Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 maja 2024 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Iwona Adamiak-Orłowska

Protokolant sądowy Karolina Duda

po rozpoznaniu w dniu 24 kwietnia 2024 roku w Lublinie jawnie na rozprawie

sprawy z powództwa B. P., J. P., W. P.

przeciwko D. P.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

I.  oddala powództwo;

II.  nie obciąża powodów kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego;

III.  nie uiszczone w sprawie koszty sądowe przejmuje na rachunek Skarbu Państwa.

Sygn. akt I C 853/23

UZASADNIENIE

Pozwem z 29 lipca 2020 roku ( koperta k. 21), skierowanym przeciwko D. P., pełnomocnik powodów B. P. i F. P. wnosił o:

1.  nakazanie pozwanemu D. P. złożenia oświadczenia woli o następującej treści: „D. P. jako właściciel spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego o nr (...), znajdującego się w budynku nr (...) przy ul. (...) w K. o powierzchni 38,65 m ², dla którego nie jest prowadzona księga wieczysta przenosi nieodpłatnie na rzecz F. i B. małżonków P. wyżej wymienione prawo”,

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, iż powodowie dokonali na rzecz swojego syna darowizny przysługującego im spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego o nr (...), położonego w K., w budynku przy ul. (...). Darowizna została dokonana w związku z oczekiwaniami powodów, iż syn będzie się nimi opiekował w chorobie. W 2019 roku doszło do pogorszenia relacji pomiędzy stronami, czego kulminacją było wezwanie darczyńców do opuszczenia mieszkania, które darowali pozwanemu, a następnie złożenie pozwu przez D. P. w przedmiocie opróżnienia ww. lokalu mieszkalnego przez F. i B. P..

Powyższe okoliczności doprowadziły do złożenia przez powodów oświadczenia o odwołaniu darowizny oraz wezwania pozwanego do przeniesienia własności mieszkania z powrotem na powodów B. i F. małżonków P.. Pozwany odmówił dokonania zwrotnego przekazania nieruchomości na rzecz rodziców. Za uwzględnieniem powództwa przemawia nadto fakt, iż pogorszyła się sytuacja materialna powodów – zostali oni pozbawieni oszczędności, a także stan ich zdrowia uległ drastycznemu pogorszeniu ( pozew k. 3-6).

W odpowiedzi na pozew z 11 stycznia 2021 roku pełnomocnik pozwanego D. P. oświadczył, że pozwany nie uznaje powództwa, w związku z czym wnosił o:

1.  oddalenie powództwa w całości,

2.  zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Pozwany zaprzeczył, jakoby przywłaszczył sobie dokumenty dotyczące darowanego mu mieszkania, jak też kwotę 10.000 USD, stanowiącą oszczędności powodów. Pozwany zaprzeczył także, że celowo przestał opiekować się rodzicami, jak również, że oczekuje, iż wyprowadzą się oni na wieś do jednego z synów, gdzie warunki nie sprzyjają starszym osobom.

Aktualnie pozwani zamieszkują przedmiotowy lokal, który na mocy umowy darowizny stał się wyłączną własnością pozwanego. D. P. wyrażał zgodę na korzystanie z lokalu przez rodziców, dopóki nie zmienili oni diametralnie swojego zachowania względem jego osoby. W ocenie pozwanego, jego zachowaniu nie można przypisać cech rażącej niewdzięczności, o której mowa w art. 898 k.c. Obie strony uwikłane są w równym stopniu w panujący pomiędzy nimi konflikt rodzinny. Pojedyncze awantury czy zdarzenia będące wynikiem krótkotrwałego gniewu i uniesienia nie przemawiają za możliwością uznania istnienia rażącej niewdzięczności po stronie pozwanego ( odpowiedź na pozew k. 47-54).

Powód F. P. zmarł 3 lutego 2022 roku. Postanowieniem z 8 lipca 2022 roku Sąd zawiesił postępowanie w sprawie (art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c.) ( kopia aktu zgonu k. 141, postanowienie k. 146).

Spadek po zmarłym, na podstawie ustawy nabyli: żona B. P. oraz zstępni J. P., W. P. i D. P. w częściach po ¼ każde z nich ( postanowienie k. 148).

Zawieszone postępowanie zostało podjęte z udziałem następców prawnych F. J. P. i W. P. ( postanowienie k. 162).

Pismem z 9 czerwca 2023 roku J. P. oświadczył, iż nie popiera pozwu wniesionego w sprawie I C 853/23 ( oświadczenie k. 190).

Pismem z 15 czerwca 2023 roku pełnomocnik powódki B. P. dokonał modyfikacji powództwa w ten sposób, że wnosił aby spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego zostało przeniesione na:

1.  B. P. w udziale 5/8,

2.  J. P. w udziale 1/8,

3.  W. P. w udziale 1/8,

4.  D. P. w udziale 1/8 ( pismo k. 192-193).

Na rozprawie w dniu 10 stycznia 2024 roku pełnomocnik B. P. oraz J. P. popierali powództwo. Powód J. P. oświadczył, że popiera stanowisko D. P.. Podtrzymał stanowisko wyrażone w piśmie z 9 czerwca 2023 roku. Oświadczył, że jest przeciwko odwołaniu darowizny. Pełnomocnik pozwanego powództwa nie uznawał i wnosił o jego oddalenie ( protokół rozprawy k. 224).

Sąd Okręgowy w Lublinie ustalił, co następuje:

W 2004 roku pozwany D. P. nabył za pieniądze rodziców i na ich rzecz spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, położonego w K. przy ulicy (...). D. P. wyremontował i umeblował mieszkanie, w części za środki własne, częściowo za środki rodziców. Pozwany od 1990 roku mieszkał w lokalu znajdującym się w tym samym bloku, pod adresem (...). Pozwany jest jednym z trzech synów B. P. i F. P.. Posiada braci W. P. i J. P.. Każdy z braci został obdarowany przez rodziców w podobnym stopniu.

B. i F. P. przez kilka lat przebywali za granicą. Po powrocie do Polski w 2008 roku zamieszkali w domu położonym w S., który wcześniej darowali W. P.. W miesiącach zimowych przenosili się do mieszkania w K., przy ulicy (...). Opiekę nad nimi sprawował pozwany D. P.. Syn pomagał im w załatwianiu spraw urzędowych, robieniu zakupów, opłacaniu rachunków, podwożeniu do lekarza i w inne miejsca. Opieka jaką otrzymali od pozwanego była jednym z powodów dla których zdecydowali się oni darować pozwanemu należące do nich mieszkanie.

Na mocy aktu notarialnego Rep. A nr (...) z 11 września 2013 roku, B. P. oraz F. P. dokonali na rzecz D. P. darowizny przysługującego im spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego o nr (...), położonego w K., w budynku przy ul. (...) o powierzchni 38,65 m ² ( akt notarialny k. 14-14v.).

Poza darowaniem mieszkania przy ul. (...), B. P. oraz F. P. dokonali licznych darowizn pieniężnych na rzecz synów, w tym na rzecz D. P.. Ostatniej darowizny dokonali w 2014 roku, darując pozwanemu 10.000 USD. Pieniądze te miały zostać przeznaczone na leczenie i rehabilitację pozwanego, który przeszedł operację kręgosłupa.

Po upływie kilku lat od powrotu do Polski B. P. i F. P. zaczęło dochodzić do konfliktów między nimi a ich synem, D. P.. Między stronami dochodziło do kłótni i wzajemnych oskarżeń. W dniu 18 maja 2019 roku w czasie rozmowy o sytuacji materialnej jednego z braci pozwanego doszło do sprzeczki, w czasie której B. P. szarpała D. P., rozerwała na nim koszulę, a następnie uderzyła go siatką wypełnioną zakupami, czym spowodowała u niego powstanie urazu kończyny dolnej w postaci krwawego zasinienia uda. W trakcie sprzeczki, powódka zabroniła pozwanemu wstępu do mieszkania. W dwa dni później, w czasie rozmowy z F. P., D. P. usłyszał iż jego rodzice nie potrzebują od niego pomocy. Po zdarzeniu z 18 maja 2019 roku pozwany przestał udzielać pomocy powodom, co miało też związek z faktem, iż pozwany poddał się kolejnej operacji kręgosłupa, a następnie przechodził rehabilitację.

W tym okresie B. P. oraz F. P. zaczęli rozpowszechniać wśród sąsiadów informacje o kradzieżach jakich miał się dopuścić pozwany wobec nich. Bez konsultacji z D. P. wymienili kłódkę przy drzwiach do piwnicy przynależnej do lokalu przy ulicy (...) w K.. W odpowiedzi D. P. usunął kłódkę założoną przez rodziców i zamontował nową, uniemożliwiając rodzicom dostęp do pomieszczenia. W następstwie powyższego, B. P. oraz F. P. udali się pod klatkę schodową bloku, w którym zamieszkiwał pozwany, zaczęli krzyczeć i wyzywać pozwanego. F. P. zagroził, iż rozbije samochód pozwanego. D. P. nie było wtedy w mieszkaniu, a świadkiem opisanej sytuacji była jego żona, która znajdowała się w tym czasie w mieszkaniu.

Pismem z 16 sierpnia 2019 roku pełnomocnik D. P. skierował do B. P. i F. P. ostateczne przedsądowe wezwanie do opuszczenia nieruchomości i wydania tejże nieruchomości, tj. lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...), w terminie 30 dni od daty otrzymania wezwania ( wezwanie k. 15). Pozwany chciał sprzedać sporną nieruchomość, a uzyskane środki pozwany zamierzał przeznaczyć na zakup mieszkania dla córki.

Pozwem z 13 września 2019 roku, wniesionym do Sądu Rejonowego w Kraśniku, skierowanym przeciwko F. P. i B. P., D. P. wnosił o nakazanie pozwanym aby opuścili, opróżnili i wydali lokal mieszkalny nr (...), położony przy ulicy (...) w K.. W treści pozwu wskazano, iż pozwanym przysługuje prawo dożywocia do nieruchomości przekazanej synowi W. P., stanowiącej gospodarstwo rolne, położone w S., gm. Z. ( pozew k. 18-20). Sprawa zakończyła się oddaleniem powództwa D. P. ( okoliczność bezsporna).

Ostatecznie przedmiotowa nieruchomość nie została sprzedana, natomiast pozwany ustanowił hipotekę na nieruchomości w kwocie 119.000 zł. Hipoteka została ustanowiona na rzecz banku, w którym pozwany zaciągnął kredyt. Uzyskane środki przeznaczył na zakup mieszkania dla córki.

W roku 2008 i 2019 B. P. oskarżyła D. P. o kradzież pieniędzy z konta, które w rzeczywistości sama pobrała. W 2020 roku D. P. w następstwie zaostrzenia się konfliktu rodzinnego i problemów zdrowotnych podjął leczenie psychiatryczne. Pozwany zaczął mieć myśli samobójcze, o czym informował żonę i córkę. W 2021 roku pozwany sprzedał nieruchomość stanowiącą lokal mieszkalny przy ul. (...) w K. i przeprowadził się do domu jednorodzinnego.

( zeznania J. P. k. 95-96v. w związku z zeznaniami w znacznikach czasowych od 00:54:49 do 00:58:32 – płyta CD k. 224, zeznania M. P. k. 96-98v., zeznania P. P. (2) k. 98v.-100, zeznania B. P. k. 109v.-111v., 115-115v. w związku z zeznaniami w znacznikach czasowych od 00:14:24 do 00:54:49 – płyta CD k. 224 w związku z zeznaniami w znacznikach czasowych od 00:07:22 do 00:15:38 – płyta CD k. 235, zeznania F. P. k. 111v.-112, zeznania D. P. k. 112-115 w związku z zeznaniami w znacznikach czasowych od 01:05:58 do 01:26:25 – płyta CD k. 224, zeznania W. P. w znacznikach czasowych od 00:58:32 do 01:05:58 – płyta CD k. 224, odpis KW (...) k. 226-227).

W dniu 18 lipca 2019 roku B. P. i F. P. złożyli pisemne oświadczenie o odwołaniu darowizny oraz wezwali pozwanego do przeniesienia własności mieszkania z powrotem na ich rzecz ( oświadczenie k. 16).

Pismem z 8 sierpnia 2019 roku B. P. złożyła zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez D. P., polegającego na tym, że w dniu 29 sierpnia 2014 roku, w K., przywłaszczył sobie cudzą rzecz ruchomą w postaci pieniędzy w kwocie 10.000 USD, na szkodę swoich rodziców B. i F. P., tj. o czyn z art. 284 § 1 k.k. ( zawiadomienie k. 17). W sprawie wydano postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia ( pismo k. 78).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przywołanych wyżej dowodów.

Żadna ze stron reprezentowana przez profesjonalnych pełnomocników nie kwestionowała prawdziwości i autentyczności dokumentów urzędowych i prywatnych (w kopiach i odpisach), mogły one posłużyć do weryfikacji dowodów osobowych logicznie się dopełniających, pozwalających na wysuwanie wniosków zgodnych z zasadami doświadczenia życiowego. Sąd również nie znalazł podstaw do zakwestionowania mocy dowodowej którychkolwiek ze złożonych do akt sprawy dokumentów.

Odnosząc się do zeznań wskazać należy, że zeznania pozwanego D. P., świadków M. P. i P. P. (2), w oparciu o które Sąd w przeważającej części ustalił wskazany stan faktyczny były wyważone, logiczne, konsekwentne oraz spójne i znajdowały oparcie w innych dowodach zgromadzonych w sprawie.

Zeznania J. P. w większości okazały się mało przydatne. J. P. nie był naocznym świadkiem nagannych zachowań pozwanego wobec powodów, jak również takich zachowań powodów wobec pozwanego. Informację o relacjach panujących między stronami czerpał w głównej mierze od rodziców, którzy przedstawili mu swój punkt widzenia. Również zeznania W. P. okazały się być mało przydatne dla sprawy, poza tym, że potwierdziły okoliczność, iż od kilku lat D. P. nie utrzymywał kontaktów z F. P. i B. P..

Za częściowo niewiarygodne Sąd uznał zeznania B. P. oraz F. P.. Za gołosłowne należy uznać twierdzenia powódki, iż pozwany dokonał kradzieży dokumentów i pieniędzy należących do powodów. Sąd nie dał wiary zeznaniom B. P. także w części, w której powódka twierdziła iż pozwany zaprzestał udzielać pomocy powodom po dokonaniu darowizny w 2013 roku. Zeznania te są sprzeczne z pozostałym materiałem dowodowym, w tym z pozostałymi zeznaniami świadków i pozwanego, którzy zgodnie twierdzili iż pozwany udzielał rodzicom pomocy do maja 2019 roku. Z tych samych względów jako niewiarygodne oceniono zeznania F. P., w zakresie w którym twierdził, iż wraz z żoną po powrocie ze Stanów Zjednoczonych (w 2008 roku) nie otrzymali żadnej pomocy od pozwanego. Zeznania te są też sprzeczne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, które wskazują, iż gdyby D. P. nie pomagał rodzicom w latach 2008-2013, to z pewnością nie dokonaliby oni na jego rzecz darowizny lokalu mieszkalnego położonego w K..

W ocenie Sądu dowody uznane za wiarygodne w opisanej konfiguracji pozwalają na ustalenie stanu faktycznego w stopniu wystarczającym do jednoznacznego wyrokowania, przy wysuwaniu wniosków zgodnym z zasadami logicznego rozumowania i opartych na doświadczeniu życiowym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

W niniejszej sprawie, strona powodowa domagała się zobowiązania pozwanego do złożenia oświadczenia woli, które ma doprowadzić do przeniesienia na rzecz powodów własności spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, położonego w K., przy ul. (...) o powierzchni 38,65 m ².

W toku procesu zmarł powód F. P., a do sprawy wstąpili J. P. i W. P..

Zgodnie z treścią art. 888 k.c. przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Nieodpłatne świadczenie darczyńcy, będące jednostronnym aktem jego dobrej woli, wytwarza po stronie obdarowanego obowiązek wdzięczności w wymiarze etycznym. Obowiązek ten nie ma charakteru prawnego w tym sensie, że źródło swe czerpie w całości z zasad współżycia społecznego. Z chwilą dokonania darowizny powstaje między darczyńcą, a obdarowanym szczególny stosunek osobisty, mający charakter moralny, a przejawiający się obowiązkiem wdzięczności obdarowanego.

Stosownie zaś do art. 898 § 1 k.c. darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. W myśl natomiast art. 900 k.c. odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Cytowane przepisy określają pozytywne przesłanki skutecznego prawnie odwołania darowizny. Natomiast przesłanki o charakterze negatywnym zawarte są w art. 899 k.c., m.in. zgodnie z § 3 tego przepisu, darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Na wstępie podnieść należy, że samo odwołanie darowizny wykonanej nie realizuje jeszcze skutku rzeczowego. Dla osiągnięcia skutku rzeczowego darczyńca, który korzysta z uprawnień, o których mowa w art. 898 § 1 k.c., winien wystąpić z powództwem o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o przeniesienie własności rzeczy z powrotem na darczyńcę, a prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek strony do złożenia oznaczonego oświadczenia woli zastępuje wówczas to oświadczenie (art. 64 k.c. oraz art. 1047 k.p.c.). W celu stwierdzenia, czy roszczenie powoda jest uzasadnione, należało szczegółowo zbadać czy oświadczenie B. P. i F. P. odwołujące przedmiotową darowiznę było prawnie skuteczne, tj. czy zostało złożone obdarowanemu w odpowiedniej formie, w odpowiednim terminie oraz czy miało realne i uzasadnione oparcie w okolicznościach faktycznych (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 29 listopada 2019 roku, sygn. akt I ACa 483/19, Legalis).

Podkreślenia wymaga, że uprawnienie darczyńcy ma charakter prawno – kształtujący, a oświadczenie o odwołaniu stosownie do treści art. 900 k.c. powinno być złożone na piśmie ad probationem.

Zważyć należy, że określony w art. 899 § 3 k.c. krótki termin na realizację prawa przez darczyńcę jest uzasadniony potrzebą eliminowania niepewności prawnej po stronie obdarowanego. Taka niepewność jest pod względem gospodarczym niepożądana. Bieg terminu rozpoczyna się od momentu dowiedzenia się o przyczynie odwołania darowizny, a więc powzięcia wiedzy o niewdzięcznym zachowaniu obdarowanego.

W świetle art. 898 § 1 k.c. podstawą do skutecznego odwołania darowizny jest rażąca niewdzięczność osoby obdarowanej.

Pod pojęcie „rażącej niewdzięczności” podpada tylko takie zachowanie obdarowanego, polegające na działaniu lub zaniechaniu (nieczynieniu) skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy, które, oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę. Wchodzi tutaj w grę przede wszystkim popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo przeciwko majątkowi darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych, w tym również rodzinnych, łączących go z darczyńcą oraz obowiązku wdzięczności (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2003 roku, IV CKN 115/01 oraz z dnia 15 czerwca 2010 roku, II CSK 68/10, Legalis).

Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują z reguły czyny nieumyślne obdarowanego, a nawet drobne czyny umyślne, które wprawdzie mogą być oceniane jako niewłaściwe z racji naruszenia reguł życia w rodzinie czy też w danym środowisku, ale jednak nie wykraczają poza granice zwykłych konfliktów życiowych czy rodzinnych. Z samego pojęcia niewdzięczności wynika, że podpada pod nią jedynie taka czynność obdarowanego, która skierowana była przeciwko darczyńcy ze świadomością i w nieprzyjaznym zamiarze. Wyłączone są natomiast krzywdy niezamierzone, popełnione w uniesieniu czy rozdrażnieniu, wywołane zachowaniem się czy działaniem darczyńcy. Nie uzasadnia tym samym odwołania darowizny dopuszczenie się przez obdarowanego takich czynów względem darczyńcy, które w danych warunkach nie wykraczały poza zwykłe wypadki życiowych czy rodzinnych konfliktów. Darowizna nie może być bowiem kartą przetargową w relacjach rodzinnych (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 08 kwietnia 1999 roku, II CKN 301/98, Legalis). Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują także incydentalne sprzeczki między darczyńcą a obdarowanym (tak Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 17 maja 2013 roku, V ACa 232/13, Legalis).

Podkreślenia wymaga nadto, że w świetle art. 898 § 1 k.c. nie można abstrahować od przyczyn konfliktu między stronami. Pojęcie „niewdzięczności” wymaga analizy motywów określonych zachowań obdarowanego, w tym zwłaszcza tego, czy zachowania jego nie są powodowane czy wręcz prowokowane – wprost lub pośrednio – przez darczyńcę (tak Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 27 marca 2013 roku, I ACa 1321/12, Legalis). Nawet bowiem ustalenie, że u podstaw pogorszenia się stosunków między stronami leży naganne zachowanie się zarówno obdarowanego, jak i darczyńcy, nie pozwala jeszcze przyjąć, że spełnione zostały przesłanki umożliwiające skuteczne odwołanie wykonanej darowizny. Ustawodawca wymaga bowiem, aby niewdzięczność obdarowanego była rażąca, a więc by przybrała postać kwalifikowaną, którą charakteryzuje nasilenie naganności zachowania się obdarowanego. Takiej szczególnie negatywnej oceny nie sposób formułować, gdy istotną przyczynę konfliktów występujących pomiędzy stronami umowy darowizny stanowi zachowanie się darczyńcy (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 października 1999 roku, I CKN 174/98, Legalis).

O istnieniu lub nieistnieniu podstaw do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności decydują w każdym przypadku konkretne okoliczności, rozważane na tle zwyczajów panujących w określonych środowiskach społecznych, które nie wykraczają poza wypadki życiowych konfliktów (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2018 roku, I CK 112/05, Legalis). Nie każde działanie czy zaniechanie wobec darczyńcy, które można uznać za nieodpowiednie lub naganne może stanowić podstawę do odwołania darowizny, a ocenę tej przesłanki należy dokonać z uwzględnieniem całokształtu okoliczności sprawy, w tym dotyczących obydwu stron tego stosunku (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 kwietnia 2016 roku, I CSK 209/15, Legalis).

W oparciu o art. 6 k.c. ciężar wykazania okoliczności świadczących o rażącej niewdzięczności obdarowanego (pozwanego) spoczywał na stronie powodowej. W ocenie Sądu, strona powodowa temu obowiązkowi nie sprostała.

Na wstępie wskazać należy, że oświadczenie o odwołaniu darowizny zostało złożone obdarowanemu w odpowiedniej formie i w odpowiednim terminie.

W tym miejscu przypomnieć należy, że w piśmie z dnia 18 lipca 2019 roku B. i F. P. wskazywali, że odwołują darowiznę z dnia 11 września 2013 roku z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego wyrażającej się zaniechaniem opieki i pomocy darczyńcom. Nadto B. i F. P. upatrywali rażącej niewdzięczności D. P. w przywłaszczeniu przez niego należących do nich dokumentów i kwoty 10.000 USD, wezwaniu darczyńców do opuszczenia mieszkania, które darowali pozwanemu, a następnie złożeniu przez niego pozwu w przedmiocie wydania lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w K..

Sąd dokonał analizy powyżej wymienionej w oświadczeniu o odwołaniu darowizny przesłanki rażącej niewdzięczności pozwanego względem darczyńców nie tylko w odniesieniu do okresu, w którym dowiedzieli się o wskazywanym niewdzięcznym zachowaniu pozwanego (obdarowanego) ale też przeanalizował stosunki jakie panowały pomiędzy stronami w okresie wcześniejszym bowiem w ocenie Sądu miały one istotny wpływ na wydarzenia późniejsze.

Jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności zeznań stron i świadków, relacje między B. P. i F. P. a ich synem D. P. od ich powrotu do Polski w 2008 roku układały się dobrze. B. P. i F. P. zamieszkali w mieszkaniu, które za ich środki kupił dla nich D. P.. Mieszkanie to wyremontował i umeblował, w części za środki własne, częściowo za środki rodziców. Pozwany mieszkał w tym samym bloku i zapewniał rodzicom opiekę i pomoc w załatwianiu spraw urzędowych, robieniu zakupów, opłacaniu rachunków, podwożeniu do lekarza i w inne miejsca, w tym do domu w S., w którym spędzali miesiące letnie. Istnienie dobrych relacji między stronami potwierdza fakt, iż w 2013 roku B. P. i F. P. darowali pozwanemu mieszkanie przy ul. (...), w którym zamieszkiwali przy ul. (...). Pomimo, iż w kolejnych latach dochodziło do sporów między stronami, pozwany nadal zapewniał rodzicom konieczne wsparcie.

Do gwałtownego pogorszenia relacji między stronami doszło w maju 2019 roku. Doszło wtedy do sprzeczki, w czasie której B. P. naruszyła nietykalność cielesną D. P., szarpiąc go i rozrywając na nim koszulę, a następnie uderzyła go siatką wypełnioną zakupami. W trakcie sprzeczki, powódka zabroniła pozwanemu wstępu do mieszkania. Od dnia tego zdarzenia rodzice pozwanego unikali z nim kontaktu i odmawiali oferowanej przez niego pomocy. W tym okresie też B. P. oraz F. P. zaczęli rozpowszechniać wśród sąsiadów informacje o kradzieżach jakich miał się dopuścić pozwany wobec nich.

Należy mieć na względzie, że przyczyną odwołania darowizny nie jest sam brak relacji czy też konflikt stron, a nawet niewdzięczność jako taka – a jedynie „rażąca niewdzięczność”. Zachowanie „rażąco niewdzięczne", musi cechować się znacznym nasileniem złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej (tak Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 23 maja 2018 r., w sprawie V ACa 398/17, LEX nr 2514685).

Możliwość odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego jest instytucją wyjątkową i w związku z tym przesłanka odwołania powinna być poddana wykładni restryktywnej. Nie ma ona zastosowania w razie niezgodnych z wolą darczyńcy działań obdarowanego, będących wyrazem zagwarantowanej mu przez prawo autonomii. Stan rażącej niewdzięczności odnosi się do relacji interpersonalnych między darczyńcą a obdarowanym, stąd też sposobu dysponowania przez obdarowanego przedmiotem jego własności (przedmiotu darowizny) per se nie można kwalifikować jako przesłanki rażącej niewdzięczności określonej w art. 898 § 1 k.c. bez jednoczesnego wywiedzenia, iż ma on przełożenie na kształtowanie się relacji interpersonalnych obdarowanego z darczyńcą w stopniu uzasadniającym uznanie, iż takie zachowanie jest rażąco naganne pod względem moralnym (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2023 r., LEX nr 3610429).

Nie jest również obojętna przyczyna niewdzięczności, bo umożliwia dokonanie osądu, czy i na ile zachowanie obdarowanego może być uznane za nieusprawiedliwione. Znamion rażącej niewdzięczności w rozumieniu art. 898 § 1 k.c. nie wyczerpuje zachowanie obdarowanego niewykraczające poza zwykłe konflikty dnia codziennego, związane ze wspólnym zamieszkiwaniem, wynikające z napiętej i konfliktowej sytuacji rodziny (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 września 2023 r., w sprawie I CSK 4647/22 LEX nr 3606655).

Bezspornym było, iż od 2019 roku pozwany nie świadczył B. P. i F. P. pomocy w codziennych sprawach, takich jak zakupy czy też zawiezienie do lekarza – co czynił wcześniej. Natomiast w świetle poczynionych ustaleń fatycznych należało uznać, że przyczyną zaprzestania kontaktów pozwanego z rodzicami była postawa darczyńców, którzy mając żal do syna za słowa, które wypowiedział o jednym z braci, postanowili zerwać z nim kontakt.

Odnośnie oskarżeń o przywłaszczenie dokumentów i kwoty 10.000 USD wskazać należy, iż twierdzenia te nie zostały potwierdzone i tym samym nie mogą zostać poczytane za rażącą niewdzięczność względem darczyńców.

Domaganie się przez pozwanego, aby darczyńcy opuścili i wydali mu darowany lokal w świetle zgromadzonego materiału dowodowego nie może zostać potraktowane jako przejaw rażącej niewdzięczności. Zważyć bowiem należy, iż z wezwaniem dotyczącym opuszczenia lokalu przy ulicy (...) w K. pozwany wystąpił w okresie zaostrzenia konfliktu między stronami, którego to konfliktu pozwany nie wywołał i dążył do jego zakończenia. Pomimo prób nawiązania kontaktu z rodzicami, B. P. i F. P. znieważali pozwanego, a także obmawiali go przed sąsiadami, oskarżając go o kradzież. Sytuacja ta była tym bardziej uciążliwa dla pozwanego, iż mieszkał w jednym bloku z rodzicami.

Sąd nie tracił z pola widzenia, iż pozwany jako właściciel nieruchomości ma zagwarantowane prawo rozporządzania nią w wybrany przez siebie sposób, a na decyzję o eksmisji wpływ miała także jego sytuacja majątkowa. Pozwany zdawał sobie także sprawę, iż jego rodzice mają możliwość zamieszkania w domu w S., które darowali innemu synowi, a w którym to przysługiwało im prawo dożywocia.

Wbrew twierdzeniom pozwu, powództwo nie mogło zostać uwzględnione z uwagi na fakt, iż pogorszyła się sytuacja materialna powodów, a także stan ich zdrowia uległ drastycznemu pogorszeniu. Wskazać bowiem należy, iż popadnięcie darczyńcy w niedostatek po wykonaniu darowizny nie uzasadnia jej odwołania, a jedynie jest źródłem roszczeń alimentacyjnych darczyńcy względem obdarowanego. Rozwiązanie to jest niewątpliwie słuszne, gdyż obciążenie w takiej sytuacji obdarowanego obowiązkiem zwrotu spełnionego już świadczenia za bardzo godziłoby w stabilność dokonanego przysporzenia ( G. Karaszewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. P. Nazaruk, LEX/el. 2024, art. 897)

Reasumując, zachowanie pozwanego, w ocenie Sądu, nie wyczerpało znamion rażącej niewdzięczności – można tutaj mówić co najwyżej o braku dobrych relacji stron i spowodowanym tym unikaniem kontaktów z rodzicami ze strony pozwanego. Stąd też oświadczenie B. i F. P. o odwołaniu darowizny nie może być uznane za skuteczne.

Z uwagi na powyższe, powództwo, jako niezasadne, podlegało oddaleniu (pkt I wyroku).

O kosztach procesu Sąd orzekł na zasadzie słuszności, na podstawie art. 102 k.p.c. Zasada wyrażona w tym przepisie ma charakter szczególny i stanowi wyjątek od reguły przewidującej, że to strona przegrywająca proces ponosi odpowiedzialność wobec przeciwnika za koszty postępowania. Wskazać należy, że wymienione w jego treści "szczególnie uzasadnione wypadki", nie zostały ustawowo zdefiniowane i podlegają każdorazowej ocenie sądu. Można jednak wskazać, że do okoliczności tych zalicza się na przykład sytuację majątkową i osobistą strony, powodującą, że obciążenie jej kosztami procesu mogłoby pozostawać w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Charakter przedmiotowej sprawy, okoliczności leżące u podstaw wytoczenia powództwa oraz fakt, że powódka wytaczając je była subiektywnie przekonana o słuszności dochodzonego roszczenia, a także wiek B. P., jej sytuacja życiowa, a w szczególności okoliczność iż leczy się ona onkologicznie uzasadniały odstąpienie od obciążania strony powodowej kosztami procesu mimo że, jest ona stroną przegrywającą. Odnośnie pozostałych powodów J. P. i W. P. Sąd nie obciążył ich kosztami procesu uznając, że powództwo zostało wytoczone przez poprzednika prawnego powodów, a więc decyzja o wszczęciu postępowania nie była zależna od ich woli.

Z powyższych względów, na podstawie art. 113 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tj. z dnia 25 maja 2023 Dz. U. z 2023 roku poz. 1144) nieuiszczone koszty sądowe przejęto na rachunek Skarbu Państwa (pkt III wyroku).

Z uwagi na powyższe i w oparciu o powołane przepisy, orzeczono, jak w sentencji.