Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 czerwca 2023 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział II Cywilny

po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2023 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa T. H. i E. H.

przeciwko (...) Bank (...) AG w W.

o ustalenie i zapłatę ewentualnie o ustalenie i zapłatę

ustala, iż umowa o kredyt hipoteczny nr (...) zawarta w dniu 3 lipca 2008 r. w B. pomiędzy (...) S.A (obecnie (...) Bank (...) AG w W.), a T. H. i E. H., jest nieważna;

zasądza od (...) Bank (...) AG w W. na rzecz T. H.
i E. H. kwotę 76 542,56 zł ( siedemdziesiąt sześć tysięcy pięćset czterdzieści dwa złote 56/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty 11 095,30 zł
( jedenaście tysięcy dziewięćdziesiąt pięć złotych 30/100) od dnia 7 czerwca 2023r. do dnia zapłaty oraz kwotę 19 147,24 CHF ( dziewiętnaście tysięcy sto czterdzieści siedem franków szwajcarskich 24/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 7 czerwca 2023r do dnia zapłaty, przy czym wykonanie tego świadczenia będzie uzależnione od jednoczesnej zapłaty przez T. H. i E. H. na rzecz (...) Bank (...) AG w W. kwoty 65 447,26 zł ( sześćdziesiąt pięć tysięcy czterysta czterdzieści siedem złotych 26/100) lub zabezpieczenia roszczenia (...) Bank (...) AG w W. o zwrot tej kwoty;

oddala powództwo w pozostałym zakresie;

ustala, iż powodowie ulegli tylko co do nieznacznej części swych żądań, w związku z tym pozwany winien ponieść 100 % kosztów procesu i kosztów sądowych, zaś szczegółowe wyliczenie tychże kosztów pozostawia referendarzowi sądowemu.

Sygn. akt II C 3721/20

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 27 listopada 2020 r. (data stempla pocztowego – k. 70) powodowie T. H. i E. H. wnieśli o ustalenie nieważności całej umowy o kredyt hipoteczny nr (...), sporządzonej w dniu 3 lipca 2008 r., na podstawie art. 58 k.c. w zw. z art. 189 k.p.c. albo unieważnienie w całości ww. umowy kredytu na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym oraz o zasądzenie na ich rzecz solidarnie od pozwanego (...) Bank (...) AG w W. kwot 75.012,56 zł i 19.147,24 CHF tytułem zwrotu rat kapitałowo-odsetkowych oraz kwoty 1.530 zł tytułem zwrotu prowizji od udzielenia kredytu – wraz z odsetkami za opóźnienie od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, jako świadczenia nienależnego na podstawie art. 410 k.c.

Na wypadek nieuwzględnienia powyższych żądań powodowie zgłosili roszczenia ewentualne o ustalenie, że postanowienia zawarte w § 2 ust. 1 zd. 2 umowy o kredyt hipoteczny oraz § 7 ust. 4 i § 9 ust. 2 pkt 1 Regulaminu stanowią postanowienia abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., a tym samym są bezskuteczne wobec kredytobiorców oraz o zasądzenie na ich rzecz solidarnie od pozwanego kwoty 59.569,98 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty. Powodowie wnieśli ponadto o zasądzenie na ich rzecz solidarnie od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości podwójnej stawki minimalnej.

W uzasadnieniu wskazano, że w dniu 3 lipca 2008 r. powodowie zawarli z (...) S.A. umowę o kredyt hipoteczny nr (...) na kwotę 170.000 zł. Stosownie do § 1 ust. 2 umowy załącznik nr 1, tj. Regulamin kredytu hipotecznego udzielanego przez (...), stanowił jej integralną część. Kredytobiorcy nigdy nie otrzymali z tytułu zawartej umowy żadnej wypłaty we frankach szwajcarskich.

W ocenie strony powodowej zawarta przez nich umowa kredytu jest sprzeczna z ustawami Prawo bankowe i Kodeks cywilny. Ponadto umowa kredytowa podlega nagannej ocenie z punktu widzenia zasad współżycia społecznego, co wynika z okoliczności, iż prowadzi do nieuzasadnionego prawnie i ekonomicznie naruszenia ekwiwalentności świadczeń pozwanego i kredytobiorców, ponadto została zawarta z pominięciem zasad lojalności i uczciwości w obrocie gospodarczym. W konsekwencji doszło do wykreowania konstrukcji prawnej o charakterze instrumentu finansowego opartego o walutę.

Powodowie wskazali, że nie zostali w należyty sposób poinformowani o skutkach ekonomiczno-prawnych klauzuli przeliczeniowej zapisanej w umowie. Dodatkowo jako konsumenci nie mieli żadnego wpływu na kurs kupna i sprzedaży waluty obcej, a jest on ustalany arbitralnie przez drugą stronę – pozwany bank będący przedsiębiorcą, przy uwzględnieniu kryteriów całkowicie dowolnych, gdyż zależnych od stanowiska i decyzji banku. W ocenie powodów mechanizm zawarty w kwestionowanych klauzulach należy uznać za abuzywny. Zdaniem strony powodowej za sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumenta uznać należy postanowienia umowne w zakresie, w jakim wskazują, że stosowane mają być kursy walut określone w bankowej tabeli kursów, ponieważ bank przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości tych kursów. Dobre obyczaje nakazują, aby ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem umowy, o ile nie wynikają z czynników obiektywnych, były możliwe do przewidzenia. Brak określenia w umowie sposobu ustalania kursów walutowych na potrzeby obliczenia salda zadłużenia na walutę obcą oraz przeliczenia na złote kwoty wymaganej do spłat kredytu w rażący sposób narusza interes konsumenta.

Powodowie zaznaczyli, że mając na względzie wytyczne wskazane przez Trybunał Sprawiedliwości UE, należy dojść do przekonania, że luki powstałej na skutek usunięcia z umowy klauzuli indeksacyjnej, w związku z jej abuzywnością, nie można uzupełnić przepisami prawa krajowego, które odwołują się do tzw. klauzul generalnych takich jak ustalone zwyczaje, zasady współżycia społecznego. Wynika to z faktu, że klauzule te nie są wynikiem oceny ustawodawcy w zakresie wyważenia praw i obowiązków stron, tym samym nie są objęte domniemaniem braku nieuczciwego charakteru wymaganego przez dyrektywę. W konsekwencji umowa kredytowa winna upaść w całości. Skutkiem powyższego musi być zaś uznanie, że wszelkie kwoty świadczone przez powodów na rzecz pozwanego w złotych polskich i we frankach szwajcarskich są świadczeniami nienależnymi zgodnie z brzmieniem art. 410 § 2 k.c. (pozew – k. 3-21v).

Pozwany (...) Bank (...) AG w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz od powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazano, że zaciągając zobowiązanie strona powodowa była świadoma ryzyka kursowego, przede wszystkim faktu wpływu kursu waluty na wysokość zobowiązania wobec pozwanego oraz wysokość raty. Przed podpisaniem umowy kredytowej strona powodowa dwukrotnie złożyła stosowne oświadczenie w tym zakresie na piśmie, po raz pierwszy już na etapie samego wnioskowania o kredyt indeksowany, a później na etapie podpisywania umowy kredytowej, i w ocenie pozwanego nie można przyjąć, by nie zdawała sobie sprawy z ich znaczenia. Kurs walut i jego zmienność jest okolicznością powszechnie znaną, a trudność może dotyczyć jedynie prognozowania kierunku i zakresu jego zmiany. Pozwany podkreślił, że w orzecznictwie zdefiniowano i potwierdzono dopuszczalność konstrukcji identycznej z tą, którą bank zastosował w umowie zakwestionowanej przez stronę powodową. Dopuszczalność i zgodność z prawem kredytów odniesionych do waluty obcej potwierdził ustawodawca. Ustawa z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2011.165.984), tzw. ustawa antyspreadowa dodała do obligatoryjnych warunków umowy kredytu określenie szczegółowych zasad dotyczących sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut. W ocenie pozwanego jako że art. 4 ustawy antyspreadowej wprost potwierdza stosowanie przepisów dodanych ustawą nowelizującą do umów zawartych wcześniej, nie można zasadnie twierdzić, że wyrażona w nim norma nie ma zastosowania, gdyż wcześniej zawarte umowy kredytu indeksowanego czy denominowanego są nieważne.

Pozwany podniósł, że nie ma jakichkolwiek podstaw do kwestionowania umowy jako takiej tylko z uwagi na to, że zawiera ona mechanizm indeksacji, ani dlatego, że różnicuje ona kursy walut stosowane przy uruchomieniu i spłacie kredytu na kurs kupna i kurs sprzedaży. Zdaniem banku nie może budzić wątpliwości dopuszczalność i skuteczność inkryminowanej w niniejszym postępowaniu umowy w tym zakresie.

Pozwany zaznaczył, że wbrew twierdzeniom powodów, mechanizm indeksacji przyjęty w umowie, w tym sposób ustalania kursów waluty obcej, mieści się w granicach swobody umów określonych w art. 353 ^{( 1)} k.c. Kredytodawca podkreślił, że wysokość kursu walut jest ustalana w oparciu o globalne wskaźniki rynkowe, które to czynniki są zupełnie niezależne od banku. Zdaniem pozwanego rynkowy charakter kursów wymiany walut stosowany w (...) świadczy o tym, że procedury wyznaczania kursu oraz samo wyznaczanie kursu były zgodne z naturą stosunku prawnego i musiały podlegać ścisłym zasadom kwotowania na podstawie obiektywnych przesłanek.

W uzasadnieniu wskazano również, że w finansowanej nieruchomości powód zarejestrował działalność gospodarczą pod firmą Firma Handlowo-Usługowa (...), którą prowadzi do dnia dzisiejszego, co zdaniem pozwanego, przemawia za tym, że powód nie miał statusu konsumenta w związku z zawarciem przedmiotowej umowy kredytu.

Pozwany wskazał, że nie można pominąć faktu zawarcia aneksu w dniu 1 października 2014 r., który umożliwił stronie powodowej spłatę zobowiązania w walucie waloryzacji. W okresie po zawarciu aneksu postanowienia odwołujące się do tabeli kursowej pozwanego nie byty stosowane i tym samym nie miały wpływu na wykonywanie umowy. Spłata kredytu następowała nie na zasadzie tych postanowień, ale na zasadach określonych w aneksie; strona powodowa dokonywała zakupu waluty obcej po wybranej przez siebie cenie.

Pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczeń dochodzonych przez stronę powodową (odpowiedź na pozew – k. 202-234v).

Na rozprawie w dniu 6 czerwca 2023 r. powodowie zostali pouczeni o skutkach nieważności umowy. T. H. i E. H. oświadczyli, że nie chcą kontynuowania umowy ani w obecnym, ani w zmienionym kształcie, a ich wolą jest stwierdzenie nieważności umowy i rozliczenie się z bankiem (protokół rozprawy z dnia 6 czerwca 2023 r. – k. 407-409).

Na rozprawie w dniu 6 czerwca 2023 r. pozwany podniósł procesowy, ewentualny zarzut zatrzymania oraz złożył oświadczenie materialno-prawne (protokół rozprawy z dnia 6 czerwca 2023 r. – k. 407-409).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W 2008 r. T. H. i E. H. postanowili zaciągnąć kredyt hipoteczny na wykończenie domu jednorodzinnego, który został wybudowany na należącej do nich działce w miejscowości S. przy ul. (...). Małżonkowie nie dysponowali bowiem środkami pieniężnymi, które pozwoliłyby im zakończyć proces inwestycyjny związany z budową domu systemem gospodarczym. Małżonkowie chcieli kredytu w złotówkach, albowiem T. H. uzyskiwał dochody w walucie PLN, a ponadto zapłata za poszczególne materiały budowlane i wykonane usługi miała być realizowana w walucie polskiej. W celu zaciągnięcia kredytu T. H. udał się do placówki (...) S.A. Przedstawiciel banku zaproponował klientowi kredyt indeksowany kursem franka szwajcarskiego. Wskazał przy tym, że wybierając ten produkt otrzyma lepsze warunki kredytowania oraz szybciej uzyska pieniądze. Ponadto zaznaczył, że kredyt indeksowany jest tańszy w porównaniu do kredytu złotowego. Doradca dodał, że 90% klientów banku decyduje się na kredyt indeksowany kursem waluty obcej i że nie otrzyma on lepszego produktu na rynku. T. H. był przekonany, że frank szwajcarski jest stabilną walutą i nie podejrzewał, że ryzyko wzrostu kursu waluty jest nieograniczone. Pracownik banku zapewniał bowiem, że frank szwajcarski jest najbardziej stabilną walutą. W banku odbyło się jedno spotkanie z klientem przed podpisaniem dokumentu umowy. E. H. nie uczestniczyła w tym spotkaniu. Stawiła się w banku dopiero na podpisanie umowy. T. H. dopytywał czy może negocjować jakiekolwiek zapisy znajdujące się w umowie. W odpowiedzi usłyszał, że nie ma możliwości negocjacji, ponieważ otrzymał bardzo dobre warunki kredytowania. Nikt z pracowników banku, ani na pierwszym, ani na drugim spotkaniu nie wyjaśnił klientom na czym polega mechanizm indeksacji i jak ustalane są kursy waluty w wewnętrznych tabelach banku. Nie wyjaśniono także czym jest spread i nie poinformowano, że wzrost kursu waluty wpłynie na saldo kredytu. T. H. i E. H. nie mieli wcześniej do czynienia z produktem bankowym powiązanym z walutą obcą (przesłuchanie powoda T. H. – k. 407-408, 409; przesłuchanie powódki E. H. – k. 408v).

W dniu 9 kwietnia 2008 r. T. H. i E. H. złożyli w (...) S.A. wniosek o kredyt hipoteczny nr (...). Wnioskodawcy wskazali, że kredyt ma służyć na budowę domu systemem gospodarczym. Jako kwotę kredytu podano 200.000 zł, a jako walutę kredytu zaznaczono CHF. We wniosku wskazano, że wypłata kredytu ma nastąpić jednorazowo, zaś okres kredytowania określono na 360 miesięcy. W chwili składania wniosku kredytowego T. H. był zatrudniony jako przedstawiciel handlowy i prowadził działalność gospodarczą, która polegała na sprzedaży słodyczy do sklepów spożywczych. Wnioskodawca zaznaczył, że posiada wykształcenie średnie. Jego wyuczonym zawodem był (...). E. H. podała z kolei, że ma wykształcenie średnie i nie pracuje (wniosek o kredyt hipoteczny – k. 254-256; przesłuchanie powoda T. H. – k. 407-408, 409).

Do wniosku kredytowego dołączono dokument podpisany przez T. H. i E. H., w którym oświadczyli, że zostali zapoznani przez pracownika banku z kwestią ryzyka kursowego w przypadku udzielenia kredytu indeksowanego do waluty obcej oraz że będąc w pełni świadomymi ryzyka kursowego rezygnują z możliwości zaciągnięcia kredytu w złotych i dokonują wyboru zaciągnięcia kredytu indeksowanego do waluty obcej. T. H. i E. H. oświadczyli również, że znane są im postanowienia „Regulaminu kredytu hipotecznego udzielanego przez (...) w odniesieniu do kredytów indeksowanych do waluty obcej, a także że zostali poinformowani, że aktualna wysokość kursów waluty obcej dostępna jest w placówkach banku. Wnioskodawcy oświadczyli też, że są świadomi tego, że: ponoszą ryzyko kursowe związane z wahaniem kursów waluty, do której indeksowany jest kredyt; ryzyko kursowe ma wpływ na wysokość zobowiązania względem banku wynikającego z umowy o kredyt oraz na wysokość rat spłaty kredytu; kredyt zostanie wypłacony w złotych na zasadach opisanych w Regulaminie, a saldo zadłużenia kredytu wyrażone jest w walucie obcej; raty kredytu wyrażone są w walucie obcej i podlegają spłacie w złotych na zasadach opisanych w Regulaminie (oświadczenie wnioskodawców związane z ubieganiem się o kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej – k. 258).

W dniu 2 lipca 2008 r. została wydana decyzja kredytowa, zgodnie z którą celem kredytowania miała być budowa domu systemem gospodarczym. Walutą kredytu miał być CHF, wysokość kredytu została określona na kwotę 170.000 zł, a okres kredytowania wyznaczono na 360 miesięcy (decyzja kredytowa – k. 260).

W dniu 3 lipca 2008 r. została zawarta umowa o kredyt hipoteczny nr (...) pomiędzy (...) S.A. w W. (poprzednik prawny (...) Bank (...) AG w W.) a T. H. i E. H.. Umowa kredytu została zawarta przez strony według standardowego wzorca umownego stosowanego przez bank.

W myśl § 1 ust. 1 umowy, bank udzielił kredytobiorcom kredytu w kwocie, na cel i na warunkach określonych w umowie, zaś kredytobiorcy zobowiązali się do korzystania z kredytu na warunkach określonych w umowie i Regulaminie oraz zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami, opłatami, prowizjami i innymi kosztami w terminach spłaty określonych w umowie. Strony postanowiły, że określenia użyte w umowie mają znaczenie nadane im w „Regulaminie kredytu hipotecznego udzielanego przez (...), zwanym dalej „Regulaminem”, który stanowił integralną część umowy (§ 1 ust. 2).

Bank zobowiązał się oddać do dyspozycji kredytobiorców kwotę w wysokości 170.000 zł, przy czym zaznaczono, że kredyt jest indeksowany do waluty obcej CHF (§ 2 ust. 1). W umowie ustalono, że kredyt będzie przeznaczony na budowę domu systemem gospodarczym (§ 2 ust. 2). Okres kredytowania ustalono na 360 miesięcy (§ 2 ust. 3). Kredytobiorcy zobowiązali się do zapłaty prowizji od udzielenia kredytu w wysokości 1.530 zł (§ 2 ust. 4). Strony wskazały, że przedmiot finansowania stanowi własność nieruchomości położonej w miejscowości S., nr działki: (...), dla której Sąd Rejonowy w S., V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...) (§ 2 ust. 5).

W umowie ustalono, że kredyt będzie oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, która na dzień sporządzenia umowy wynosiła 4,08833% w stosunku rocznym z zastrzeżeniem postanowień Regulaminu w zakresie ustalania wysokości oprocentowania (§ 3 ust. 1). W umowie zaznaczono, że zmienna stopa procentowa będzie ustalana jako suma stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) oraz stałej marży banku w wysokości 1,30 punktów procentowych (§ 3 ust. 2). Strony ustaliły, że oprocentowanie kredytu będzie ulegało zmianie w zależności od zmiany stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF). Umowa wskazywała, że szczegółowe zasady naliczania odsetek, ustalania wysokości oprocentowania oraz zasady zmiany oprocentowana znajdują się w Regulaminie (§ 3 ust. 3).

W umowie wskazano, że bank jest uprawniony do pobierania opłat i prowizji określonych w Taryfie oprocentowania, opłat i prowizji dla kredytów hipotecznych (...) (§ 4 ust. 1). Bank zastrzegł sobie prawo do zmiany wysokości opłat i prowizji w sytuacjach określonych w Regulaminie i zobowiązał się do informowania klientów o tych zmianach w sposób określony w Regulaminie (§ 4 ust. 2).

Wypłata kredytu miała nastąpić w transzach (§ 5 ust. 1). Warunkiem wypłaty kredytu było spełnienie przez kredytobiorców warunków uruchomienia kredytu, w tym określonych w decyzji kredytowej przekazanej kredytobiorcom (§ 5 ust. 2). W umowie zaznaczono, że umowa ulega rozwiązaniu, jeżeli w ciągu 60 dni od dnia jej zawarcia kredytobiorcy nie spełnili warunków uruchomienia kredytu (§ 5 ust. 6).

Kredytobiorcy zobowiązali się do dokonywania spłaty rat kredytu, obejmujących część kapitałową oraz część odsetkową w terminach i wysokościach określonych w umowie. Spłata kredytu miała nastąpić w 360 miesięcznych ratach równych. W okresie karencji kapitału płatne miały być wyłącznie raty odsetkowe. W umowie zaznaczono, że data płatności pierwszej raty kredytu uzależniona będzie od daty wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy. Bank zobowiązał się do poinformowania kredytobiorców listownie w ciągu 14 dni od dnia uruchomienia kredytu o wysokości i dacie płatności pierwszej raty kredytu. Strony ustaliły, że raty kredytu oraz inne należności związane z kredytem pobierane będą z rachunku bankowego wskazanego w treści pełnomocnictwa, stanowiącego załącznik do umowy, przy czym kredytobiorcy zobowiązali się do utrzymywania wystarczających środków na ww. rachunku, uwzględniając możliwe wahania kursowe w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej. W umowie zaznaczono, że informacje na temat zmian stopy procentowej, wysokości rat spłaty oraz terminów spłaty kredytobiorcy będą otrzymywali w wyciągu bankowym dotyczącym kredytu (§ 6 ust. 1-7).

Jako zabezpieczenie spłaty kredytu wraz z odsetkami i innymi należnościami wynikającymi z umowy ustanowiono pierwszą hipotekę kaucyjną do kwoty 340.000 zł na zabezpieczenie spłaty kredytu ustanowioną na rzecz banku na nieruchomości stanowiącej przedmiot kredytowania. Drugim zabezpieczeniem kredytu była cesja praw na rzecz banku z polisy ubezpieczenia ww. nieruchomości/budowy od ognia i innych zdarzeń losowych. Do czasu ustanowienia zabezpieczeń marża banku miała być wyższa o 1,20 punku procentowego (§ 7 ust. 1).

W umowie zaznaczono, że od zadłużenia przeterminowanego bank będzie pobierał odsetki o charakterze zmiennym, które w dniu sporządzenia umowy wynosiły 16% w stosunku rocznym. Strony postanowiły, że szczegółowe zasady naliczania odsetek od zadłużenia przeterminowanego oraz zasady zmiany tego oprocentowania znajdują się w Regulaminie (§ 8 ust. 1-2).

Kredytobiorcy poddali się ponadto egzekucji w trybie art. 97 ustawy – Prawo bankowe i wyrazili zgodę na wystawienie przez bank bankowego tytułu egzekucyjnego do kwoty 340.000 zł (§ 9 ust. 1).

Celem zabezpieczenia wierzytelności banku kredytobiorcy nieodwołalnie upoważnili bank do pobierania bez ich odrębnej dyspozycji środków zgromadzonych na rachunkach bankowych indywidualnych lub wspólnych prowadzonych przez bank (w tym rachunkach lokat terminowych), w każdym przypadku, gdy kredytobiorcy posiadali wymagalne zobowiązania z tytułu umowy i nie dokonywali ich spłaty w terminach przewidzianych w umowie (§ 11 ust. 1). Bank miał prawo wyboru rachunku bankowego, z którego następowała spłata (§ 11 ust. 2).

Wszelkie zmiany umowy wymagały formy pisemnej pod rygorem nieważności za wyjątkiem: zmian w Regulaminie, zmian w Taryfie, zmian oprocentowania oraz innych przypadków przewidzianych w umowie lub Regulaminie (§ 14). W umowie zaznaczono, że w zakresie nieuregulowanym umową zastosowanie mają postanowienia Regulaminu. Kredytobiorcy oświadczyli, że w dniu podpisania umowy otrzymali Regulamin i aktualną na dzień sporządzenia umowy Taryfę i zapoznali się z nimi (§ 15 ust. 1 i 2) (umowa o kredyt hipoteczny – k. 25-29).

T. H. i E. H. zapoznali się z umową kredytu dopiero w dniu jej podpisania. Sformułowanie zawarte w umowie były dla nich niezrozumiałe. Małżonkowie pobieżnie przeczytali jej treść, skupiając się głównie na sprawdzeniu podstawowych danych. Przedstawiciel banku informował klientów, że śpieszy się, gdyż za 20 minut ma podpisanie kolejnej umowy (przesłuchanie powoda T. H. – k. 407-408, 409; przesłuchanie powódki E. H. – k. 408v).

Wraz z umową kredytu T. H. i E. H. podpisali również „Oświadczenie kredytobiorców związane z zaciągnięciem kredytu zabezpieczonego hipoteką”, w którym oświadczyli, że w związku z zawarciem umowy o kredyt oprocentowany zmienną stopą procentową:

• zostali zapoznani przez pracownika banku z kwestią ryzyka zmiany stopy procentowej;

• są świadomi ponoszenia ryzyka zmiany stopy procentowej w zw. z w/w umową, która ma wpływ na wysokość zobowiązania względem banku wynikającego z umowy o kredyt oraz na wysokość raty spłaty kredytu.

W związku z zawarciem umowy o kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej T. H. i E. H. oświadczyli, że:

• zostali zapoznani przez pracownika banku z kwestią ryzyka kursowego w przypadku udzielenia kredytu indeksowanego do waluty obcej;

• będąc w pełni świadomymi ryzyka kursowego, rezygnują z możliwości zaciągnięcia kredytu w złotych i dokonują wyboru zaciągnięcia kredytu indeksowanego do waluty obcej;

• znane są im postanowienia umowy o kredyt hipoteczny oraz „Regulaminu kredytu hipotecznego udzielanego przez (...): w odniesieniu do kredytów indeksowanych do waluty obcej;

• zostali poinformowani, że aktualna wysokość kursów waluty obcej dostępna jest w placówkach banku;

• są świadomi, że:

  ponoszą ryzyko kursowe związane z wahaniem kursów waluty, do której indeksowany jest kredyt;

  ryzyko kursowe ma wpływ na wysokość zobowiązania względem banku wynikającego z umowy o kredyt oraz na wysokość rat spłaty kredytu;

  kredyt zostanie wypłacony w złotych na zasadach opisanych w w/w Regulaminie;

  saldo zadłużenia kredytu wyrażone jest w walucie obcej;

  raty kredytu wyrażone są w walucie obcej i podlegają spłacie w złotych na zasadach opisanych w w/w Regulaminie (oświadczenie kredytobiorców związane z zaciągnięciem kredytu zabezpieczonego hipoteką – k. 271).

„Regulamin kredytu hipotecznego udzielanego przez (...) określał warunki udzielania kredytu hipotecznego osobom fizycznym przez (...) S.A. Oddział w Polsce (§ 1 ust. 1). Regulamin w § 2 zawierał słowniczek wyjaśniający użyte w Regulaminie pojęcia. Wyjaśniono w nim m.in. że: „kredyt indeksowany do waluty obcej” to kredyt oprocentowany według stopy procentowej, opartej na stopie referencyjnej, dotyczącej waluty innej niż złote, którego wypłata oraz spłata odbywa się w złotych w oparciu o kurs waluty obcej do złotych, według tabeli (pkt 2); „tabela” oznacza tabelę kursów walut obcych obowiązującą w banku (pkt 12); „zmienna stopa procentowa” oznacza stopę, według której oprocentowany jest kredyt, ustalana jako suma stopy referencyjnej oraz marży banku (pkt 16); „stopa referencyjna” oznacza stopę, od której zmienności zależy wysokość zmiennej stopy procentowej, zgodnie z postanowieniami Regulaminu, określana m.in. jako: WIBOR – stopa procentowa, wg której banki gotowe są udzielać pożyczek w złotych innym bankom na (...) rynku bankowym, przy czym indeks przy nazwie stopy oznacza okres, jakiego dotyczy stopa; LIBOR – stopa procentowa, według której banki gotowe są udzielać pożyczek w walutach wymienialnych (np. w CHF) innym bankom na londyńskim rynku bankowym, przy czym indeks przy nazwie stopy oznacza okres jakiego dotyczy stopa (pkt 17). W Regulaminie zaznaczono, że stopa LIBOR ustalana jest w dni robocze na podstawie stóp zgłaszanych przez uczestników fixingu organizowanego przez Brytyjskie Stowarzyszenie Bankierów i podawana jest ok. godz. 11 czasu londyńskiego przez serwis R.; „marża banku” oznacza wartość ustaloną przez bank, określoną w punktach procentowych, która zgodnie z postanowieniami Regulaminu jest składową zmiennej stopy procentowej (pkt 18).

W § 4 ust. 1 Regulaminu wskazano, że kredyt udzielany jest w złotych. Na wniosek wnioskodawcy bank udziela kredytu indeksowanego do waluty obcej, przy czym w przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej, wnioskodawca wnioskuje o kwotę kredytu wyrażoną w złotych, z zaznaczeniem że wniosek dotyczy kredytu indeksowanego do waluty obcej. Natomiast § 4 ust. 5 Regulaminu przewidywał, że spłata kredytu następuje w ratach zgodnie z postanowieniami umowy i – o ile umowa nie stanowi inaczej – spłata kredytu następuje w miesięcznych ratach równych.

Regulamin określał, że kredyt jest oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, o ile postanowienia umowy nie stanowią inaczej. Odsetki miały być naliczanie codziennie od dnia uruchomienia kredytu od bieżącego salda zadłużenia, przy założeniu, że rok ma 365 dni, a miesiąc rzeczywistą ilość dni (§ 5 ust. 1-3). W Regulaminie wskazano również, że oprocentowanie ulega zmianie w zależności od zmian stopy referencyjnej, zgodnie z postanowieniami Regulaminu. Częstotliwość zmian oprocentowania zależy od rodzaju stopy referencyjnej, tzn. wartości indeksu przy nazwie stopy, przy czym wartość indeksu wyznacza długość okresu bazowego wyrażoną w miesiącach (§ 5 ust. 5-6). W Regulaminie zaznaczono, że o nowych wartościach zmiennej stopy procentowej bank informuje kredytobiorcę listownie w ciągu 14 dni od dnia zmiany stopy procentowej (§ 5 ust. 11).

W przypadku opóźnień w spłacie kredytu bank stosował oprocentowanie od zadłużenia przeterminowanego (§ 6 ust. 1). Odsetki od zadłużenia przeterminowanego bank naliczał od przeterminowanego kapitału kredytu, który nie został spłacony przez kredytobiorcę w terminie – począwszy od dnia wymagalności do dnia poprzedzającego dzień spłaty włącznie (§ 6 ust. 2). Oprocentowanie od zadłużenia przeterminowanego określono jako zmienne, a jego wysokość została ustalona przez bank w aktualnej Taryfie (§ 6 ust. 4).

W § 7 ust. 1 i 2 Regulaminu wskazano, że środki z kredytu wypłacane są na rachunek bankowy wskazany w dyspozycji wypłaty środków z kredytu składanej przez kredytobiorcę w placówce banku, przy czym sposób wypłaty kredytu (jednorazowo czy w transzach) określa umowa. W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wypłata kredytu następuje w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, stosuje się kurs nie niższy niż kurs kupna zgodnie z tabelą obowiązującą w momencie wypłaty poszczególnych transz. Saldo zadłużenia z tytułu kredytu wyrażone jest w walucie obcej i obliczane jest według kursu stosowanego przy uruchomieniu kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, saldo zadłużenia z tytułu kredytu obliczane jest według kursów stosowanych przy wypłacie poszczególnych transz. Aktualne saldo zadłużenia w walucie kredytu kredytobiorca otrzymuje listownie na podstawie postanowień § 11 (§ 7 ust. 4).

W § 8 ust. 1 Regulaminu ustalono, że uruchomienie kredytu następuje na podstawie złożonej w banku dyspozycji wypłaty środków z kredytu, w terminie nieprzekraczającym 7 dni roboczych, licząc od dnia następującego po dniu złożenia dyspozycji oraz spełnienia przez kredytobiorcę warunków określonych w umowie.

§ 9 ust. 2 pkt 1 Regulaminu stanowił, że w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej raty kredytu podlegające spłacie wyrażone są w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu pobierane są z rachunku bankowego, o którym mowa w ust. 1, według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu. Jeśli dzień wymagalności raty kredytu przypada na dzień wolny od pracy, stosuje się kurs sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w banku na koniec ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu (§ 9 ust. 2 pkt 2).

O wysokości pierwszej raty spłaty kredytu bank informował kredytobiorcę listownie w ciągu 14 dni od dnia uruchomienia kredytu, z zastrzeżeniem postanowień § 9 ust. 2 (§ 11 ust. 1).

§ 13 Regulaminu regulował kwestię wcześniejszej (częściowej lub całkowitej) spłaty kredytu.

W § 14 Regulaminu przewidziano, że bank na wniosek kredytobiorcy może wyrazić zgodę na zmianę waluty kredytu. W Regulaminie ustalono, że zmiana waluty kredytu jest realizowana na podstawie pisemnej dyspozycji kredytobiorcy złożonej w placówce banku. Kredytobiorca mógł złożyć dyspozycję zmiany waluty kredytu najpóźniej na 15 dni przed datą wymagalności kolejnej raty kredytu. Dyspozycja powinna zostać podpisana przez wszystkich współkredytobiorców. Ponadto zaznaczono, że w przypadku, gdy w wyniku zmiany waluty kredytu wysokość raty spłaty kredytu ulega podwyższeniu oraz w sytuacjach, gdy w wyniku zmiany waluty kredytu wzrastałoby ryzyko kredytowe zmiana waluty kredytu wymaga decyzji kredytowej, przy czym jej podjęcie uwarunkowane jest złożeniem przez kredytobiorcę wymaganych przez bank dokumentów potwierdzających wysokość aktualnie osiąganych dochodów wraz z dyspozycją zmiany waluty kredytu. W ust. 4 tego paragrafu zaznaczono w jakich wypadkach zmiana waluty kredytu nie będzie mogła zostać dokonana. W ust. 7 podkreślono z kolei, że przedmiotem zmiany waluty kredytu jest kwota kapitału kredytu. Ust. 8 przewidywał, że obliczenie kwoty kapitału po zmianie waluty kredytu następuje według następujących kursów: 1) w przypadku zmiany waluty kredytu z waluty obcej na złote – według kursu sprzedaży waluty obcej do złotych, zgodnie z Tabelą obowiązującą na 2 dni robocze przed dniem realizacji zmiany waluty kredytu; 2) w przypadku zmiany waluty kredytu ze złotych na walutę obcą – według kursu kupna waluty obcej do złotych, zgodnie z Tabelą obowiązującą na 2 dni robocze przed dniem realizacji zmiany waluty kredytu; 3) w przypadku zmiany waluty kredytu z waluty obcej na inną walutę obcą – według ilorazu kursu sprzedaży dotychczasowej waluty kredytu do złotych oraz kursu kupna nowej waluty kredytu do złotych, zgodnie z Tabelą obowiązującą na 2 dni robocze przed dniem realizacji zmiany waluty kredytu.

Regulamin przewidywał, że na kredytobiorcy ciąży obowiązek zapłaty wszelkich opłat, prowizji oraz innych kosztów związanych z zawartą umową, zgodnie z obowiązującą w banku taryfą (§ 15 ust. 1) (Regulamin kredytu hipotecznego udzielanego przez (...) k. 265-269).

Kredyt został uruchomiony w walucie PLN w dwóch transzach:

w dniu 1 sierpnia 2008 r. wypłacono kwotę 80.000 zł, która stanowiła równowartość kwoty 42.363,91 CHF (zastosowany kurs: 1 CHF = 1,8884 zł);

w dniu 11 września 2008 r. wypłacono kwotę 90.000 zł, która stanowiła równowartość kwoty 43.450,97 CHF (zastosowany kurs: 1 CHF = 2,0713 zł) (zaświadczenie wydane przez bank – k. 30-40).

W dniu 1 sierpnia 2008 r. kredytodawca pobrał od T. H. i E. H. kwotę 1.530 zł tytułem prowizji od udzielenia kredytu (zaświadczenie wydane przez bank – k. 30-40).

Z dniem 28 kwietnia 2009 r. (...) S.A. dokonał zmiany w treściach umów o kredyt hipoteczny oraz wprowadził nowy „Regulamin kredytu hipotecznego udzielanego przez (...). Nowy Regulamin obowiązywał względem klientów, których umowa o kredyt hipoteczny miała zostać sporządzona począwszy od dnia 28 kwietnia 2009 r. włącznie (zarządzenie nr (...) wraz z załącznikami – k. 281-289v).

W dniu 1 lipca 2009 r. (...) S.A. wprowadził wzór aneksu do umowy o kredyt hipoteczny w przypadku zmiany sposobu spłaty kredytu oraz wzór „Dyspozycji zmiany sposobu spłaty kredytu” (zarządzenie nr (...) z załącznikiem – k. 275-277; zarządzenie nr (...) z załącznikiem – k. 279-279v).

Bank każdorazowo informował T. H. i E. H. o dokonywanych zmianach Regulaminu (pisma banku – k. 298-302, 306-309; wydruki z książki nadawczej listów poleconych – k. 303-304, 310).

W dniu 15 października 2014 r. T. H. i E. H. zawarli z (...) Bank (...) S.A. aneks nr (...) do umowy o kredyt hipoteczny, sporządzony w dniu 1 października 2014 r., w którym strony postanowiły, że spłata udzielonego kredytobiorcom kredytu indeksowanego do waluty obcej następowała będzie w walucie obcej CHF, do której kredyt jest indeksowany (§ 1 ust. 1 aneksu). Kredytobiorcy zobowiązali się do posiadania rachunku bankowego w walucie obcej, do której indeksowany jest kredyt prowadzonego przez bank, służącego do obsługi kredytu przez cały okres, w którym obowiązuje spłata rat kredytu w walucie obcej CHF (§ 1 ust. 2 aneksu). Rachunek bankowy prowadzony w złotych służący do obsługi kredytu miał być wykorzystywany do obsługi kredytu łącznie z rachunkiem bankowym w walucie CHF (§ 1 ust. 3 aneksu). Raty spłaty kredytu miały być pobierane z rachunku bankowego w walucie CHF, określonego w § 6 aneksu, zgodnie z obowiązującym harmonogramem. Kwota w walucie obcej pobrana każdorazowo z rachunku bankowego na poczet spłaty raty kredytu miała powodować pomniejszenie o tę samą kwotę zadłużenia z tytułu kapitału i odsetek wyrażonego w walucie obcej, ewidencjonowanego na rachunku kredytowym (§ 1 ust. 4 aneksu). Bank zastrzegł sobie prawo do zaspakajania należności banku wynikających z umowy z obydwu rachunków bankowych służących do obsługi kredytu, tj. rachunku bankowego prowadzonego w złotych i rachunku bankowego prowadzonego w walucie CHF. W przypadku zaspokojenia należności innych niż raty kredytu i wyrażonych w złotych, z rachunku kredytobiorców w walucie CHF, do przeliczenia waluty miał być stosowany kurs kupna danej waluty obcej zgodnie z tabelą obowiązującą w banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień zaspokojenia należności banku (§ 3 aneksu) (aneks nr (...) do umowy o kredyt hipoteczny – k. 272-273v).

W okresie od dnia 4 września 2008 r. do dnia 1 października 2014 r. T. H. i E. H. spłacali raty kapitałowo-odsetkowe w walucie PLN. W tym okresie uiścili na rzecz banku łączną kwotę 75.012,56 zł. Od dnia 3 listopada 2014 r. kredytobiorcy dokonują spłaty kredytu bezpośrednio we frankach szwajcarskich. W okresie od dnia 3 listopada 2014 r. do dnia 1 września 2020 r. wpłacili na rzecz banku łączną kwotę 41.756,80 CHF (zaświadczenie wydane przez bank – k. 30-40).

T. H. od dnia 9 grudnia 2002 r. prowadzi działalność gospodarczą pod nazwą Firma Handlowo-Usługowa Hurt- (...). Przeważającym przedmiotem tej działalności jest sprzedaż detaliczna żywności, napojów i wyrobów tytoniowych prowadzona na straganach i targowiskach. W Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej wpisano, że stałym miejscem wykonywania działalności gospodarczej jest miejscowość S., ul. (...), zaś dodatkowym, stałym miejscem wykonywania tej działalności jest miejscowość S., ul. (...). Jako adres do doręczeń wskazano ul. (...) w miejscowości S. (wydruk z CEIDG – k. 353).

T. H. i E. H. do chwili obecnej zamieszkują w domu położonym w miejscowości S. przy ul. (...), który wykończyli za pieniądze pochodzące z kredytu udzielonego umową nr (...) z dnia 3 lipca 2008 r. W nieruchomości tej T. H. zarejestrował działalność gospodarczą, która była faktycznie wykonywana w innym miejscu, tj. w wynajętym magazynie. Adres przy ul. (...) w miejscowości S. służył T. H. jedynie do odbioru korespondencji kierowanej do niego w związku z wykonywaną działalnością gospodarczą (przesłuchanie powoda T. H. – k. 407-408, 409; przesłuchanie powódki E. H. – k. 408v).

W sierpniu 2020 r. T. H. i E. H. skontaktowali się z prawnikiem i dowiedzieli się, że w zawartej przez nich umowie kredytu znajdują się niedozwolone postanowienia umowne (przesłuchanie powoda T. H. – k. 407-408, 409; przesłuchanie powódki E. H. – k. 408v).

(...) S.A. w W. powstał poprzez wniesienie tytułem wkładu niepieniężnego wszystkich składników majątkowych (...) S.A. w A., tj. (...) S.A. Oddział w Polsce, przeznaczonych do prowadzenia działalności przez w/w Oddział. Następnie (...) Bank (...) S.A w W. wstąpił we wszystkie prawa i obowiązki (...) S.A. w W. poprzez przeniesienie całego majątku drugiej ze spółek (spółki przejmowanej) na pierwszą (spółkę przejmującą). W dniu 3 listopada 2018 r. nastąpiło transgraniczne połączenie (...) Bank (...) S.A. z (...) Bank (...) AG w W., w ramach którego (...) Bank (...) AG był spółką przejmującą, a (...) Bank (...) S.A. spółką przejmowaną. Wszelkie prawa i obowiązki wynikające z umowy przeszły w ramach sukcesji uniwersalnej na (...) Bank (...) AG wykonujący działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poprzez (...) Bank (...) Oddział w Polsce (zaświadczenie wydane przez bank – k. 40).

Fakty w powyższym kształcie, zostały przez Sąd ustalone w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony na potrzeby niniejszego postępowania, w zakresie w jakim został powołany w toku dotychczasowych ustaleń. W szczególności Sąd oparł się o dokumentację złożoną do akt sprawy (w tym wydruki, art. 309 k.p.c.), których prawdziwość nie była w większości kwestionowana przez żadną ze stron, Sąd zaś nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu. Sąd oparł się nadto na przeprowadzonym w sprawie dowodzie z przesłuchania powodów.

W zakresie, w jakim złożona do akt dokumentacja oraz wydruki, nie została powołana w toku rekonstrukcji stanu faktycznego, została przez Sąd pominięta jako irrelewantna dla rozstrzygnięcia sprawy w rozumieniu art. 227 k.p.c.

Sąd dopuścił dowód z przesłuchania stron z ograniczeniem do przesłuchania powodów (art. 299 k.p.c. w zw. z art. 302 § 1 k.p.c.). Odnosząc się do oceny tego dowodu, Sąd miał na uwadze, iż dowód w tym zakresie ze swej istoty ma subsydiarny charakter i powinien być oceniony z ostrożnością jako, że strona powodowa niewątpliwie była bezpośrednio zainteresowana uzyskaniem korzystnego dla siebie rozstrzygnięcia. Tak przeprowadzony dowód dostarczył jednak istotnych informacji na okoliczności związane z zawarciem przedmiotowej umowy, w tym w szczególności motywacji, jaką kierowali się powodowie zawierając umowę i jak wyglądała procedura udzielenia im kredytu. W ocenie Sądu relacja przedstawiona przez powodów była relacją wiarygodną, powodowie w sposób przekonujący wypowiadali się co do motywów, jakimi kierowali się zawierając umowę z poprzednikiem prawnym pozwanego, a ich relacja była szczera w odbiorze.

Postanowieniem z dnia 23 listopada 2022 r. Sąd pominął na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka A. S. jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy (k. 386).

Zdaniem Sądu z punktu widzenia oceny umowy banku z konsumentem nie ma znaczenia dla sprawy praktyka bankowa i obowiązujące u pozwanego procedury. Czyniąc bowiem incydentalną kontrolę konkretnej umowy zawartej przez konsumenta konieczne jest zbadanie towarzyszących jej okoliczności, nie zaś generalny sposób funkcjonowania pozwanego. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy był wystarczający do rozstrzygnięcia sprawy, a okoliczności na które miał zostać przeprowadzony dowód, z uwagi na stwierdzenie przez Sąd, że przedmiotowa umowa jest nieważna, nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy i niezasadnie przedłużałyby postępowanie.

Na rozprawie w dniu 6 czerwca 2023 r. powodowie cofnęli wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego (k. 409).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo podlegało uwzględnieniu w przeważającej części.

Powodowie T. H. i E. H. wnieśli o ustalenie nieważności umowy o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 3 lipca 2008 r. oraz o zasądzenie na ich rzecz solidarnie od pozwanego (...) Bank (...) AG w W. kwot 75.012,56 zł i 19.147,24 CHF tytułem zwrotu rat kapitałowo-odsetkowych oraz kwoty 1.530 zł tytułem zwrotu prowizji od udzielenia kredytu – wraz z odsetkami za opóźnienie od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, jako świadczenia nienależnego na podstawie art. 410 k.c. Powodowie zgłosili również roszczenia ewentualne.

Bezsporne pomiędzy stronami było samo zawarcie umowy kredytowej w dniu 3 lipca 2008 r. Niewątpliwie jednak osią sporu była w niniejszym postępowaniu sama treść umowy i stanowiącego jej integralną część Regulaminu, a w szczególności klauzule waloryzacyjne.

Powodowie zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego w dniu 3 lipca 2008 r. umowę o kredyt hipoteczny. Celem kredytobiorców przy zawieraniu badanej umowy było wykończenie domu, który został wybudowany metodą gospodarczą. W umowie wskazano, że kredyt będzie przeznaczony na budowę domu, jednak w trakcie przesłuchania stron ustalono, że intencją powodów było uzyskanie środków pieniężnych na jego wykończenie, ponieważ dom został już wybudowany i znajdował się w stanie surowym.

Na wstępie należy stwierdzić, że powodów należało traktować jako konsumentów w rozumieniu art. 22 ¹ k.c., bowiem dokonana przez nich czynność prawna została podjęta w celu zaspokojenia ich potrzeb mieszkaniowych. Wprawdzie w kredytowanej nieruchomości T. H. zarejestrował działalność gospodarczą, to jednak działalność ta nigdy nie była prowadzona w tym miejscu. Powódka E. H. wskazała, że działalność gospodarcza jej męża nie miała miejsca w ich domu i że powód wynajmuje w tym celu magazyn. T. H. wyjaśnił, że adres przy ul. (...) w miejscowości S. służy mu jedynie do odbioru korespondencji kierowanej do niego w związku z wykonywaną działalnością gospodarczą. Powodowie wykorzystali kredyt na wykończenie domu i do chwili obecnej w nim zamieszkują. Kredytobiorcy zaciągnęli zatem kredyt w celu zaspokojenia swoich osobistych, „prywatnych” potrzeb.

Zgodnie z art. 22 ¹ k.c. w brzmieniu obowiązującym na datę zawarcia umowy, za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. W aktualnym brzmieniu przepisu (obowiązującym od dnia 25 grudnia 2014 r.) doprecyzowano, iż konsumentem jest osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej z przedsiębiorcą.

Dla kwalifikacji osoby fizycznej jako konsumenta nie jest konieczne, by nie prowadziła ona w ogóle działalności gospodarczej lub zawodowej – by nie była przedsiębiorcą. Istotne jest natomiast to, by dokonywana przez nią konkretna czynność prawna, która ma przesądzać o jej kwalifikacji jako konsumenta w ramach danego stosunku prawnego, nie dotyczyła bezpośrednio jej ewentualnej działalności gospodarczej. Za konsumenta można uznać zarówno osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej w żaden sposób z jej działalnością profesjonalną, jak i czynności związanej co prawda z tą działalnością, ale tylko pośrednio. Odróżnienie czynności bezpośrednio związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub zawodową od czynności związanych z nią jedynie pośrednio nastręcza istotnych trudności (zob. E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2017). Formułowane przez doktrynę kryteria mające służyć ich rozróżnieniu nie są jednolite (por. T. Pajor, w: M. Pyziak-Szafnicka (red.), Kodeks, 2014 r., s. 263). Z punktu widzenia przyczyn przemawiających za potrzebą ochrony konsumenta, najodpowiedniejsze wydaje się kryterium odwołujące się do zbieżności typu i przedmiotu danej transakcji z zakresem ewentualnej działalności gospodarczej lub zawodowej osoby, która miałaby być kwalifikowana jako konsument.

W orzecznictwie akcentuje się potrzebę oceny celu, w jakim dana osoba zawiera czynność prawną dla rozstrzygnięcia kwalifikacji osoby fizycznej jako konsumenta. Sąd podziela pogląd, zgodnie z którym cel jakim zasadniczo powinien kierować się konsument to zaspokajanie potrzeb własnych, osobistych, „prywatnych” podmiotu, jego rodziny, domowników, zapewnienie funkcjonowanie gospodarstwa domowego. By czynność miała konsumencki charakter powinna pozostawać w określonej relacji z rolą społeczną konsumenta (tak też SN w wyroku z dnia 26 września 2007 r., IV CSK 122/07, M. Spół. 2008, nr 1, s. 48; SA w Warszawie w wyroku z dnia 28 kwietnia 2015 r., VI ACa 775/14, LEX nr 1712704). Uprawnione jest zatem stwierdzenie, że konsumentem nie jest osoba podejmująca działania niezwiązane bezpośrednio z konsumpcją dóbr.

W niniejszej sprawie z kwoty uzyskanego kredytu powodowie wykończyli dom zbudowany systemem gospodarczym. Taki cel wydatkowania środków uzyskanych z kredytu ewidentnie ma konsumencki charakter, a w sprawie nie ujawniono okoliczności, które mogłyby wskazywać na brak takiego charakteru zawartej umowy. Nie zachodziły żadne podstawy do kwestionowania przeznaczenia nieruchomości na cele prywatne powodów.

Indywidulana ocena stosunku prawnego istniejącego pomiędzy stronami musi odnosić się do chwili zawarcia umowy, co wprost wynika z normy art. 385 ² k.c., który to przepis nakazuje ponadto rozważenie jej treści, okoliczności zawarcia oraz uwzględnienie umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem badania.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 2 k.c. niedozwolone postanowienie w umowie nie wiąże konsumenta, natomiast strony tej umowy są nią związane w pozostałym zakresie. Ponadto niedozwolone postanowienie umowne jest eliminowane z konstrukcji danego stosunku prawnego na zasadzie ex lege i ex tunc. Orzeczenie sądu, także przy przesłankowym badaniu abuzywności postanowień umownych w sprawie o świadczenie, ma zatem charakter deklaratoryjny. Nadto oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, LEX nr 2504739).

Umowa zawarta w dniu 3 lipca 2008 r. stanowi umowę o kredyt w rozumieniu art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe ( Dz.U.2020.1896 t.j.).

Z treści umowy zawartej przez strony w sposób niebudzący wątpliwości wynika, że powodowie jako kredytobiorcy mieli otrzymać od pozwanego jako kredytodawcy kwotę 170.000 zł w celu wykończenia wybudowanego domu. Tak ujęta treść umowy nie była przedmiotem sporu.

Spór odnosił się do postanowień zawartych w: § 2 ust. 1 umowy kredytu, zgodnie z którym „bank zobowiązał się oddać do dyspozycji kredytobiorców kwotę w wysokości 170.000 zł. Kredyt jest indeksowany do waluty obcej CHF” i § 7 ust. 4 regulaminu, zgodnie z którym wypłata kredytów indeksowanych do waluty obcej następuje w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu (w wypadku wypłaty w transzach stosować miano kurs nie niższy niż kurs kupna zgodnie z tabelą obowiązującą w momencie wypłaty poszczególnych transz). Przedmiotem sporu był także zapis zawarty w § 9 ust. 2 pkt 1 regulaminu, zgodnie z którym w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej raty kredytu podlegające spłacie wyrażane są w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu pobierane są z rachunku bankowego (…), według kursu sprzedaży zgodnie z tabelą obowiązującą w banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu.

Jak wynika z ustalonego stanu faktycznego powodowie nie uzgodnili indywidualnie z poprzednikiem prawnym pozwanego jakichkolwiek postanowień umowy, a w szczególności tych będących przedmiotem sporu w sprawie. Jak wynika z przesłuchania powoda T. H., dopytywał on o możliwość negocjowania warunków umowy, jednak pracownik banku informował go, że nie ma możliwości negocjacji i że uzyskał bardzo dobre warunki kredytowania. Indywidualne uzgodnienie postanowienia oznacza rzeczywisty i aktywny wpływ konsumenta na daną część umowy, a nie tylko jego bierną akceptacją tejże części. Zgoda na zawarcie umowy o kredyt zawierający klauzule waloryzacyjne nie jest tożsama z faktem indywidualnych negocjacji w przedmiocie treści tych klauzul.

W myśl art. 385 ¹ § 4 k.c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Umowa z powodami została zawarta na podstawie wzorca opracowanego i przedstawionego przez pozwanego. W tej sytuacji obowiązuje domniemanie, że zawarte w niej postanowienia nie zostały indywidualnie uzgodnione z konsumentami (art. 385 ¹ § 3 k.c.). Do obowiązków pozwanego w związku z tym należało udowodnienie, że przedmiotowe postanowienie zostało indywidualnie uzgodnione z powodami (art. 6 k.c., art. 385 ¹ § 4 k.c.). Pozwany nie wykazał (choć z mocy art. 385 ¹ § 4 k.c., to na nim ciążyła ta powinność), omawianej aktualnie okoliczności, która prowadziłaby do unicestwienia żądania powodów. Powodowie nie mieli bowiem realnego wpływu na treść umowy.

W niniejszej sprawie nie występują negatywne przesłanki do przeprowadzenia indywidualnej kontroli umowy łączącej strony w kontekście wymogów z art. 385 ¹ k.c.

Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 i 3 k.p.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

Postanowienia umowy wtedy kształtują prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy konsumenta, jeśli zaburzają lub niweczą równowagę kontraktową stron, bądź zmierzają do wprowadzenia konsumenta w błąd, wykorzystując jego zaufanie. Rażące naruszenie interesów konsumenta polega na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są te postanowienia wzorca umownego, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta, nie pozwalając na realizację takich wartości jak szacunek wobec partnera, uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność i rzetelność.

W § 2 ust. 1 zd. 2 umowy kredytu w zw. z § 7 ust. 4 oraz § 9 ust. 2 pkt 1 regulaminu wprowadzony jest mechanizm polegający na odniesieniu kwoty 170.000 zł do franka szwajcarskiego. Jednak w treści umowy nie ma żadnych dodatkowych postanowień regulujących kurs waluty szwajcarskiej jako wartość stałą powiązaną ze złotym, nie ustalono również sposobu każdorazowego ustalania wartości tej waluty w odniesieniu do złotego (kursu kupna i sprzedaży franka szwajcarskiego).

Jako godzące w interesy powodów należy ocenić odwołanie do tabeli obowiązującej u pozwanego. Umowa nie wskazuje bowiem jakiego rodzaju jest to tabela, czy ustalana wyłącznie na potrzeby rozliczeń kredytowych, czy także dla działalności kantorowej lub innej mającej za przedmiot obrót walutowy. Ponadto umowa nie określa sposobu ustalania kursu waluty, tj. nie odwołuje się do obiektywnych, sprawdzalnych i niezależnych od banku (jak również powodów) kryteriów, o których wiedza byłaby dostępna dla kredytobiorców. Umowa nie zawiera także uprawnienia kredytobiorców do uczestnictwa, w szczególności na zasadach równości, w każdorazowym ustalaniu kursu, w tym wypadku franka szwajcarskiego. Konsumentom nie zostały przyznane jakiekolwiek środki działania, przy pomocy których mogliby dokonywać jakiejkolwiek weryfikacji prawidłowości działania banku w tym zakresie. Ich rola ogranicza się do realizacji obowiązku uiszczania kolejnych rat kredytu z uwzględnieniem kursu narzuconego przez pozwanego. Tak samo zdani są na jednostronne określenie kursu walutowego, z uwzględnieniem którego następowała wypłata kredytu.

Z drugiej zaś strony bank nie ma wyznaczonych kontraktowo żadnych ram i odniesień przy ustalaniu kursu waluty posiadając w tym zakresie pełną dowolność. Wyłącznie zatem w rękach banku pozostawione jest kształtowanie treści umowy już po jej zawarciu i w czasie jej wykonywania. Na mocy powyższych postanowień bank może jednostronnie i arbitralnie, a przy tym w sposób wiążący, modyfikować wskaźnik, według którego obliczana jest wysokość zobowiązania kredytobiorców i tak wpływać na wysokość ich świadczenia. Przyznanie sobie przez pozwanego prawa do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu waloryzowanego kursem CHF poprzez wyznaczanie w tabelach kursowych kursu kupna oraz sprzedaży franka szwajcarskiego oraz wysokości tzw. spreadu walutowego (różnicy między kursem sprzedaży i kursem kupna waluty obcej) przy pozbawieniu powodów jakiegokolwiek wpływu na to, bez wątpienia narusza ich interesy i jest sprzeczne z dobrymi obyczajami. Jednocześnie biorąc pod uwagę, że przewidziany przez umowę zwrot kredytu polega na pobieraniu kwot kolejnych rat przez pozwanego z rachunku kredytobiorców (§ 6 ust. 6 umowy), kredytobiorcy nie uczestniczą bezpośrednio i czynnie w akcie zapłaty. W związku z tym nie ma też możliwości reakcji na obliczenia dokonane przez bank.

Obecnie nie budzi wątpliwości w orzecznictwie, że postanowienia umowne pozwalające na jednostronne kształtowanie kursu waluty indeksacyjnej przez bank bez wskazania w umowie obiektywnych kryteriów ustalania tych kursów są oceniane jako niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r. II CSK 483/18, wyrok SN z 29 października 2019 r. IV CSK 309/18, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 maja 2009 r., VI ACa 1395/08, LEX nr 1120219; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 kwietnia 2013 r., sygn. akt VI ACa 1096/12, Lex nr 1335762).

Dla oceny sposobu umownego ukształtowania praw i obowiązków konsumentów oraz kwestii abuzywności przedmiotowych postanowień bez znaczenia jest fakt, że pozwany w istocie zobowiązany był ponosić koszty związane z pozyskaniem waluty obcej na potrzeby obsługi kredytu udzielonego powodom. Bank ustalając wysokość kursu odwołuje się do pewnych wskaźników rynkowych, które nie zostały w sposób przejrzysty i kategoryczny wskazane w łączącej strony umowie, czyni to jednostronnie i w sposób, który pozbawia drugą stronę stosunku zobowiązaniowego – konsumentów, możliwości jakiejkolwiek weryfikacji podejmowanych w tym zakresie przez bank działań. Samo publikowanie tabel kursowych w sposób ogólnie dostępny w żadnym stopniu nie sanuje wyżej wskazanych wadliwości. Brak precyzyjnego uregulowania tej kwestii w łączącej strony umowie, przy jednoczesnym przerzuceniu na konsumentów kosztów takich działań, tym bardziej świadczy o działaniu w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażącym naruszeniem interesów konsumentów ( tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 stycznia 2020 r., VI ACa 817/18, LEX nr 2974714).

Ewentualna wiedza powodów odnośnie ryzyka wahań wartości waluty, nie przekłada się na samą możliwość zmiany kursu waluty służącej rozliczaniu świadczeń spełnianych w wykonywaniu umowy.

Powyższej oceny nie niweczy fakt zmiany stanu prawnego wynikający z ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw ( Dz.U.2011.165.984) dla niniejszej sprawy, która weszła w życie w dniu 26 sierpnia 2011 r. W toku postępowania dowodowego ustalono, że w dniu 15 października 2014 r. T. H. i E. H. zawarli z (...) Bank (...) S.A. aneks nr (...) do umowy o kredyt hipoteczny, w którym strony postanowiły, że spłata udzielonego kredytobiorcom kredytu indeksowanego do waluty obcej następowała będzie w walucie obcej CHF, do której kredyt jest indeksowany. Od tego czasu powodowie dokonywali i dokonują spłaty kredytu bezpośrednio w walucie CHF. W ocenie Sądu powyższa okoliczność nie miała żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, albowiem aneks nie usunął istniejącego wcześniej stanu abuzywności. Możliwość spłaty rat w walucie waloryzacji sama w sobie nie usunęła pierwotnej wady opisanego mechanizmu, tj. przeliczenia kwoty kredytu przy jego uruchomieniu, co rzutuje na całość obowiązku zapłaty przez kredytobiorców, a także na sposób obliczenia rat już zaspokojonych przez powodów.

Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, że badana umowa w zakresie określonym w § 2 ust. 1 zd. 2 w zw. z § 7 ust. 4 oraz § 9 ust. 2 pkt 1 regulaminu kształtuje prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, albowiem w trakcie wykonywania umowy i od początku jej obowiązywania pozbawieni byli oni wpływu na ustalanie wysokości wskaźnika waloryzacyjnego, a wpływ na to ma wyłącznie pozwany. Taki zaś kształt umowy rażąco narusza interesy powodów, gdyż wyłącznie ich kontrahent – pozwany decyduje o wysokości świadczeń pieniężnych spełnianych w ramach zwrotu kredytu.

Sąd przyjął zatem, że pozwany nie był uprawniony do przeliczenia kwoty kredytu udzielonego powodom wedle przyjętego przez siebie kursu franka szwajcarskiego, a następnie do otrzymywania rat tego kredytu jako jego spłaty wedle także przyjętego przez siebie kursu franka szwajcarskiego.

W związku z tym spełniona jest hipoteza normy z art. 385 ¹ § 1 k.c. Skutkiem uznania określonej klauzuli za niedozwoloną klauzulę umowną jest brak związania konsumentów tą klauzulą. Brak ten ma charakter bezwzględny i nie jest związany z konsekwencjami, w szczególności ekonomicznymi, jakie niezwiązanie konsumentów niedozwoloną klauzulą umowną rodzi dla ich kontrahenta.

Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 5 maja 2022 r. w sprawie o sygn. akt V ACa 423/21 oraz wyroku z dnia 7 października 2022 r. w sprawie V ACa 971/21 wskazywał, że sankcja określona w art. 385 ¹ § 1 k.c. winna być traktowana jako lex specialis wobec sankcji z art. 58 § 1 k.c. ( K. Osajda, w: Kodeks cywilny. Komentarz, uwagi do art. 353 ¹ ; por. M. Safjan, w: Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1-44910, red. K. Pietrzykowski, uwagi do art. 353(1)).” Zdaniem Sądu Apelacyjnego, należy dać pierwszeństwo takiej sankcji, która odpowiada założeniom dyrektywy 93/13. W razie stwierdzenia abuzywności postanowienia, którego eliminacja wyklucza ustalenie praw i obowiązków strona danego stosunku zobowiązaniowego i bez którego nie jest możliwe wykonywanie umowy, co do zasady wyłączone jest jej utrzymanie, z zastrzeżeniem jednak odmienności związanej ze stanowczym sprzeciwem właściwie poinformowanego konsumenta. Jego wola może więc doprowadzić do utrzymania umowy w dotychczasowym kształcie, co stanowi dodatkowy argument przemawiający przeciwko możliwości równoległego przyjęcia skutku bezwzględnej nieważności. W takiej sytuacji, zastosowanie szczególnej sankcji z art. 385 ¹ § 2 k.c. wyłącza potrzebę stosowania art. 58 § 3 k.c.

Jak wynika z aktualnego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej postanowienia umowne mieszczące się w pojęciu „głównego przedmiotu umowy” w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę ( por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C-26/13, Á. K., H. R. przeciwko (...), pkt 49-50, z dnia 26 lutego 2015 r. w sprawie C-143/13, B. M. i I. O. M. przeciwko S.C. (...) (...) SA, pkt 54, z dnia 23 kwietnia 2015 r. w sprawie C-96/14, J.-C. V. H. przeciwko (...) SA, pkt 33, dnia 20 września 2017 r., w sprawie C-186/16, (...) A. i in. przeciwko (...) SA, pkt 35; podobnie co do pojęcia postanowienia określającego świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2004 r., I CK 635/03, nie publ., z dnia 30 września 2015 r., I CSK 800/14, OSNC 2016, nr 9, poz. 105 i z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, OSNC 2018, nr 7-8, poz. 79). Za takie uznawane są m.in. postanowienia (określane niekiedy jako „klauzule ryzyka walutowego”), które wiążą się z obciążeniem kredytobiorcy-konsumenta ryzykiem zmiany kursu waluty i związanym z tym ryzykiem zwiększenia kosztu kredytu.

Zatem ocena abuzywności klauzul umownych nie powinna być ograniczana tylko do przyjętego w umowie mechanizmu przeliczenia waluty krajowej na walutę obcą, stanowiącą miernik waloryzacji świadczenia. Za szerszym zakresem oceny postanowień o indeksacji kredytu przemawia przede wszystkim to, że istotą kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej jest ryzyko zmiany kursu waluty, które w przypadku deprecjacji waluty krajowej w stosunku do waluty waloryzacji kredytu w sposób nieograniczony obciąża kredytobiorcę. Bez danych o tym, jaki kurs zastosować, waloryzacja nie mogłaby zostać przeprowadzona, obie zatem klauzule składały się na mechanizm waloryzacji. Przedmiotem oceny w aspekcie naruszenia dobrych obyczajów i interesów konsumenta powinna więc być klauzula ryzyka walutowego w znaczeniu szerokim, a więc te wszystkie postanowienia umowy, których elementem jest ryzyko kursowe ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, wyrok Sadu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 lipca 2022 r., sygn. akt VACa 759/21).

Analiza niniejszej sprawy wskazuje, że w treści umowy kredytu nie ustalono górnej granicy ryzyka kursowego po stronie konsumentów, co w bezpośredni sposób wpływało na możliwość zmiany wysokości raty kredytu i salda kredytu do spłaty w sposób nieograniczony, w przypadku znacznej deprecjacji waluty polskiej, do czego w istocie doszło. Co prawda bank pouczył powodów o ryzyku kursowym (k. 258, 271) jednakże w sposób ogólny. Nie przekazano powodom rzetelnych informacji o ryzyku kursowym, jego skali, wpływu tego ryzyka na zakres ich zobowiązania w całym okresie kredytowania. Nie spełnia kryterium rzetelności poprzestanie na odebraniu oświadczenia o tym, że kredytobiorcy świadomi są ryzyka kursowego, że zostali pouczeni o takim ryzyku. Z takich oświadczeń nie wynika, o czym konsumenci zostali pouczeni, jak ewentualnie rozumieją mechanizm działania ryzyka kursowego. W szczególności nie pouczono powodów, że ryzyko kursowe ma charakter nieograniczony. Przeciwnie zostali oni zapewnieni, że waluta CHF jest walutą stabilną, a jakiekolwiek wahania mają charakter nieznaczny. W tych okolicznościach należy uznać, że powodowie nie zostali prawidłowo pouczeni co do skali ryzyka obciążającego ich w związku z zaciąganym zobowiązaniem. Nadto powodom nie zaproponowano żadnego produktu zabezpieczającego ich przed nadmiernym ryzykiem kursowym związanym ze spadkiem wartości waluty krajowej w stosunku do waluty CHF. Bank zabezpieczał się przed ryzykiem kursowym i stóp procentowych m.in. poprzez zawieranie transakcji na rynku instrumentów pochodnych, co nie było możliwe dla klienta indywidualnego. Banki nie były beneficjentami osłabienia PLN względem CHF. Neutralizowały ryzyko kursowe przez zamykanie otwartych pozycji walutowych transakcjami przeciwstawnymi przypisywanymi dla całego portfela kredytów. Natomiast kredytobiorcy nie mieli możliwości zabezpieczenia ryzyka kursowego .

Zatem zdaniem Sądu postanowienia o indeksacji kredytu należy uznać za abuzywne także w kontekście nieprawidłowego wypełnienia przez bank obowiązku informacyjnego względem powodów co do ryzyka kursowego, jakie wprost wiązało się zarówno z klauzulą walutową, jak i z klauzulą spreadową, nieorganicznego ryzyka kursowego, jakie zostało nałożone na powodów wpływającego na zakres ich zobowiązania.

W razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznaje obecnie, że utrzymanie umowy „nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia”, co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy ( por. wyroki TSUE z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) Bank (...) Z.., pkt 52 i z dnia 5 czerwca 2019 r., w sprawie C-38/17, (...) przeciwko (...), pkt 43). Zdaniem Trybunału, jest tak zwłaszcza wówczas, gdy unieważnienie tych klauzul doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również - pośrednio - do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty ( por. wyrok z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko (...) Bank (...) AG, pkt 44). W konsekwencji w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko (...) Bank (...) AG Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, iż ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy (pkt 45).

Zdaniem Sądu Najwyższego ( sygn. akt V CSK 382/18) należy uznać, że wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością).

Zatem wyeliminowanie klauzul indeksacyjnych spowoduje, że sporna umowa pozbawiona zostaje postanowień określających główne świadczenia stron i powiązań świadczeń z kursem waluty obcej. Wyeliminowanie tych klauzul spowoduje zanik ryzyka kursowego, które było konstytutywnym elementem charakteryzującym zawartą umowę, dlatego ich eliminacja z umowy musi prowadzić do jej upadku.

Zgodnie ze stanowiskiem, wynikającym z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. o sygn. akt III CZP 6/21, umowa kredytu indeksowanego kursem waluty obcej, zawierająca niedozwolone postanowienia umowne (klauzule indeksacyjne) dotknięta jest początkowo sankcją bezskuteczności zawieszonej. Sytuacja ulega zmianie dopiero w razie potwierdzenia klauzuli abuzywnej przez konsumenta, kiedy to klauzula oraz umowa stają się skuteczne z mocą wsteczną, albo odmowy jej potwierdzenia (upływu rozsądnego czasu do potwierdzenia), kiedy to dochodzi do utrzymania umowy z regulacją zastępczą (jeżeli są spełnione stosowne przesłanki) albo do całkowitej i trwałej bezskuteczności (nieważności) umowy. Trwała bezskuteczność (nieważność) umowy jest równoznaczna ze stanem, w którym „czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia” w rozumieniu art. 410 § 2 in fine k.c. ( condictio sine causa) oraz „nieważnością czynności prawnej” w rozumieniu art. 411 pkt 1 k.c. Dopiero wówczas można przyjąć, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny, a strony mogły zażądać skutecznie zwrotu nienależnego świadczenia ( por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, OSNC 2021/6/40).

Sąd przyjmuje także, że w razie stwierdzenia abuzywności postanowienia, którego eliminacja wyklucza ustalenie praw i obowiązków strona danego stosunku zobowiązaniowego i bez którego nie jest możliwe wykonywanie umowy, co do zasady wyłączone jest jej utrzymanie, z zastrzeżeniem jednak odmienności związanej ze stanowczym sprzeciwem właściwie poinformowanego konsumenta. Jego wola może więc doprowadzić do utrzymania umowy w dotychczasowym kształcie, co stanowi dodatkowy argument przemawiający przeciwko możliwości równoległego przyjęcia skutku bezwzględnej nieważności. W takiej sytuacji, zastosowanie szczególnej sankcji z art. 385 ¹ § 1 k.c. wyłącza potrzebę stosowania art. 58 § 3 k.c. Stwierdzenie nieważności umowy jako konsekwencji upadku umowy nie wymaga też odwołania się do treści art. 58 § 1 k.c.

Powodowie byli reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika i w toku procesu podnosili, że umowa jest nieważna. Nie wyrazili zgody na sanowanie klauzul abuzywnych, co potwierdzili składając oświadczenie na terminie rozprawy w dniu 6 czerwca 2023 r. Powodowie oświadczyli, że rozumieją konsekwencje stwierdzenia nieważności umowy i chcą rozliczenia z bankiem (k. 408-408v).

Mając na uwadze powyższe Sąd rozpoznając niniejszy spór w zakresie faktycznym i prawnym uznał, że w przedmiotowej umowie zawartej przez bank z powodami znajdują się nieuczciwe postanowienia i w rezultacie uznał umowę za nieważną.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Podstawową przesłanką merytoryczną powództwa o ustalenie jest zatem istnienie interesu prawnego w żądaniu ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. istnieje zaś tylko wtedy, gdy powód ochronę swojej sfery prawnej może uzyskać przez samo ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Innymi słowy, dla ustalenia, że powód posiada interes prawny istotne jest to, aby rozstrzygnięcie wydane w oparciu o art. 189 k.p.c. gwarantowało powodowi skuteczną ochronę jego interesów.

Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. jest kategorią obiektywną, czyli istniejącą rzeczywiście, a nie tylko hipotetycznie (np. w subiektywnym odczuciu strony). Wyrok zasądzający sąd może zatem wydać tylko wówczas, gdy powstała sytuacja rzeczywistego naruszenia albo zagrożenia naruszenia określonej sfery prawnej powoda. Praktycznie rzecz biorąc, interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, a jednocześnie interes ten nie podlega ochronie w drodze innego środka. Wyrok uwzględniający powództwo o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa ma przy tym charakter deklaratoryjny (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2012 r., III CSK 181/11, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2012 r., II CSK 252/1; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2013 r., I CSK 727/1).

Powszechnie przyjmuje się w orzecznictwie, że w przypadku, gdy stan niepewności prawnej może być usunięty w drodze dalej idącego powództwa (np. o zasądzenie), po stronie powoda nie ma interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. Ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa jest wtedy jedną z przesłanek uwzględnia bądź oddalenia owego dalej idącego powództwa (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2006 r., V CSK 188/05, LEX nr 1104890), a nie temu służy instytucja z art. 189 k.p.c. Orzeczenie zapadłe w tym postępowaniu nie może być prejudykatem, który wygeneruje kolejny proces, ale musi w sposób ostateczny zakończyć niepewność, chroniąc określoną sferę prawną powoda.

Brak interesu zachodzi wtedy, gdy sfera prawna powoda nie została naruszona lub zagrożona, bo jego prawa już zostały naruszone albo powstały określone roszczenia i może osiągnąć pełniejszą ochronę swych praw, bo może dochodzić zobowiązania pozwanego do określonego zachowania – świadczenia lub wykorzystać inne środki ochrony prawnej prowadzące do takiego samego rezultatu. Zasada ta nie ma charakteru bezwzględnego, bo powód nie traci interesu, jeżeli ochrona jego sfery prawnej wymaga wykazania, że stosunek prawny ma inną treść, w szczególności, gdy umowa jest zawarta na długi czas, a wyrok w sprawie o świadczenie za wcześniejszy okres nie usunie niepewności w zakresie wszystkich skutków prawnych mogących wyniknąć z tego stosunku w przyszłości (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 października 2018 r., I ACa 623/17, LEX nr 2583325). Orzeczenie stwierdzające nieważność umowy niweczy skutki takiej umowy ex tunc. Z uwagi zaś na związanie zarówno stron, jak i innych sądów jego treścią, jako swoisty prejudykat, ma on istotne znaczenie dla dalszych czynności stron w związku ze spłacaniem kredytu.

Wyrok ustalający musi więc być zdatny do tego, aby definitywnie zakończyć spór stron co do prawa czy stosunku prawnego (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 18 czerwca 2009 r., II CSK 33/09, LEX nr 515730, z dnia 19 września 2013 r., I CSK 727/12, LEX nr 1523363).

W ocenie Sądu powodowie mają interes prawny w ustaleniu, że umowa kredytu jest nieważna. Powodowie dalej dokonują spłat rat z tytułu przedmiotowej umowy – uwzględnienie roszczenia o ustalenie ureguluje ich sytuację prawną na przyszłość.

Z powyższych względów Sąd uwzględnił roszczenie o ustalenie nieważności umowy, o czym orzekł jak w pkt 1 wyroku.

Nieważność umowy zawartej przez strony skutkowała uznaniem za zasadne sformułowane w pozwie żądanie powodów dotyczące zapłaty.

Jak stanowi art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przepis ten stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego, tj. takiego, w którym ten, kto je spełnił nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 1 i 2 k.c.).

Nieważność umowy powodowała, iż wszelkie świadczenia uiszczone przez stronę powodową na rzecz pozwanego, były świadczeniami nienależnymi. Stwierdzenie nieważności spornej umowy powoduje obowiązek dokonania zwrotu wzajemnych świadczeń pomiędzy stronami, stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Co do zasady, kredytobiorca powinien więc zwrócić bankowi otrzymaną od niego kwotę kapitału a zatem bez odsetek i kosztów dodatkowych, bank zaś powinien zwrócić kredytobiorcy wszelkie wpłacone przez niego raty kredytowe i inne opłaty związane z kredytem.

Sąd miał na względzie aktualne stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uchwale z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20 (Legalis nr 2532281), w której Sąd Najwyższy przesądził, że w przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytowej, umowę należy rozliczyć zgodnie z teorią dwóch kondykcji.

Sąd nie uwzględnił podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia.

Roszczenie w niniejszej sprawie z tytułu nienależnego świadczenia korzysta z 10-letniego terminu przedawnienia co do roszczeń powstałych przed dniem 9 lipca 2018 r. i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., sygn. V CSK 382/18).

Do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy kodeks cywilny i innych ustaw nowelizującej art. 118 k.c. (Dz. U z 2018 r. poz. 1104) i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 k.c., stosuje się przepisy ustawy zmienianej w brzmieniu dotychczasowym. Pozew zaś w niniejszej sprawie został wniesiony w dniu 27 listopada 2020 r.

Jednak z orzecznictwa Sądu Najwyższego i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wynika, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się o niedozwolonym charakterze postanowienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, LEX nr 3120579; wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 9 lipca 2020 r., C-698/18 i C-699/18, LEX nr 3027770). Termin przedawnienia roszczenia o zwrot nienależnie spełnionego świadczenia może zatem rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę – konsumenta wiążącej (świadomej, wyraźnej i swobodnej) decyzji w zakresie sanowania niedozwolonej klauzuli umownej (i uniknięcia w ten sposób skutków nieważności umowy). W ocenie Sądu nie ma przeszkód aby niniejszej sprawie to stanowisko znalazło zastosowanie.

Sąd uznał, że powodowie powzięli wiadomość, iż w umowie znajdują się niedozwolone klauzule umowne w sierpniu 2020 r., bowiem wówczas poddali umowę kredytu analizie prawnej. Powyższą okoliczność powodowie potwierdzili w swoich zeznaniach.

Powodowie żądali zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz kwot 75.012,56 zł i 19.147,24 CHF tytułem zwrotu rat kapitałowo-odsetkowych oraz kwoty 1.530 zł tytułem zwrotu prowizji od udzielenia kredytu.

Z przedłożonego przez powodów i wystawionego przez pozwany bank zaświadczenia wynika, że w okresie od dnia 4 września 2008 r. do dnia 1 października 2014 r. T. H. i E. H. uiścili na rzecz banku łączną kwotę 75.012,56 zł. Z kolei w okresie od dnia 3 listopada 2014 r. do dnia 1 września 2020 r. powodowie wpłacili na rzecz banku łączną kwotę 41.756,80 CHF. Ponadto z zaświadczenia wynika, że w dniu 1 sierpnia 2008 r. kredytodawca pobrał od powodów kwotę 1.530 zł tytułem prowizji od udzielenia kredytu. Należy zauważyć, że strona powodowa wniosła o zasądzenie od pozwanego tylko części rat uiszczonych na rzecz banku bezpośrednio we frankach szwajcarskich, tj. kwoty 19.147,24 CHF, nie zaś kwoty 41.756,80 CHF. Mając na uwadze zakaz wyrokowania ponad żądanie zawarty w art. 321 § 1 k.p.c., Sąd zasądził w pkt 2 wyroku na rzecz powodów kwotę 19.147,24 CHF oraz kwotę 76.542,56 zł (75.012,56 zł + 1.530 zł).

Sąd oddalił powództwo w zakresie w jakim powodowie domagali się zapłaty kondykcyjnej na zasadzie solidarności czynnej. Otóż w sprawie nie zachodzi przypadek konstrukcji prawnej z art. 367 k.c., gdyż nie przewiduje jej po myśli art. 369 k.c. ustawa ani czynność prawna pomiędzy stronami. Skoro zaś powodowie pozostają w ustroju wspólności majątkowej, gdyż w sprawie nie zostało przełamane domniemanie z art. 31 k.r.o – to przedmiotowa kwota została zasądzona na ich rzecz na zasadzie łącznej.

Sąd uwzględnił podniesiony przez pozwanego zarzut zatrzymania. Zgodnie z art. 496 k.c., stosowanym odpowiednio do przypadku nieważności umowy na podstawie art. 497 k.c., jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot. Przepis ten ma zastosowanie do zobowiązań z umów wzajemnych, ponieważ w nich występują świadczenia wzajemne (art. 488 § 1 k.c.). Zgodnie zaś z art. 487 § 2 k.c. umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej.

Za taką umowę w zakresie samych świadczeń stron należy uznać umowę kredytu, ponieważ odpowiednikiem świadczenia banku w postaci oddania do dyspozycji kredytobiorców kwoty środków pieniężnych, a następnie umożliwienia wykorzystania tej kwoty w sposób określony w umowie jest świadczenie kredytobiorców w postaci zapłaty odsetek (oprocentowania) i prowizji. Zostało to podkreślone przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 lutego 2021 r. (III CZP 11/20, Lex nr 3120579). Należy traktować odrębnie każde z roszczeń powstałych na skutek nieważnej umowy zdarzeń prawnych. Sąd Najwyższy wskazał, że z art. 410 § 2 k.c. wynika, że świadczenie spełnione w wykonaniu nieważnego zobowiązania jest – z zastrzeżeniem przypadków tzw. konwalidacji – świadczeniem nienależnym, a tym samym zgodnie z art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c. podlega zwrotowi jako korzyść majątkowa uzyskana bezpodstawnie kosztem świadczącego, co do zasady bez potrzeby ustalania, czy i w jakim zakresie spełnione świadczenie wzbogaciło osobę, na której rzecz świadczenie zostało spełnione, ani czy majątek spełniającego świadczenie uległ zmniejszeniu.

Powołanie się na zarzut zatrzymania w trakcie procesu jest czynnością procesową o charakterze zarzutu merytorycznego. Sfera prawa materialnego pozostawiona jest swobodnemu uznaniu uprawnionego, a co za tym idzie, zgłaszanie opartych na nim zarzutów jest dopuszczalne na każdym etapie postępowania. Przewidziane w art. 496 k.c. prawo zatrzymania powstaje w sytuacji, gdy skutkiem odstąpienia od umowy, które wynika z umowy wzajemnej, każdej ze stron zobowiązania służy uprawnienie do zwrotu spełnionego świadczenia (wyrok SN z 26 czerwca 2003 r., V CKN 417/01, Legalis).

Dla skuteczności zarzutu zatrzymania nie jest – w przeciwieństwie do zarzutu potrącenia – konieczne, aby przysługujące dłużnikowi roszczenie, stanowiące jego podstawę było wymagalne, tj. m.in., aby nadszedł termin spełnienia świadczenia (określany w tym przypadku na podstawie art. 455 k.c.). Stanowisko takie znajduje oparcie w różnicy pomiędzy treścią art. 496 i 498 k.c., a także odmiennym celu jaki związany jest z realizacją zarzutu zatrzymania (zabezpieczenie swojego roszczenia) i zarzutu potrącenia (jego realizacja). Konieczność zabezpieczenia roszczenia dłużnika nie ma związku z tym, czy jest to roszczenie wymagalne.

W związku z powyższym uznać należy, że pozwanemu przysługuje prawo zatrzymania kwot uiszczonych przez powodów świadczeń tytułem spłaty kredytu do czasu zaofiarowania przez powodów zwrotu otrzymanego świadczenia albo zabezpieczenia roszczenia o zwrot. Zgodnie z art. 496 k.c. skutki zarzutu zatrzymania w zakresie obowiązku spełnienia świadczenia ustają albo w przypadku zaoferowania zwrotu otrzymanego świadczenia pieniężnego, albo zabezpieczenia roszczenia o zwrot. Sąd uznał zarzut zatrzymania w zakresie kwoty 65.447,26 zł. W ocenie Sądu zarzut zatrzymania może być podniesiony skutecznie jedynie do należności wynikających wprost z nieważnej umowy, do kwot które strony otrzymały i winny sobie zwrócić, to jest do kwoty kapitału wypłaconego na rzecz powodów przez pozwany bank. W niniejszej sprawie ustalono, że w okresie od dnia 4 września 2008 r. do dnia 1 września 2020 r. powodowie uiścili na rzecz banku łączne kwoty 75.012,56 zł i 41.756,80 CHF, przy czym w zakresie drugiej z tych kwot powodowie zażądali zapłaty jedynie kwoty 19.147,24 CHF. Żądaniem powodów nie objęto zatem kwoty w wysokości 22.582,56 CHF (41.756,80 CHF – 19.147,24 CHF). W dniu zamknięcia rozprawy, tj. w dniu 6 czerwca 2023 r. kurs średni franka szwajcarskiego w złotych określony w Tabeli nr 108/A/NBP/2023 z dnia 6 czerwca 2023 r., publikowanej przez Narodowy Bank Polski wynosił 1 CHF = 4,6298 zł. Równowartość kwoty 22.582,56 CHF na dzień 6 czerwca 2023 r. w złotych według ww. kursu średniego NBP wynosiła zatem 104.552,74 zł. Wobec powyższego Sąd pomniejszył kwotę wypłaconego powodom kapitału (170.000 zł) o kwotę 104.552,74 zł i uwzględnił zarzut zatrzymania do różnicy tych kwot, tj. do kwoty 65.447,26 zł (170.000 zł – 104.552,74 zł).

W tym stanie rzeczy, Sąd uzależnił wykonanie świadczeń zasądzonych na rzecz powodów od jednoczesnej zapłaty przez powodów na rzecz banku kwoty 65.447,26 zł lub zabezpieczenia roszczenia banku o zapłatę tej kwoty. Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł jak w pkt 2 wyroku.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Zgodnie z art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Roszczenie kondykcyjne staje się wymagalne na skutek wezwania osoby świadczącej nienależnie. Powodowie uczynili to kategorycznie dopiero na rozprawie w dniu 6 czerwca 2023 r., kiedy to zrzekli się możliwości kontynuowania przedmiotowej umowy i wyrazili wolę zwrotu na ich rzecz spełnionych świadczeń. Odsetki należały się zatem powodom od dnia następnego, tj. od dnia 7 czerwca 2023 r. do dnia zapłaty. Sąd zasądził odsetki od ww. daty od kwot 11.095,30 zł i 19.147,24 CHF. Sąd nie mógł natomiast zasądzić odsetek od całej kwoty 76.542,56 zł, albowiem uwzględnił zarzut zatrzymania do kwoty 65.447,26 zł. W takiej sytuacji powodom należały się odsetki od różnicy pomiędzy kwotą zasądzoną przez Sąd (76.542,56 zł), a kwotą, co do której Sąd uwzględnił zarzut zatrzymania podniesiony przez pozwanego (65.447,26 zł), a zatem od kwoty 11.095,30 zł (76.542,56 zł – 65.447,26 zł).

W pozostałej części roszczenie odsetkowe powodów zostało oddalone, o czym Sąd orzekł w pkt 3 wyroku.

Sąd nie znalazł argumentów, by odwołać się na korzyść pozwanego do art. 411 pkt 4 k.c. Przepis ten stanowi, że nie można żądać zwrotu świadczenia jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna. W tym zakresie warto w pierwszej kolejności odwołać się do wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 26 listopada 2019 r. w sprawie o sygn. I ACa 722/18, w którym powołano następującą argumentację. Otóż spłata rat kredytu wraz z odsetkami, która stałaby się świadczeniem nienależnym na skutek orzeczenia sądu o unieważnieniu umowy ze skutkiem ex tunc, pociągnęłaby za sobą, z uwagi na unieważnienie równoczesne także podstawy wypłaty banku udzielonego kredytu, zmianę dotychczasowej wierzytelności banku z tej wynikającej z umowy, na wierzytelność banku, jeszcze niewymagalną, wynikającą z nienależnego świadczenia. Owa wierzytelność (roszczenie) banku z tytułu nienależnego świadczenia, byłaby jeszcze niewymagalna, gdyż bank nie zgłosił stosownego żądania po myśli art. 455 k.c. Niemniej ustawodawca przewidział w art. 411 pkt 4 k.c. taką sytuację, że świadczenie nienależne nie może być dochodzone, gdy zostało spełnione na rzecz roszczenia drugiej strony, zanim jego wierzytelność stała się wymagalna. Unormowanie to zmierza do tego, aby nie dopuścić do sytuacji, że strona, która świadczyła nienależnie miałaby być faworyzowana kosztem drugiej strony w sytuacji, gdy ta druga strona dysponuje własną wierzytelnością, choćby jeszcze niewymagalną. Sąd Apelacyjny stwierdził, że na bazie poszerzającej się liczby sporów o ważność umów kredytowych indeksowanych, że po ich unieważnieniu, właśnie wierzytelności banków powstające jako świadczenie nienależne w wyniku zmiany dotychczasowej podstawy świadczenia (wskutek unieważnienia umowy), będą typowymi wierzytelnościami, o których mowa w tym przepisie. Ustawodawca tak ukształtował wzajemne roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia i nienależnego świadczenia, że zobowiązał wzbogaconego bez podstawy prawnej do zwrotu korzyści (art. 405 k.c.) i nakazał stosować ten przepis do świadczenia nienależnego. Oznacza to, że świadczący na podstawie umowy, po jej unieważnieniu przez sąd, stają się wzajemnie zobowiązanymi i ową kolizję wzajemnych obowiązków rozstrzyga ustawodawca w art. 411 pkt 4 k.c. w ten sposób, że nie godzi się na sytuację, że jeden ze świadczących nienależnie, a jednocześnie wzbogacony i zobowiązany do zwrotu w przyszłości tego co sam otrzymał bez podstawy prawnej, miałby uzyskać zwrot swego świadczenia, bez uwzględnienia tego, że owo świadczenie miało ścisły związek z umową kredytową, po której unieważnieniu, powstały jednorodne, wzajemne wierzytelności, z których ta dotychczasowego kredytobiorcy jest już wymagalna, a ta banku jeszcze nie, gdyż bank konsekwentnie nie godził się na unieważnienie umowy.

Kwestia ta została oceniona przez Sąd Najwyższy, który w uchwale z dnia 16 lutego 2021 r. w sprawie III CZP 11/20 przesądził, że stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. Natomiast w uchwale składu siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. po rozstrzygnięciu zagadnienia prawnego przedstawionego przez Rzecznika Finansowego w sprawie III CZP 6/21, mającej moc zasady prawnej, Sąd Najwyższy przesądził, że jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c.). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd na podstawie powołanych przepisów uwzględnił powództwo główne w przeważającej części. Rozstrzyganie o roszczeniach ewentualnych stało się bezprzedmiotowe, ponieważ zostały one zgłoszone przez stronę powodową wyłącznie na wypadek gdyby Sąd uznał, że przedmiotowa umowa kredytu jest ważna. Natomiast zgodnie z powyższymi rozważaniami Sąd uznał ww. umowę za nieważną czynność prawną.

Sąd o kosztach procesu orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., przy czym z uwagi na oddalenie powództwa jedynie w niewielkim zakresie (częściowe żądanie odsetkowe), to stronę powodową należało uznać za stronę wygrywającą spór rozstrzygany w ramach niniejszego postępowania, jako że wymiar jej przegranej był nieznaczny. Szczegółowe wyliczenie tych kosztów Sąd pozostawił referendarzowi sądowemu, na podstawie art. 108 § 1 k.p.c.

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w sentencji.

(...)

(...)