwrot świadczeń uiszczonych na rzecz konsumenta z czym nieodłącznie wiąże się obciążenie kosztami dochodzenia prawa tudzież celowej obrony.

Również analiza orzeczeń Trybunału z kwietnia 2014 r., K. i K. R., C-26/13, z 26 marca 2019 r., A. B. i B., C-70/17 i C-179/17, z 3 marca 2020 r., G. del M. G., C- (...), z 25 listopada 2020 r. C - 269/19 , dotyczących możliwości zastąpienia nieuczciwego warunku w umowie konsumenckiej tudzież obowiązku informacyjnego sądu - w ocenie sądu krajowego - uzasadnia wniosek, że unieważnienie umowy kredytu pociąga za sobą obciążenie konsumenta obowiązkiem zwrotu pozostałej kwoty kredytu nie zaś całego świadczenia spełnionego na jego rzecz przez przedsiębiorcę w wykonaniu nieważnej umowy. W przywołanych orzeczeniach jest przecież wprost mowa, że „unieważnienie umowy kredytu pociąga bowiem za sobą - co do zasady - takie same następstwa jak postawienie pozostałej do spłaty kwoty kredytu w stan natychmiastowej wymagalności, co może przekraczać możliwości finansowe konsumenta i z tego względu penalizuje raczej tego ostatniego niż kredytodawcę, który nie zostanie przez to zniechęcony do wprowadzania takich warunków w proponowanych przez siebie umowach. „

Przyjąć zatem można, że w przywołanych orzeczeniach Trybunał w ograniczonym zakresie, ale jednak przedstawił stanowisko co do zakresu obowiązku restytucyjnego ciążącego na konsumencie w razie unieważnienia umowy. Wbrew stanowisku wyrażonemu w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 w sprawie III CZP 6/21 nie chodzi tylko o proste porównanie skutków unieważnienia umowy do skutków wypowiedzenia umowy kredytu, ale również o określenie obowiązku ciążącego na konsumencie w razie unieważnienia umowy i zakresu tego obowiązku. Sytuacja konsumenta, które umowa została wypowiedziana jak i sytuacja konsumenta, która umowa została unieważniona za względu na zawarte w niej klauzule abuzywne - zgodnie ze stanowiskiem wynikającym z przywołanych orzeczeń - powinna być zatem identyczna jeżeli chodzi o ciążące na nich obowiązki, albowiem obaj są obowiązani do zwrotu świadczeń otrzymanych od przedsiębiorcy w wykonaniu umowy, która przestała obowiązywać ze względu na wypowiedzenie oraz umowy, która została unieważniona. Argument, że wypowiedzenie umowy nie podważa dotychczasowych spłat dokonanych przez konsumenta w tym sensie, że nie czyni ich nienależnymi w przeciwieństwie do unieważnienia umowy - w ocenie sądu krajowego - nie jest wystarczająco istotny, aby obciążyć konsumenta, korzystającego z ochrony gwarantowanej dyrektywą 93/13 - obowiązkiem zwrotu całego świadczenia wypłaconego na jego rzecz przez przedsiębiorcę bez względu na wysokość już dokonanych spłat. Jest zaś nieracjonalnym, aby na konsumenta, który korzysta z tej ochrony i doprowadza do unieważnienia umowy zawierającej klauzule abuzywne, które rażąco naruszają jego interes, nakładać obowiązek zwrotu całego świadczenia tylko dlatego, że unieważnienie umowy skutkowało tym, iż spełnione przez niego świadczenia okazały się nienależne. Nałożenie na konsumenta obowiązku zwrotu całego takiego świadczenia - w istocie rzeczy - podważa skuteczność udzielonej mu ochrony, albowiem prowadzi do jego ogromnego i niczym nieuzasadnionego obciążenia i skutkuje jego penalizacją. Zaznaczyć zaś należy, że z przywołanych powyżej orzeczeń Trybunału wynika wniosek, że ochrona udzielana konsumentowi na podstawie przepisów dyrektyw 93/13 nie może prowadzić do jego penalizacji. Konsument musi się liczyć z tym, że w razie unieważnienia umowy zostanie obciążony obowiązkiem restytucyjnym niemniej jednak może zasadnie oczekiwać, że zakres twego obowiązku zostanie zredukowany do wysokości jego aktualnego zadłużenia i będzie uwzględniać dotychczas dokonane przez niego spłaty.

W tym zaś stanie rzeczy - w ocenie sądu krajowego - taka wykładnia przepisów prawa krajowego jak zawarta w przywołanych uchwałach Sądu Najwyższego jest nie do pogodzenia z zasadą skutecznej ochrony konsumenta, skoro powoduje jego znaczne i niczym nieuzasadnione obciążenie ze względu na nałożenie na niego obowiązku zwrotu całej kwoty wypłaconej na jego rzecz przez przedsiębiorcę bez względu na wysokość spłat dokonanych przez konsumenta. Ten kierunek wykładni pociąga również za sobą również i ten skutek, że ostateczne rozliczenie pomiędzy stronami nieważnej umowy będzie wymagało przeprowadzenia przynajmniej dwóch postępowań sądowych, przy czym dla umorzenia wzajemnych wierzytelności koniecznym jest albo dokonanie spłaty wierzytelności albo złożenie skutecznego oświadczenia o potrąceniu.

W ocenie sądu krajowego już sama świadomość zakresu obowiązku restytucyjnego ciążącego na konsumencie w razie unieważnienia umowy może zniechęcać do korzystania z tej ochrony i podważać skuteczność dyrektywy 93/13. Szczególnie rażące jest to na gruncie problematyki kredytów indeksowanych czy denominowanych, albowiem konsument stoi przed dylematem albo skorzystać z ochrony konsumenckiej, z czym wiąże się unieważnienie umowy i z uwagi na kierunek orzecznictwa krajowego, obciążenie obowiązkiem zwrotu całej wypłaconej kwoty kredytu czy nadal pozostawać w tym stosunku prawnym i być obciążonym niegraniczonym ryzykiem wzrostu wysokości zadłużenia i wysokości rat, które niejednokrotnie przewyższają już jego możliwości finansowe. Nie jest to przy tym czysto abstrakcyjny dylemat, albowiem przedsiębiorcy z uwagi na niebezpieczeństwo upływu terminu przedawnienia przysługujących im roszczeń masowo wytaczają powództwa przeciwko konsumentom o zwrot całości świadczeń wypłaconych na ich rzecz w wykonaniu nieważnej umowy kredytu; względnie występują przeciwko nim z powództwem wzajemnym zaś ich powództwa - co do zasady - zasługują na uwzględnienie.

W odniesieniu do pytania zawartego w pkt. I lit. „b” postanowienia wskazać należy, że sądowi krajowemu znany jest wyrok (...) w sprawie C - 170/21, w którym orzeczono, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że choć przepis ten zobowiązuje sąd krajowy rozpatrujący wniosek o wydanie nakazu zapłaty do wyciągnięcia wszelkich konsekwencji, które zgodnie z prawem krajowym wynikają ze stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku w umowie o kredyt konsumencki zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, aby upewnić się, że konsument nie jest nim związany, to nie zobowiązuje on co do zasady tego sądu do dokonania z urzędu potrącenia płatności dokonanej na podstawie wspomnianego warunku z salda należnego na mocy tej umowy, z zastrzeżeniem jednakże zachowania zasad równoważności i skuteczności.

Niemniej jednak - w ocenie sądu krajowego - w stanach faktycznych spraw, których dotyczy przedmiotowe pytanie nie chodzi o dokonywanie potrąceń z urzędu świadczeń spełnionych na podstawie umowy zawierającej klauzule abuzywne, lecz uwzględnienia przy orzekaniu w przedmiocie tak roszczeń konsumentów jak i przedsiębiorców, że wierzytelności, które im przysługują na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu w rzeczywistości zostały już zaspokojone w całości albo w znacznej części. Z uwagi na zasadę ochrony konsumenta nie sposób bowiem pominąć tej okoliczności, że przez wiele lat dokonywał on spłat w wykonaniu nieważnej umowy wobec czego może zasadnie oczekiwać, że zakres jego obowiązku restytucyjnego będzie odpowiadał wysokości niespłaconej kwoty kredytu nie zaś całości kwoty wypłaconej na jego rzecz przez przedsiębiorcę. Taki zaś zakres obowiązku restytucyjnego ciążącego na konsumencie ma bezpośrednie przełożenie na kwestie związane z jego obciążeniem kosztami procesu wytoczonego przez przedsiębiorcę, albowiem tak wysokość opłaty od pozwu jak i wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika, są uzależnione od wartości przedmiotu sporu. Możliwość uwzględnienia przez sąd krajowy tych okoliczności pozwalałaby nadto na zakończenie kwestii wzajemnych rozliczeń stron w ramach jednego procesu, co jest tym bardziej celowe, że chodzi wszak o wierzytelności, których wysokość jest znana, a nadto niesporna pomiędzy stronami. Wysokość wierzytelności stron wynikających z bezpodstawnego wzbogacenia odpowiada bowiem wysokości kwot wypłaconych przez przedsiębiorcę na rzecz konsumenta w wykonaniu nieważnej umowy oraz świadczeń spełnionych przez konsumenta na rzecz przedsiębiorcy w wykonaniu owej umowy. Wprawdzie konieczność przeprowadzenia rozliczeń pomiędzy stronami jest prostą konsekwencją upadku umowy ze względu na jej nieważność niemniej jednak zasady ochrony konsumenta - w ocenie sądu krajowego - sprzeciwiają się takiemu zakresowi owych rozliczeń jak wynikające z orzecznictwa krajowego tj. co do całości świadczeń wypłaconych na rzecz konsumenta przez przedsiębiorcę. Sam upadek dotychczasowej podstawy prawnej tj. umowy i konieczność przeprowadzenia rozliczeń dotychczas spełnionych świadczeń na nowej podstawie prawnej tj. bezpodstawnego wzbogacenia - w ocenie sądu krajowego - nie uzasadnia jednak tak szerokiego zakresu obowiązku restytucyjnego jak przyjęty w orzecznictwie krajowym, albowiem skutkuje podważeniem skuteczności ochrony udzielonej konsumentowi i prowadzi do jego nieuzasadnionego obciążenia.

W zakresie pytania zawartego w pkt. I lit. „c” postanowienia wskazać z kolei należy, że zgodnie z art. 333 § 1 pkt. 2 k.p.c. sąd z urzędu nada wyrokowi przy jego wydaniu rygor natychmiastowej wykonalności, jeżeli zasądza roszczenie uznane przez pozwanego.

Nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności w razie uznania roszczenia przez pozwanego ma charakter obligatoryjny, a zatem nie wymaga wniosku strony zaś sąd krajowy jest obowiązany z urzędu zamieścić w wyroku orzeczenie o rygorze natychmiastowej wykonalności. Nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalność skutkuje tym, że takie orzeczenie stanowi tytuł wykonawczy i może stanowić podstawę do wszczęcia postępowania egzekucyjnego przeciwko konsumentowi. Przedsiębiorca dysponując tytułem wykonawczym może wszcząć postępowanie egzekucyjne i doprowadzić do przymusowej egzekucji swojego roszczenia bez konieczności oczekiwania na uprawomocnienie się wyroku.

Obowiązek nadania wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności i zaopatrzenie wyroku w tego rodzaju orzeczenie wyklucza zastosowanie wobec konsumenta instytucji przewidzianej w art. 320 k.p.c., a mianowicie rozłożenia zasądzonej należności na raty.

W ocenie sądu krajowego taka regulacja jak zawarta w art. 333 § 1 pkt. 2 k.p.c. podważa skuteczność ochrony udzielonej konsumentowi na podstawie dyrektyw 93/13, albowiem uniemożliwia uchronienie go przed szczególnie szkodliwymi konsekwencjami jakie wiążą się z unieważnieniem umowy. Sąd krajowy w takiej sytuacji jest obowiązany nadać wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności, co wyklucza rozłożenie owej należności na raty. Konsument oczywiście nie musi uznawać powództwa niemniej jednak należy zauważyć, że roszczenie przedsiębiorcy o zwrot wypłaconego świadczenia z reguły jest zasadne i konsumenta ma tego pełną świadomość. Uznanie powództwa jest wyrazem lojalności procesowej i realizuje postulat dokonywania przez strony czynności procesowych zgodnie z dobrymi obyczajami. Dokonanie tej czynności poprawia również sytuację procesową konsumenta, albowiem otwiera możliwość potraktowania sprawy jako szczególnie uzasadnionego wypadku w rozumieniu art. 102 k.p.c. i zasądzenia od konsumenta na rzecz wygrywającego przedsiębiorcy tylko części kosztów procesu, a nawet nieobciążanie go w ogóle kosztami procesu. Z kolei zaś rozłożenie zasądzonej należności na raty umożliwia konsumentowi wywiązanie się ze swojego zobowiązania i chroni go przez niebezpieczeństwem ekonomicznego obciążenia, które może okazać się dla niego nadmierne lub wręcz nie do udźwignięcia. Ma to zaś znaczenie zwłaszcza przypadku tych konsumentów, którzy jeszcze nie dokonali spłaty całego kapitału kredytu zaś pozostają związani umową, która zawiera klauzule abuzywne i rażąco narusza ich interesy. Tyczy to zwłaszcza konsumentów, którzy są stronami umów o kredyt indeksowany czy denominowany i ponoszą skutki przerzucenia na nich nieograniczonego ryzyka kursowego z czym nieodłącznie wiąże się obciążenie wzrastającymi ratami kredytów. Dodać zaś należy, że są to zazwyczaj kredyty zaciągnięte na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych konsumentów i ich rodzin stąd też skutki wzrostu wartości waluty i wysokości rat kredytu są szczególnie dotkliwe; identycznie zresztą jak konieczność wykonania wyroku zasadzającego na rzecz przedsiębiorcy świadczenia w znacznej wysokości zaopatrzonego w rygor natychmiastowej wykonalności. Zważyć zaś należy, że unieważnienie umowy jest konsekwencją tego, że przedsiębiorca stosował klauzule abuzywne w zawieranych umowach, co z uwagi na rażące naruszenie interesów konsumenta, niejako wymusiło na nim poszukiwanie ochrony wynikającej z dyrektywy 93/13. Dodać również należy, że pozwany może uznać powództwo na każdym etapie procesu, a zatem przedstawiony problem nie ma charakteru abstrakcyjnego.

W ocenie sądu krajowego , obowiązek opatrzenia wyroku rygorem natychmiastowej wykonalności - jest nie do pogodzenia z zasadą skutecznej ochrony konsumenta, albowiem nie skutkuje przywróceniem sytuacji faktycznej i prawnej w jakiej znajdowałby się konsument gdyby umowa nie zawierała tego rodzaju klauzul.

W ocenie sądu krajowego tego rodzaju regulacja prawa krajowego jak i kierunek orzecznictwa prawa krajowego ukształtowany przywołanymi uchwałami Sądu Najwyższego - opisany powyżej - uniemożliwia uchronienie konsumenta przed szczególnie szkodliwymi konsekwencjami, jakie mogłoby dla niego mieć unieważnienie umowy, o czym jest wszak mowa w wyrokach (...) z 16 marca 2023 r. w sprawie C-6/22 oraz z 25 listopada 2020 r. C-269/19. J. bowiem wprost wskazano w przywołanych orzeczeniach do sądu krajowego należy podjęcie, przy uwzględnieniu całości prawa krajowego, wszelkich środków niezbędnych dla ochrony konsumenta przed szczególnie szkodliwymi konsekwencjami, jakie mogłoby dla niego mieć unieważnienie umowy. Nadto zaś, na co również zwrócono uwagę w przywołanych orzeczeniach - ochrona konsumenta przewidziana na gruncie dyrektywy 93/13 nie kończy się wraz z unieważnieniem umowy, albowiem w wypadku unieważnienia umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą ze względu na nieuczciwy charakter jednego z jej warunków do państw członkowskich należy uregulowanie, w drodze ich prawa krajowego, skutków tego unieważnienia, z poszanowaniem ochrony przyznanej konsumentowi przez tę dyrektywę, w szczególności przez zagwarantowanie przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej, w jakiej konsument ten znajdowałby się w braku takiego nieuczciwego warunku. Sądy krajowe są gwarantem realnego poszanowania prawa unijnego w państwie członkowskim i zapewnienia temu prawu maksymalnej skuteczności, albowiem stanowią naturalne forum dla prawa unijnego. Obowiązkiem sądu krajowego na etapie stosowania prawa pozostaje dokonanie wykładni prawa krajowego „tak dalece jak to możliwe”, aby uczynić je zgodnym z prawem unijnym pod kątem rezultatu przewidzianego przez dyrektywę.

W niniejszej sprawie należy zauważyć, że zaniechanie opatrzenia wyroku rygorem natychmiastowej wykonalności jest wykluczone, albowiem przywołany przepis art. 333 § 1 pkt. 2 k.p.c. stanowi, że nadanie wyroku natychmiastowej wykonalności ma charakter obligatoryjny. Sąd jak wynika z przywołanego przepisu ma działać z urzędu zaś w razie braku orzeczenia o rygorze natychmiastowej wykonalności strona - zgodnie z art. 351 k.p.c. - może złożyć wniosek o uzupełnienie wyroku.

Natomiast wytrzymanie rygoru natychmiastowej wykonalności wyroku, o którym jest mowa w art. 334 k.p.c. ma charakter uznaniowy, albowiem przepis ten pozostawia uznaniu sądu krajowego uzależnienie nadania wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności (świadczeń pieniężnych, jak i niepieniężnych) od złożenia przez powoda zabezpieczenia oraz określenie sposobu zabezpieczenia. Jeśli chodzi o świadczenia pieniężne, zabezpieczenie będzie z reguły polegało na złożeniu przez powoda określonej kwoty do depozytu sądowego zgodnie z art. 692 i nst. k.p.c. Z przepisu tego zatem nie wynika obowiązek sądu wstrzymania rygoru natychmiastowej wykonalności z uwagi na legitymowanie się strony statusem konsumenta; nadto zaś uzależnienie rygoru natychmiastowej wykonalności od złożenia przez powoda przedsiębiorcę odpowiedniego zabezpieczenia; czyli zazwyczaj odpowiedniej sumy pieniężnej, nie stanowi żadnej realnej przeszkody do późniejszego zaopatrzenia wyroku w klauzulę wykonalności w oparciu o nadany rygor. Zważyć bowiem należy, że stronami w tego rodzaju sprawach są zazwyczaj przedsiębiorcy dysponujący znacznymi środkami finansowymi i możliwościami ekonomicznymi; stąd też złożenia zabezpieczenia w postaci sumy pieniężnej, które i tak będzie podlegać zwrotowi, nie stanowi żadnej przeszkody, albowiem owe podmioty z pewnością dysponują odpowiednimi zasobami, aby ustanowić tego rodzaju zabezpieczenie. Nadto zaś udzielenie zabezpieczenia zgodnie z art. 334 § 2 k.p.c., czyli przez wstrzymanie wydania powodowi rzeczy odebranych pozwanemu lub sum pieniężnych po ich wyegzekwowaniu albo na wstrzymaniu sprzedaży zajętego majątku ruchomego, nie chroni pozwanego konsumenta przed postepowaniem egzekucyjnym, albowiem takie postępowanie może zostać przeprowadzone. To samo tyczy również wstrzymania sprzedaży lub przejęcia na własność zajętej nieruchomości do czasu uprawomocnienia się wyroku, o czym orzeka się z urzędu - zgodnie z art. 334 § 3 k.p.c., albowiem postępowanie egzekucyjne może zostać wszczęte. Zważyć zaś należy, że wszczęcie tego egzekucji nie tylko wiąże się z obciążeniem konsumenta kosztami tego postępowania, ale również z istotnymi ograniczeniami w możliwości dysponowania i rozporządzania zajętymi rzeczami. Zgodnie bowiem z art. 848 k.p.c. zajęcie ma ten skutek, że rozporządzenie ruchomością dokonane po zajęciu nie ma wpływu na dalszy bieg postępowania, a postępowanie egzekucyjne z zajętej ruchomości może być prowadzone również przeciwko nabywcy. Zgodnie natomiast z art. 930 k.p.c. rozporządzenie nieruchomością po jej zajęciu nie ma wpływu na dalsze postępowanie, a kolejni wierzyciele dłużnika mogą przyłączyć się do prowadzonej egzekucji. Nabywca może uczestniczyć w postępowaniu w charakterze dłużnika. W każdym razie czynności egzekucyjne są ważne tak w stosunku do dłużnika, jak i w stosunku do nabywcy. Z kolei zgodnie z art. 930 § 2 k.p.c. rozporządzenia przedmiotami podlegającymi zajęciu razem z nieruchomością po ich zajęciu są nieważne zaś zgodnie z art. 930 § 3 k.p.c. obciążenie nieruchomości przez dłużnika po jej zajęciu oraz rozporządzenie opróżnionym miejscem hipotecznym jest nieważne. Informacja o wszczęciu egzekucji podlega nadto ujawnieniu w jawnych i powszechnie dostępnych księgach wieczystych, albowiem zgodnie z art. 924 § 1 k.p.c. jednocześnie z wysłaniem dłużnikowi wezwania komornik składa do sądu właściwego do prowadzenia księgi wieczystej wniosek o wpis o wszczęciu egzekucji lub o złożenie wniosku do zbioru dokumentów, wraz z odpisem wezwania do zapłaty. Konsument, którego nieruchomość została zajęta w toku postępowania egzekucyjnego jako jej zarządca podlega ograniczeniem i kontroli sądu w sprawowaniu zarządu nieruchomością, o czym stanowi 935 - 937 k.p.c. Konsument jako zarządca nieruchomości odpowiada również za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania obowiązków i może być skazany na grzywnę jeżeli bez usprawiedliwionej przyczyny nie złożył w oznaczonym terminie przepisanego sprawozdania lub nie wykonał innych przez sąd wydanych poleceń - art. 938 § 1 i § 2 k.p.c.

Przedstawione powyżej skutki są zwykłymi następstwami postępowania egzekucyjnego niemniej jednak specyfika spraw z udziałem konsumentów, których dotyczy niniejsze pytanie prejudycjalne polega na tym, że wszystkie te skutki dotykają lub mogą dotknąć konsumenta, który w istocie rzeczy spłacił świadczenie przysługujące przedsiębiorcy w całości lub znacznej części, albowiem przez wiele lat spłacał raty kredytu i w ten sposób zaspokoił roszczenie przysługujące przedsiębiorcy.

Wystarczającej ochrony - w ocenie sądu krajowego - nie zapewnia również art. 335 § 1 zd. 1 k.p.c. - zgodnie z którym natychmiastowa wykonalność nie będzie orzeczona nawet za zabezpieczeniem, jeżeli wskutek wykonania wyroku mogłaby wyniknąć dla pozwanego niepowetowana szkoda. Przepis ten również pozostawia kwestię zaniechania opatrzenia wyroku rygorem natychmiastowej wykonalności uznaniu sądu krajowego, albowiem posługuje się ocennym zwrotem „niepowetowana szkoda” zaś wykładnia znaczenia tego zwrotu w orzecznictwie różnych sądów może być różna, co nie zapewnia jednolitego standardu poziomu ochrony udzielanej konsumentowi i podważa zasadę skuteczności.

W ocenie Sądu Okręgowego w Krakowie jako sądu krajowego wystąpienie z niniejszym pytaniem prejudycjalnym jest niezbędne do wyjaśnienia opisanych powyżej wątpliwości i konieczne do wydania prawidłowego rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie.

Odpowiedź na przedmiotowe pytanie będzie miała bezpośrednie znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy a nadto będzie stanowiła punkt odniesienia w innych - niezmiernie licznych - sprawach o identycznym lub zbliżonym stanie faktycznym i prawnym. Aczkolwiek analiza przywołanych orzeczeń Trybunału, uzasadnia wniosek o nietrafnym kierunku orzecznictwa krajowego jeżeli chodzi o zakres obowiązku restytucyjnego obciążającego konsumenta, to jednak z uwagi na brak wypowiedzi dotyczącej bezpośrednio przedmiotowej kwestii jak i okoliczność, że ten kierunek orzecznictwa został ukształtowany uchwałami Sądu Najwyższego zaś rygor natychmiastowej wykonalności przewidziany w art. 333 § 1 pkt. 2 k.p.c. ma charakter obligatoryjny, rozstrzygnięcie wątpliwości w tym zakresie wymaga wystąpienia z przedmiotowym pytaniem i udzielenia sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi.

W tym zaś stanie rzeczy i mając na względzie powyższe Sąd orzekł jak w pkt. I sentencji postanowienia.

Natomiast w pkt. II sentencji postanowienia Sąd zawiesił postępowanie w sprawie, o czym orzekł na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c.

1wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 4 lutego 2022 r. I ACa 84/21, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 16 grudnia 2021 r. V ACa 303/19, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 2 grudnia 2021 r., I ACa 670/21, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 27 października 2021 r. I ACa 422/21, postanowienie Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2024 r., I CSK 1541/23, postanowienie Sądu Najwyższego z 27 marca 2024 r. I CSK 1004/23, wyrok SA w Krakowie z 20 lutego 2024 r., I ACa 1169/22, wyrok SA w Białymstoku z 25 stycznia 2024 r., I ACa 1563/22, wyrok SA w Warszawie z 9 stycznia 2024 r. I ACa 1701/22, wyrok SA w Lublinie z 1 grudnia 2023 r. I ACa 544/23, wyrok SA w Poznaniu z 30 listopada 2023 r. I ACa 460/22.

2 wyrok OSA w Ł. z 7 grudnia 2021 r. I AGa 196/21

3postanowienie Sądu Najwyższego z 29 września 2023 r. I CSK 5/23, (...) Lex)