Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 maja 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Monika Rosłan – Karasińska (spr.)

Protokolant: Konrad Stanilewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 maja 2024 r. w W.

sprawy(...) sp. z o.o. (poprzednio (...) sp. z o.o. sp. k) z siedzibą w W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych III Oddziałowi w W.

z udziałem P. O.

o podleganie ubezpieczeniom społecznym oraz podstawę wymiaru składek

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 3 listopada 2022 r. sygn. akt XIII U 2841/19

uchyla zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie XIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 3 listopada 2022 r. sygn. akt XIII U 2841/19 w całości i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Warszawie XIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu, w tym kosztach zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą.

Monika Rosłan - Karasińska

Sygn. akt III AUa 49/23

UZASADNIENIE

Decyzją z 8 listopada 2019 roku nr(...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. stwierdził, że P. O., jako pracownik u płatnika składek (...) sp. z o.o. sp. k. w W. (obecnie: (...) sp. z o.o. z siedzibą w W.)podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu, chorobowemu od 1 lutego 2016 roku do 31 grudnia 2017 roku i określił podstawę wymiaru składek od lutego 2016 roku do grudnia 2017 roku. W uzasadnieniu organ wyjaśnił, że ubezpieczony w trakcie wykonywania umów z ww. płatnikiem składek, posiadał inny tytuł do ubezpieczenia społecznego w innej spółce. Zdaniem organu rentowego, umowy te były zawierane aby rozbić wynagrodzenie ubezpieczonemu. (...) sp. z o.o. sp. k. wskazała, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne od lutego 2016 roku do grudnia 2017 roku wynosi po 3000 zł. Natomiast inny płatnik wskazał następujące podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne: 2/2016 – 2415 zł; 3/2016 – 1951 zł; 4/2016 – 1577 zł; 5/2015 – 1681 zł; 6/2016 – 1596 zł; 7/2016 – 1648 zł; 8/2016 – 1606 zł; 9/2016 – 1999 zł; 10/2016 – 1532 zł; 11/2016 – 1532 zł; 12/2016 – 2116 zł; 1/2017 – 3400 zł; 2/2017- 3400 zł; 3/2017 – 5970 zł; 4/2017 – 2232 zł; 5/2017 – 1990 zł; 6/2017 – 1880 zł; 7/2017 – 3450 zł; 8/2017 – 2870 zł; 9/2017 – 1920 zł; 10/2017 – 2630 zł; 11/2017 – 2560 zł; 12/2017 – 1410 zł. W ocenie organu rentowego należało zsumować ustalone przez dwóch płatników składek podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

(decyzja – k.2-6 a.r.)

(...) sp. z o.o. sp. k. w W., (obecnie: (...) sp. z o.o. z siedzibą w W.)reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika, zaskarżyła decyzję w części, tj. w zakresie uznania, że ubezpieczony podlega u odwołującego obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu, jako pracownik od 1 lutego 2016 roku do 31 grudnia 2017 roku ponad podstawy ustalone przez odwołującego, tj. ponad 3000 zł. W związku z tym odwołująca spółka wniosła o zmianę decyzji poprzez uznanie, że ubezpieczony podlegał u odwołującej obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę od 2/2016 do 12/2017 po 3000 zł. Wniesiono również o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa radcy prawnego według norm przepisanych. Odwołująca spółka zakwestionowała, aby ubezpieczony wykonywał pracę na rzecz odwołującej spółki na podstawie umowy zawartej z innym płatnikiem. W uzasadnieniu odwołująca spółka wskazała, że organ rentowy nie przedstawił żadnych dowodów na poparcie swoich twierdzeń. W toku kontroli ubezpieczony nie był przesłuchiwany. Zatem decyzja została wydana wyłącznie na podstawie założeń, które zostały przyjęte przez organ rentowy z góry. Dodatkowo odwołujący płatnik wskazał, że organ rentowy nie wyjaśnił z jakim innym płatnikiem ubezpieczony miał zawartą umowę.

(odwołanie – k. 3-6 a.s.)

Zakład Ubezpieczeń Społecznych podtrzymał zaskarżoną decyzję i wniósł o oddalenie odwołania i o zasądzenie kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Zdaniem organu rentowego, rzeczywistą przyczyną zawarcia umowy zlecenia obok umowy o pracę było wykorzystanie przepisów o ubezpieczeniu społecznym i formalne stworzenie z jednego stosunku zobowiązaniowego dwóch tytułów do ubezpieczenia, z których tylko jeden rodził obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, zaś drugi rodził jedynie obowiązek podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu.

(odp. na odwołanie – k. 17-18 a.s.)

Wyrokiem z dnia 3 listopada 2022 r. Sąd Okręgowy w Warszawie XIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych po rozpoznaniu w dniu 19 października 2022 r. w Warszawie na rozprawie sprawy (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w W. (obecnie: (...) sp. z o.o. z siedzibą w W.) przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych III Oddziałowi w W. z udziałem P. O. o podleganie ubezpieczeniom społecznym oraz podstawę wymiaru składek na skutek odwołania (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddziału w W. z dnia 8 listopada 2019 r. nr (...) zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdził, że P. O. jako pracownik u płatnika składek (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w W. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu, chorobowemu w okresie od 01.02.2016 r. do 31.12.2017 r. (punkt 1 wyroku); zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddziału w W. na rzecz (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w W. koszty zastępstwa procesowego, przy czym ich szczegółowe wyliczenie przekazuje referendarzowi sądowemu (punkt 2 wyroku).

Sąd Okręgowy jako sąd I instancji ustalił następujący stan faktyczny:

Dnia 29 kwietnia 2011 roku P. O. zawarł z odwołującą spółką umowę o pracę, na podstawie której ubezpieczony zobowiązał się do wykonywania pracy na stanowisku zastępcy dyrektora działu ochrony w pełnym wymiarze czasu pracy. Umowa przewidywała, że wynagrodzenie będzie wynosić 2500 zł brutto miesięcznie. Od 1 lipca 2013 roku ubezpieczony miał otrzymywać wynagrodzenie w wysokości 3000 zł brutto miesięcznie.

(umowa o pracę – k. 9; aneks do umowy – k. 10 a.s.)

1 czerwca 2015 roku ubezpieczony (jako zleceniobiorca) zawarł również umowę zlecenia nr (...) z (...) sp. z o.o. sp. k. w W. (jako zleceniodawca) na podstawie, której ubezpieczony zobowiązał się do sporządzania i aktualizowania instrukcji ochrony i planów ochrony, szkolenia agentów ochrony, koordynowania organizacji ochrony oraz sporządzania raportów na temat bezpieczeństwa i występujących zagrożeń w uzgodnionych obiektach. Umowa obowiązywała na czas nieokreślony, począwszy od 1 czerwca 2015 r. Z treści umowy wynikało, że ubezpieczony nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i nie chce podlegać dobrowolnemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu, nie chce być objęty dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym oraz przyjmuje do wiadomości, że wykonując zlecenie w siedzibie lub w miejscu prowadzenia działalności zleceniodawcy nie będzie podlegał ubezpieczeniu wypadkowemu. Umowa przewidywała, że ubezpieczony za właściwe wykonanie zlecenia otrzyma wynagrodzenie brutto w kwocie wyliczonej na podstawie ilości sporządzonych instrukcji i ich aktualizacji, przeprowadzonych szkoleń w powiązaniu z ilością monitorowanych obiektów w danym miesiącu. Wynagrodzenie będzie płatne za okresy miesięczne w terminie do ostatniego dnia następnego miesiąca za miesiąc poprzedni po przedstawieniu stosownego rozliczenia przez ubezpieczonego i zaakceptowania przez zleceniodawcę.

(umowa zlecenia – k. 62-63 a.s.)

Ubezpieczony w okresie od 1 lutego 2016 r. do 31 grudnia 2017 r. był zatrudniony w odwołującej się spółce, z wynagrodzeniem w wysokości 3000 zł brutto. Jednocześnie w tym okresie był zatrudniony w innych podmiotach na podstawie umów zlecenia, których przedmiotem była ochrona fizyczna obiektów. Dla firmy (...) sp. z o.o. nadzorował m.in. kontrakty na ochronę obiektów:(...), (...), (...). Dla firmy (...) sp. z o.o. sp.k. nadzorował realizację umów zawartych z klientami:(...),(...)sp. z o.o., (...), (...), (...), (...). W ramach powierzonych zadań wizytował ww. obiekty w celu sprawdzenia stanu zabezpieczenia, weryfikacji dokumentacji prowadzonej przez agentów ochrony, spotkań z przedstawicielami klienta. Za realizację ww. zadań ubezpieczony otrzymywał odrębne wynagrodzenie. ( oświadczenie ubezpieczonego –k. 49 a.s.)

Z tytułu umowy o pracę z odwołującą spółką ubezpieczony był zgłoszony do ubezpieczeń społecznych a podstawa wymiaru od lutego 2016 roku do grudnia 2017 roku wynosiła 3000 zł brutto miesięcznie. Z tytułu umowy zlecenia z (...) sp. z o.o. sp. k. w W. ubezpieczony był zgłoszony do ubezpieczenia zdrowotnego a podstawa wymiaru składek od lutego 2016 roku do grudnia 2017 roku wynosiła: 2/2016 – 2415 zł; 3/2016 – 1951 zł; 4/2016 – 1577 zł; 5/2015 – 1681 zł; 6/2016 – 1596 zł; 7/2016 – 1648 zł; 8/2016 – 1606 zł; 9/2016 – 1999 zł; 10/2016 – 1532 zł; 11/2016 – 1532 zł; 12/2016 – 2116 zł; 1/2017 – 3400 zł; 2/2017- 3400 zł; 3/2017 – 5970 zł; 4/2017 – 2232 zł; 5/2017 – 1990 zł; 6/2017 – 1880 zł; 7/2017 – 3450 zł; 8/2017 – 2870 zł; 9/2017 – 1920 zł; 10/2017 – 2630 zł; 11/2017 – 2560 zł; 12/2017 – 1410 zł. (pismo ZUS – k. 39-46 a.s.)

12 września 2019 roku zawiadomił odwołującą spółkę i P. O. o wszczęciu postępowania w sprawie podstawy wymiaru składek oraz okresu podlegania do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych P. O.. (k. 11-12 a.r.)

Po zakończonym postepowaniu, organ wydał zaskarżoną decyzję. (decyzja – k. 2-6 a.r.)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił, na podstawie dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach rentowych, jak również w aktach sprawy, ponieważ ich treść i autentyczność nie była kwestionowana przez żadną ze stron postępowania.

Sąd pominął dowód z zeznań ubezpieczonego, z uwagi na jego nieusprawiedliwione niestawiennictwo.

Wskazać należy, że w toku postępowania do akt sprawy wpłynęło pismo ubezpieczonego datowane na 18 czerwca 2020 roku stanowiące zajęcie stanowiska w sprawie. W piśmie tym ubezpieczony złożył pisemne wyjaśnienia dotyczące jego pracy w obu spółkach. Sąd zarządził, aby ww. pismo doręczyć pełnomocnikom stron. Pełnomocnik organu rentowego nie zakwestionował stanowiska ubezpieczonego i nie przedstawił przeciwdowodów.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy jako sąd I instancji dokonał następujących rozważań prawnych:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Spór w przedmiotowej sprawie sprowadzał się do ustalenia czy P. O. winien podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu wykonywania umowy zlecenia zawartej z (...) na rzecz płatnika (...) sp. z o.o. sp.k. (obecnie: (...) sp. z o.o. z siedzibą w W.) od lutego 2016 roku do grudnia 2017 roku oraz czy wykazane przez ww. płatników składek podstawy wymiaru składek podlegały zsumowaniu.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2019 r., poz. 300 ze zm.) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami.

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ww. ustawy za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy.

W myśl art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ww. ustawy pracownicy podlegają obowiązkowo również ubezpieczeniom chorobowemu i wypadkowemu.

Stosownie do art. 13 pkt 1 ww. ustawy obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają pracownicy – od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku.

Zgodnie z art. 18 ust. 1 ww. ustawy podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników stanowi przychód, o którym mowa w art. 4 pkt 9, tj. przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudniania w ramach stosunku pracy.

Zgodnie z art. 18 ust. 1a ww. ustawy w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe uwzględnia się również przychód z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką pracownik zawarł z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy .

Zgodnie z art. 18 ust. 2 ww. ustawy w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników nie uwzględnia się wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków.

Szczegółowe zasady ustalania podstawy wymiaru składek zawiera rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne rentowe (Dz.U. z 2017, poz. 1949).

Zgodnie z § 1 ww. rozporządzenia, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, zwanych dalej „składkami”, stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z zastrzeżeniem art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887), zwanej dalej „ustawą”, oraz § 2 ww. rozporządzenia wymienia katalog przychodów, które mimo ich uzyskania przez pracownika, nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2019, poz. 1387 ze zm.) przychodami, z zastrzeżeniem art. 14-16, art. 17 ust. 1 pkt 6, 9 i 10 w zakresie realizacji praw wynikających z pochodnych instrumentów finansowych, pkt 11, art. 19, art. 25b, art. 30ca, art. 30 da i art. 30f, są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

Zgodnie z art. 12 ust. 1 ww. ustawy za przychody ze stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, rożnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.

Zgodnie z art. 20 ust. 1. ustawy systemowej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe, z zastrzeżeniem ust. 2 i ust. 3.

W myśl art. 20 ust. 2 ww. ustawy przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe nie stosuje się ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek.

Zgodnie z art. 81. ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2019, poz. 1373 ze zm.) do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne osób, o których mowa w art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a, d–i i pkt 3 i 11, stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych osób, z zastrzeżeniem ust. 5, 6 i 10.

W myśl art. 81 ust. 5 ww. ustawy przy ustalaniu podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób, o których mowa w ust. 1, nie stosuje się wyłączeń wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz nie stosuje się ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Stosownie do art. 81 ust. 6 ww. ustawy podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne pomniejsza się o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, potrąconych przez płatników ze środków ubezpieczonego, zgodnie z przepisami o systemie ubezpieczeń społecznych.

Postępowanie dowodowe w sprawie wykazało, że ubezpieczony, pracując na podstawie umowy zlecenia, nie świadczył tej pracy na rzecz odwołującej spółki. Czynności wykonywane z tytułu obu umów były odmienne. Zostało to potwierdzone stanowiskiem ubezpieczonego z 18 czerwca 2020 roku, czego organ rentowy nie zakwestionował ani też nie przedstawił przeciwdowodów. W tym miejscu przywołać należy na treść art. 473 k.p.c. zgodnie, z którym w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych przed sądem nie stosuje się żadnych ograniczeń dowodowych. Ten wyjątek od ogólnych zasad wynikających z art. 247 k.p.c. sprawia, że każdy fakt może być dowodzony wszelkimi środkami, które sąd uzna za pożądane i ich dopuszczenie za celowe. Według wyroku z 2 lutego 1996 roku (SN II URN 3/95) w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości, czy na kwestie związane z poleganiem ubezpieczeniom, mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego. W tym kontekście podkreślenia wymaga, że zgodnie z art. 232 k.p.c., strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne (ciężar dowodu w znaczeniu procesowym). Z kolei stosownie do art. 6 k.c., ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne (ciężar dowodu w znaczeniu materialnym).

W ocenie sądu, całokształt materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie, na podstawie, którego poczyniono ustalenia faktyczne, nie wykazują podstaw do zsumowania podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wynikające z obu umów. W ocenie Sądu, wobec braku jakichkolwiek dowodów potwierdzających pracę ubezpieczonego z tytułu umowy zlecenia na rzecz odwołującej spółki, należy stwierdzić, że ubezpieczony, jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy o pracę u odwołującego płatnika składek podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu od lutego 2016 roku do grudnia 2017 roku z podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości 3000 zł brutto za każdy miesiąc.

W tych okolicznościach Sąd uwzględnił odwołanie, o czym orzekł na podstawie art. 47714 § 2 k.p.c. jak w pkt 1 wyroku.

O kosztach w pkt 2. sentencji wyroku Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 k.p.c.

Z zaskarżonym orzeczeniem nie zgodził się organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. i wniósł apelację zaskarżając w całości wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 03 listopada 2022 r., sygn. akt XIII U 2841/19. Skarżący powyższemu wyrokowi zarzucił naruszenie przepisów postępowania, tj.:

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie faktu, iż spółki w których faktycznie pracował Ubezpieczony wykonując na ich rzecz te same czynności są spółkami powiązanymi kapitałowo oraz osobowo, a tym samym Ubezpieczony świadczył pracę na rzecz Odwołującej spółki oraz naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

- naruszenie art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. poprzez przyjęcie, iż organ rentowy winien udowodnić okoliczności wskazane w decyzji (podleganie ubezpieczeniom społecznym), w sytuacji gdy ciężar dowodu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych spoczywa na adresacie decyzji, który ją kwestionuje. Wskazując na powyższe, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. wnoszę o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania oraz o zasądzenie od odwołującej spółki na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obydwie instancje (k. 128 i nast. apelacja).

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik odwołującej się spółki wniósł o przeprowadzenie rozprawy, oddalenie apelacji w całości, zasądzenie od Organu rentowego na rzecz Odwołującego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa radcy prawnego według norm przepisanych (k. 148 i nast. odpowiedź na apelację).

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja odwołującej się spółki płatnika składek (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. (poprzednio: (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w W.) zasługuje na uwzględnienie w zakresie w jakim zmierza do uchylenia zaskarżonego wyroku. Zdaniem Sądu Apelacyjnego zaskarżony wyrok nie mógł zostać zmieniony przez sąd II instancji, lecz podlegał uchyleniu, nie zachodziły podstawy do rozpoznania sprawy co do istoty, a kwalifikacja sytuacji procesowej ubezpieczonego skutkowała wydaniem orzeczenia kasatoryjnego.

Postępowanie apelacyjne jest postępowaniem odwoławczym i kontrolnym, zachowuje jednak charakter postępowania rozpoznawczego. Zawarte w art. 378 § 1 k.p.c. sformułowanie, że sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę „w granicach apelacji”, oznacza, że sąd ten rozpoznaje sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia w warunkach opisanych w art. 378 § 2 k.p.c., dokonuje własnych ustaleń faktycznych, prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestając na materiale zebranym w pierwszej instancji (art. 381 i 382 k.p.c.), ustala podstawę prawną orzeczenia niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji, stosuje przepisy regulujące postępowanie apelacyjne oraz, gdy brak takich przepisów, przepisy dotyczące postępowania przed sądem pierwszej instancji (art. 367 i n. oraz art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c.), kontroluje prawidłowość postępowania przed sądem pierwszej instancji, pozostając związany zarzutami przedstawionymi w apelacji, jeżeli są dopuszczalne (np. art. 162 k.p.c.), ale biorąc z urzędu pod uwagę nieważność postępowania (art. 378 § 1 in fine k.p.c.), orzeka co do istoty sprawy stosownie do wyników postępowania, nie wykraczając poza wniosek zawarty w apelacji i nie naruszając zakazu reformationis in peius (art. 378 § 1, art. 384 i 386 k.p.c.), i w końcu rozstrzyga o kosztach postępowania (art. 108 § 2 k.p.c.) (por. uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt III CZP 49/07).

Przypomnieć należy, że spór w niniejszej sprawie dotyczył kwestii zsumowania składek - zgodnie z treścią zaskarżenia decyzji organu rentowego, stwierdzającego, że P. O., jako pracownik u płatnika składek (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. (poprzednio: (...)sp. z o.o. sp. k. w W.) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu, chorobowemu od 1 lutego 2016 roku do 31 grudnia 2017 roku i określającego podstawę wymiaru składek od lutego 2016 roku do grudnia 2017 roku (doszło do zsumowania składek z tytułu umowy o pracę i umowy zlecenia z dwóch spółek). Podkreślić należy, że z tytułu umowy o pracę z odwołującą spółką (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. ubezpieczony P. O. był zgłoszony do ubezpieczeń społecznych a podstawa wymiaru od lutego 2016 roku do grudnia 2017 roku wynosiła 3000 zł brutto miesięcznie. Z tytułu umowy zlecenia z (...) sp. z o.o. sp. k. w W. ubezpieczony był zgłoszony do ubezpieczenia zdrowotnego a podstawa wymiaru składek od lutego 2016 roku do grudnia 2017 roku wynosiła: 2/2016 – 2415 zł; 3/2016 – 1951 zł; 4/2016 – 1577 zł; 5/2015 – 1681 zł; 6/2016 – 1596 zł; 7/2016 – 1648 zł; 8/2016 – 1606 zł; 9/2016 – 1999 zł; 10/2016 – 1532 zł; 11/2016 – 1532 zł; 12/2016 – 2116 zł; 1/2017 – 3400 zł; 2/2017- 3400 zł; 3/2017 – 5970 zł; 4/2017 – 2232 zł; 5/2017 – 1990 zł; 6/2017 – 1880 zł; 7/2017 – 3450 zł; 8/2017 – 2870 zł; 9/2017 – 1920 zł; 10/2017 – 2630 zł; 11/2017 – 2560 zł; 12/2017 – 1410 zł. (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. (poprzednio: (...) sp. z o.o. sp. k. w W.) reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika, zaskarżyła decyzję w części, tj. w zakresie uznania, że ubezpieczony podlega u odwołującego obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu, jako pracownik od 1 lutego 2016 roku do 31 grudnia 2017 roku ponad podstawy ustalone przez odwołującego, tj. ponad 3000 zł. W związku z tym odwołująca spółka wniosła o zmianę decyzji poprzez uznanie, że ubezpieczony podlegał u odwołującej obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę od 2/2016 do 12/2017 po 3000 zł.

Należy w pierwszym rzędzie wskazać, że kognicje Sądu ubezpieczeń społecznych określa art. 476 § 2 w związku z art. 477 (9) k.p.c. W świetle powyższych unormowań sąd ten rozpoznaje odwołania od decyzji organów rentowych wymienionych w powołanych w przepisach sprawach. W judykaturze utrwalony jest pogląd, w myśl którego zakres rozpoznania i orzeczenia w tych sprawach wyznaczony jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego determinowanego zakresem odwołania od tejże decyzji (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2000r., sygn. aktII UKŃ 685/99, OSNP 2002 nr 5, poz. 121 oraz postanowienia z dnia 13 maja 1999r., sygn. akt II UZ 52/99, OSNP 2000 nr 15, poz. 601 i z dnia 13 października 2009r., sygn. akt II UK 234/08, LEX nr 553692).

Podkreślić należy, że kwestia podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez P. O. w okresie od 1 lutego 2016 roku do 31 grudnia 2017 roku na podstawie umowy o pracę u płatnika składek (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. (poprzednio: (...) sp. z o.o. sp. k. w W.) nie była kwestionowana przez strony. Sąd Okręgowy jako sąd I instancji wydając zaskarżony wyrok „wyłączył” ubezpieczonego P. O. z systemu ubezpieczeń społecznych i wyszedł poza przedmiot decyzji i zakres odwołania od tej decyzji i tym samym nie rozpoznał istoty sprawy. Wyrokiem z dnia 3 listopada 2022 r. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdził, że P. O. jako pracownik u płatnika składek poprzednio(...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w W. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu, chorobowemu w okresie od 01.02.2016 r. do 31.12.2017 r. (punkt 1 wyroku). W uzasadnieniu pisemnym, wskazał natomiast, że w jego ocenie, wobec braku jakichkolwiek dowodów potwierdzających pracę ubezpieczonego z tytułu umowy zlecenia na rzecz odwołującej spółki, należało stwierdzić, że ubezpieczony, jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy o pracę u odwołującego płatnika składek podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu od lutego 2016 roku do grudnia 2017 roku z podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości 3000 zł brutto za każdy miesiąc.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego uzasadnienie pisemne nie koresponduje zatem w żaden sposób z sentencją orzeczenia i nie spełnia wymogów przewidzianych dyspozycją przepisu art. 327 (1) k.p.c. Podkreślić należy, że rozstrzygnięcie sądu opiera się na dwóch podstawach: faktycznej i prawnej, i obie wymagają określenia i wyjaśnienia w uzasadnieniu wyroku. Pomiędzy tymi podstawami nie może zachodzić sprzeczność, muszą one być spójne. Z uzasadnienia wyroku powinno bez wątpliwości wynikać, jaki stosunek faktyczny, w jaki sposób został przez sąd uregulowany (por. wyrok SN z 8.10.2008 r., V CSK 154/08, LEX nr 602331; zob. także uwagi do art. 398 ³ )

Istota sporu w niniejszej sprawie koncentrowała się nie na podleganiu ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę, lecz na ustaleniu wysokości podstawy wymiaru w przypadku zbiegu tytułów ubezpieczeń - umowy o pracę oraz umów zlecenia zawartych z innym podmiotem.

Takie stanowisko wskazuje jednoznacznie na konieczność rozważenia istoty sporu z perspektywy treści art. 8 ust. 2a ustawy systemowej, zgodnie z którego treścią z za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Jest to wyrazem dążenia ustawodawcy do objęcia obowiązkiem opłacania składek na ubezpieczenia społeczne przychodów z umów zlecenia i o dzieło zawartych bądź wykonywanych na rzecz tego samego pracodawcy, a tym samym uniemożliwienie pracodawcom, będącym płatnikami składek na ubezpieczenie osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy, unikania powinności uiszczenia składek od przychodów osiąganych w związku z wykonywaną na ich rzecz pracą oraz przeciwdziałanie praktyce unikania regulowania wobec pracowników zobowiązań z tytułu godzin nadliczbowych. Pojęcie „pracownika” w rozumieniu powyższego unormowania ma szerszy zakres znaczeniowy, niż pojęcie pracownika w rozumieniu art. art. 2 k. p. i art. 22 § 1 k. p., gdyż obejmuje również osoby wykonujące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych lub umów, do których stosuje się przepisy kodeksu cywilnego, w sytuacji, gdy umowę tę zawarły z pracodawcą, z którym pozostają w stosunku pracy lub jeżeli w ramach tej umowy wykonują pracę na rzecz tego pracodawcy, choćby umowa cywilno-prawna została zawarta z osobą trzecią (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2009 r., sygn. akt II UZP 6/09; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2011 r., sygn. akt III UK 22/11; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2012 r., sygn. akt III UK 64/11). Rozszerzenie, na potrzeby prawa ubezpieczeń społecznych, definicji pracownika na osoby wykonujące pracę na podstawie stosunków cywilnoprawnych oznacza jednoczesne rozszerzenie pracowniczego tytułu obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom społecznym, co wpływa na sposób ustalania podstawy wymiaru składek na to ubezpieczenie. Z regulacją art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych koresponduje unormowanie zawarte w art. 18 ust. 1a i w art. 20 ust. 1 tej ustawy, dotyczące podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne.

W sytuacjach, do których odwołuje się art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych występuje jeden, szeroko ujęty pracowniczy tytuł obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom społecznych, a zatem konsekwentnie w art. 18 ust. 1a i następczo w art. 20 ust. 1 tej ustawy nakazano w stosunku do tych ubezpieczonych uwzględnienie w podstawie wymiaru składek również przychodu z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło. Reasumując, w przypadku pracowników, o jakich mowa w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi łączny przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, uzyskany z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy oraz umów cywilnoprawnych. W odniesieniu do tej kategorii ubezpieczonych (pracowników) płatnikiem składek jest pracodawca, a przychód z tytułu umowy cywilnoprawnej jedynie uwzględnia się w podstawie wymiaru składek z tytułu stosunku pracy (art. 18 ust. 1a ww. ustawy). Pracodawca, ustalając podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu stosunku pracy, powinien zatem zsumować wynagrodzenie z umowy cywilnoprawnej z wynagrodzeniem ze stosunku pracy. Obowiązki płatnika powinny bowiem obciążać podmiot, na rzecz którego praca w ramach umowy cywilnoprawnej jest faktycznie świadczona i który w związku z tym uzyskuje jej rezultaty, unikając obciążeń i obowiązków wynikających z przepisów prawa pracy.

Pogląd w tej kwestii został zaprezentowany przez Sąd Najwyższy, który wskazał, że w świetle art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy o dzieło lub zlecenia zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy (por. postanowienie z dnia 18 listopada 2020 r., sygn. akt III UK 439/19). W postanowieniu z dnia 26 czerwca 2019 r. Sąd Najwyższy zauważył, że z przepisu art. 18 ust. 1a ustawy systemowej wynika logicznie, że w odniesieniu do pracowników w rozumieniu art. 8 ust. 2a ustawy systemowej płatnikiem jest pracodawca, a przychód z tytułu umowy cywilnoprawnej jedynie „uwzględnia się” w podstawie wymiaru składek z tytułu stosunku pracy. Pracodawca, ustalając podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu stosunku pracy, powinien więc zsumować wynagrodzenie z umowy cywilnoprawnej z wynagrodzeniem ze stosunku pracy (por postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2019 r., sygn. akt I UK 260/18).

Sąd Okręgowy winien zatem ocenić rozstrzygnięcie organu rentowego w zakresie przepisów prawa materialnego jakie winny mieć w sprawie potencjalne zastosowanie, a co za tym idzie - jaki jest zakres ustaleń faktycznych mający istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

W świetle powyższego Sąd Apelacyjny zważył, że Sąd Okręgowy w ramach weryfikacji stanowiska organu rentowego był więc zobowiązany do poczynienia dokładnych ustaleń dotyczących: rzeczywistego charakteru współpracy ubezpieczonego z odwołującą się spółką oraz z „innym płatnikiem” ((...) sp. z o.o. sp. k.), w szczególności po przeprowadzeniu dowodu z dokumentów (które zostały uzupełnione na etapie postępowania apelacyjnego) oraz w szczególności po przeprowadzeniu dowodu z przesłuchania stron co do tego, czy ubezpieczony zatrudniony na podstawie umów zlecenia z podmiotem trzecim wykonywał te same obowiązki co obowiązki wynikające z umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku pracownika ochrony, co do tego, czy ubezpieczony wykonywał pracę odrębnie na rzecz każdej ze spółek w ramach odrębnie zawartych z nimi umów. Sąd I instancji powinien poczynić dokładne ustalenia co do tego, kiedy ubezpieczonemu została przedstawiona możliwość dodatkowego zatrudnienia oprócz zatrudnienia na podstawie umów o pracę, na jakich obiektach świadczył pracę w ramach umowy o pracę i w ramach umowy zlecenia, czy ta sama osoba sprawowała nadzór w związku z zatrudnieniem wykonywanym na podstawie umowy o pracę i na podstawie umowy zlecenia, czy wykonywał pracę w tym samym umundurowaniu na podstawie umowy o pracę i umowy zlecenia.

Sąd I instancji przeprowadzając dowód z przesłuchania stron ubezpieczonego powinien w szczególności odnieść się do wyjaśnień pisemnych złożonych w toku postępowania k. 49 a.s.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny zważył, że w niniejszej sprawie doszło do nierozpoznania jej istoty. Pojęcie nierozpoznania istoty sprawy interpretowane jest jako wadliwość rozstrzygnięcia, polegająca na wydaniu przez sąd pierwszej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź na zaniechaniu zbadania przez ten sąd materialnej podstawy żądania albo oceny merytorycznych zarzutów strony przy bezpodstawnym przyjęciu, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2022 r., sygn. akt III CZ 89/22; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2021 r., sygn. akt I UZ 16/21). Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi również wtedy, gdy sąd nie poczyni kluczowych ustaleń co do faktów lub pominie wnioski lub zarzuty stron, których rozpoznanie miało podstawowe znaczenie dla rozstrzygnięcia co do meritum sprawy (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 4 kwietnia 2019 r., sygn. akt I ACa 685/18).

W konkluzji stwierdzić należy, że zdaniem Sądu Apelacyjnego, nierozpoznanie istoty sprawy w niniejszym przypadku przyjęło postać wyjścia poza przedmiot decyzji i zakresu odwołania od tej decyzji.

Reasumując, podkreślić raz jeszcze należy, że kwestia podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez P. O. w okresie od 1 lutego 2016 roku do 31 grudnia 2017 roku na podstawie umowy o pracę u płatnika składek (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. (poprzednio: (...) sp. z o.o. sp. k. w W.) nie była kwestionowana przez strony. Sąd Okręgowy jako sąd I instancji wydając zaskarżony wyrok „wyłączył” ubezpieczonego P. O. z systemu ubezpieczeń społecznych i wyszedł poza przedmiot decyzji i zakres odwołania od tej decyzji i tym samym nie rozpoznał istoty sprawy. Zdaniem Sądu Apelacyjnego uzasadnienie pisemne zaskarżonego wyroku nie koresponduje w żaden sposób z sentencją orzeczenia i nie spełnia wymogów przewidzianych dyspozycją przepisu art. 327 (1) k.p.c. Podkreślić należy, że rozstrzygnięcie sądu opiera się na dwóch podstawach: faktycznej i prawnej, i obie wymagają określenia i wyjaśnienia w uzasadnieniu wyroku. Pomiędzy tymi podstawami nie może zachodzić sprzeczność, muszą one być spójne. Z uzasadnienia wyroku powinno bez wątpliwości wynikać, jaki stosunek faktyczny, w jaki sposób został przez sąd uregulowany (por. wyrok SN z 8.10.2008 r., V CSK 154/08, LEX nr 602331; zob. także uwagi do art. 398 ^{( 3)} )

W tym zaś kontekście, wspomniane uchybienia zdaniem Sądu Apelacyjnego nie mogły być usunięte w drodze uzupełnienia materiału dowodowego w oparciu o art. 382 k.p.c. i potencjalne wydanie orzeczenia reformatoryjnego z uwagi na zakres przedmiotowy decyzji i zakres ustaleń jakie należy poczynić w niniejszej sprawie. Zważyć przy tym należy, że procesowa zasada apelacji pełnej nie może przełamać zasady dwuinstancyjności postępowania, a więc przepis art. 386 § 4 k.p.c. nie może być interpretowany jako ustanawiający wyjątek od tej konstytucyjnej zasady, z której wywodzi się prawo strony do merytorycznego rozpoznania sprawy przez sądy dwóch instancji (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 17 listopada 2021 r., sygn. akt I ACa 477/21).

Mając na względzie powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił wyrok w całości i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w trybie art. 108 § 2 k.p.c.

Sędzia S.A. Monika Rosłan- Karasińska