Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 września 2023 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Romuald Kompanowski

Protokolant: st.sekr.sądowy Piotr Durajczyk

po rozpoznaniu w dniu 11 września 2023 r. w Kaliszu

odwołania M. D.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 5 maja 2023 r. Nr (...)

w sprawie M. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o rekompensatę z tytułu pracy w szczególnych warunkach

Oddala odwołanie.

Sędzia Romuald Kompanowski

UZASADNIENIE

Decyzją z 5 maja 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O., odmówił M. D. przy obliczaniu wysokości emerytury uwzględnienia rekompensaty z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych albowiem wnioskodawca nie posiada 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych.

Od powyższej decyzji M. D. wniósł odwołanie, w którym wywodził, iż spełnia warunki niezbędne do uzyskania prawa do rekompensaty z uwagi na posiadany przez niego ponad 15-letni okres pracy w warunkach szczególnych, potwierdzony przez organ rentowy w decyzji wydanej w 2018.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd ustalił, co następuje:

Odwołujący M. D. urodzony (...), w czerwcu 1973 r. ukończył naukę w szkole podstawowej. We wrześniu 1974 r. odwołujący rozpoczął naukę w Technikum Zawodowym i (...) Szkole Zawodowej dla Pracujących (...) w O. Naukę odwołujący ukończył w powyższej szkole 18 czerwca 1977 r. w zawodzie tokarza na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej dla pracujących. Do szkoły odwołujący dojeżdżał codziennie. Nie korzystał z internatu. (patrz: świadectwa szkolne, oświadczenie odwołującego w aktach ZUS) .

Równocześnie z nauką w szkole, odwołujący miał od 2 września 1974 r. nawiązany stosunek pracy z ówczesnymi Zakładami (...) w O. Jednostka ta pozostawała w strukturze przedsiębiorstwa (...) do 31 lipca 1991 r. Zarządzeniem Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dniem 1 sierpnia 1991 roku utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakłady (...) w O., które działało na zasadach określonych w ustawie o przedsiębiorstwach państwowych do 31 stycznia 1995 roku a następnie jako jednoosobowa spółka akcyjna Skarbu Państwa. pod firmą Zakłady (...) w (...) Spółka Akcyjna by od października 1999 roku, powrócić do tradycyjnej, historycznej nazwy Fabryka (...) Spółka Akcyjna. W 2005 zakład zmienił nazwę na (...) Konsorcjum (...). W 2023 r. po przekształceniach własnościowych zakład zmienił nazwę na (...) Spółka z o.o. Pracę na stanowisku zgodnym z uzyskanymi kwalifikacjami (frezer) na rzecz wskazanych wyżej jednostek odwołujący wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy do 31 marca 2023 r.

/ bezsporne /

Wskazaną na wstępie decyzją, organ rentowy przyznał odwołującemu prawo do emerytury poczynając od 25 marca 2023 r. podejmując wypłatę świadczenia od 1 kwietnia 2023 r. Na dzień 1 stycznia 1999 r. odwołujący legitymował się okresem składkowym w rozmiarze 24 lata 1 miesiąc i 28 dni oraz okresem nieskładkowym w rozmiarze 8 dni.

/ bezsporne /

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z definicją ustawową z art. 2 pkt. 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych, rekompensata jest odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Przesłanki przedmiotowego świadczenia są sprecyzowane w art. 21, art. 22 i art. 23 ust. 2 ustawy pomostowej. Zgodnie z powołanymi przepisami rekompensata przysługuje ubezpieczonemu urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948r. (tylko dla tych ubezpieczonych ustala się kapitał początkowy), który ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat do dnia 31 grudnia 2008 r. Jednocześnie ust. 2 art. 21 precyzuje przesłankę negatywną, stanowiąc, iż rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Opierając się na brzmieniu literalnym art. 21 ust. 2 ustawy należałoby uznać, iż każdej osobie, która uzyskała prawo do emerytury na podstawie cytowanej wyżej ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS nie przysługuje rekompensata. Natomiast celem wprowadzonej rekompensaty jest zgodnie z art. 2 pkt. 5 ustawy o emeryturach pomostowych zapewnienie pracownikom uzyskania odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którzy nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Ratio legis ustanowienia przez ustawodawcę instytucji rekompensaty było zatem dążenie do wyrównania szkody, spowodowanej wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych, poniesionej przez osoby legitymujące się 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, a nie spełniające innych warunków do ustalenia im wcześniejszej emerytury do dnia 1 stycznia 2009 r. i jednocześnie nie spełniające warunków do ustalenia im emerytury pomostowej po tej dacie. Dla powstania prawa do rekompensaty koniecznym więc jest, by ubezpieczony poniósł szkodę, poprzez utratę możliwości wcześniejszego przejścia na emeryturę z tytułu pracy w warunkach szczególnych na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z FUS, wskutek odebrania mu tego przywileju przez ustawodawcę.

Ujawnione w sprawie okoliczności wskazują jednoznacznie, iż odwołujący nie legitymuje się na dzień 1 stycznia 1999 r. wymaganym co najmniej 25-letnim okresem ubezpieczenia. Z tej przyczyny nawet spełnienie na ten dzień warunku 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych nie spowoduje uzyskania prawa do emerytury na podstawie wskazanych wyżej przepisów. Wykazany przez odwołującego świadectwami pracy charakter pracy czyni w sposób oczywisty brak również jakichkolwiek podstaw do ubiegania się o przyznanie prawa do emerytury pomostowej.

Powyższe oznacza, iż dla ustalenia prawa do rekompensaty konieczne jest wykazanie określonego charakteru pracy ubezpieczonego pracownika w rozumieniu art. 32 ustawy o ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w wymiarze co najmniej 15 lat do dnia 31 grudnia 2008 r. Zgodnie z przepisem 32 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17.12. 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącymi pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 ustawy.

Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r. w myśl uregulowania zawartego w przepisie art. 184 ust. 1 cytowanej ustawy mogą nabyć prawo do emerytury na powyższych warunkach po osiągnięciu wieku określonego w art.32 ustawy, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy tj. w dniu 1 stycznia 1999 r. osiągnęli:

- okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wynoszący

co najmniej 15 lat oraz

- okres składkowy i nieskładkowy wynoszący w przypadku mężczyzn co najmniej 25 lat.

Dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa wyżej, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Wiek emerytalny, o którym mowa w art. 32 ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie, których osobom wymienionym wyżej przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych.

Zgodnie z przepisem § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7. 02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach … /Dz. U. nr 8 poz. 43 z póz. zm. / za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej "wymaganym okresem zatrudnienia", uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami składkowymi, okresami nieskładkowymi oraz ewentualnie okresami uzupełniającymi / okresy ubezpieczenia rolniczego, okresy pracy w gospodarstwie rolnym /. W myśl § 4 ust.1 cytowanego rozporządzenia pracownik, który stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Odwołujący nie legitymuje się wymaganym co najmniej 15 – letnim okresem pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu wskazanego wyżej uregulowania albowiem w okresie zatrudnienia w (...) w O. oraz w podmiotach będących ich następcami nie wykonywał pracy na stanowisku wymienionym w wykazie A załącznika do przytoczonego wyżej rozporządzenia. Praca frezera nie jest wymieniona w przywołanym wyżej wykazie.

Brak ten jest jednak niewystarczający dla oceny uprawnień do przedmiotowej rekompensaty. Zgodnie bowiem z treścią § 4 ust. 3 cytowanego wyżej rozporządzenia do okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach, o których mowa w ust. 1, zalicza się także okresy pracy górniczej w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin oraz okresy zatrudnienia na kolei w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin, a także okresy pracy lub służby, o których mowa w § 5-10. W przypadku odwołującego koniecznym stało się poddanie analizie zatrudnienia pod kątem możliwości uznania takiego zatrudnienia jako zatrudnienia na kolei. Jak już była mowa wyżej jednostka zatrudniająca odwołującego pozostawała w strukturze (...) co oznacza, że każdy pracownik zatrudniony w tej jednostce kwalifikowany jest jako zatrudniony na kolei do czasu gdy jednostka pozostaje w strukturze (...). Tak status pracowniczy istniał do 31 lipca 1991 r. Od 1 sierpnia 1991 r. Zakłady (...) w O. przestały być jednostką pozostającą w strukturze (...) a pracownicy tam zatrudnieni – pracownikami kolejowymi w rozumieniu przepisów emerytalnych. Wniosek taki nasuwa się wprost z analizy przepisów ustawy z 19 października 1991 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwie państwowym (...) (Dz.U. nr 107 poz. 463) a w szczególności z art. 4 ustawy – (pracownicy (...) zatrudnieni w jednostkach, o których mowa w art. 2 ust. 1, stają się pracownikami przedsiębiorstw państwowych, o których mowa w art. 3 ustawy) jak i art. 3 ustawy, który w zawartym katalogu uprawnień pracowniczych przenoszonych do wydzielonych jednostek nie wymienia uprawnień wynikających z dotychczasowych warunków pracy kwalifikowanych jako praca w warunkach szczególnych. Tak ujęty stan prawny oznacza, że w przypadku odwołującego, jego status jako pracownika kolejowego zatrudnionego w warunkach szczególnych może być rozpatrywany tylko do 31 lipca 1991 r. Gdyby przyjąć początek zatrudnienia w Zakładach – 2 września 1974 r. – to do 31 lipca 1991 r. upłynął okres 15 lat. Jednakże ocenie podlegał okres jaki istniał do 18 czerwca 1977 r. Odwołujący do tego dnia miał status ucznia zawodu w zasadniczej szkole zawodowej przy zakładzie zatrudniającym odwołującego. Okres nauki zawodu odbywanej przed dniem 1 stycznia 1975 r. w ramach umowy zawartej na podstawie przepisów ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. Nr 45, poz. 226) był w rozumieniu prawa ubezpieczeń społecznych okresem zatrudnienia w ramach stosunku pracy (por. wyrok z dnia 24 kwietnia 2009 r., II UK 334/08, OSNP 2010 nr 23-24, poz. 294). Nie jest to jednak wystarczające do uznania tych okresów za okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach w myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), zgodnie z którym okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na warunkach w nim przewidzianych są okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 20 stycznia 2011 r. w sprawie II UK 169/10). Stałe wykonywanie pracy w warunkach szczególnych jest rozumiane w orzecznictwie Sądu Najwyższego jako wypełnianie pełnego wymiaru czasu pracy na zajmowanym stanowisku pracy, gdyż nie jest dopuszczalne uwzględnianie do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika (por. np. wyrok z dnia 4 czerwca 2008 r., II UK 306/07, OSNP 2009 nr 21-22, poz. 290). Wyjątek mogą tu stanowić krótkotrwałe, konieczne szkolenia pracownika, zwłaszcza wstępne (wyrok z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75).

Dla odwołującego pobierającego w latach 1974 – 77 naukę zawodu przewidziana była w tym czasie norma czasu pracy w liczbie 6 godzin dziennie i 36 godzin tygodniowo. Postanowienia art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, obowiązującego do czasu wejścia w życie Kodeksu pracy wskazywały, że do czasu pracy młodocianych wlicza się czas dokształcania bez względu na to, czy nauka odbywa się w godzinach pracy, czy poza godzinami pracy, jednakże w wymiarze nie większym niż 18 godzin tygodniowo. Dokształcanie w rozumieniu art. 12 ustawy o nauce zawodu oznaczało zajęcia teoretyczne w warunkach szkolnych. Po wejściu w życie kodeksu pracy – od 1 stycznia 1975 r. omawianą w tym miejscu materię regulował art. 202 § 3 k.p., który w brzmieniu obowiązującym do dnia zakończenia nauki, wskazywał że do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy, jednakże w wymiarze nie przekraczającym 18 godzin tygodniowo. Odwołujący zatem musiał pracować w latach 1974 – 77 na warunkach wynikających z umowy o naukę zawodu i w określonym czasie pracy łącząc naukę zawodu z obowiązkiem nauki.

Przez cały okres zatrudnienia na podstawie umowy o naukę zawodu wnioskodawca pracował jako uczeń na warunkach wynikających z tej umowy. Ze względu na połączenie nauki zawodu z obowiązkiem dokształcania się w zasadniczej szkole zawodowej, okres ten nie stanowił okresu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej na zasadach określonych w § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., gdyż z założenia uczeń przyuczany do wykonywania określonych w art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, prac o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, nie mógł ich wykonywać i faktycznie nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Powyższe oceny wskazują na brak istnienie przesłanek do przyznania odwołującemu prawa do rekompensaty. Odwołujący bowiem wykonywał w badanym okresie, przez czas mniejszy niż 15 lat, pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu przywołanych wyżej przepisów art. 32 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS i rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wcześniejszego wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Przyjęcie rozmiaru pracy odwołującego w warunkach szczególnych krótszego niż 15 lat nie kłóci się ze stanowiskiem organu rentowego zawartego w decyzji wydanej w związku z wnioskiem o przyznanie prawa od emerytury wcześniejszej dla pracownika zatrudnionego w szczególnych warunkach. Faktycznie, organ rentowy przyjął wtedy dla odwołującego okres pracy w warunkach szczególnych dłuższy niż 15 lat. Przyznanie takie nie miało w niniejszej sprawie mocy wiążącej gdyż przesłanki do uzyskania konkretnego świadczenia ustalane są niezależnie od wcześniej prezentowanych ocen i tylko w oparciu o obowiązujący stan prawny a ten z kolei powodował wyłączenie z łącznego zatrudnienia na kolei (lata 1974 – 91) dla potrzeb ustalenia rozmiaru pracy w warunkach szczególnych okresu nauki zawodu. Zatem okres od 19 czerwca 1977 r. do 31 lipca 1991 r., w istocie krótszy niż 15 lat przesądza o braku przesłanek do przyznania rekompensaty.

Z tych przyczyn odwołanie jako nieuzasadnione podlegało oddaleniu.

Sędzia Romuald Kompanowski