Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 listopada 2023 r.

Sąd Okręgowy (...) VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 listopada 2023 r. w S.

sprawy B. Ś.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołania B. Ś.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S.

z dnia 6 czerwca 2023 r. znak: ENP/25/039277499

I. zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdza, iż ubezpieczony B. Ś. nie ma obowiązku zwrotu świadczenia za okres od 1 września 2022 r. do 31 marca 2023 r.;

II. oddala odwołanie w pozostałej części.

SSO Aleksandra Mitros

Sygn. akt VI U 891/23

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 6 czerwca 2023 r. znak: ENP/25/039277499 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. stwierdził, że B. Ś. pobrał nienależnie świadczenia za okres od 1 września 2022 r. do 31 maja 2023 r. w łącznej kwocie 4.500,00 zł z tytułu świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji. Organ rentowy wskazał, iż nadpłata powstała w skutek pobierania przez ubezpieczonego emerytury rolniczej. Wskazując, iż emerytura z KRUS w zbiegu z emeryturą w ZUS przekracza kwotę: od 1 września 2022 r. – 1.896,13 zł, od 1 marca 2023 r. – 2.157,80 zł organ rentowy zobowiązał ubezpieczonego do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 września 2022 r. do 31 maja 2023 r. w kwocie należności głównej 4.500 zł.

Odwołanie od powyższej decyzji wywiódł B. Ś. wskazując, że emeryturę rolniczą otrzymał od 1 maja 2023 r. Precyzując swoje stanowisko w trakcie rozprawy w dniu 16 listopada 2023 r. ubezpieczony wskazał, iż decyzję KRUS otrzymał w marcu 2023 r., a wypłata świadczenia nastąpiła w kwietniu 2023 r. Zdaniem ubezpieczonego brak jest zatem podstaw do żądania od niego zwrotu kosztów świadczenia uzupełniającego za okres przed kwietniem 2023 r.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wniósł o oddalenie odwołania w całości.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

B. Ś. urodził się w dniu (...) Ubezpieczony posiada wykształcenie średnie z zakresu technologii żywienia. W trakcie aktywności zawodowej przez ponad 17 lat ubezpieczony pracował w wyuczonym zawodzie na stanowiskach: stażysta, mistrz produkcji składowej, instruktor-kucharz, klasyfikator, pracownik biurowy.

Od 1 kwietnia 1993 r. ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników na podstawie rejestru wymiarowego łącznego zobowiązania pieniężnego przesyłanych z Gminy S., ubezpieczony od 1 kwietnia 1993 r. opłacał składki z tytułu ubezpieczenia na wniosek pełny.

Od 1996 r. (bez przerw) ubezpieczony, dzierżawiący grunty rolne na terenie gminy S., jest podatnikiem podatku rolnego, przez cały okres opodatkowania łączna powierzchnia dzierżawionych użytków rolnych wynosiła więcej niż 1 hektar.

W 2011 r. prowadzone przez B. S. gospodarstwo rolne zostało zalane, ubezpieczony nie osiągał wówczas żadnych przychodów, nie opłacał składek na ubezpieczenie społeczne rolników przez 6 lat, pomagała mu wówczas rodzina. Od 12 lat toczy się w sądzie sprawa z powództwa ubezpieczonego o odszkodowanie z tytułu zalania gospodarstwa.

Niesporne, a nadto:

- świadectwa pracy k. 6-10 plik I akt ZUS

- zaświadczenie z 19.07.2022r. k. 25 plik akt KRUS

- pismo z 28.11.2022r. k. 68 plik akt KRUS

- pismo z 16.10.1995r. k. 95 plik akt KRUS

- rejestr wymiarowy k. 96 plik akt KRUS

- zeznania B. Ś. w wersji elektronicznej oraz protokół k. 26v. w zw. z k. 26

Decyzją z dnia 25 maja 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, po rozpatrzeniu wniosku z dnia 30 marca 2021 r., przyznał B. Ś. emeryturę od 27 kwietnia 2021 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji kapitału początkowego zewidencjonowanego na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę. Kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wyniosła 262.895,26 zł, kwota składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji wyniosła 0,00 zł, średnie dalsze trwanie życia wyniosło 204,30 miesięcy, wyliczona kwota emerytury wyniosła 1.286,81 zł. Emerytura została przyznana bez zwiększenia rolnego. Zakład ustalił termin płatności emerytury na 25 dzień każdego miesiąca.

Niesporne, a nadto:

- decyzja ZUS z 25.05.2021r. k. 16-17 plik I akt ZUS

Pismem z dnia 25 maja 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych poinformował Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o przyznaniu i podjęciu wypłaty emerytury ubezpieczonego od 27 kwietnia 2021 r. Wskazano, że emerytura została przyznana bez zwiększenia rolnego wobec opłacania przez B. Ś. składek na ubezpieczenia społeczne rolników przez okres dłuższy niż 25 lat i wobec poinformowania ZUS przez ubezpieczonego, że będzie ubiegał się o emeryturę z KRUS.

Niesporne, a nadto:

- pismo ZUS z 25.05.2021r. k. 54 plik akt KRUS

Decyzją z dnia 16 listopada 2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał ubezpieczonemu świadczenie uzupełniające w kwocie 500,00 zł miesięcznie od 1 września 2022 r., tj. od miesiąca zgłoszenia wniosku do 31 października 2023 r. (do tej daty została orzeczona niezdolność do samodzielnej egzystencji).

Wysokość świadczenia uzupełniającego stanowi różnicę między kwotą 1896,13 zł i łączną kwotą przysługujących świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych, przy czym świadczenie uzupełniające nie może być wyższe niż 500,00 zł. W dniu 1 września 2022 r. ubezpieczonemu przysługiwała emerytura w kwocie 1.286,81 zł, a więc świadczenie uzupełniające przyznano w kwocie 500,00 zł. Świadczenie uzupełniające wypłacane było razem z emeryturą.

W pkt II pouczenia do decyzji przyznającej świadczenie uzupełniające wskazano, że prawo do świadczenia uzupełniającego nie przysługuje, jeżeli ustanie którykolwiek z warunków wymaganych do uzyskania tego prawa. Wskazano, że ubezpieczony ma obowiązek powiadomienia Zakładu o ustaniu okoliczności będących podstawą przyznania świadczenia uzupełniającego, a więc o wszelkich zmianach, które mają wpływ na prawo i wypłatę tego świadczenia, a w szczególności o: uzyskaniu uprawnienia do świadczenia pieniężnego finansowanego ze środków publicznych oraz o pobieraniu takiego świadczenia (ppkt 1), podwyższeniu kwoty świadczenia finansowanego ze środków publicznych, wypłacanego przez podmiot inny niż Zakład (np. KRUS czy Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej) (ppkt 2). Wskazano, że jeżeli ubezpieczony pobierze świadczenie, do którego nie miał prawa, ustalone zostanie nienależnie pobrane świadczenie, które będzie musiał zwrócić.

W pkt III wskazano, że za nienależnie pobrane uważa się świadczenie:

1) wypłacone mimo ustania okoliczności będących podstawą przyznania świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) wypłacone mimo zmiany okoliczności będących podstawą do ustalenia jego wysokości, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie była pouczona o okolicznościach mających wpływ na zmianę wysokości świadczenia;

3) przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenie;

4) przyznane na podstawie decyzji, której następnie stwierdzono nieważność albo przyznane na podstawie decyzji, która została następnie uchylona w wyniku wznowienia postępowania i osobie odmówiono prawa do świadczenia;

5) wypłacone osobie innej niż osoba, która została wskazana w decyzji przyznającej świadczenie, z przyczyn niezależnych od organu rentowego.

Osoba, która nienależnie pobrała świadczenie uzupełniające, jest zobowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami za opóźnienie. Naliczenie odsetek nie dotyczy świadczenia wymienionego w pkt 2 i 4.

Osobie, która pobrała nienależnie świadczenie uzupełniające Zakład wydaje decyzję zobowiązującą do zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń.

W pkt IV wskazano, że wysokość świadczenia uzupełniającego ulega zmianie w przypadku:

- nabycia lub ustania prawa do świadczenia pieniężnego finansowanego ze środków publicznych lub świadczenia z zagranicznej instytucji właściwej do spraw emerytalno-rentowych,

- ponownego ustalenia wysokości przysługującego świadczenia pieniężnego finansowanego ze środków publicznych lub świadczenia z zagranicznej instytucji właściwej do spraw emerytalno-rentowych.

Wskazano, że ubezpieczony ma obowiązek powiadomienia Zakładu o wszelkich zmianach, które mają wpływ na wysokość świadczenia pieniężnego, a w szczególności o:

1) uzyskaniu uprawnienia do świadczenia pieniężnego finansowanego ze środków publicznych, w tym także do świadczenia o charakterze emerytalno-rentowym, przyznanym przez KRUS lub inny organ emerytalny oraz o pobieraniu takiego świadczenia,

2) podwyższeniu kwoty świadczenia finansowanego ze środków publicznych, wypłacanego przez podmiot inny niż Zakład (np. KRUS czy Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej),

3) uzyskaniu uprawnienia do świadczenia z zagranicznej instytucji właściwej do spraw emerytalno- rentowych lub podwyższeniu kwoty tego świadczenia.

Wskazano, że w razie zmiany okoliczności będących podstawą do ustalenia wysokości świadczenia uzupełniającego, a więc w przypadku gdy:

- ubezpieczony uzyska świadczenie pieniężne finansowane ze środków publicznych lub świadczenie z zagranicznej instytucji właściwej do spraw emerytalno-rentowych lub

- przysługujące ubezpieczonemu świadczenie pieniężne finansowane ze środków publicznych lub świadczenie z zagranicznej instytucji właściwej do spraw emerytalno-rentowych zostanie podwyższone i będzie to miało wpływ na wysokość świadczenia uzupełniającego, świadczenie to - za okres, w którym było wypłacone w zawyżonej wysokości - jest świadczeniem nienależnie pobranym, które ubezpieczony będzie musiał zwrócić w części, w jakiej przekroczyło świadczenie należne. Świadczenie miało być wypłacane razem z emeryturą.

W dniu 5 września 2022 r. ubezpieczony złożył w KRUS wniosek o przyznanie mu prawa do emerytury rolniczej. Składając wniosek, ubezpieczony wniósł o przyznanie, przeliczenie i podjęcie wypłaty emerytury od daty spełnienia warunków do jej przyznania, nie wcześniej niż od 1 marca 2020 r. W dacie złożenia wniosku osiągnął już wiek emerytalny.

Ubezpieczony z uwagi na posiadanie przez niego zaległości składkowych nie wiedział czy wnioskowana przez niego emerytura rolnicza zostanie mu przyznana.

Niesporne, a nadto:

- decyzja ZUS z 22.09.2022r. k. 10-11 plik II akt ZUS

- wniosek z 05.09.2022r. k. 1-3 plik akt KRUS

- oświadczenie z 05.09.2022r. k. 51

- zeznania B. Ś. w wersji elektronicznej oraz protokół k. 26v. w zw. z k. 26

W rozpoznaniu wniosku z dnia 5 września 2022 r., po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego, decyzją z dnia 20 marca 2023 r. Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury rolniczej od dnia 27 kwietnia 2021 r. w kwocie przysługującej do wypłaty 1443,86 zł miesięcznie. Należność za okres od 27 kwietnia 2021 r. do 31 marca 2023 r. w kwocie 14.575,55 zł, po odliczeniu zaliczki na podatek 1.449,00 zł, składki na ubezpieczenie zdrowotne1.312,00 zł, po potrąceniu kwoty 10.191,60 zł z tytułu zaległych składek KRUS przekazała w dniu 30 marca 2023 r. na rachunek bankowy ubezpieczonego w kwocie 1622,95 zł.

Wysokość świadczenia wynosiła:

- od 1 czerwca 2022 r. - brutto 1.203,88 zł,

- od 1 marca 2023 r. - brutto 1.586,86 zł.

Ubezpieczony nie poinformował Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o tym, że KRUS przyznał mu emeryturę rolniczą. Decyzję z dnia 20 marca 2023 r. otrzymał pod koniec marca 2023 r.

Dowód:

- decyzja KRUS z 20.03.2023 r. k. 101 plik akt KRUS

- pismo ZUS z 25.05.2021r. k. 54 plik akt KRUS

- pismo ZUS z 08.11.2022r. k. 59 plik akt KRUS

- pismo z 28.11.2022r. k. 68 plik akt KRUS

- stan zadłużenia k. 70-72 plik akt KRUS

- pismo KRUS z 25.04.2023r. k. 38 plik II akt ZUS

- zeznania B. Ś. w wersji elektronicznej oraz protokół k. 26v. w zw. z k. 26

Pismem z dnia 21 marca 2023 r. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział (...) K. P. Terenowa w S. poinformowała ZUS, iż decyzją z dnia 20 marca 2023 r. B. Ś. przyznano emeryturę rolniczą od 27 kwietnia 2021 r. do ustalenia, której przyjęto okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników od 1 kwietnia 1993 r. do 24 maja 2021 r. Jednocześnie KRUS poinformował, że ubezpieczony, nabywając prawo do emerytury z art. 24, 24a i art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach, ma prawo do pobierania emerytury rolniczej na podstawie art. 19 i 20 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2023 r., poz. 208) wraz z emeryturą pracowniczą.

Decyzją z dnia 26 maja 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wstrzymał ubezpieczonemu wypłatę świadczenia uzupełniającego od 1 czerwca 2023 r., w związku z pobieraniem przez niego emerytury z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w S. w zbiegu z emeryturą z ZUS.

Organ rentowy wskazał, iż Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w S. zawiadomiła ZUS, że ubezpieczony pobiera emeryturę rolniczą w wysokości:

- od 1 czerwca 2022 r. - brutto 1.203,88 zł,

- od 1 marca 2023 r. - brutto 1.586,86 zł.

Wskazał, że do 28 lutego 2023 r. wysokość świadczenia uzupełniającego stanowi różnicę między kwotą 1.896,13 zł i łączną kwotą przysługujących świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych, przy czym świadczenie uzupełniające nie może być wyższe niż 500,00 zł. Od 1 marca 2023 roku wysokość świadczenia uzupełniającego stanowi różnicę między kwotą 2157,80 zł i łączną kwotą przysługujących świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych, przy czym świadczenie uzupełniające nie może być wyższe niż 500,00 zł. W związku z powyższym emerytura ubezpieczonego z ZUS łącznie z emeryturą z KRUS przekracza ww. kwoty, a więc świadczenie uzupełniające mu nie przysługuje.

Niesporne, a nadto:

- pismo KRUS z 21.03.2023 r. k. 35

- decyzja ZUS z 26.05.2023 r. k. 39-40 plik akt ZUS

W piśmie z dnia 6 czerwca 2023 r. organ rentowy wskazał, że ujawnił nadpłatę świadczenia uzupełniającego za okres od 1 września 2022 r. do 31 maja 2023 r. w kwocie 4.500 zł. Organ rentowy stwierdził, że nadpłata powstała z przyczyn zaistniałych po stronie świadczeniobiorcy, nadpłata powstała z powodu pobierania emerytury rolniczej z KRUS w zbiegi z emeryturą ZUS.

Zaskarżoną decyzją z dnia 6 czerwca 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że B. Ś. pobrał nienależnie świadczenie uzupełniające za okres od 1 września 2022 r. do 31 maja 2023 r. w łącznej kwocie 4.500 zł, zobowiązując ubezpieczonego do jego zwrotu.

Niesporne, a nadto:

- notatka z 06.06.2023 r. k. 41 plik I akt ZUS

- decyzja ZUS z 06.06.2023 r. k. 43 plik I akt ZUS

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie ubezpieczonego okazało się w przeważającej części uzasadnione.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie Sąd ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych przed organem rentowym, których autentyczność nie była przez strony kwestionowana i nie budziła wątpliwości Sądu. Zostały one sporządzone w sposób zgodny z przepisami prawa, przez uprawnione do tego osoby, w ramach ich kompetencji oraz w sposób rzetelny, stąd też Sąd ocenił je jako wiarygodne. Sąd nie znalazł również podstaw do zakwestionowania wiarygodności zeznań ubezpieczonego przesłuchanego, było ono bowiem zgodne z dokumentarnym materiałem dowodowym.

Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do oceny czy ubezpieczony jest zobowiązany do zwrotu świadczenia uzupełniającego za okres od 1 września 2022 r. do 31 maja 2023 r. w łącznej kwocie 4.500 zł. Organ rentowy twierdził, że świadczenie do jest nienależnie pobrane, a nadpłata powstała wskutek pobierania przez ubezpieczonego emerytury rolniczej, która - w zbiegu z emeryturą z ZUS - przekracza kwoty graniczne: od 1 września 2022 r. – 1.896,13 zł, od 1 marca 2023 r. – 2.157,80 zł. Kwestionując prawidłowość decyzji, ubezpieczony podnosił, iż decyzję KRUS otrzymał w marcu 2023 r., a wypłata emerytury rolniczej nastąpiła w kwietniu 2023 r., wobec czego brak jest podstaw do żądania od niego zwrotu kosztów świadczenia uzupełniającego za okres przed kwietniem 2023 r.

Na wstępie wskazać należy, że świadczenie uzupełniające zostało przyznane ubezpieczonemu na podstawie ustawy z dnia 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 156 – dalej również jako „ustawa”). Stosownie do art. 2 ust. 1 ustawy świadczenie uzupełniające przysługuje osobom, które ukończyły 18 lat i których niezdolność do samodzielnej egzystencji została stwierdzona orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji albo orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym i niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do służby i niezdolności do samodzielnej egzystencji, zwanym dalej „osobami uprawnionymi”.

Zgodnie z treścią art. 2 ust. 2 ustawy świadczenie to przysługuje zarazem osobom uprawnionym, które nie posiadają prawa do świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych albo suma tych świadczeń o charakterze innym niż jednorazowe, wraz z kwotą wypłacaną przez zagraniczne instytucje właściwe do spraw emerytalno-rentowych, z wyłączeniem renty rodzinnej przyznanej w okolicznościach, o których mowa w art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504; dalej jako „ustawa emerytalna”), zasiłku pielęgnacyjnego, dodatku energetycznego, o którym mowa w art. 5c ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz. U. z 2022 r. poz. 1385 ze zm.), dodatku osłonowego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o dodatku osłonowym (Dz. U. z 2023 r. poz. 169 i 295), świadczenia ratowniczego z tytułu wysługi lat w ochotniczej straży pożarnej, o którym mowa w art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (Dz. U. z 2023r. poz. 194), dodatku węglowego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 5 sierpnia 2022 r. o dodatku węglowym (Dz. U. poz. 1692 ze zm.), dodatku dla gospodarstw domowych z tytułu wykorzystywania niektórych źródeł ciepła, o którym mowa w art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 15 września 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie niektórych źródeł ciepła w związku z sytuacją na rynku paliw (Dz. U. poz. 1967 ze zm.), dodatku elektrycznego, o którym mowa w art. 27 ust.1 ustawy z dnia 7 października 2022r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 r. w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej (Dz. U. poz. 2127 ze zm.), oraz innych dodatków i świadczeń wypłacanych wraz z tymi świadczeniami na podstawie odrębnych przepisów przed dokonaniem odliczeń, potrąceń i zmniejszeń, nie przekracza kwoty 2.157,80 zł miesięcznie ( okresie od 1 marca 2022 r. do 28 lutego 2023 r. – 1.896,13 zł).

Świadczenie uzupełniające przysługuje osobie uprawnionej w wysokości nie wyższej niż 500,00 zł miesięcznie, przy czym łączna kwota świadczenia uzupełniającego i świadczeń, o których mowa w art. 2 ust. 2, nie może przekroczyć 2157,80 zł miesięcznie, z zastrzeżeniem wyłączeń, o których mowa w art. 2 ust. 2 (art. 4 ust. 1 ustawy).

Zgodnie z treścią art. 7 ust. 1 ustawy w sprawach nieuregulowanych w niniejszej ustawie, dotyczących postępowania w sprawie świadczenia uzupełniającego, wypłaty tego świadczenia oraz wydawania orzeczeń, o których mowa w art. 2 ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z wyjątkiem art. 136 tej ustawy.

Zgodnie z treścią art. 8 ust. 1 ustawy osoba, która pobrała nienależnie świadczenie uzupełniające, jest obowiązana do jego zwrotu. Stosownie do art.8 ust.2 za nienależnie pobrane świadczenie uzupełniające uważa się świadczenie:

1) wypłacone mimo ustania okoliczności będących podstawą jego przyznania, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie była pouczona o braku prawa do jego pobierania;

2) wypłacone mimo zmiany okoliczności będących podstawą do ustalenia jego wysokości, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie była pouczona o okolicznościach mających wpływ na zmianę wysokości świadczenia;

3) przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenie;

4) przyznane na podstawie decyzji, której nieważność następnie stwierdzono, albo przyznane na podstawie decyzji, która została następnie uchylona w wyniku wznowienia postępowania, i osobie odmówiono prawa do świadczenia;

5) wypłacone osobie innej niż osoba, która została wskazana w decyzji przyznającej świadczenie, z przyczyn niezależnych od organu właściwego (ust. 2).

Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranego świadczenia uzupełniającego za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenie zawiadomiła organ właściwy o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczenia lub zmianę jego wysokości, a mimo to świadczenie było jej nadal wypłacane, w pozostałych przypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata (ust. 5).

W przypadku ubezpieczonego rozważeniu podlega wyłącznie sytuacja opisana w art.8 ust.2 pkt 1 i 2 ustawy, ubezpieczony nie uzyskał bowiem świadczenia na podstawie fałszywych dokumentów albo świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego. Z kolei z treści art. 8 ust. 2 ustawy wynika, że podstawowym warunkiem uznania, że wypłacone świadczenie podlega zwrotowi jest po pierwsze - brak prawa do świadczenia wynikający ze zmiany lub ustania okoliczności będących podstawą jego przyznania oraz po drugie - świadomość co do tego osoby przyjmującej świadczenie, płynące ze stosownego pouczenia. Obowiązek zwrotu obciąża więc tylko tego, kto przyjął świadczenie nienależne w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy.

Wskazać należy, iż o ile cytowane uregulowania nie doczekały się jeszcze orzecznictwa czy też wykładni doktryny, to z uwagi na analogiczne uregulowania obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1251, dalej również jako: ustawa emerytalna) oraz w ustawie z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1009) zasadnym jest odwołanie się do orzecznictwa wypracowanego na gruncie tych przepisów.

Kwestię zwrotu nienależnie pobranego świadczenia reguluje przepis art. 138 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy emerytalnej. Wskazano w nim, że osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu (ust. 1). Zarazem jednak zaznaczono, iż za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Na gruncie tego przepisu Sąd Najwyższy wskazał, że jego redakcja jednoznacznie wskazuje, iż obowiązek zwrotu obejmuje wyłącznie świadczenia nienależnie pobrane, zaś zarzut pobrania nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego może być podniesiony tylko wobec osoby, która otrzymała świadczenie bez podstawy prawnej i jedynie wówczas, gdy miała ona świadomość, iż wypłacone świadczenie jej się nie należy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2001 r., II UKN 338/00, OSNP 2003, nr 3, poz. 71).

Podkreślenia wymaga, iż szczególnie istotnym elementem regulacji omawianego przepisu art. 138 ust. 2 pkt 1 jest wymóg pouczenia osoby pobierającej świadczenia o braku prawa do ich pobierania (por. wyroki Sądu Najwyższego m.in. z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK 136/04, OSNP 2005, nr 16, poz. 252 oraz dnia 16 stycznia 2009 r., I UK 190/08, OSNP 2010, nr 15-16, poz. 194). Tak samo jak w przepisie art.8 ust.2 pkt 1 i 2 ustawy. Stanowisko powyższe znajduje także wyraz w wyroku Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 3 grudnia 2019 r. I UK 285/18, w którym wskazano, iż podstawowym warunkiem uznania, że wypłacone świadczenie podlega zwrotowi w myśl art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej, jest po pierwsze, brak prawa do świadczenia oraz po drugie, świadomość tego osoby przyjmującej to świadczenie, płynąca ze stosownego pouczenia. Obie te przesłanki wystąpić muszą w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty.

Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 września 2007 r. (I IK 90/07, OSNP 2008/19-2-/301), w prawie ubezpieczeń społecznych "świadczenie nienależnie pobrane" to nie tylko "świadczenie nienależne" (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), ale także "nienależnie pobrane", a więc pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). Organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze wiedząc, że mu się nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów, albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej. Przedmiotowy obowiązek obciąża organ rentowy, zaś jego realizacja odbywa się na różne sposoby, wśród których rozpowszechnioną formę stanowi zamieszczanie szczegółowych pouczeń na drukach wniosków o świadczenia, bądź decyzji organu rentowego, zwłaszcza przyznających świadczenia. Samo pouczenie powinno być należyte, czyli wyczerpująco i wyraźnie wskazywać okoliczności, w których dochodzi do pobrania nienależnego świadczenia oraz powinno być dokonane w taki sposób, aby było zrozumiałe dla osoby, do której jest skierowane. Pouczenie nie może być zatem abstrakcyjne, niekonkretne, a w szczególności nie może odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń (por. wyroki Sądu Najwyższego m.in. z dnia 9 lutego 2005 r., III UK 181/04, OSNP 2005, nr 17, poz. 275 oraz z dnia 4 września 2007 r., I UK 90/07, OSNP 2008, nr 19-20, poz. 301). Jednocześnie pouczenie nie może być uznane za należyte, gdy przytacza jedynie przepis ustawy bez próby jego wyjaśnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2004 roku, I UK 3/04, OSNP 2005, nr 8, poz. 116). Jeśli natomiast polega na przytoczeniu przepisów, musi być na tyle zrozumiałe, żeby ubezpieczony mógł je odnieść do własnej sytuacji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2006 r. I UK 161/05, OSNP 2007, nr 5-6, poz. 78). Treść pouczenia ma dotyczyć przy tym okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń, a nie zasad zwrotu świadczeń nienależnie pobranych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 2009 r., II BU 9/09). Konsekwencją braku tak rozumianego pouczenia, jest niemożność późniejszego nałożenia przez organ obowiązku zwrotu pobranego świadczenia.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, wskazać trzeba, że na mocy decyzji ZUS z dnia 16 listopada 2022 r. ubezpieczony posiadał prawo do świadczenia uzupełniającego w kwocie 500,00 zł miesięcznie od 1 września 2022 r., tj. od miesiąca zgłoszenia wniosku do 31 października 2023 r. W punkcie II. pouczenia do decyzji przyznającej świadczenie uzupełniające wskazano, że prawo do świadczenia uzupełniającego nie przysługuje, jeżeli ustanie którykolwiek z warunków wymaganych do uzyskania tego prawa. Wskazano, że ubezpieczony ma obowiązek powiadomienia ZUS o ustaniu okoliczności będących podstawą przyznania świadczenia uzupełniającego, a więc o wszelkich zmianach, które mają wpływ na prawo i wypłatę tego świadczenia, a w szczególności o: uzyskaniu uprawnienia do świadczenia pieniężnego finansowanego ze środków publicznych oraz o pobieraniu takiego świadczenia (ppkt 1), podwyższeniu kwoty świadczenia finansowanego ze środków publicznych, wypłacanego przez podmiot inny niż Zakład (np. KRUS czy Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej) (ppkt 2).

W punkcie IV. wskazano zaś, że wysokość świadczenia uzupełniającego ulega zmianie w przypadku: nabycia lub ustania prawa do świadczenia pieniężnego finansowanego ze środków publicznych lub świadczenia z zagranicznej instytucji właściwej do spraw emerytalno-rentowych; ponownego ustalenia wysokości przysługującego świadczenia pieniężnego finansowanego ze środków publicznych lub świadczenia z zagranicznej instytucji właściwej do spraw emerytalno-rentowych. Wskazano, że ubezpieczony ma obowiązek powiadomienia Zakładu o wszelkich zmianach, które mają wpływ na wysokość świadczenia pieniężnego, a w szczególności o: uzyskaniu uprawnienia do świadczenia pieniężnego finansowanego ze środków publicznych, w tym także do świadczenia o charakterze emerytalno-rentowym, przyznanym przez KRUS lub inny organ emerytalny oraz o pobieraniu takiego świadczenia (pkt 1).

Reasumując, stwierdzić należy, że wskazane pouczenie nakładało na ubezpieczonego obowiązek powiadomienia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o uzyskaniu uprawnienia do świadczenia pieniężnego finansowanego ze środków publicznych, w tym także do świadczenia o charakterze emerytalno-rentowym, przyznanego przez KRUS (pkt II ppkt 1 i pkt IV ppkt 1), nie nakładało natomiast na ubezpieczonego obowiązku poinformowania Zakładu o złożeniu w dniu 5 września 2022 r. do Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wniosku o przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury rolniczej. Powyższe wyklucza przyjęcie, że ubezpieczony został prawidłowo pouczony przez organ rentowy o braku prawa do pobierania świadczenia uzupełniającego w okresie poprzedzającym wydanie decyzji o przyznaniu ubezpieczonemu emerytury rolniczej.

Istotnym przy tym pozostaje, że nawet gdyby ubezpieczony poinformował organ rentowy o złożeniu takiego wniosku, to ZUS już po uzyskaniu tej informacji, aż do czasu wydania przez KRUS decyzji przyznającej emeryturę rolniczą, nie miałby podstaw prawnych by wstrzymać wypłatę przyznanego ubezpieczonemu świadczenia uzupełniającego. Wątpliwym jest - na gruncie ustalonego w niniejszej sprawie stanu faktycznego – aby pobrane przez odwołującego świadczenie uzupełniające za okres od września 2022 r. do marca 2023 r. można było w ogóle uznać za nienależne.

Wskazać bowiem należy, iż w dacie wydania decyzji przyznającej ubezpieczonemu prawa do świadczenia uzupełniającego (przyznanego od dnia 1 września 2022 r.) tj. w dniu 16 listopada 2022 r. ubezpieczony nie był uprawniony do emerytury rolniczej. Prawo do wnioskowanego przez ubezpieczonego świadczenia zostało bowiem B. Ś. przyznane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego, dopiero decyzją z dnia 20 marca 2023 r., przy czym świadczenie przyznane zostało z datą wsteczną, tj. od 27 kwietnia 2021 r.

Jak już była mowa powyżej, przyjmuje się, że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto pobrał świadczenie nienależne i przyjął je w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu – tak jak w niniejszej sprawie - wina świadczeniobiorcy, nie uzasadnia powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. W trafnym wyroku z dnia 2 października 2018 r. (I UK 248/17, OSNP 2019/4/53) Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że jeżeli w trakcie pobierania świadczenia jest ono „należne”, a okoliczności wyłączające prawo do niego, w konsekwencji również wiedza o tym świadczeniobiorcy, wystąpiły post factum, nie ma podstaw do uznania, że należności wypłacone podlegają zwrotowi na podstawie art. 138 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy, wskazać należy, że taka sytuacja (wypłata należnego świadczenia uzupełniającego) miała miejsce do czasu doręczenia ubezpieczonemu decyzji KRUS z dnia 20 marca 2023 r. o przyznaniu emerytury rolniczej w kwocie powodującej (łącznie z kwotą emerytury z ZUS) przekroczenie przez ubezpieczonego progu dochodowego uprawniającego go do świadczenia uzupełniającego. Dopiero po otrzymania decyzji z 20 marca 2023 r. (tj. pod koniec marca 2023 r.) ubezpieczony powinien poinformować organ rentowy (ZUS) o wydaniu tej decyzji i dopiero od tego czasu świadczenie uzupełniające stało się świadczeniem nienależnym, bowiem nie tylko wydana została decyzja przyznająca ubezpieczonemu świadczenie z KRUS, ale wynikająca z niej wysokość świadczenia pozbawiała ubezpieczonego prawa do świadczenia uzupełniającego, dlatego też Sąd w tym zakresie (od świadczenia za kwiecień 2023 r.) odwołanie oddalił.

Wypłata świadczenia należnego od 1 września 2022 r. do marca 2023 r., które po wydaniu decyzji KRUS z dnia 20 marca 2023 r. utraciło ten walor (z uwagi na zwiększenie dochodów ubezpieczonego) nie uzasadnia skorzystania przez organ rentowy z dyspozycji art. 8 ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji i żądania zwrotu tego świadczenia.

Mając na uwadze powyższe, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w punkcie I. sentencji zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego w ten sposób, że stwierdził, iż ubezpieczony B. Ś. nie ma obowiązku zwrotu świadczenia za okres od 1 września 2022 r. do 31 marca 2023 r.

Sąd miał przy tym na uwadze, iż ubezpieczony mimo ciążącego na nim obowiązku nie powiadomił organu rentowego o przyznaniu mu prawa do emerytury rolniczej, o którym to obowiązku został prawidłowo pouczony w decyzji z dnia 16 listopada 2022 r. W pouczeniach wskazano, że ubezpieczony ma obowiązek powiadomienia Zakładu o wszelkich zmianach, które mają wpływ na prawo i wypłatę tego świadczenia, a w szczególności o: uzyskaniu uprawnienia do świadczenia pieniężnego finansowanego ze środków publicznych oraz o pobieraniu takiego świadczenia (pkt II ppkt 1), w tym wskazano wprost (w pkcie IV) o świadczeniu o charakterze emerytalno-rentowym, przyznanym przez KRUS lub inny organ emerytalny. Ubezpieczony pouczony został również, że jeżeli pobierze świadczenie, do którego nie miał prawa, świadczenie to będzie musiał zwrócić. Wskazano, że za nienależnie pobrane uważa się świadczenie wypłacone mimo ustania okoliczności będących podstawą przyznania świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania. W ocenie Sądu te pouczenia były na tyle zrozumiałe, że ubezpieczony mógł je odnieść do własnej sytuacji po nabyciu prawa do emerytury rolniczej.

Skoro zatem ubezpieczony nie dopełnił ciążącego na nim obowiązku, a pobierane przez niego emerytura rolnicza w zbiegu z emeryturą z ZUS przekraczały od 1 marca 2023 r. kwotę 2.157,80 zł, stwierdzić należało, że B. Ś. pobrał nienależnie świadczenia za okres od 1 kwietnia 2023 r. do 31 maja 2023 r., wobec czego zobowiązany jest do ich zwrotu.

Mając na uwadze powyższe, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. w punkcie II. sentencji oddalił odwołanie w pozostałej części.

SSO Aleksandra Mitros