Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyroku z dnia 13 sierpnia 2024 r.

I.  Stanowiska stron

1.  Powód – spółka (...) sp. z o.o. z siedzibą w Ł. – wniósł o zasądzenie od pozwanego – spółki (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. – kwoty 4 177,11 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 24 sierpnia 2023 r. do dnia zapłaty. Kwoty tej dochodził tytułem uiszczonych nienależnie przez konsumentkę – pożyczkobiorczynię, B. W., 16 opłat tytułem refinansowania pożyczek, w wysokości opisanej w pozwie (w wysokości od 171,15 zł do 427,00 zł). W ocenie powoda postanowienia umowne zastrzegające obowiązek zapłaty opłat refinansowania pożyczek należy uznać za bezwzględnie nieważne. Wskazał, że opłaty te stanowią w istocie karę umowną za niespełnienie świadczenia pieniężnego. Podał ponadto, że refinansowanie przez pozwaną pożyczek – stanowiące tzw. rolowanie pożyczek – jest nieuczciwą praktyką rynkową. Praktyka ta miała jedynie pozornie na celu polepszenie sytuacji konsumenta – w rzeczywistości zaś prowadziła do multiplikowania kosztów kredytu i spirali zadłużenia. Powód wskazał również, że postanowienia umowne w zakresie opłat za refinansowanie pożyczek są abuzywne i naruszają przepisy o maksymalnych pozaodsetkowych kosztach kredytu. Uzasadniając legitymację bierną pozwanej w tej sprawie, powód wskazał, że pozwana była podmiotem zaangażowanym w udzielenie każdej z pożyczek objętych pozwem. Wskazał, że oczywistym jest, że wszystkie umowy pożyczki zawierane były przez pozwaną, która w ramach swojej jednolitej struktury posługiwała się jedynie teoretycznie odrębnymi podmiotami, czego celem było omijanie przepisów o odsetkach maksymalnych.

2.  Pozwany wniósł o oddalenie powództwa, podnosząc zarzut braku legitymacji biernej pozwanego. Wskazał, że w spornych umowach pożyczek występował nie jako pożyczkodawca, ale pośrednik kredytowy. Pozwany we własnym imieniu nie pobrał od pożyczkobiorczyni jakichkolwiek pieniędzy. Pozwany podniósł także zarzut braku legitymacji czynnej powoda, wskazując na nieważność umowy cesji. Wskazał, że nie jest podmiotem bezpodstawnie wzbogaconym, ponieważ występował jedynie jako pośrednik kredytowy. Podniósł, że pożyczki w żaden sposób nie naruszają przepisów ustawy o kredycie konsumenckim. Prowizja określona w pożyczkach nie jest karą umowną. Zaprzeczył, aby działanie pozwanego miało na celu obejście przepisów o maksymalnych pozaodetkowych kosztach kredytu, wskazując, że powód w żaden sposób tego udowodnił. Podniósł, że umowy pożyczek nie zawierają klauzul abuzywnych. Wskazał, że powód nie wykazał, aby pozwany dopuścił się nieuczciwych praktyk rynkowych.

II.  Fakty ustalone w sprawie

3.  (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. jako pośrednik kredytowy zawarł umowy o świadczenie usług pośrednictwa ze spółką pożyczkową (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. oraz ze spółką pożyczkową (...) sp. z o.o. z siedzibą w W..

4.  Na podstawie § 1 umów, pośrednik był zobowiązany do świadczenia na rzecz spółki pożyczkowej usług, których celem było pośredniczenie w zawieraniu umów kredytu konsumenckiego pomiędzy spółką pożyczkową oraz osobami fizycznymi zainteresowanymi uzyskaniem kredytu konsumenckiego oferowanego przez spółkę pożyczką. W celu wykonania umowy pośrednik zobowiązał się w całym okresie obowiązywania umowy prowadzić internetową platformę pożyczkową pod adresem www.wandoo.pl, za pośrednictwem której będą zawierane umowy kredytu konsumenckiego pomiędzy spółką pożyczkową a osobami fizycznymi. W umowie określono, że stroną umów kredytu konsumenckiego zawartych dzięki usługom świadczonym przez pośrednika zawsze będzie spółka pożyczkowa. Pośrednik nie ponosi żadnej odpowiedzialności za żadne roszczenia osób trzecich, które będą wynikiem przekazania mu nieprawdziwych, nierzetelnych bądź niepełnych informacji przez spółkę pożyczkową, jak również za roszczenia, które wynikną z nienależytych działań lub zaniechań spółki pożyczkowej. (...) sp. z o.o. wyraziła zgodę na świadczenie przez pośrednika usług pośrednictwa o identycznym lub zbliżonym zakresie oraz na oferowanie klientom zarejestrowanym na platformie internetowej możliwości refinansowania pożyczek udzielonych przez spółkę pożyczkową poprzez udzielenie pożyczki refinansującej przez inne podmioty, które korzystają z usług pozwanego, jako pośrednika kredytowego.

5.  W § 2 umów strony określiły zakres usług świadczonych przez pośrednika, tj. m. in.: czynności podejmowane w celu doprowadzenia do zawarcia umowy pomiędzy klientem a spółką pożyczkową: prezentowanie oferty, udzielenie informacji o produktach (o kwocie pożyczki, terminie spłaty, RRSO oraz o innych szczegółach związanych z parametrami pożyczki), instrukcji, przekazywanie osobom zainteresowanym pożyczką tekstów formularzy, umów, regulaminów i innych dokumentów, odbieranie od osób zainteresowanych zawarciem umowy pożyczki wszelkich wniosków, oświadczeń, potwierdzeń, upoważnień, informowanie osób zainteresowanych pożyczką o akceptacji, bądź o braku akceptacji przez spółkę pożyczkową wniosku o udzielenie pożyczki, generowanie indywidualnych umów pożyczki między spółką pożyczkową a klientami oraz przesyłanie tych umów do klientów, pośredniczenie w zakresie udostępniania przez spółkę pożyczkową kwoty pożyczki klientom zgodnie z umową pożyczki z wykorzystaniem rachunku bankowego pośrednika, pośredniczenie w spłacie pożyczki przez pożyczkobiorców na rzecz spółki pożyczkowej z wykorzystaniem rachunku bankowego pośrednika, udzielenie spółce pożyczkowej wszelkich żądanych przez nią informacji dotyczących wypłat kwot pożyczek oraz spłat pożyczek, wspieranie klientów w trakcie całego procesu związanego z zawarciem umowy pożyczki i spłatą pożyczki, przekazywanie klientom informacji o sposobie rozpatrzenia reklamacji przez spółkę pożyczkową.

6.  W § 3 umów określa procedurę udzielania i spłaty pożyczek, zgodnie z którą kwoty pożyczek będą wypłacane klientom z rachunków bankowych pośrednika lub przekazywane bezpośrednio na rachunki wskazane przez klientów spółki pożyczkowej w przypadku refinansowania pożyczek (§ 3 ust. 1). Środki pochodzące ze spłat pożyczek miały być wpłacane na rachunki bankowe pośrednika. O ile strony nie postanowią inaczej, to zgodnie z umową środki pochodzące ze spłat pożyczek pośrednik jest zobowiązany przelewać na rachunek bankowy spółki pożyczkowej we wskazanym przez nią terminie (§ 3 ust. 2).

7.  W § 4 umów strony przewidziały, że za świadczenie usług pośrednictwa, pozwany otrzymuje wynagrodzenie od spółki pożyczkowej.

umowy o świadczenie usług pośrednictwa finansowego – k. 77-88

8.  B. W. zawarła ze spółką (...) sp. z o.o. z siedzibą w (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. – każdorazowo za pośrednictwem W. F. sp. z o.o. z siedzibą w W. – następujące umowy pożyczki:

i.  z dnia 7 lutego 2019 r., na kwotę 1 tys. zł; data spłaty: 17 lutego 2019 r. (F.); kwota wypłacona: 1 tys. zł;

ii.  z dnia 18 lutego 2019 r., na kwotę 1 069,67 zł; data spłaty: 4 marca 2019 r. (O.); kwota refinansowania: 1 069,67 zł; kwota wypłacona pożyczkobiorcy: 0,00 zł; prowizja: 171,15 zł; kwotę 171,15 zł B. W. wypłaciła na rzecz (...) 17 lutego 2019 r.; w tytule przelewu wskazano – „refinansowanie pożyczki”

(...).  z dnia 5 marca 2019 r. na kwotę 1 069,67 zł; data spłaty: 19 marca 2019 r. (F.); kwota refinansowania: 1 069,67 zł; kwota wypłacona pożyczkobiorcy: 0,00 zł; prowizja: 171,15 zł; kwotę 171,15 zł B. W. wypłaciła na rzecz (...) 5 marca 2019 r.; w tytule „refinansowanie pożyczki”

iv.  z dnia 20 marca 2019 r. na kwotę 1 069,67 zł; data spłaty: 3 kwietnia 2019 r. (O.); kwota refinansowania: 1 069,67 zł; kwota wypłacona pożyczkobiorcy: 0,00 zł; prowizja: 171,15 zł; kwotę 171,15 zł B. W. wypłaciła na rzecz (...) 19 marca 2019 r.; w tytułu refinansowanie pożyczki

W dniu 4 kwietnia 2019 r. B. W. przelała na konto (...) kwotę 1 069,67 zł, dokonując tym samym całkowitej spłaty pożyczki (potwierdzenie przelewu – k. 17)

v.  z dnia 17 sierpnia 2019 r. na kwotę 1 400,00 zł; data spłaty: 16 września 2019 r. (F.); kwota wypłacona pożyczkobiorcy: 1 400,00 zł;

vi.  z dnia 17 września 2019 r. na kwotę 1 708,00 zł; data spłaty: 01 października 2019 r. (O.); kwota refinansowania: 1 708,00 zł; kwota wypłacona pożyczkobiorcy: 0,00 zł; prowizja: 273,28 zł; kwotę 273,28 zł B. W. wypłaciła na rzecz (...) 17 września 2019 r.; w tytule przelewu: „refinansowanie pożyczki”

vii.  z dnia 2 października 2019 r. na kwotę 1 708,00 zł; data spłaty: 16 października 2019 r. (F.); kwota refinansowania: 1 708 zł; kwota wypłacona pożyczkobiorcy: 0,00 zł; prowizja: 273,28 zł; kwotę 273,28 zł B. W. wypłaciła na rzecz (...) 1 października 2019 r.; w tytule przelewu: „refinansowanie pożyczki”

viii.  z dnia 17 października 2019 r. na kwotę 1708,00 zł; data spłaty: 16 listopada 2019 r. (O.); kwota refinansowania: 1 708,00 zł; kwota wypłacona pożyczkobiorcy: 0,00 zł; prowizja: 427,00 zł; kwotę 427,00 zł B. W. wypłaciła na rzecz (...) 16 października 2019 r.; w tytule przelewu: „refinansowanie pożyczki”

ix.  z dnia 17 listopada 2019 r. na kwotę 1708,00 zł; data spłaty: 1 grudnia 2019 r. (F.); kwota refinansowania: 1708,00 zł; kwota wypłacona pożyczkobiorcy: 0,00 zł; prowizja: 273,28 zł; kwotę 273,28 zł B. W. wypłaciła na rzecz (...) 16 listopada 2019 r.; w tytule przelewu: „refinansowanie pożyczki”

x.  z dnia 02 grudnia 2019 r. na kwotę 1708,00 zł; data spłaty: 01 stycznia 2020 r. (O.); kwota refinansowania: 1 708,00 zł; kwota wypłacona pożyczkobiorcy: 0,00 zł; prowizja 427,00 zł; kwotę 427,00 zł B. W. wypłaciła na rzecz (...) 01 grudnia 2019 r.;

xi.  z dnia 02 stycznia 2020 r. na kwotę 1708,00 zł; data spłaty: 1 lutego 2020 r. (F.); kwota refinansowania: 1 708,00 zł; kwota wypłacona pożyczkobiorcy: 0,00 zł; prowizja: 427,00 zł; kwotę 427,00 zł B. W. wypłaciła na rzecz (...) 02 stycznia 2020 r.; w tytule: „refinansowanie pożyczki”

xii.  z dnia 02 lutego 2020 r. na kwotę 1708,00 zł; data spłaty: 16 lutego 2020 r. (O.); kwota refinansowania: 1 708,00 zł; kwota wypłacona pożyczkobiorcy: 0,00 zł; prowizja: 273,28 zł; kwotę 273,28 zł B. W. wypłaciła na rzecz (...) 01 lutego 2020 r.; w tytule „refinansowanie pożyczki”

xiii.  z dnia 17 lutego 2020 r. na kwotę 1 708,00 zł; data spłaty: 24 lutego 2020 r. (F.); kwota refinansowania: 1 708,00 zł; kwota wypłacona pożyczkobiorcy: 0,00 zł; prowizja: 187,88 zł; kwotą 187,88 zł B. W. wypłaciła na rzecz (...) 17 lutego 2020 r.; w tytule „refinansowanie pożyczki”

xiv.  z dnia 25 lutego 2020 r. na kwotę 1 708,00 zł; data spłaty: 03 marca 2020 r. (O.); kwota refinansowania: 1 708,00 zł; kwota wypłacona pożyczkobiorcy: 0,00 zł; prowizja: 187,88 zł; kwotę 187,88 zł B. W. wypłaciła na rzecz (...) 25 lutego 2019 r.; w tytule „refinansowanie pożyczki”

xv.  z dnia 04 marca 2020 r. na kwotę 1 708,00 zł; data spłaty: 11 marca 2020 r. (F.); kwota refinansowania: 1 708,00 zł; kwota wypłacona pożyczkobiorcy: 0,00 zł; prowizja: 187,88 zł; kwotę 187,88 zł B. W. wypłaciła na rzecz (...) 04 marca 2020 r.; ta umowa została zatytułowana: „Umowa pożyczki refinansującej”; w tytule przelewu – „refinansowanie pożyczki”

xvi.  z dnia 12 marca 2020 r. na kwotę 1708,00 zł; data spłaty: 26 marca 2020 r. (O.); kwota refinansowania: 1 708,00 zł; kwota wypłacona pożyczkobiorcy: 0,00 zł; prowizja: 273,28 zł; kwotę 273,28 zł B. W. wypłaciła na rzecz (...) 12 marca 2020 r.; ta umowa również nosiła tytuł „umowa pożyczki refinansującej”; w tytule przelewu: „refinansowanie pożyczki”;

xvii.  z dnia 27 marca 2020 r. na kwotę 1 708,00 zł; data spłaty: 03 kwietnia 2020 r. (F.); kwota refinansowania: 1 708,00 zł; kwota wypłacona pożyczkobiorcy: 0,00 zł; prowizja: 187,88 zł; kwotę 187,88 zł B. W. wypłaciła na rzecz (...) 27 marca 2020 r.; umowa nosiła tytuł „umowa pożyczki refinansującej”, w tytule przelewu wskazano: „refinansowanie pożyczki”

xviii.  z dnia 6 kwietnia 2020 r. na kwotę 1 708,00 zł; data spłaty: 06 maja 2020 r. (O.); kwota refinansowania: 1 708,00 zł; kwota wypłacona pożyczkobiorcy: 0,00 zł; prowizja: 264,74 zł; kwotę 264,74 zł B. W. wypłaciła na rzecz (...) 06 kwietnia 2020 r.; umowa nosiła tytuł „umowa pożyczki refinansującej”, w tytule przelewu wskazano: „refinansowanie pożyczki”

bezsporne (umowy pożyczek wraz z potwierdzeniami przelewów – k. 15-37)

2.  Umową z dnia 8 sierpnia 2023 r. B. W. zbyła na rzecz spółki (...) sp. z o.o. z siedzibą w Ł. wierzytelności przysługujące jej wobec spółek (...), O. i F. z tytułu pożyczek opisanych w punkcie 4 tego uzasadnienia.

umowa cesji – k. 45-49

III.  Ocena dowodów

3.  Fakty istotne dla rozstrzygnięcia sąd ustalił na podstawie przedłożonych w sprawie dokumentów, których prawdziwość nie była kwestionowana przez strony, nie było także podstaw, aby kwestionować ją z urzędu.

IV.  Ocena prawna roszczenia

4.  Powództwo zasługiwało na uwzględnienie. Po pierwsze, za bezzasadny należało uznać podniesiony przez pozwanego zarzut braku legitymacji czynnej powoda. W ocenie Sądu umowa przelewu wierzytelności z dnia 8 sierpnia 2023 r., zawarta pomiędzy powodem a pożyczkobiorcą była prawidłowa, zgodna z przepisami art. 509-518 k.c. i jest ważna. Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 listopada 1999 r., III CKN 423/98: skuteczne jest zbycie wierzytelności, nie oznaczonej dokładnie w umowie przelewu, jeżeli można ją określić na podstawie treści stosunku zobowiązaniowego, z którego wynika. Przenosząc zacytowaną tezę na grunt niniejszej sprawy, treść umowy jasno określa, że przedmiotem cesji są wszelkie wierzytelności pożyczkobiorczyni B. W. wobec trzech spółek: (...) sp. z o.o.; (...) sp. z o.o.; (...) sp. z o.o.; wynikające z tytułu opłat za refinansowanie wyraźnie wskazanych w umowie przelewu wierzytelności pożyczek. Nie można zatem zgodzić się z zarzutem braku oznaczalności wierzytelności. Nie ma wątpliwości, jakiej wierzytelności dotyczyła zawarta w sprawie umowa cesji. Niedopuszczalność przelewu nie wynika z charakteru wierzytelności. W orzecznictwie jednolicie przyjmuje się ponadto dopuszczalność przelewu wierzytelności przyszłej.

5.  Po drugie, sąd ocenił, że omówiony w ustaleniach faktycznych mechanizm udzielania kolejnych pożyczek na refinansowanie poprzednich w sposób oczywisty miał na celu obejście przepisów prawa, a mianowicie art. 36c ustawy o kredycie konsumenckim.

6.  Istotne znaczenie dla oceny ważności czynności prawnej – umów pożyczek zawartych przez poprzednika prawnego powoda ma treść art. 36c ustawy o kredycie konsumenckim. Stosownie do tego przepisu, w przypadku udzielenia przez kredytodawcę konsumentowi, który nie dokonał pełnej spłaty kredytu, kolejnych kredytów w okresie 120 dni od dnia wypłaty pierwszego z kredytów: 1) całkowitą kwotę kredytu, dla celów ustalenia maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu, o której mowa w art. 36a, stanowi kwota pierwszego z kredytów; 2) pozaodsetkowe koszty kredytu obejmują sumę pozaodsetkowych kosztów wszystkich kredytów udzielonych w tym okresie. Powołany

7.  Przepis art. 36c został dodany do Ustawy o kredycie konsumenckim na podstawie Ustawy z 5 sierpnia 2015 roku o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym oraz niektórych innych ustaw i wszedł w życie w dniu 11 marca 2016 roku. Celem tej regulacji jest zapobieżenie omijania limitów kosztów pozaodsetkowych w razie udzielenia kredytów na krótkie okresy i pobierania wysokich opłat za ich refinansowanie. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy wprowadzającej art. 36b i art. 36c: „w dodawanych art. 36b i 36c ustawy wprowadzono regulacje przeciwdziałające próbom obchodzenia ustawowo określonych limitów kosztów pozaodsetkowych (np. udzielanie 4 pożyczek z okresem spłaty 1 miesiąca i limitem kosztów 4 × 27, 5 % zamiast jednej pożyczki w tej samej kwocie na 4 miesiące z limitem kosztów 35 %). Praktyki stosowane aktualnie przez niektórych przedsiębiorców polegają na udzielaniu konsumentom pożyczek na krótkie okresy (tzw. chwilówki), z wymaganą w krótkim okresie całkowitą jednorazową spłatą pożyczki wraz z jej kosztami. W konsekwencji konsument staje przed koniecznością przedłużenia, po upływie kilkunastu lub kilkudziesięciu dni, spłaty pożyczki na kolejny okres, aby podołać obsłudze obciążenia. Za możliwość przedłużenia spłaty pożyczki na kolejny okres konsument jest zobowiązany ponieść dodatkowy koszt” (Uzasadnienie projektu ustawy, VII kadencja, druk sejm. nr 3460, s. 22).

8.  Uwzględniając treść przepisu art. 36c ustawy oraz cel wprowadzenia regulacji wprowadzających górną granicę kosztów pozaodsetkowych, należałoby ocenić działania spółek pożyczkowych pod kątem art. 58 § 1 k.c. Stosownie do tego przepisu czynność prawna mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Działanie w celu obejścia prawa ( in fraudem legis) polega na tym, że strony podejmują czynność prawną, która, choć formalnie nie narusza żadnego ustawowego zakazu, w istocie zmierza do osiągnięcia rezultatu (celu) niedozwolonego przez ustawę. Zawierając pozór legalności, pozostaje w sprzeczności z intencją ustawy. Obejście ustawy to zachowanie podmiotu prawa, który, napotykając prawny zakaz dokonania określonej czynności prawnej, obchodzi go w ten sposób, że dokonuje innej, niezakazanej formalnie czynności prawnej w celu osiągnięcia skutku związanego z czynnością zakazaną, a tym samym sprzecznego z prawem. Celem, z powodu którego czynność prawna może być uznana za nieważną, jest taki skutek, który nie jest objęty treścią czynności prawnej, ale który czynność tę pozwala osiągnąć i który jest wiadomy stronom czynności oraz objęty ich zamiarem (a przynajmniej zamiarem jednej z nich), pomimo że prawo zakazuje jego realizacji. W judykaturze sformułowano pogląd, że o czynności prawnej sprzecznej z ustawą lub mającej na celu obejście ustawy można mówić tylko wtedy, gdy czynność taka pozwala na uniknięcie zakazów, nakazów lub obciążeń wynikających z przepisu ustawy i z takim zamiarem została dokonana (wyrok Sądu Najwyższego z 1 czerwca 2010 r., II UK 34/10).

9.  Wszystkie pożyczki refinansujące należy zatem, na podstawie art. 58 § 1 k.c., uznać za nieważne, a co za tym idzie pożyczkobiorcy (i powodowi będącemu jego następcą prawnym) przysługuje m. in. roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. ( condictio sine causa). Roszczenie to jednak należałoby kierować do podmiotu, który jest bezpodstawnie wzbogacony. W sprawie tej jednakże nie została spełniona przesłanka wzbogacenia się pozwanego, albowiem po uzyskaniu od pożyczkobiorczyni kwot wpłaconych na poczet refinansowania kolejnych pożyczek, przekazał on je pożyczkodawcom – tj. (...) sp. z o.o. oraz (...) sp. z o.o. Co więcej, okoliczność przekazania prowizji pożyczkodawcom przez pozwanego nie budzi wątpliwości Sądu, bowiem stanowił on realizację obowiązku pozwanego wynikającego bezpośrednio z § 3 ust. 2 umów pośrednictwa. Tym samym podmiotami wzbogaconymi z tytułu prowizji są właśnie pożyczkodawcy, a nie pośrednik finansowy, którego funkcja sprowadzała się do przekazywania określonych świadczeń pieniężnych pomiędzy stronami umów pożyczek – pozwany będąc pośrednikiem działał w cudzym imieniu i na cudzy rachunek, a zatem środki, które uzyskiwał czasowo i następnie przekazywał dalej nie wchodziły w skład jego majątku i tym samym nie stanowiły jego wzbogacenia.

10.  W dalszej kolejności należy zwrócić uwagę na przepisy Ustawy o kredycie konsumenckim w zakresie, w jakim ustawa ta określa obowiązki pośrednika kredytowego w zakresie informacji udzielanych przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki oraz obowiązki konsumenta, kredytodawcy i pośrednika kredytowego w związku z zawartą umową o kredyt konsumencki (art. 1 pkt 2). Jak również wskazuje sam art. 5 pkt 3 ustawy o kredycie konsumenckim, pośrednik kredytowy jest to przedsiębiorca w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, inny niż kredytodawca, który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej uzyskuje korzyści majątkowe, w szczególności wynagrodzenie od konsumenta, dokonując czynności faktycznych lub prawnych związanych z przygotowaniem, oferowaniem lub zawieraniem umowy o kredyt.

11.  Zgodnie z art. 59cb Ustawy o kredycie konsumenckim, instytucja pożyczkowa w zakresie udzielanych kredytów konsumenckich za działania lub zaniechania jej pracowników, pośredników kredytowych, za których pośrednictwem udziela kredytów konsumenckich, lub innych przedsiębiorców wykonujących na jej rzecz czynności związane z udzielaniem kredytów konsumenckich, ponosi wobec kredytobiorców odpowiedzialność jak za swoje działania, w tym za działania związane z żądaniem od kredytobiorcy zapłaty odsetek lub pozaodsetkowych kosztów kredytu w wysokości wyższej niż maksymalna lub zawarciem umowy, która zobowiązuje do tego kredytobiorcę wobec instytucji pożyczkowej. Odpowiedzialności, o której mowa w ust. 1, nie można wyłączyć ani ograniczyć.

12.  Praktyka rynkowa stosowana przez przedsiębiorców wobec konsumentów jest nieuczciwa, jeżeli jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu (art. 4 ust. 1 ustawy z 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym; dalej: u.n.p.r.).

13.  Stosownie do treści art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. u.n.p.r. w razie dokonania nieuczciwej praktyki konsument, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać m.in. naprawienie wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych, w szczególności żądania unieważnienia umowy z obowiązkiem wzajemnego zwrotu świadczeń oraz zwrotu przez przedsiębiorcę kosztów związanych z nabyciem produktu.

14.  Za nieuczciwą praktykę rynkową uznaje się w szczególności praktykę rynkową wprowadzającą w błąd oraz agresywną praktykę rynkową, a także stosownie sprzecznego z prawem kodeksu dobrych praktyk. Za praktykę rynkową wprowadzającą w błąd uznaje się działanie, które w jakikolwiek sposób powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął. Podkreślenia wymaga, iż wprowadzenie w błąd ma charakter abstrakcyjny i nie musi prowadzić w konkretnym przypadku do wywołania mylnego wyobrażenia co do rzeczywistości w świadomości danego konsumenta (por. wyrok SA w Warszawie, VII Aga 889/19 z dnia 31 grudnia 2020 r.). Praktyką rynkową jest działanie lub zaniechanie przedsiębiorcy, sposób postępowania, oświadczenie lub informacja handlowa, w szczególności reklama i marketing, bezpośrednio związane z promocją lub nabyciem produktu przez konsumenta Przeciętny konsument to osoba, która jest dostatecznie dobrze poinformowany, uważny i ostrożny; oceny dokonuje się z uwzględnieniem czynników społecznych, kulturowych, językowych i przynależności danego konsumenta do szczególnej grupy konsumentów, przez którą rozumie się dającą się jednoznacznie zidentyfikować grupę konsumentów, szczególnie podatną na oddziaływanie praktyki rynkowej lub na produkt, którego praktyka rynkowa dotyczy, ze względu na szczególne cechy, takie jak wiek, niepełnosprawność fizyczna lub umysłowa (por. art. 2 pkt. 8 u.p.n.p.r.).

15.  Jest poza sporem, że B. W. zawierała problemowe umowy pożyczki jako konsumentka (art. 22 ¹ k.c.). Jak wynika z ustalonego stanu faktycznego pozwany świadczył usługi pośrednictwa kredytowego przy zawieraniu przez B. W. wszystkich umów pożyczek opisanych w niniejszym uzasadnieniu (zawieranych – naprzemiennie – ze spółkami (...)). Każda kolejna umowa pożyczki refinansującej zawierana była dzień po terminie spłaty określonym w poprzedniej umowie pożyczki.

16.  Oferta pożyczki krótkoterminowej jest kierowana do osób o niskich zarobkach, którym inne instytucje finansowe (przede wszystkim banki) nie udzielą kredytu ze względu na niską zdolność kredytową. W konsekwencji, instytucje kredytowe udzielające tego typu pożyczek, aby skompensować ryzyko związane z brakiem spłaty pożyczki i potencjalnej nieskuteczności egzekucji (chociażby ze względu na liberalizację przepisów upadłościowych), określają wysokość prowizji i innych opłat na poziomie odpowiadającym lub znajdującym się niewiele poniżej maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu. Powyższe powoduje, iż mimo krótkoterminowości pożyczki- kwota całkowitego kosztu kredytu może w sposób znaczący odbiegać od całkowitej kwoty kredytu. W konsekwencji ze względu na krótki okres czasu trwania pożyczki (np. 7, 14, 30 dni) przeciętny konsument może być w szczególności narażony na brak uzyskania środków koniecznych do spłaty pożyczki. W takiej sytuacji występuje szczególnie wysokie ryzyko tzw. rolowania pożyczek, które polega na tym, że konsument w celu odsunięcia w czasie spłaty pożyczki zawiera kolejną pożyczkę, celem spłaty wcześniejszej pożyczki, co powoduje znaczący wzrost kosztów kredytu (przede wszystkim prowizji). Ustawodawca dostrzegając ryzyko związane z tym zjawiskiem wprowadził omówiony już we wcześniejszej części uzasadnienia art. 36c ustawy o kredycie konsumenckim.

17.  Stosownie do treści art. 13 u.p.n.p.r. ciężar dowodu, że dana praktyka rynkowa nie stanowi nieuczciwej praktyki wprowadzającej w błąd spoczywa na przedsiębiorcy, któremu zarzuca się stosowanie nieuczciwej praktyki rynkowej. To zatem na pozwanym spoczywał ciężar wykazania, że pozwany, jako pośrednik kredytowy, wspólnie ze spółkami pożyczkowymi F. i O., nie przedstawiały konsumentowi możliwości refinansowania umowy pożyczki w sposób, który mógłby zniekształcać postawę konsumenta w zakresie refinansowania umowy pożyczki. Zachowaniem pozwanego, które mogło zniekształcać postawę przeciętnego konsumenta była prezentacja refinansowania pożyczki jako racjonalnej alternatywy dla spłaty pożyczki. Nie budzi wątpliwości, że pozwana spółka – jako pośrednik kredytowy – przedstawiała konsumentom refinansowanie umowy pożyczki z podmiotem powiązanym przez Pośrednika, jako alternatywę dla spłaty pożyczki. Taki wniosek o refinansowanie był przedstawiany jako forma jej spłaty.

18.  W konsekwencji, jako alternatywę dla konsumenta na wypadek braku możliwości spłaty kredytu wskazywano na możliwość złożenia wniosku o refinansowanie umowy pożyczki u podmiotu korzystającego z usług tego samego pośrednika. Konsument jako podmiot w szczególności narażony na rolowanie pożyczki mógł postrzegać jako swoiste zabezpieczenie braku uzyskania wystarczających środków na uzyskanie kwoty wystarczającej do spłaty pożyczki. W tym kontekście należy wskazać, iż dowolność decyzji konsumenta co do wyboru kontrahenta nie umniejsza narażenia go na zjawisko rolowania pożyczki, albowiem może mieć ono charakter potencjalny.

19.  Pozwany – jako przedsiębiorca – nie wykazał, że zarzucana mu w pozwie praktyka rynkowa nie stanowi nieuczciwej praktyki wprowadzającej konsumentów w błąd. Przeciwnie – z dokumentów przedstawionych w sprawie wynika niezbity wniosek, że praktyka stosowana przez pozwanego jako pośrednika kredytowego oraz powiązane z pozwanym spółki pożyczkowe stanowiła nieuczciwą praktykę rynkową w rozumieniu art. 4 ust. 1 u.p.n.p.r. Zawarcie umowy pożyczek w ramach mechanizmu refinansowania zostało w niniejszej sprawie niewątpliwie wykazane. Powódka przedłożyła potwierdzenia zawarcia umowy pożyczek oraz potwierdzenia przelewów potwierdzające dokonanie spłaty, a także opisała przebieg procesu refinansowania.

20.  Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia (art. 415 k.c.). Artykuł 415 k.c. jest ogólnym przepisem, umożliwiającym nałożenie obowiązku naprawienia szkody na podmiot, który wyrządził ją ze swojej winy. W przepisie tym nie są jednak wskazane wszystkie przesłanki, które muszą wystąpić, aby możliwe było ustalenie odpowiedzialności odszkodowawczej określonego podmiotu. Bezpośrednio z art. 415 k.c. wynika, że przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej jest zawinione zachowanie oraz wyrządzona w wyniku tego zachowania szkoda, natomiast z art. 361 k.c. wynika konieczność wykazania adekwatnego związku przyczynowego między zawinionym zachowaniem i naruszeniem dobra, z którego szkoda wynika (wyrok SA w Warszawie z dnia 9 września 2019 r., V ACa 289/19).

21.  Nie może budzić wątpliwości, że pozwana dopuściła się czynu niedozwolonego – mechanizmu rolowania pożyczek. Jej zachowanie miało charakter bezprawny i zawiniony i spowodowało po stronie powoda szkodę majątkową w postaci m. in. obowiązku pokrycia opłat za refinansowanie kolejnych pożyczek „chwilówek”, zaś pomiędzy zaistniałą szkodą a praktyką stosowaną przez pozwanego niewątpliwie zachodzi adekwatny związek przyczynowo-skutkowy. Stosownie do treści przywołanego już wyżej art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. u.n.p.r. w razie dokonania nieuczciwej praktyki konsument, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać m.in. naprawienie wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych.

22.  W wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 listopada 2019 r., VI ACa 542/19 wskazano, że przepis art. 12 ust. 1 pkt 4 upnpr wymienia samodzielne środki ochrony prawnej, które mogą być dochodzone przez konsumenta łącznie albo oddzielnie w zależności od skonkretyzowanych żądań pozwu oraz okoliczności je uzasadniających. Na tej podstawie konsument może zatem żądać spełnienia świadczenia pieniężnego od przedsiębiorcy za naprawienie szkody na zasadach ogólnych (damnum emergens, lucrum cessans), w przypadku gdy szkoda została wyrządzona wskutek zawarcia nieważnej umowy. W ocenie Sądu Apelacyjnego w Warszawie, niezależnie od żądania naprawienia szkody konsument może dochodzić łącznie z tym żądaniem albo oddzielnie unieważnienia umowy wraz z obowiązkiem wzajemnym zwrotu świadczeń, albo zwrotu przez przedsiębiorcę kosztów związanych z nabyciem produktu. W każdym z wymienionych przypadków materialnoprawna podstawa żądania powództwa, czyli norma indywidualno-konkretna, może być taka sama lub odmienna. Sąd Apelacyjny w Warszawie przyjął, że przepis art. 12 ust. 1 pkt 4 upnpr obejmuje warstwą normatywną samodzielne środki ochrony prawnej w postaci żądania naprawienia szkody na zasadach ogólnych albo żądania unieważnienia umowy i obowiązku wzajemnego zwrotu świadczeń oraz zwrotu przez przedsiębiorcę kosztów związanych z nabyciem produktu, które pod postacią roszczeń procesowych mogą być dochodzone przez konsumenta przeciwko przedsiębiorcy łącznie albo oddzielnie.

23.  „Zasady ogólne", do których odsyła art. 12 ust. 1 pkt 4 u.p.n.p.r., to przede wszystkim przepisy ogólne dotyczące naprawienia szkody (art. 361-363 k.c.) oraz przepisy dotyczące przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej za czyny niedozwolone (art. 415 i n.k.c.), choć, zważywszy szerokie ujęcie nieuczciwej praktyki rynkowej, obejmujące także zniekształcenie zachowań konsumenta po zawarciu umowy (por. art. 4 ust. 1 u.p.n.p.r.), nie można z góry wykluczyć właściwości przepisów dotyczących odpowiedzialności kontraktowej (art. 471 i n.k.c.; wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2007 r., I CSK 55/07, nie publ., z dnia 8 lipca 2010 r., II CSK 74/10, nie publ., z dnia 28 września 2011 r., I CSK 692/10, nie publ. i z dnia 22 marca 2017 r., III CSK 86/16, nie publ.). Nie jest przy tym w ocenie sądu tak, aby roszczenie oparte na art. 12 ust. 1 pkt 4 powyższej ustawy wymagało wniesienia powództwa o unieważnienie umowy – w szczególności gdy sama, jak w okolicznościach niniejszej sprawy – jest nieważna w oparciu o art. 58 k.c.

24.  Szkoda po stronie poprzednika prawnego powoda – w wysokości sumy wszystkich opłat „tytułem refinansowania” pożyczek, uiszczonych przez pożyczkobiorczynię na rzecz pozwanego – wyniknęła z działalności więcej niż jednego podmiotu. Zgodnie z art. 441 § 1 k.c., jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna.

V.  Koszty procesu

25.  O kosztach procesu sąd orzekł na podstawie zasady odpowiedzialności za wynik sprawy (art. 98 § 1 k.p.c.), obciążając nimi w całości pozwanego jako stronę, która przegrała sprawę. Na koszty składała się opłata sądowa od pozwu (400,00 zł), koszty zastępstwa procesowego (900,00 zł) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa (17,00 zł).

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

ASR Agnieszka Pikała

Warszawa, 09 września 2024 r.