Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

29 lipca 2024 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Małgorzata Kosicka

Protokolant: st. sekr. sądowy Anna Kapanowska

po rozpoznaniu 4 lipca 2024 r. na rozprawie w W.

sprawy z odwołania L. B.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych(...) Oddziału w W.

z 10 maja 2023 r., znak (...)

o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym

I.  zmienia zaskarżoną decyzję w części w ten sposób, że stwierdza, że L. B. jako pracownik płatnika składek S. S. (1) polegała obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu od 14 września 2015 r. do 30 kwietnia 2022 r.;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W. na rzecz L. B. 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych) z odsetkami w wysokości ustawowej za opóźnienie od uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt VII U 1142/23

UZASADNIENIE

L. B. wniosła odwołanie od decyzji (...)Oddziału ZUS w W. nr (...) z 10 maja 2023 r. w przedmiocie niepodlegania ubezpieczeniom społecznym.

Zaskarżonej decyzji ubezpieczona zarzuciła:

1. naruszenie art. 10 § 1 k.p.a. - polegające na niezapewnieniu skarżącej czynnego udziału w postępowaniu przed organem rentowym i uniemożliwieniu jej wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów w niniejszej sprawie;

2. naruszenie art. 7, art. 77 § 1 i art. 107 § 1 pkt 6 w zw. z § 3 k.p.a. - polegające na niewyczerpującym wyjaśnieniu stanu faktycznego sprawy i uzasadnieniu wydanej w sprawie decyzji co do charakteru i rodzaju czynności wykonywanych przez skarżącą na rzecz płatnika składek, w szczególności na ograniczeniu się w uzasadnieniu decyzji do przytoczenia zeznań świadków, zgodnie z którymi, z jednej strony, wskazywali oni, że poznali skarżącą w pracy podczas prowadzonej rekrutacji, oraz wyjaśnili, że skarżąca zajmowała stanowisko menedżera, ze strony drugiej zaś, nie potrafili wskazać, jak i był zakres obowiązków skarżącej oraz czy ulegał on zmianom, podczas gdy zeznania te winny zostać w pierwszej kolejności ocenione przez organ rentowy co do ich wiarygodności, a w przypadku uznania ich za wiarygodne- organ rentowy winien podjąć próbę wyjaśnienia wątpliwości co do charakteru i rodzaju czynności wykonywanych przez skarżącą na rzecz płatnika składek, które z zeznań tych wynikają, a w razie potrzeby również podjąć w tym zakresie dalszą inicjatywę dowodową;

3. naruszenie art. 107 § 1 pkt 6 w zw. z § 3 k.p.a. - polegające na niewyczerpującym uzasadnieniu prawnym decyzji, ograniczającym się do powołania podstawy prawnej decyzji i przytoczeniu obowiązującego prawa, w sytuacji, gdy organ rentowy winien również wszechstronnie wyjaśnić podstawę prawną i faktyczną decyzji i wytłumaczyć się, dlaczego zastosował wymienione w rubrum decyzji przepis prawa, rozstrzygając sprawę;

4. naruszenie art. 11 k.p.a. w zw. z art. 8 k.p.a. - polegające na braku wyjaśnienia przez organ rentowy zasadności przesłanek, którymi kierował się przy załatwianiu sprawy, w szczególności przy wydawaniu zaskarżonej decyzji, w sytuacji, gdy był do tego zobligowany na postawie przywołanego przepisu, co doprowadziło w konsekwencji do naruszenia zasady zaufania skarżącej do organu rentowego;

które to naruszenia miały wpływ na treść zaskarżonej decyzji, gdyż skutkował bezpodstawnym przyjęciem, że skarżąca winna być traktowana jako osoba współpracująca przy działalności gospodarczej płatnika składek, w związku z czym jako pracownik nie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 14 września 2015 roku;

W konsekwencji odwołująca zarzuciła także:

5. naruszenie art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a w zw. z art. 8 ust. 11 w zw. z art. 8 ust. 2 Ustawy z 13 październiku 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz.U. 7 2022 r., poz. 1009 ze zm.; dalej jako (...)) - polegające na uznaniu, że skarżąca winna być traktowana jako osoba współpracująca przy działalności gospodarczej płatnika składek S. S.- NIP: (...) i wobec tego nie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 14 września 2015 r., podczas gdy przy prawidłowo ustalonym stanie faktycznym sprawy przyjąć należało, że skarżąca w okresie od 14 września 2015 r. do 30 kwietnia 2022 r. była zatrudniona jako pracownik, na podstawie umowy o pracę, u płatnika składek S. S.- NIP: (...) i w związku z tym podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu również w również okresie od 14 września 2015 r. do dniu 30 kwietnia 2022 r. na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 i art. 13 ust. 1 ustawy.

Mając powyższe zarzuty na względzie ubezpieczona wniosła o zmianę decyzji w zaskarżonej części poprzez stwierdzenie, że skarżąca jako pracownik u płatnika składek S. S. N.: (...) podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 14 września 2015 r. do 30 kwietnia 2022 r., ewentualnie uchylenie decyzji w zaskarżonej części i przekazanie sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu odwołania wskazano, że organ rentowy nic zapewnił skarżącej czynnego udziału w postępowaniu przed organem rentowym oraz możliwości wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów w sprawie niniejszej. Organ rentowy nie zawiadomił skarżącej o zabraniu materiału dowodowego w sprawie, możliwości zaznajomienia się skarżącej z tym materiałem i złożenia uzupełniających wniosków dowodowych i wypowiedzenia się skarżącej co do zebranych dowodów. Skarżąca dowiedziała się o toczącym się postępowaniu dopiero po doręczeniu jej zaskarżanej decyzji. Tym samym organ rentowy uchybił zasadzie informowania stron, w myśl której organ rentowy zobowiązany był zapewnić skarżącej udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić jej wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań (art. 10 § 1 k.p.a.). W dalszej części wskazano, że w ocenie odwołującej organ rentowy nie ustalił w sposób wyczerpujący stanu faktycznego sprawy, a dokonane przez organ rentowy ustalenia faktyczne mają charakter szczątkowy; najistotniejszy dowód w sprawie, to jest zeznania świadków, nie został zaś poddany jakiejkolwiek analizie. Podkreślono, że teza organu rentowego o tym, że skarżąca jest osobą współpracującą w rozumieniu art. 8 ust. 11 w zw. z art. 8 ust. 2 ustawy nie znajduje oparcia w ustaleniach faktycznych co do charakteru i rodzaju czynności wykonywanych na rzecz płatnika składek (por. wyr. SN z 26 stycznia 2022 r., I USKP 76/21, OSNP 2022/12/125; post. SN z 13 czerwca 2019 r.t II UK 260/18, LEX nr 2688345), a sam fakt zawarcia związku małżeńskiego skarżącej z płatnikiem składek oraz prowadzenia przez nią działalności gospodarczej zbieżnej z działalnością gospodarczą S. S. nie świadczy jeszcze, że była ona „osobą współpracującą przy prowadzeniu działalności gospodarczej'' w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy ani nic wyklucza możliwości wykonywania przez skarżącą stosunku pracy na rzecz płatnika składek. W dalszej części powołano się na przepis art. 8 ust. 2 ustawy, który wskazuje, że jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, o których mowa w ust. 11 ustawy - dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca. Natomiast w myśl przywołanego ust. 11 za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców- macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności. O ile stosunek rodzinny pomiędzy skarżącą a płatnikiem składem, a także pozostawanie ich we wspólnym gospodarstwie domowym nic budzi wątpliwości, o tyle ostatnia z przesłanek - współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej – w ocenie odwołującej nie została wykazana przez organ rentowy.

Odwołująca wskazała, że organ rentowy nie udowodnił, by ciężar gatunkowy czynności wykonywanych przez skarżącą na rzecz płatnika składek, począwszy od dnia zawarcia z nim małżeństwa, był na tyle istotny, żeby traktować skarżącą jako osobę współpracującą przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Z zeznań świadków wynika jedynie, że skarżąca zajmowała się prowadzeniem rekrutacji. Oprócz tego zakresem obowiązków skarżącej objęte były takie czynności jak: pomoc pracownikom, będącym cudzoziemcami, w legalizacji pobytu na terenie RP i przygotowywanie w tym zakresie niezbędnych dokumentów, przygotowywanie dokumentów dla biura księgowego i kontakt z nim, prace biurowe. Skarżąca nic była natomiast zaangażowana w żadne działania sprzedażowe na rzecz pracodawcy, strategiczne, marketingowe czy promocyjne. Tym samym praca skarżącej jako taka nie generowała dochodu dla płatnika składek, a stanowiła niemal wyłącznie jej koszt. Ponadto, skarżąca wskazała, że organ rentowy, wydając decyzję, nie uzasadnił jej w sposób należyty w zakresie prawnym; organ ograniczył się jedynie do powołania podstawy prawnej decyzji i przytoczeniu obowiązującego prawa, przy czym nawet w tym fragmencie uzasadniania pominął kluczowy dla zrozumienia sytuacji prawnej skarżącej przepis art. 8 ust. 2 Ustawy. Organ rentowy nie wyjaśnił natomiast w sposób wszechstronny podstawy prawnej i faktycznej decyzji i wytłumaczył się, dlaczego zastosował wymienione w rubrum decyzji przepis prawa, rozstrzygając sprawę. Uzasadnienie prawne decyzji nie zawiera więc jej istoty, którą jest subsumcja stanu faktycznego sprawy pod normę prawną. Wskutek podniesionych uchybień Organ rentowy błędnie zastosował art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a w zw. z art. 8 ust. 11 w zw. z art. 8 ust. 2 Ustawy i uznał, że skarżąca winna być traktowana jako osoba współpracująca przy działalności gospodarczej płatnika składek S. S., w związku z czym nie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 14 września 2015 roku. Tymczasem przy prawidłowo ustalonym stanie faktycznym sprawy przyjąć należało, że skarżąca w okresie od 14 września 2015 r. do 30 kwietnia 2022 r. była zatrudniona jako pracownik, na podstawie umowy o pracę, u płatnika i podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu również w również okresie od 14 września 2015 r. do 30 kwietnia 2022 r. na podstawie art. 6 ust. I pkt 1 w zw. z art. II ust. 1, art. 12 ust. 1 i art. 13 ust. 1 ustawy. Mając powyższe na względzie wniesiono o zmianę zaskarżonej decyzji (odwołanie z 21 czerwca 2023 r. k.1-17 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Uzasadniając swoje stanowisko, organ rentowy wyjaśnił, że w wyniku przeprowadzonego postępowania 23 września 2022 r. oddział wydał decyzję stwierdzającą, że L. B. jako pracownik u płatnika składek S. S. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 18 czerwca 2015 r. do 13 września 2015 r. oraz nie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym od 14 września 2015 r. W wyniku ponownej analizy sprawy organ rentowy ustalił, że w decyzji nieprawidłowo wskazano jako adresata osobę zmarłą (płatnika składek). Wobec powyższego 10 maja 2023 r. została wydana kolejna - zaskarżona obecnie decyzja, uchylająca w całości decyzję z 23 września 2022 r. i stwierdzająca, że L. B. jako pracownik u płatnika składek S. S. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 18 czerwca 2015 r. do 13 września 2015 r. oraz nie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym od 14 września 2015 r. Organ rentowy zaznaczył, że od 18 czerwca 2015 r. odwołująca została zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego przez płatnika - S. S. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Zgłoszenie do ubezpieczeń - dokument (...) wpłynęło do oddziału 18 czerwca 2015 r. Organ wskazał, że ze złożonych dokumentów wynika, że 14 września 2015 r. L. B. zawarła związek małżeński z płatnikiem składek S. S.. W złożonych dokumentach rozliczeniowych płatnik wskazał następujące podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne:

w czerwcu 2015 r. - 650 zł – 5/6 etatu

od 07.2015 r. do 04.2017 r. po 1500 zł – 1/2 etatu

od 05.2017 r. do 11.2017 r. po 3559,43 zł – 1/2 etatu

od 12.2017 r. do 12.2018 r. po 5500 zł – 1/2 etatu

od 01.2019 r. do 06.2021 r. po 7500 zł – 1/2 etatu

od 07.2021 r. do 04.2022 r. po 12 919,63 zł - 1/1 etatu

za maj 2022 r. - 0,00 zł.

Organ rentowy wskazał, że 6 maja 2022 r. odwołująca wystąpiła z roszczeniem o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres od 6 maja 2022 r. do 4 maja 2023 r. Na potrzeby prowadzonego przez organ rentowy postępowania zostali wezwani świadkowie - N. S. oraz T. R.. Jak wynika z zeznań N. S. odwołująca była zatrudniona na stanowisku menadżera i stanowisko w trakcie wykonywania pracy nie uległo zmianie. Ponadto organ rentowy ustalił, że L. B. prowadzi pozarolniczą działalność pokrywającą się częściowo z profilem działalności Pana S. S. (z analizy (...) wynika, że pokrywają się kody (...):52.29.C, 41.10.Z,43.11.Z,43.91.Z,43.99.Z,73.ll. Z, 81.30.Z). 6 września 2022 r. oddział skierował pismo do odwołującej informując o możliwości wypowiedzenia się, co do zebranych dowodów i przedłożenia dodatkowych dokumentów - pismo pozostało bez odpowiedzi. W dalszej części organ rentowy powołał się na przepis art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023r., poz. 1230), zgodnie z którym za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia. W ocenie organu rentowego umowa o pracę zawarta między S. S. a L. B., dla celów ubezpieczeniowych, nie stanowi podstawy do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym z tytułu zgłoszenia jako pracownik, gdyż zostały spełnione kryteria do uznania L. B. za osobę współpracującą w prowadzeniu działalności gospodarczej w rozumieniu art. 8 ust. 2 i 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Ponadto organ rentowy zwrócił uwagę na okoliczność, że zmiana wymiaru czasu pracy na pełen etat nastąpiła w lipcu 2021 r., po powzięciu informacji ubezpieczonej o ciąży. Mając powyższe na względzie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania. Równocześnie organ rentowy wniósł o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego lekarza specjalisty medycyny pracy lub ginekologa na okoliczność czy L. B. 1 lipca 2021 r. oraz 9 sierpnia 2021 r. była zdolna do pracy w wymiarze pełnego etatu (odpowiedź na odwołanie z 26 lipca 2023 r. k.18- 20 a.s.).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

L. B. ur. (...) przebywa w Polsce od 2011 r. Początkowo zajmowała się pomocą domową przy sprzątaniu. W 2012 r. była zatrudniona u płatnika składek jako menadżer w restauracji, gdzie pracowała przez rok - do czasu zamknięcia restauracji. Od czerwca 2015 r. ubezpieczona była zatrudniona w (...) S. S. S. (1) na stanowisku menagera. Od 18 czerwca 2015 r. na czas nieokreślony w wymiarze połowy etatu, a od 1 lipca 2021 r. na czas nieokreślony w wymiarze pełnego etatu. W umowie o pracę zawartej 18 czerwca 2015 r. strony określiły wynagrodzenie za pracę w wysokości 1500 zł. Aneksem do umowy z 2 maja 2017 r. wynagrodzenie odwołującej uległo zmianie i wynosiło 3559,43 zł, od 1 grudnia 2017 r. strony ustaliły wynagrodzenie ubezpieczonej na kwotę 5500 zł, od 1 stycznia 2019 r. wynagrodzenie ubezpieczonej wynosiło 7500 zł. Od 1 lipca 2021 r. wynagrodzenie ubezpieczonej wynosiło 12 919, 63 zł oraz zmienił się wymiar pracy ubezpieczonej na pełen etat. Ubezpieczona pracowała u płatnika składek do mają 2022 r., kiedy z uwagi na śmierć płatnika zakończono prowadzenie działalności. Do obowiązków ubezpieczonej należała legalizacja pobytu pracowników płatnika składek. Ubezpieczona chodziła po urzędach, składała wnioski, odbierała zezwolenia, wydawała skierowania na szkolenia BHP i badania medyczne, odbierała i przekazywała faktury do biura księgowego, pilnowała dokumentów. Ponadto ubezpieczona zajmowała się obsługą poczty e-mail, umawianiem spotkań płatnika składek. S. S. (1) w ramach prowadzonej działalności gospodarczej zajmował się głównie pracami budowlanymi, reklamą i transportem i zatrudniał w ramach prowadzonej działalności wielu pracowników. Biuro płatnika składek znajdowało się przy ul. 3-go maja w Z.. Ubezpieczona od 2015 r. ma swoją działalność- jest wspólnikiem Agencji (...), w której zajmuje się zacleniem i rozcleniem towarów - nie wykonuje tożsamych czynności co u płatnika. Wszystkie decyzje dotyczące zatrudnienia należały do płatnika składek. Ubezpieczona nie wydawała poleceń pracownikom, jedynie przekazywała polecenia płatnika pracownikom. Praca ubezpieczonej nie była pracą typowo biurową, ponieważ zakres jej obowiązków obejmował jeżdżenie po urzędach- wielu czynności nie dało się zrobić z biura- wobec czego w biurze ubezpieczona była w zależności od potrzeb. Ubezpieczona nie zajmowała stanowiska równorzędnego z płatnikiem składek- nie mogła podejmować samodzielnie decyzji (zaświadczenie o zatrudnieniu z 7 października 2022 r. k.8 a.s., umowa o pracę z 18 czerwca 2015 r. k.10 a.s., aneks do umowy o prace z 2 maja 2017 r. k.11 a.s., aneks do umowy o prace z 1 grudnia 2017 r. k.12, aneks do umowy o pracę z 1 stycznia 2019 r. k.13 a.s., aneks do umowy z 1 lipca 2021 r. k.13 a.s., zeznania świadka N. S. k.101-102 a.s., zeznania ubezpieczonej k.117-118 a.s.). Ubezpieczona L. B. od 14 września 2015 r. pozostawała w związku małżeńskim z płatnikiem składek S. S. (akt zawarcia małżeństwa – nienumerowana karta a.r.).

Organ rentowy pismem z 26 lipca 2022 r. poinformował ubezpieczoną o wszczęciu postępowania wyjaśniającego celem ustalenia zasadności zgłoszenia L. B. do ubezpieczeń społecznych i podstaw wymiaru składek na te ubezpieczenia z tytułu świadczenia pracy u płatnika składek S. S. w związku z zgłoszeniem przez L. B. roszczenia o zasiłek macierzyński za okres od 6 maja 2022 r. do 4 maja 2023 r. Ubezpieczona nie odebrała przesyłki pod wskazanym adresem i korespondencja została doręczona w trybie zastępczym (zawiadomienie o wszczęciu postepowania – nienumerowane karty a.r.).

Po zakończeniu postępowania, decyzją z 23 września 2022 r., nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. stwierdził, że L. B.:

1)  podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu) jako osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę u płatnika składek od 18 czerwca 2015 r. do 13 września 2015 r.

2) nie podlega do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (emerytalnemu, rentowych, wypadkowemu) jako pracownik od 14 września 2015 r. ( decyzja z 23 września 2022 r.- nienumerowana karta a.r.).

W wyniku ponownej analizy sprawy organ rentowy ustalił, że w decyzji nieprawidłowo wskazano jako adresata osobę zmarłą (płatnika składek). Wobec powyższego w 10 maja 2023 r. została wydana kolejna - zaskarżona decyzja, uchylająca w całości decyzję z 23 września 2022 r. i stwierdzająca, że L. B. jako pracownik u płatnika składek S. S. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 18 czerwca 2015 r. do 13 września 2015 r. oraz nie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym od 14 września 2015 r. (decyzja z 10 maja 2023 r.- nienumerowana karta a.r.).

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie wymienionych dokumentów, a także w oparciu o zeznania świadka N. S. oraz odwołującej się L. B., dając im wiarę w całości. Z zeznań ubezpieczonej wynika, że zakres obowiązków które wykonywała podczas pracy u swojego męża różnił się w sposób zdecydowany od obowiązków które wykonywała w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Ponadto ubezpieczona wskazała, że była ona podporządkowana płatnikowi składek, nie miała wpływu na działalność firmy męża, nie mogła sama podejmować decyzji, równocześnie szczegółowo opisując zakres swoich obowiązków. Dodała, że nie podejmowała w zakresie działalności gospodarczej męża żadnych czynności co do świadczonych przez niego usług transportowych.

Świadek N. S. potwierdziła w swoich zeznaniach, że ubezpieczona zajmowała się przygotowywaniem dokumentów dla pracowników, zajmowała się rekrutacją i że faktyczny nadzór nad pracą pracowników sprawował S. S. (1).

Dokumenty zawierają spójne informacje dotyczące okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, które w części nie były sporne.

Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 5 k.p.c. pominął wniosek organu rentowego o dopuszczenie dowodu z dokumentacji lekarskiej i opinii biegłego lekarza z zakresu medycyny pracy oraz ginekologa, jako zmierzający do przedłużenia postępowania. Dowód ten zmierzał bowiem do ustalenia zdolności odwołującej się do pracy w okresie ciąży. Tymczasem przedmiotem badania sądu był cały okres w jakim strony pozostawały w kwestionowanym stosunku pracy, tj. okres ponad 6 lat, stąd okoliczność czy w ostatnim okresie zatrudnienia, kiedy odwołująca się nie korzystała zresztą ze zwolnienia od pracy w związku z ciążą – była ona zdolna do pracy, pozostaje w ocenie sądu okolicznością uboczną i na potrzeby tych ustaleń zbędne jest przeprowadzanie dowodów z opinii biegłych zwłaszcza, że znacząco przedłuży to postępowanie.

W tych okolicznościach sąd uznał zebrany materiał dowodowy za wystarczający do wydania rozstrzygnięcia.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołania ubezpieczonej L. B. zasługiwało na uwzględnienie.

Przedmiot sporu w niniejszej sprawie wymagał rozważenia czy płatnik składek miał obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne od 14 września 2015 r. za L. B. jako pracownika.

Zaznaczyć należy że ZUS nie kwestionował wykonywania przez ubezpieczoną czynności na rzecz płatnika składek, natomiast kwestionował podstawę podlegania ubezpieczeniom wskazując przy tym, że w ocenie organu rentowego umowa o pracę zawarta pomiędzy stronami nie stanowiła podstawy do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym z tytułu zgłoszenia odwołującej jako pracownika, ponieważ w ocenie organu rentowego zostały spełnione przesłanki do uznania L. B. za osobę współpracującą w prowadzeniu działalności gospodarczej.

W myśl art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r., poz. 1230 j.t.) zwanej dalej ,,ustawą’’ obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi. Zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy, jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, o których mowa w ust. 11 - dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca. Jak stanowi art. 8 ust. 11 ustawy za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, zleceniobiorcami oraz z osobami fizycznymi, wskazanymi w art. 18 ust. 1 ustawy z 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4-5a, uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia; nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego. W rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, zleceniobiorcami oraz z osobami fizycznymi, wskazanymi w art. 18 ust. 1 ustawy z 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4-5a, uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia; nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.

W zakresie odróżnienia współpracy od stosunku zatrudnienia, judykatura zwraca uwagę na brak prawnej definicji pojęcia współpracy. Sąd Najwyższy wskazał, że współpraca jest formą współdziałania z prowadzącym działalność gospodarczą, a „osobą współpracującą" jest taka osoba, z którą nie zawarto żadnej umowy dotyczącej rodzaju świadczonej pracy. Poza tym współpraca jest wolna od elementów składających się na pojęcie stosunku pracy – podporządkowania, ciągłości, wyraźnie określonego wynagrodzenia, zakresu czynności; działania osoby współpracującej nie mają charakteru czynności pracowniczych. Cechami konstytutywnymi współpracy przy działalności gospodarczej są występujące łącznie: istotny „ciężar gatunkowy" działań współpracownika, które nie mogą mieć charakteru wtórnego, lecz muszą pozostawać w bezpośrednim związku z przedmiotem podjętej działalności oraz charakteryzować się pewną stabilnością i zorganizowaniem, oraz „znaczący" czas i częstotliwość podejmowanych prac (wyrok Sądu Najwyższego z 6 stycznia 2009 r., sygn. akt II UK 134/08). Za współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej, powodującą obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, uznać należy taką pomoc udzieloną przedsiębiorcy przez jego małżonka, która ma charakter stały i bez której stanowiące majątek wspólny małżonków dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia ich współdziałanie przy tym przedsięwzięciu (wyrok Sądu Najwyższego z 20 maja 2008 r., sygn. akt II UK 286/07). Cechami konstytutywnymi pojęcia „współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej” w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych są występujące łącznie: 1) istotny dla działalności gospodarczej ciężar gatunkowy działań współpracownika, które to działania nie mogą mieć charakteru wtórnego; muszą pozostawać w bezpośrednim związku z przedmiotem podjętej działalności oraz muszą charakteryzować się pewną systematycznością, stabilnością i zorganizowaniem; 2) znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót. Ponadto, za współpracującego przy prowadzeniu działalności pozarolniczej można uznać tylko taką osobę, która na rzecz tej działalności wykonuje prace takiego rodzaju, rozmiaru i częstotliwości, że mają one wymiar ekonomiczny i organizacyjny na tyle istotny, że mogą być postrzegane jako współpraca przy prowadzeniu tej działalności (postanowienie Sądu Najwyższego z 29 maja 2019 r., sygn. akt II UK 216/18). Ocena, czy w konkretnej sytuacji pomoc świadczona przez małżonka może być uznawana za współpracę w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, stanowiącą w myśl art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy podstawę do objęcia tej osoby obowiązkowymi ubezpieczeniami: emerytalnym i rentowymi, wymaga uprzednich ustaleń faktycznych co do charakteru i rodzaju tych czynności (wyrok Sądu Najwyższego z 30 sierpnia 2018 r., sygn. akt I UK 202/17).

Sąd zważył, że statusie osoby współpracującej decydują trzy przesłanki, tj. zaliczenie do enumeratywnie wymienionego kręgu osób bliskich, pozostawanie członka rodziny we wspólnym gospodarstwie domowym oraz „współpraca” przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Wszystkie wymienione wyżej przesłanki muszą występować łącznie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 15 kwietnia 2016 r., III AUa 1730/15). Zaznaczenia wymaga, że współpraca z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą nie wynika z czynności prawnej, lecz jest konsekwencją faktycznej współpracy podmiotów wymienionych w treści art. 8 ust. 11 ustawy systemowej (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 19 października 2015 r. III AUa 766/15).

Żaden z przepisów prawa nie definiuje jakim kryteriom winna odpowiadać współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej. W oparciu o utrwalone orzecznictwo zasadne jest przyjęcie, że wykonywana przez osoby współpracujące działalność powinna charakteryzować się ciągłością i zorganizowaniem. Wyłącznie taka współpraca powoduje obowiązek ubezpieczenia społecznego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 18 lipca 2006 r., o sygn. akt III AUa 1641/05). Cechą konstytutywną pojęcia współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej jest istotny dla działalności gospodarczej ciężar gatunkowy działań współpracownika, które to nie mogą mieć charakteru wtórnego. Przedmiotowe działania muszą jednocześnie pozostawać w bezpośrednim związku z przedmiotem podjętej działalności oraz muszą charakteryzować się pewną systematycznością, stabilnością i zorganizowaniem, a nadto muszą obejmować znaczący czas i częstotliwość (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 września 2013 r., sygn. akt III AUa 2274/12 Cechami konstytutywnymi pojęcia „współpraca przy działalności gospodarczej” są występujące łącznie: istotny ciężar gatunkowy działań współpracownika, które nie mogą mieć charakteru wtórnego, bezpośredni związek z przedmiotem działalności gospodarczej, stabilność i zorganizowanie oraz znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót (wyrok Sądu Najwyższego z 6 stycznia 2009 r., sygn. akt II UK 134/08).

Przyjąć również należy, że współpraca oznacza pracę wykonywaną wspólnie, bądź działalność prowadzoną z inną osobą. Z wykładni literalnej powołanej regulacji wynika również, że termin współpraca przy prowadzeniu działalności, którym operuje art. 8 ust. 11 ustawy systemowej zakłada, że współpracujący ma istotny wpływ na tę działalność. Wartość działania w ramach współpracy musi być także znacząca. Ponadto z terminem współpraca wiąże się także cecha stałości, w sensie stabilności ekonomiczno-zawodowej osoby zainteresowanej. Ważne jest istnienie pewnego związania z pracą wykonywaną w ramach współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Zasadne jest też przyjęcie, że wykonywana przez osoby współpracujące działalność powinna charakteryzować się zorganizowaniem i pewną ciągłością. Nie może zatem stanowić w sensie prawnym współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej sporadyczne, podejmowane okazjonalnie, zajmujące nikłą ilość czasu wystawianie faktur, czy wydawanie ad hoc (gdy nie ma pracownika) towaru. Znaczenie gospodarcze, organizacyjne i stabilność takich działań są znikome i nie kwalifikują się do oceny, że w sensie prawnym dochodzi do „współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej”. Stwierdzić zatem należy, że za współpracującego przy prowadzeniu działalności pozarolniczej można uznać tylko taką osobę, która na rzecz tej działalności wykonuje prace takiego rodzaju, rozmiaru i częstotliwości, że mają one wymiar ekonomiczny i organizacyjny na tyle istotny, że mogą być postrzegane jako współpraca przy prowadzeniu tej działalności (wyrok Sądu Najwyższego z 23 kwietnia 2010 r., sygn. akt II UK 315/09).

Jak zostało już wskazane, kluczowe znaczenie dla uznania członka rodziny za osobę współpracującą przy prowadzeniu działalności gospodarczej ma okoliczność faktycznego wykonywania przez niego pracy, pozostającej w bezpośrednim związku z przedmiotem działalności gospodarczej płatnika. Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy sąd okręgowy uznał, że w spornym okresie L. B. nie spełniła podstawowej przesłanki wynikającej z przepisów, bowiem nie wykonywała żadnej pracy związanej z współprowadzeniem działalności gospodarczej swojego męża. Ubezpieczona była zatrudniona u swojego męża od 2015 r. w niepełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku managera, od1 lipca 2021 r. wymiar czasu pracy ubezpieczonej uległ zmianie i wynosił pełen etat. Wszystkie czynności ubezpieczona wykonywała jako pracownik. W trakcie zatrudnienia wypełniła również wszystkie przesłanki wynikające z art. 22 § 1 k.p., zgodnie z którym przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Należy zaznaczyć, że współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej jest wolna od elementów składających się na pojęcie stosunku pracy. Tymczasem ubezpieczona podlegała podporządkowaniu i nadzorowi, który wykonywany był bezpośrednio przez jej męża. Jednocześnie ubezpieczona miała wyraźnie określone wynagrodzenie w umowie o pracę oraz zakres czynności, który zobowiązana była wykonywać. Działania L. B. miały więc charakter czynności pracowniczych. Nadto, nie wykonywała ona czynności w zakresie tej części działalności gospodarczej płatnika składek, w której wykonywał on usługi transportowe. Nie sposób zatem uznać, że mogła być osobą współpracującą z płatnikiem, skoro wykonywane przez nią czynności dotyczyły jedynie wycinka działalności gospodarczej płatnika.

W swoim orzecznictwie Sąd Najwyższy podkreśla, że współpraca osoby bliskiej musi mieć znaczenie ekonomiczne dla prowadzącego działalność. Z wykładni gramatycznej wynika, że termin „współpraca przy prowadzeniu działalności”, zwłaszcza gospodarczej, którym posługuje się art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zakłada, że współpracujący ma istotny wpływ na tę działalność. Jedynym czynnikiem zmieniającym postanowienia umowne było podwyższenie wysokości wynagrodzenia ubezpieczonej związane ze zmianą wymiaru czasu pracy. Ubezpieczona, oprócz wykonywania czynności niemających wpływu na sferę organizacyjną i finansową, nie podejmowała również żadnych wiążących decyzji dla firmy. Ubezpieczona nie posiadała pełnomocnictw do występowania w imieniu firmy ani nie podejmowała wiążących decyzji dla funkcjonowania prowadzonej działalności przez jej męża.

Na marginesie należy zauważyć, że co prawda L. B. w momencie zmiany wymiaru zatrudnienia była w ciąży, jednak okoliczność była ona uzasadniona potrzebami pracodawcy, a w czasie podpisywania umowy o pracę odwołująca była zdolna do pracy. Jednak nawet, gdyby stwierdzić, że zmiana wymiaru czasu pracy i co za tym idzie zwiększenie wynagrodzenia odwołującej miało związek z planowanym macierzyństwem, to wymaga podkreślenia, że samo zawarcie umowy o pracę z kobietą w okresie ciąży, choćby nawet głównym motywem tego zatrudnienia było uzyskanie świadczeń związanych z macierzyństwem, nie jest ani naganne, ani tym bardziej sprzeczne z prawem, na co wielokrotnie wskazywano w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. przykładowo wyrok Sądu Najwyższego z 6 lutego 2006 r., III UK 156/05). Nie ma zatem żadnych przeszkód ku temu, aby kobieta będąca w ciąży bądź też planująca macierzyństwo w niedalekiej przyszłości mogła podjąć pracę (zmienić wymiar czasu pracy), nawet jeśli jedynym celem jest zagwarantowanie świadczeń z systemu ubezpieczeń społecznych na okres macierzyństwa, pod warunkiem, że stosunek pracy spełnia kryteria określone w art. 22 § 1 k.p. i jest realizowany. Ponadto należy zauważyć, że w przedmiotowej sprawie ubezpieczona w okresie zwiększenia wymiaru czasu pracy tj. od 1 lipca 2021 r. nie korzystała ze zwolnienia lekarskiego i nie korzystała z niego do czasu porodu, dopiero po porodzie wystąpiła o zasiłek macierzyński.

W toku postępowania zarówno świadkowie i sama odwołująca wykazali w sposób szczegółowy czynności jakimi zajmowała się ubezpieczona i potwierdzili fakt świadczenia pracy w pełnym wymiarze czasu pracy. Nie budzi wątpliwości sądu, że zwiększenie wymiaru czasu pracy było związane z zwiększeniem ilości obowiązków ubezpieczonej, a nie jak przyjął organ rentowy miało służyć uzyskaniu wyższego świadczenia.

Równocześnie sąd miał na względzie, że do wydania zaskarżonej decyzji doszło po wielu latach od rozpoczęcia świadczenia pracy przez ubezpieczoną. Odwołująca została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych 18 czerwca 2015 r., a ZUS stwierdził, że od 14 września 2015 r., tj. od kiedy zawarła związek małżeński ze swoim pracodawcą nie podlega już tym ubezpieczeniom. Sąd miał na uwadze, że wątpliwości te powstały dopiero po tym, gdy odwołująca podjęła zatrudnienie od lipca 2021 r. w pełnym wymiarze czasu pracy, a więc w okresie, kiedy była w ciąży. Zakład Ubezpieczeń Społecznych domagał się przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego z zakresu ginekologii na okoliczność ustalenia czy od lipca 2021 r. ubezpieczona była w stanie świadczyć pracę w pełnym wymiarze czasu pracy. Jednak w ocenie sądu był to dowód zbędny na okoliczność rozpoznania tej sprawy, ponieważ okres ubezpieczenia, który jest kwestionowany przez organ rentowy jest o wiele dłuższy, a sam fakt zajścia w ciąże nie został podniesiony do takiej rangi który wskazywałby, że dopiero od 2021 r. zmieniły się relacje pomiędzy ubezpieczoną a jej pracodawcą.

Należy na marginesie zauważyć, że odwołująca podnosiła również liczne zarzuty związany z naruszeniem przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. W ocenie sądu kwestie dotyczące ewentualnego naruszenia przez organ rentowy przepisów prawa administracyjnego nie miały wpływu na rozstrzygnięcie w sprawie. Powszechne jest w orzecznictwie stanowisko, że podstawą rozstrzygnięcia sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych mogą być tylko przepisy prawa materialnego i ewentualnie postępowania cywilnego, a nie przepisy procedury administracyjnej (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2010 r., II UK 309/09 oraz z dnia 2 grudnia 2009 r I UK 189/09). Oznacza to, że postępowanie sądowe w sprawach z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, skupia się na wadach wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestia wad decyzji administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, pozostaje w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2010 r., sygn. akt II UK 336/09). Wobec powyższego wszelkie zarzuty dotyczące wadliwego zastosowania przez organ rentowy przepisów kodeksu postępowania administracyjnego pozostawały w istocie poza istotą sporu, która skupiała się na wyłącznie na prawidłowości subsumpcji przepisów prawa materialnego.

Mając powyższe na uwadze sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w części w ten sposób, że stwierdził, że L. B. jako pracownik płatnika składek S. S. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu i chorobowemu od 14 września 2015 r. do 30 kwietnia 2022 r.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. mając na uwadze, że odwołująca się wygrała sprawę. Stąd też, określonymi na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2023.1935) kosztami zastępstwa procesowego obciążono organ rentowy.