Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 marca 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 15 marca 2023 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy D. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o prawo do rekompensaty

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 24 maja 2021 r. sygn. akt IV U 1945/20

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 31.07.2020r., znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. odmówił wnioskodawczyni D. R. prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnych charakterze, gdyż wnioskodawczyni nie udowodniła 15 lat wykonywania takiej pracy.

Wnioskodawczyni D. R. w odwołaniu od powyższej decyzji wniosła o jej zmianę, poprzez przyznanie jej prawa do rekompensaty przy pobieranej emeryturze. Wyjaśniła, że pracowała w szkole w W. w pełnym wymiarze czasu pracy a stanowisko organu rentowego jest nieprawidłowe.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie.

Wyrokiem z dnia 24 maja 2021r. Sąd Okręgowy w Zielonej Górze IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał wnioskodawczyni D. R. prawo do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnym charakterze od dnia 19.06.2020r.

U podstaw powołanego rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Wnioskodawczyni D. R. ur. (...) złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. w dniu 29.07.2019r. wniosek o emeryturę oraz rekompensatę.

Decyzją z dnia 30.08.2019r., znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. przyznał wnioskodawczyni D. R. prawo do emerytury od dnia 01.07.2019r., odmawiając prawa do rekompensaty.

Zaskarżoną decyzją z dnia 31.07.2020r., znak (...) pozwany organ rentowy po raz kolejny odmówił wnioskodawczyni prawa do rekompensaty przy pobieranej emeryturze. Na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach emerytalno-rentowych Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. uznał za udowodniony przez wnioskodawczynię okres pracy w warunkach szczególnych- 14 lat, 9 miesięcy.

W uzasadnieniu decyzji pozwany podał, że wnioskodawczyni nie udokumentowała 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Pozwany nie uznał okresu zatrudnienia wnioskodawczyni od 01.09.1977r. do 19.04.1979r. w Szkole Podstawowej w W. jako pracy w warunkach szczególnych, ponieważ wymiar czasu pracy nie został udokumentowany. Organ wydając zaskarżoną decyzję z dnia 31.07.2020r. i kolejną z dnia 04.11.2020r. uznał za udowodnione okresy pracy w szczególnym charakterze na stanowisku nauczyciela:

- od 23.04.1979r. do 13.06.1979r.;

- od 20.08.1979r. do 31.08.1981r.;

- od 26.09.1982r. do 23.03.1993r.;

- od 31.03.1993r. do 16.05.1993r.;

- od 17.06.1993r. do 12.12.1993r.;

- od 18.12.1993r. do 30.05.1994r.;

- od 02.06.1994r. do 13.11.1994r.;

- od 08.12.1999r. do 28.02.2000r.;

- od 09.03.2000r. do 05.07.2000r.

Jak wynika z uzasadnienia decyzji i odpowiedzi na odwołanie, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. uznał wnioskodawczyni łącznie 14 lat i 9 miesięcy pracy w szczególnym charakterze na stanowisku nauczyciela.

Pozwany odmówił zaliczenia do okresu pracy w szczególnym charakterze, zatrudnienie wnioskodawczyni od 01.09.1977r. do 19.04.1979r. w Publicznej Szkole Podstawowej w W., ponieważ ze zgromadzonej dokumentacji nie wynika wymiar czasu pracy, w jakim odwołująca pracowała.

Wnioskodawczyni D. R. została zatrudniona od dnia 01.09.1977r. do 19.04.1979r. jako nauczyciel w Szkole Podstawowej w W. na podstawie ustawy Karta praw i obowiązków nauczyciela z dnia 27 kwietnia 1972r.

Wymiar uposażenia wnioskodawczyni ustalony został w oparciu o przepisy w/w ustawy oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 1972r. w sprawie uposażenia nauczycieli i nauczycieli akademickich. Wnioskodawczyni otrzymała w dniu 25.09.1977r. zasiłek na zagospodarowanie, w oparciu o przepis art. 50 ustawy z dnia 27 kwietnia 197r.- Karta praw i obowiązków nauczyciela.

D. R. w okresie od 01.09.1977r. do 19.04.1979r. była zatrudniona w Szkole Podstawowej w W., w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierownika świetlicy.

Wnioskodawczyni D. R. w okresie od 01.09.1977r. do 19.04.1979r. pracowała w Szkole Podstawowej w W. w pełnym wymiarze czasu pracy, w oparciu o Kartę praw i obowiązków nauczyciela. Do jej obowiązków należała min: opieka nad dziećmi przebywającymi w świetlicy, prowadzenie z nimi zajęć wyrównawczych z różnych przedmiotów. Wnioskodawczyni przyprowadzała dzieci do świetlicy i odprowadzała je do autobusu. Zdarzało się, że zastępowała w prowadzeniu zajęć lekcyjnych nieobecnych nauczycieli różnych przedmiotów. Pracowała 36 godzin tygodniowo. W dniu 09.08.1978r. wnioskodawczyni urodziła córkę. W okresie od 29.11.1978r. do 30.06.1979r. przebywała na urlopie macierzyńskim. Do dnia 15.08.1979r. D. R. korzystała z bezpłatnego urlopu dla matek opiekujących się małymi dziećmi, zatrudnionych w charakterze nauczycielek i nauczycielek akademickich ( w oparciu o uchwałę Nr 293 z dnia 13 grudnia 1974r.).

W tym stanie rzeczy sąd I instancji uznał, że odwołanie jest zasadne.

Wskazywał, że przedmiotem postępowania było rozstrzygnięcie czy wnioskodawczyni przysługuje prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Zgodnie z art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 664), rekompensata to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

W myśl natomiast art. 21 ust. 1 ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Stosownie do treści ust. 2 tego przepisu rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W myśl art. 23 ust. 1 ustawy - ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę.

Bezspornym było, że wnioskodawczyni nie nabyła prawa do wcześniejszej emerytury ani do emerytury pomostowej.

Prawo do rekompensaty mają osoby urodzone po 1948 r., które przed 01.01.2009 r. wykonywały co najmniej przez 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów obowiązujących do 31.12.2008 r. (art. 32 i 33 ustawy emerytalnej). Ogólne zasady nabywania prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 1948r. zostały uregulowane w przepisie art. 184 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1383 ze zm.), zwanej dalej ustawą emerytalną stanowi, iż ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2)  okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Za pracownika zatrudnionego w szczególnych warunkach uważa się pracownika zatrudnionego przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia, oraz w znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom tym przysługuje prawo do emerytury ustala się na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz. 43 ze zm.).

Zgodnie z § 2 ust. 1 cytowanego rozporządzenia okresami uzasadniającymi prawo do świadczeń są okresy, w których praca w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. W myśl § 2 ust. 2 tego rozporządzenia okresy pracy w takim charakterze stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy.

Jednocześnie w myśl rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11.10.2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. Nr 237, poz. 1412), jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności: legitymacja ubezpieczeniowa, legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia (§ 22 ust. 1).

Nie oznacza to, że osoba odwołująca się jest pozbawiona możliwości ustalenia, iż w zakładzie pracy pracowała w warunkach szczególnych. Ustalenie rodzaju wykonywanej pracy na podstawie osobowych środków dowodowych nie jest bowiem wyłączone w postępowaniu przed sądem rozpoznającym sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, w których przewiduje się odstępstwa od zasad ogólnych postępowania dowodowego, bowiem zgodnie z treścią przepisu art. 473 § 1 k.p.c., dowód z zeznań świadków jest dopuszczalny w zasadzie co do wszystkich faktów spornych lub niemożliwych do udowodnienia za pomocą dowodu z dokumentu, a nawet ponad i przeciwko osnowie dokumentu (por. wyrok SN z 08.12.1998 r. II UKN 357/98, uchwała SN z 24.09.1984r., III UZP 6/84). Postępowanie sądowe zainicjowane wniesieniem przez ubezpieczonego odwołania od decyzji organu rentowego toczy się bowiem według zasady swobodnej oceny dowodów, wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. Zgodnie zaś z art. 233 § 1 k.p.c. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału.

W konsekwencji możliwe jest ustalenie okresów pracy w szczególnych warunkach również w oparciu o inne dowody niż zaświadczenia z zakładów pracy (uchwała SN z 21.09.1984 r., sygn. III UZP 48/84 oraz uchwała SN z 10.03.1984 r., sygn. III UZP 6/84). Powyższe wynika także z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 27.05.1985r. (II UZP 5/85), w której SN stwierdził, że jeżeli odwołujący wykaże, że z powodu likwidacji zakładu pracy nie jest możliwe przedstawienie zaświadczenia z zakładu pracy, to może tę okoliczność dowodzić wszelkimi środkami dowodowymi (por. też wyrok SN z dnia 08.04.1999 r. II UKN 619/98).

Wobec tego Sąd mógł oprzeć swoje rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie na wynikach postępowania dowodowego z innych dokumentów, zeznań świadków oraz z zeznań wnioskodawczyni. W ocenie Sądu przeprowadzone postępowanie dowodowe pozwoliło na jednoznaczne ustalenie, że wnioskodawczyni w spornym okresie, od 01.09.1977r. do 14.04.1979r. w Szkole Podstawowej w W. pracowała jako nauczyciel ( co nie było kwestionowane przez ZUS w wydanej decyzji), w pełnym wymiarze czasu sprawy. Spór w istocie sprowadzał się bowiem do tego, że w ocenie pozwanego, brak było dowodów na to, czy wnioskodawczyni pracowała w pełnym wymiarze czasu pracy.

Sąd ocenił jako w pełni wiarygodne w tym zakresie zeznania świadka K. K., M. K., jak i samej wnioskodawczyni. Ponadto ta okoliczność wynika z oświadczenia S. D. szkoły Podstawowej w W. z dnia 05.06.2020r. ( k. 43 t. III akt ZUS).

Przesłuchani w sprawie świadkowie jednocześnie wskazali, że wnioskodawczyni w spornym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracowała w Szkole podstawowej w W..

W świetle powyższego, Sąd dał wiarę w całości zeznaniom wnioskodawczyni i pozostałych świadków, albowiem są logiczne, spójne i wzajemnie się uzupełniają, a także korespondują z zachowaną dokumentacja osobową wnioskodawczyni .

Pozwany nie zakwestionował zeznań świadków ani wiarygodności dokumentów i nie przedstawił dokumentów przeciwnych.

Mając na uwadze powyższe, w oparciu o przepis art. 477 ¹⁴ § 2 kpc Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

Apelację od powołanego orzeczenia wywiódł pozwany organ rentowy, domagając się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia odwołania, ewentualnie- uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Zarzuty apelacji objęły:

-naruszenie art.233 k.p.c. polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów i wydanie wyroku bez wyjaśnienia wszystkich okoliczności istotnych dla sprawy, z pominięciem dowodu z zeznań świadków i częściowo dokumentów co do spornego charakteru zatrudnienia odwołującej od 1.09.1977 r. do 19.04.1979 r.,

-naruszenie art. 2 pkt 5 w związku z art.21 ust.1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. poz.4 ze zm.) poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, poprzez uznanie, że odwołująca wykazała 15 lat stażu w warunkach szczególnych.

W uzasadnieniu wniesionego środka zaskarżenia apelujący naprowadzał, że zakwestionował zarówno charakter, jak i wymiar czasu pracy odwołującej wspornym okresie.

Świadek K. K. zeznała, że „wnioskodawczyni nie była nauczycielem(…), nie miała żadnych zajęć dydaktycznych”. Także ubezpieczona wyjaśniła, że „zbierała pieniądze za obiady, przyprowadzała i odprowadzała dzieci na autobus”.

Apelujący stwierdził, że stanowisko kierownika świetlicy nie mieści się w katalogu nauczycieli z art.2 ustawy z 27 kwietnia 1972 r. Karta Praw i obowiązków nauczyciela (Dz.U. 1972 r. poz.114). Zarówno z dokumentów jak i zeznań świadków nie wynika jednoznacznie charakter pracy oraz jej wymiar.

Apelujący przywołał także orzeczenia Sądu Najwyższego wskazujące na konieczność wykazania pracy stale w pełnym wymiarze czasu w warunkach szkodliwych (I UK 227/11, I UK 181/13).

D. R. wniosła o oddalenie apelacji pozwanego, stanowczo oświadczając, iż w spornym okresie wykonywała w pełnym wymiarze czasu pracę nauczyciela.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jest bezzasadna.

Na wstępie Sąd Apelacyjny wskazuje, że w pełni akceptuje ustalenia stanu faktycznego dokonane na etapie postępowania pierwszo instancyjnego, co czyni zbędnym ich ponowne w tym miejscu przywoływanie.

Nietrafny jest zarzut naruszenia prawa procesowego to jest normy zawartej w art.233§1 k.p.c. Przypomnieć należy, że zgodnie z przywołanym powyżej przepisem, statuującym dyrektywy oceny materiału dowodowego sprawy, sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

W doktrynie i orzecznictwie przyjęte jest, że ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność odnosi je do pozostałego materiału dowodowego.

Dla skuteczności zarzutu naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych. Konieczne jest tu wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając.

Apelujący we wniesionym środku zaskarżenia naprowadza, że pogwałcenie reguły swobodnej sędziowskiej oceny dowodów miało polegać na „nieuwzględnieniu zeznań świadka K. oraz odwołującej”.

W ocenie sądu II instancji zarzut ten jest nie tylko chybiony ale i pozbawiony logiki – sąd I instancji oparł się bowiem na tych dowodach, co wprost wynika z treści pisemnego uzasadnienia orzeczenia. Wydaje się zatem, że apelujący błędnie utożsamia zarzut naruszenia art.233 k.p.c. z zarzutem naruszenia prawa materialnego będącego jego następstwem.

Reasumując - Sąd Okręgowy właściwie ocenił osobowy materiał dowodowy, dokonując jego kompleksowej oceny to jest przy uwzględnieniu danych płynących z dowodu z dokumentów przeprowadzonych w toku postępowania dowodowego. Zarówno świadek K., jak i odwołująca spójnie zeznały, że do obowiązków odwołującej w spornym okresie należało pełnienie funkcji kierownika świetlicy szkolnej w Szkole Podstawowej w W. w pełnym wymiarze czasu pracy, w oparciu o Kartę praw i obowiązków nauczyciela i to w ramach jej jednoosobowej obsługi. Do obowiązków odwołującej – jak zasadnie ustalił sąd I instancji - należała min: opieka nad dziećmi przebywającymi w świetlicy, prowadzenie z nimi zajęć wyrównawczych z różnych przedmiotów. Wnioskodawczyni przyprowadzała dzieci do świetlicy i odprowadzała je do autobusu. Zdarzało się, że zastępowała w prowadzeniu zajęć lekcyjnych nieobecnych nauczycieli różnych przedmiotów. Pracowała 36 godzin tygodniowo.

W dniu 09.08.1978r. wnioskodawczyni urodziła córkę. W okresie od 29.11.1978r. do 30.06.1979r. przebywała na urlopie macierzyńskim. Do dnia 15.08.1979r. D. R. korzystała z bezpłatnego urlopu dla matek opiekujących się małymi dziećmi, zatrudnionych w charakterze nauczycielek i nauczycielek akademickich ( w oparciu o uchwałę Nr 293 z dnia 13 grudnia 1974r.).

Analiza uzasadnienia decyzji oraz apelacji prowadzi do wniosku, iż organ rentowy stawia ostatecznie zarzut naruszenia prawa materialnego ujętego w środku zaskarżenia polegający na uznaniu, że po pierwsze – odwołująca nie wykonywała pracy nauczyciela, a po drugie – nie świadczyła jej w pełnym wymiarze czasu co zdaje się wynikać z zeznań świadka K. opisującej, że „wnioskodawczyni nie była nauczycielem(…), nie miała żadnych zajęć dydaktycznych”. Także ubezpieczona wyjaśniła, że „zbierała pieniądze za obiady, przyprowadzała i odprowadzała dzieci na autobus”.

Dla pełnego odniesienia się do tego zarzutu konieczne jest ponowne przywołanie – za sądem I instancji – norm prawa materialnego znajdującego zastosowanie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Zgodnie z art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 664), rekompensata to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

W myśl natomiast art. 21 ust. 1 ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Stosownie do treści ust. 2 tego przepisu rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W myśl art. 23 ust. 1 ustawy - ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę.

Bezspornym było, że wnioskodawczyni nie nabyła prawa do wcześniejszej emerytury ani do emerytury pomostowej.

Prawo do rekompensaty mają osoby urodzone po 1948 r., które przed 01.01.2009 r. wykonywały co najmniej przez 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów obowiązujących do 31.12.2008 r. (art. 32 i 33 ustawy emerytalnej). Ogólne zasady nabywania prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 1948r. zostały uregulowane w przepisie art. 184 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1383 ze zm.), zwanej dalej ustawą emerytalną stanowi, iż ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

Za pracownika zatrudnionego w szczególnych warunkach uważa się pracownika zatrudnionego przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia, oraz w znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom tym przysługuje prawo do emerytury ustala się na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz. 43 ze zm.). Zgodnie z brzmieniem § 15 rozporządzenia nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1-7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 1982 r. Nr 3, poz. 19, Nr 25, poz. 287, Nr 31, poz. 214 i z 1983 r. Nr 5, poz. 33), określoną w tej ustawie jako praca zaliczona do I kategorii zatrudnienia, nabywa prawo do emerytury na zasadach określonych w § 4 i jest uważany za wykonującego prace w szczególnym charakterze. Z kolei § 19 stanowił wprost, że przy ustalaniu okresów pracy, o których mowa w § 2, uwzględnia się również okresy takiej pracy (służby), wykonywanej przed dniem wejścia w życie rozporządzenia. Prace dotychczas zaliczone do I kategorii zatrudnienia w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia (Dz. U. z 1979 r. Nr 13, poz. 86 i z 1981 r. Nr 32, poz. 186) uważa się za prace wykonywane w szczególnych warunkach, o których mowa w § 4.

Ponieważ okres sporny przypada przed wejściem w życie ostatnio powołanej regulacji sięgnąć trzeba do ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. 1968 r. poz.6 ze zm.), gdzie w stanowiło się w art. 11 ust,2, iż pierwsza kategoria zatrudnienia obejmuje pracowników zatrudnionych (punkt 6) w charakterze nauczycieli podlegających przepisom ustawy z dnia 27 kwietnia 1956 r. o prawach i obowiązkach nauczycieli (Dz. U. Nr 12, poz. 63) zastąpionej następnie ustawą od 1 maja 1972 r. ustawą z dnia 27 kwietnia 1972 r. Karta praw i obowiązków nauczyciela (Dz.U. 1972/16/114).

Zgodnie z brzmieniem art. 1 ust.1 pkt 1 ustawie podlegają nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni państwowych szkół i innych placówek oświatowych i szkoleniowych, wychowawczych, opiekuńczo-wychowawczych, utworzonych i działających na podstawie ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz. U. Nr 32, poz. 160). Co istotne – w myśl art. 103 ustawy nauczyciele i nauczyciele akademiccy oraz członkowie ich rodzin mają prawo do zaopatrzenia emerytalnego określonego w przepisach o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin z uwzględnieniem art. 104 i 105 niniejszej ustawy , z tym że nauczycieli zalicza się do pracowników I kategorii zatrudnienia.

Apelujący zwracał uwagę na niewykazanie zatrudnienia odwołującej w spornym okresie w pełnym wymiarze czasu pracy.

W tym względzie podkreślić należy, że w myśl art. 32 ustawy tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć dydaktycznych nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze zajęć ustala się według podanej tabeli w punkcie 9 „Świetlice szkolne” na 36 godzin tygodniowo. Taki wymiar czasu podała odwołująca, zaś świadek K. określiła go na „od 8.00 do 15.00 także w soboty” co wynika z pewnością ze znacznego upływu czasu od spornego okresu, zresztą wskazując czas pracy dłuższy niż ustawowy w żadnej mierze nie wpływa na możliwość uznania (jak tego chce organ rentowy) mniejszego niż pełny wymiaru czasu pracy odwołującej.

Przedłożony do sprawy akt nominacji odwołującej wskazuje – prawidłowo – na art. 80 ust.5 pkt 2 oraz art.82 ust. 1 ustawy, także ustalając status strony jako nauczyciela w rozumieniu ustawy.

Dla uznania pracy nauczyciela w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych bez znaczenia jest, czy strona prowadziła zajęcia dydaktyczne „przy tablicy”, jak tego oczekuje pozwany, czy też – jak w przypadku odwołującej – pełniła funkcję kierownika świetlicy jako jedynego jej pracownika wykonującego zajęcia dydaktyczne i opiekuńcze z dziećmi.

Pozwany zdaje się błędnie interpretować cel ustawy o emeryturach pomostowych.

Konieczność utraty uprawnień do emerytury wcześniejszej jako warunek niezbędny ubiegania się o rekompensatę z art.21 ustawy wymaga sięgnięcia do zasad ubiegania się o emeryturę nauczycielską jako taką. Z ugruntowanego orzecznictwa sądów powszechnych i Sądu Najwyższego bezsprzecznie wynika, że najistotniejszą przesłanką jest praca nauczyciela w rozumieniu ustawy obowiązującej w danym okresie w placówkach oświatowych w ustawie wymienionych, nie zaś wykonywanie zajęć dydaktycznych w potocznym znaczeniu „zajęć przy tablicy” ( por.wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2006 r. I UK 319/05, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2010 r. II UK 166/09). Jeszcze raz wypada zatem wyraźnie podkreślić, że Kart praw obowiązywała w okresie od dnia 1 maja 1972 r. do dnia 31 sierpnia 1982 r., czyli w spornym okresie świadczenia przez wnioskodawczynię pracy i stanowiła ona w art. 1 ust. 1, że ustawie podlegają: (1) nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni państwowych szkół i innych placówek oświatowych i szkoleniowych, wychowawczych, opiekuńczo-wychowawczych, utworzonych i działających na podstawie ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz. U. Nr 32, poz. 160), (2) profesorowie zwyczajni, profesorowie nadzwyczajni, docenci i pozostali nauczyciele akademiccy państwowych szkół wyższych, (3) pracownicy naukowo-badawczy i dydaktyczni jednostek zaplecza naukowo-pedagogicznego resortu oświaty i wychowania oraz resortu nauki, szkolnictwa wyższego i techniki w zakresie i na zasadach określonych w drodze rozporządzenia przez Ministra Oświaty i Wychowania lub Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych, (4) nauczyciele i wychowawcy placówek leczniczych, leczniczo-wychowawczych i leczniczo-opiekuńczych, (5) nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zakładów poprawczych, schronisk dla nieletnich oraz szkół przy zakładach karnych, (6) pracownicy pedagogiczni bibliotek szkolnych i pedagogicznych, ośrodków metodycznych i placówek poradnictwa wychowawczo-zawodowego, (7) nauczyciele zatrudnieni w organach administracji szkolnej w zakresie ustalonym ustawą.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 1 Kart praw ilekroć w ustawie mówiło się o nauczycielach bez bliższego określenia - należało przez to rozumieć nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych powołanych w szkołach i placówkach wymienionych w art. 1 ust. 1 pkt 1 i pkt 4-6 na stanowiska: nauczycieli, wychowawców, nauczycieli dyplomowanych, wychowawców dyplomowanych i profesorów szkoły średniej. Odwołująca w spornym okresie legitymowała się wymaganym aktem mianowania na nauczyciela, wykonywała też obowiązki dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze jako jedyny pracownik świetlicy szkolnej, i to w wymaganym pensum. W żadnym razie nie utraciła więc statusu nauczyciela, wykonującego pracę w placówce oświatowej. Skoro ustawa określała pensum takiej osoby (praca w świetlicy z dziećmi) jako nauczyciela, wyrok sądu I instancji uznać należy za odpowiadający prawu.

Podkreślić należy, że szkoła ma obowiązek zapewnienia wszystkim chętnym uczniom szkoły podstawowej i klas gimnazjalnych możliwości uczestniczenia w zajęciach świetlicowych. Tak jest także w obecnym stanie prawnym - zgodnie z art. 105 ust. 1 ustawy z 14.12.2016 r. - Prawo oświatowe - dalej p.o. szkoła podstawowa oraz szkoła prowadząca kształcenie specjalne jest obowiązana zapewnić zajęcia świetlicowe dla uczniów, którzy pozostają w szkole dłużej ze względu na czas pracy rodziców lub organizację dojazdu do szkoły lub inne okoliczności wymagające zapewnienia opieki w szkole. Zgodnie z powyższą normą p.o., do realizacji zadań statutowych szkoła powinna zapewnić uczniom możliwość korzystania m.in. ze świetlicy. Świetlica szkolna jest integralną i niezastąpioną częścią szkoły, która zapewnia uczniom opiekę i racjonalne wykorzystanie czasu przed i po lekcjach. Obowiązkiem dyrektora szkoły, w której funkcjonuje świetlica jest umożliwienie korzystania uczniom z zajęć świetlicowych. Zgodnie z § 24 pkt 3 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 1.08.2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (Dz. U. z 2020 r. poz. 1289 ze zm.) – dalej r.s.k.w.n., kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela wychowawcy w świetlicach szkolnych posiada m.in. osoba, która ma kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły, w której prowadzona jest świetlica szkolna, określone m.in. w § 4 r.s.k.w.n. (dotyczą szkoły podstawowej).

Wobec powyższego apelacja organu rentowego podlegać musi oddaleniu w myśl art.385 k.p.c.

sędzia Marta Sawińska