Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Gdańsk, dnia 5 września 2024 r.

Sąd Okręgowy w Gdańsku, VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Justyna Skórzewska

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Joanna Synak

po rozpoznaniu w dniu 5 września 2024 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z odwołania Ł. G., G. G. reprezentowanych przez przedstawiciela ustawowego K. G. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w G.

przy udziale zainteresowanych J. G., W. G.

o przeniesienie odpowiedzialności za zobowiązania z tytułu składek na spadkobierców

na skutek odwołania od decyzji z dnia 23 lutego 2023r., znak: (...)

I.  zmienia zaskarżoną decyzję o tyle, że ustala, iż odpowiedzialność spadkobierców za wymienione w decyzji zobowiązania jest ograniczona do stanu czynnego spadku po zmarłym K. G. (2),

II.  w pozostałym zakresie odwołania oddala,

III.  koszty procesu wzajemnie znosi.

sędzia Justyna Skórzewska

Sygn. akt VII U 790/23

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23 lutego 2023 r., nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. stwierdził, że Ł. G., G. G., W. G. i J. G., jako spadkobiercy po K. G. (2) zmarłym w dniu 01 listopada 2016 r. ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania spadkodawcy z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w łącznej kwocie 349.299,69 zł, na którą składają się należności na:

- ubezpieczenia społeczne za okres od maja 2013 r. do czerwca 2014 r. oraz od września 2014 r. do października 2016 r. w łącznej kwocie 241.815,59 zł w tym: należność główna – 203.639,19 zł, odsetki na 01 listopada 2016 r. - 35 500,00 zł, koszty egzekucyjne – 2.522,00 zł, koszty upomnienia - 154,40 zł,

- ubezpieczenie zdrowotne za okres marca 2013 r. do czerwca 2014 r. oraz od września 2014 r. do września 2016 r. w łącznej kwocie 86 496,18 zł w tym: należność główna – 72.644,38 zł, odsetki na 01 listopada 2016 r. – 13.278,00 zł, koszty egzekucyjne - 481,00 zł oraz koszty upomnienia - 92,80 zł,

- Fundusz Pracy za okres od maja 2013 r. do czerwca 2014 r. oraz od sierpnia 2014 r. do października 2016 r. w łącznej kwocie 20.987,92 zł w tym: należność główna – 17.382,72 zł, odsetki na 01 listopada 2016 r.- 3.069,00 zł, koszty egzekucyjne - 367,40 zł oraz koszty upomnienia – 168,80 zł.

W uzasadnieniu tej decyzji organ wskazał, że na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Kościerzynie I Wydziału Cywilnego z dnia 20 czerwca 2018 r. (sygn. akt I Ns 313/17) ustalił, że adresaci decyzji nabyli spadek po zmarłym w dniu 01 listopada 2016 r. K. G. (2) z dobrodziejstwem inwentarza, każdy z nich w udziale wynoszącym ¼ części spadku. W tej sytuacji na mocy art. 1031§2 k.c. spadkobiercy podnoszą odpowiedzialność do masy czynnego spadku, podczas gdy według wykazu inwentarza w skład masy spadkowej weszły udziały w nieruchomościach, a stan czynny spadku wynosi 1.515.000,00 zł.

Odwołanie od powyższej decyzji wnieśli małoletni Ł. G. i K. G. (1), reprezentowani przez przedstawiciela ustawowego K. G. (1) oraz W. G. oraz J. G., zarzucając naruszenie:

- art. 107 § 3 k.p.a. w zw. z art. 123 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez lakoniczne uzasadnienie decyzji i brak wskazania okoliczności istotnych dla sprawy, w sytuacji kiedy organ zobowiązany jest wyjaśnienie rozstrzygnięcia,

- art. 7 k.p.a. w zw. z art. 123 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez niepodejmowanie działań zmierzających do wyjaśnienia stanu faktycznego, w tym przyjęcia, iż odpowiedzialnymi za zobowiązania po zmarłym K. G. (2) z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych są Ł. G., G. G., J. G. oraz W. G.;

- art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego niezastosowanie w niniejszej sprawie i tym samym nieuwzględnienie przedawnienia zobowiązań zmarłego K. G. (2) z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

- art. 1012 k.c. poprzez jego niezastosowanie skutkujące całkowitym pominięciem faktu przyjęcia spadku po zmarłym K. G. (2) z dobrodziejstwem inwentarza,

- art. 1031 § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie skutkujące wydaniem przedmiotowej decyzji z pominięciem ustalenia rzeczywistego i aktualnego stanu zadłużenia strony w sytuacji, kiedy wysokość wyegzekwowanych już kwot od strony, przewyższają wysokość stanu czynnego spadku.

Wskazując na powyższe skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. oraz obciążenie kosztami postępowania odwoławczego i kosztami zastępstwa procesowego Zakład Ubezpieczeń Społecznych według norm przepisanych.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o:

- odrzucenie odwołania złożonego w imieniu J. G. oraz W. G., jako wniesionego z uchybieniem terminu - decyzje zostały doręczone 3 marca 2023 roku podczas gdy odwołanie wniesiono 13 kwietnia 2023 r.

- oddalenie odwołania wniesionego przez Ł. G. i G. G.,

- zasądzenie od każdego skarżącego na rzecz pozwanego organu rentowego zwrot kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych z uwzględnieniem wartości przedmiotu sporu w kwocie 349.300 złotych.

Prawomocnym postanowieniem z dnia 06 czerwca 2024 r. tut. Sąd odrzucił odwołanie wniesione przez J. G. i W. G. oraz zasądził od w/w na rzecz pozwanego organu rentowego każdorazowo kwoty po 5.400 zł, z pozostałym zakresie odstępując od obciążania ich kosztami zastępstwa procesowego (k. 149 i k. 155)

W związku z powyższym postępowanie było kontynuowane przy udziale J. G. i W. G. jako zainteresowanych w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

K. G. (2) prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą i był w związku z tym zobowiązany do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy.

Płatnik nie opłacił składek na powyższe ubezpieczenia w łącznej kwocie 349.299,69 zł, na którą składają się należności na:

- ubezpieczenia społeczne za okres od maja 2013 r. do czerwca 2014 r. oraz od września 2014 r. do października 2016 r. w łącznej kwocie 241.815,59 zł w tym: należność główna – 203.639,19 zł, odsetki na 01 listopada 2016 r. - 35 500,00 zł, koszty egzekucyjne – 2.522,00 zł, koszty upomnienia - 154,40 zł, -

- ubezpieczenie zdrowotne za okres marca 2013 r. do czerwca 2014 r. oraz od września 2014 r. do września 2016 r. w łącznej kwocie 86 496,18 zł w tym: należność główna – 72.644,38 zł, odsetki na 01 listopada 2016 r. – 13.278,00 zł, koszty egzekucyjne - 481,00 zł oraz koszty upomnienia - 92,80 zł,

- Fundusz Pracy za okres od maja 2013 r. do czerwca 2014 r. oraz od sierpnia 2014 r. do października 2016 r. w łącznej kwocie 20.987,92 zł w tym: należność główna – 17.382,72 zł, odsetki na 01 listopada 2016 r.- 3.069,00 zł, koszty egzekucyjne - 367,40 zł oraz koszty upomnienia – 168,80 zł.

okoliczności bezsporne, nadto przegląd stanu należności w aktach ZUS

Nieopłacone składki na rzecz ZUS za styczeń 2014 r. były zabezpieczone hipoteką przymusową na nieruchomości. Wobec pozostałych organ rentowy prowadził postępowania egzekucyjne.

Dowód: wydruk z księgi wieczystej (...), wydruk stanów należności – nienumerowane karty akt ZUS

K. G. (2) zmarł w dniu 01 listopada 2016 r.

okoliczność niesporna

Sąd Rejonowy w Kościerzynie I Wydziału Cywilnego postanowieniem z dnia 20 czerwca 2018 r., wydanym w sprawie sygn. akt I Ns 313/17, stwierdził, że spadek po K. G. (2), zmarłym dnia 01 listopad 2016 r. w K., ostatnio stale zamieszkałym w K., na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza nabyli zstępni: Ł. G., G. G., dzieci A. i K. oraz J. G. i W. G., dzieci D. i T. – każdy w ¼ części spadku.

okoliczności niesporne, a nadto: odpis postanowienia w sprawie I Ns 313/17

Zmarły, oprócz zadłużenia z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia, miał zadłużenie wobec (...) Spółka Akcyjna, (...) Spółka Akcyjna, (...) Bank Spółka Akcyjna, (...) Bank Spółka Akcyjna, Gminy Miejskiej K., A. S. Wytwórnia (...), Burmistrza Miasta K., (...) sp. z o.o., (...) sp. z o.o., Towarzystwo (...) S.A, (...) sp. z o.o., Spółdzielni (...), Spółki Przedsiębiorstwo (...) Z. M. Sp. J. o, H. G., Spółki (...), Z. J., (...) sp. z o.o.

Okoliczność bezsporna

Aktem Notarialnym z dnia 03 marca 2022 r. Rep. (...) Notariusz E. C. przyjęła oświadczenie o złożeniu przez K. G. (1), działającego jako przedstawiciel ustawowych swoich małoletnich dzieci: Ł. G. i G. G. oraz J. G. i W. G. wykazu inwentarza, z którego wynika, iż masa czynna spadku wynosi łącznie 1.515.000,00 zł, a w skład spadku weszły:

- prawo użytkowania wieczystego nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) oraz prawo własności posadowionych na nich budynków: dwóch budynków mieszalni pasz, budynku wagowego i budynku wytwórni elementów ściennych, o wartości 700.000,00 zł

- prawo użytkowania wieczystego nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) oraz prawo własności posadowionego na niej budynku przeznaczonego na cele - magazynu maszyn rolniczych z wiatą magazynową, stanowiącego odrębną nieruchomość o łącznej wartości 350.000,00 zł

- udział wynoszący 1/2 części w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) oraz prawie własności posadowionego na niej budynku przeznaczonego na cele: budynek biurowy i magazyn, stanowiącego odrębną nieruchomość o łącznej wartości 350.000,00 zł

- udziału wynoszącego 1/2 części w nieruchomości stanowiące działkę nr (...) położonej w miejscowości N., o wartości 15.000,00 zł

- udziału wynoszącego 1/2 części nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) położonej w miejscowości N., o wartości 100.000,00 zł

Łączna wartość długów spadkowych wyniosła nie mniej niż 2.328.293,42 zł.

okoliczność bezsporna, nadto: nadto kopia protokołu złożenia inwentarza z dnia 03 marca 2022 r. Rep. A. 1742/2022 – nienumerowane karty akt ZUS

Pismami z dnia 21 grudnia 2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. zawiadomił K. G. (1), jako przedstawiciela ustawowego Ł. G. i K. G. (1) oraz W. G. i J. G. o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie przeniesienia na ich jako spadkobierców K. G. (2) odpowiedzialności za nieopłacone należności z tytułu składek na ubezpieczenia oraz pismami z dnia 24 stycznia 2023 r. zawiadomił o zakończeniu tego postępowania.

W/w nie zajęli stanowiska w sprawie.

Dowód: pisma z 21.12.2022 r. i z 24.01.2023 r. nienumerowane karty akt ZUS

Zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją z dnia 23 lutego 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. orzekł o odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania spadkodawcy z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy.

okoliczność bezsporna, nadto decyzja z 23.02.2023 r. nienumerowane karty akt ZUS

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o dokumenty zgromadzone w aktach pozwanego organu rentowego. Nie były one kwestionowane przez żadną ze stron postępowania co do ich prawdziwości i rzetelności. Sąd również nie znalazł podstaw do podważenia jej wiarygodności z urzędu.

Nadto, Sad oparł się na informacjach wynikających z systemu informatycznego ZUS, gdyż zgodnie z art. 34 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych informacje te są środkiem dowodowym w postępowaniu administracyjnym i sądowym z zakresu ubezpieczeń społecznych i korzystają z waloru dowodu z dokumentu urzędowego, czyli w myśl art. 244§1 k.p.c. stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone.

Odwołanie Ł. G. i G. G. zasługiwało na uwzględnienie jedynie w części.

W pierwszej kolejności należy jednak wskazać, że Sąd nie znalazł podstaw do uchylenia zaskarżonej decyzji.

Zgodnie z art. 477(14) § 2(1) k.p.c. jeżeli decyzja nakładająca na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalająca wymiar tego zobowiązania lub obniżająca świadczenie, została wydana z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, sąd uchyla tę decyzję i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu. Aktualnie zatem, dzięki zawartemu unormowaniu w w/w przepisie, sąd może badać wady wynikające z naruszenia nie tylko prawa materialnego, ale i proceduralnego.

Niemniej jednak, należy mieć również na uwadze, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych postępowanie sądowe nie stanowi prostej kontynuacji postępowania administracyjnego, bowiem nadal tylko w wyjątkowych wypadkach kontrola sądowa decyzji organu rentowego przeprowadzana jest przez pryzmat przepisów k.p.a. Zgodnie z art. 180 § 1 k.p.a. w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się przepisy k.p.a., chyba że przepisy dotyczące ubezpieczeń ustalają odmienne zasady postępowania w tych sprawach. Jak stanowi art. 181 k.p.a., organy odwoławcze właściwe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych określają przepisy odrębne; do postępowania przed tymi organami stosuje się odpowiednio przepis art. 180 § 1 k.p.a. Treść tego przepisu z jednej strony oznacza przyznanie pierwszeństwa przepisom szczególnym, z drugiej zaś wskazuje, że postępowanie odwoławcze toczy się, poprzez zastosowanie art. 83 ust. 2 ustawy systemowej, na zasadach i w trybie określonym w k.p.c. Tym samym przepisy k.p.a. stosuje się tylko wtedy, gdy określonej kwestii nie normują przepisy szczególne. Od momentu wniesienia odwołania do sądu rozpoznawana sprawa staje się sprawą cywilną, podlegającą rozstrzygnięciu wedle reguł właściwych dla tej kategorii, którego zasadność ocenia się na podstawie przepisów prawa materialnego. Postępowanie sądowe skupia się zatem na wadach wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestia wad decyzji administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, pozostaje w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 28 czerwca 2018 r., III AUa 1881/17, Lex nr 2940124).

Dalej wyjaśnić należy, że w art. 83a ustawy systemowej wyrażona została właściwa sprawom ubezpieczeniowym zasada "względnej ostateczności" decyzji po to, by zmiany w decyzjach mogły następować w trybie "maksymalnie uproszczonym". Natomiast już na sądowej drodze, korzystając z przewidzianych w procedurze cywilnej środków, strony uzyskują możliwość pełnego (co do istoty) wyjaśnienia wszystkich spornych kwestii, tak w zakresie faktów, jak i prawa. Rozpoznanie i rozstrzygnięcie o zasadności lub niezasadności decyzji następuje według przepisów k.p.c. Nie oznacza to oczywiście, że sąd ubezpieczeń nie ocenia spornej decyzji z punktu widzenia jej wadliwości, o której mowa w art. 156 § 1 k.p.a. W szczególności rozpoznaniu podlega to, czy zaskarżona decyzja jest zgodna z przepisami prawa materialnego. Z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego jasno wynika, że sąd ubezpieczeń społecznych może i powinien dostrzegać jedynie takie wady formalne decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego (vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1984 r., III CZP 53/84, OSNCP 1985/5-6/65), jako przedmiotu odwołania. Stwierdzenie takiej wady następuje jednak tylko dla celów postępowania cywilnego i ze skutkami dla tego tylko postępowania. Należy uznać, że powyższa teza, z uwzględnieniem możliwości uchylenia decyzji przez sąd I instancji, jaką daje art. 447(14) § 2(1) k.p.c., nadal pozostaje aktualna.

Z powyższego wynika, że sąd ubezpieczeń społecznych co do zasady nadal powinien dostrzegać wady decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego jako przedmiotu odwołania, a więc gdy decyzja taka została wydana przez organ niepowołany lub w zakresie przedmiotu orzeczenia bez jakiejkolwiek podstawy w obowiązującym prawie materialnym, względnie z oczywistym naruszeniem reguł postępowania administracyjnego, a ich naprawienie w postępowaniu sądowym nie jest możliwe. W takich przypadkach decyzja jest bowiem bezwzględnie nieważna (nieistniejąca prawnie) i nie wywołuje skutków prawnych. Niemniej jednak zaskarżona w niniejszym postepowaniu decyzja, w ocenie Sądu, takich wad nie posiada. Wbrew stanowisku skarżącego jej uzasadnienie zawiera wskazanie faktów, które organ uznał za udowodnione, a także dowodów, na których się oparł.

Przechodząc zaś do merytorycznego rozpoznania sprawy wskazać należy, że nie budzi wątpliwości, iż Ł. G. i G. G. są dwojgiem, z czterech, spadkobierców zmarłego K. G. (2) oraz że spadek po nim spadkobiercy nabyli z dobrodziejstwem inwentarza. Ze sporządzonego zaś spisu inwentarza wynika, że stan czynny spadku wynosi – 1.515.000,00 złotych.

Odwołujący się nie kwestionowali zarazem tego, że spadkodawca w dacie swojej śmierci był dłużnikiem ZUS w związku z nieopłaceniem składek z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, aczkolwiek kwestionowali wysokości tego zadłużenia wskazując na przedawnienie zobowiązań zmarłego. Zaistniały między stronami spór dotyczył także tego, czy możliwe było wydanie przez organ rentowy decyzji o przeniesieniu na spadkobierców odpowiedzialności za całość zobowiązań zmarłego bez uwzględnienia faktu przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a także rzeczywistego i aktualnego stanu zadłużenia, w tym tego, że wysokość egzekwowanych kwot przewyższa wartość czynnego spadku.

Zgodnie z treścią przepisu art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2024.497 t.j.), do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio przepisy m.in. art. 97 § 1, 98 § 1 i 2 pkt 1, 2, 5 i 7, art. 100, art. 101, art. 105 § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa.

Oznacza to, że do spadkobierców osoby, na której ciążył obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne (oraz ubezpieczenie zdrowotne - w tym zakresie możliwość stosowania przepisów Ordynacji podatkowej przewiduje norma art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) mają zastosowanie m.in. przepisy określające, że:

- spadkobiercy podatnika, z zastrzeżeniem § 2, przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy (art. 97 § 1 Ordynacji),

- do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania składkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe, przy czym dotyczy to również odpowiedzialności spadkobierców za zaległości składkowe, odsetki za zwłokę od zaległości składkowych spadkodawcy, opłatę prolongacyjną oraz koszty upomnienia i koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spadkodawcy powstałe do dnia otwarcia spadku (art. 98 § 1 i § 2 pkt 1, 2, 5 i 7 Ordynacji).

Nie budzi wątpliwości, że spadkobiercy, w tym skarżący, przyjęli spadek po zmarłym K. G. (2) z dobrodziejstwem inwentarza, na podstawie art. 1031 § 2 k.c., a zatem nie ulega wątpliwości, że ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.

Realizacja tej zasady odbywa się poprzez dyspozycje określone w art. 1032 § 1 i 2 k.c. Stosownie do § 1 jeżeli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacił niektóre długi spadkowe nie wiedząc o istnieniu innych długów, ponosi on odpowiedzialność za niespłacone długi tylko do wysokości różnicy między wartością ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów, które spłacił. Jeżeli jednak - o czym stanowi § 2 – spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacając niektóre długi spadkowe wiedział o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi on odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe.

Podkreślenia wymaga, że zacytowany art. 1032 k.c. ustala obowiązek uwzględnienia interesów wszystkich wierzycieli spadku, który z kolei wyznacza granice odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe. Granice te, o czym stanowi § 2, mogą być bowiem poszerzone ponad wartość stanu czynnego spadku w sytuacji, gdy spadkobierca mając wiedzę co do listy wierzycieli spadkowych i przysługujących im roszczeń, świadomie pomija przy ich zaspakajaniu któregoś z nich, bądź spłaty długów dokonuje po dowolnym ustaleniu stosunku wartości stanu czynnego spadku do wysokości istniejących długów. Z unormowania tego wynika zatem, że spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza powinien dołożyć staranności przy spłacaniu długów spadkowych. W przeciwnym przypadku granice jego odpowiedzialności w zakresie o jakim mowa w § 2 art. 1032 k.c. są poszerzone.

Zważyć należy również, iż art. 100 § 1 ordynacji podatkowej stanowi, że organ podatkowy orzeka w jednej decyzji o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień poszczególnych spadkobierców na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy oraz jego zobowiązań wynikających z prawidłowych deklaracji.

W myśl natomiast § 2 tego przepisu, jeżeli deklaracja złożona przez spadkodawcę jest nieprawidłowa lub deklaracji nie złożono, orzekając o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień spadkobierców, organ podatkowy jednocześnie ustala lub określa kwoty, o których mowa w art. 21 § 3 i 3a, art. 24 lub art. 74a.

Wymienione regulacje prawne wskazują na elementy jakie powinna zawierać decyzja stanowiąca o odpowiedzialności spadkobiercy za zobowiązania podatkowe spadkodawcy. Zatem przy jej wykonaniu, zarówno organ administracji publicznej, jak i strona, obowiązani są uwzględnić treść całej decyzji, tj. sentencji i jej uzasadnienia, z poszanowaniem zasad regulujących ową odpowiedzialność, w szczególności – jak w przedmiotowej sprawie - gdy chodzi o spłatę poszczególnych długów na rzecz różnych wierzycieli, jeżeli czynna wartość spadku nie wystarcza na zapłatę wszystkich długów spadkowych (vide: wyrok WSA we Wrocławiu z 11.02.2014 r. I SA/Wr 2013/13, Legalis 981253).

Mając na uwadze powyższe uznać należy, iż organ rentowy wydając zaskarżoną decyzję z dnia 23 lutego 2023 r., mimo iż wskazał na prawidłową podstawę odpowiedzialności adresatów decyzji, nie zastosował się do powyższych reguł.

W niniejszej sprawie w praktyce oznaczało to więc tyle, że nie było żadnych przeszkód do stwierdzenia, że odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe K. G. (2), jest ograniczona właściwie do masy czynnej spadku, niezależnie od faktu, iż kwota zaległości z tytułu składek może znaleźć pokrycie w masie czynnej spadku. W ocenie Sądu tym bardziej takie zastrzeżenie aktualizuje się w sytuacji, gdy ostateczna wartość spadku, jak w niniejszej sprawie, ma wartość ujemną. Oznacza to bowiem, że nie każdy wierzyciel zmarłego zostanie zaspokojony.

W powyższej sytuacji, uznając odwołanie Ł. G. i G. G. w tej części za trafne, w oparciu o przepis art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd orzekł jak w punkcie I wyroku. Zaznaczyć przy tym należy, że zmiana decyzji dotyczy wyłącznie Ł. G. i G. G., albowiem odwołania J. G. i W. G. zostały prawomocnie odrzucone, jako wniesione z przekroczeniem ustawowego terminu.

W pozostałym zakresie odwołanie okazało się niezasadne.

Odnosząc się do podniesionych przez skarżących zarzutów dotyczących przedawnienia należności objętych decyzją, a także nieustalenia i nie uwzględniania aktualnego stanu zadłużenia wskazać należy, iż na etapie postępowania dotyczącego przeniesienia odpowiedzialności za długi spadkowe, nie bada się, czy istnieje majątek, z którego zaspokoić się może wierzyciel. Co więcej nie bada się nawet czy długi spadkowe nie przekraczają stanu czynnego spadku. Istotne, z punktu widzenia decyzji organu rentowego w tym przedmiocie, pozostaje to, kto jest spadkobiercą (lub spadkobiercami) dłużnika oraz jaki jest jego zakres odpowiedzialności za długi spadkowe.

Decyzja organu rentowego ma charakter konstytutywny i jest pierwszym krokiem zmierzającym do egzekucji należności, albowiem jest konieczna aby żądać od spadkobiercy ich zapłaty.

Oznacza to zarazem, że pozostałe okoliczności faktyczne, które mogą w jakikolwiek sposób wpływać na możliwość uiszczenia zaległych składek (np. przedawnienie, brak wystarczającego majątku), nie mają dla wydania przedmiotowej decyzji znaczenia, gdyż mogą wpłynąć jedynie na możliwość rzeczywistego pokrycia zaległości (tak: wyrok SA w Szczecinie z 26.10.2017 r. III AUa 677/16, LEX nr 2463413).

Z zaskarżonej decyzji nie wynika zatem, aby organ zobowiązał skarżących do zapłaty konkretnej kwoty, lecz poprzestał na orzeczeniu o zakresie odpowiedzialności skarżących, jako spadkobierców za zobowiązania składkowe spadkodawcy, zaś informacja o konieczności uiszczenia kwoty wskazanej w decyzji stanowi co najwyżej wezwanie do dobrowolnego spełnienia świadczenia. Zaznaczyć przy tym należy, iż w tego rodzaju sprawach należy odróżnić decyzję ustalającą odpowiedzialność za określone zobowiązania od decyzji zobowiązującej do zapłaty konkretnej kwoty na konkretnie określone fundusze. Jak wskazał w wyroku z dnia 26 maja 2015 r. sygn. akt III AUa 575/14 Sąd Apelacyjny w Szczecinie (LEX nr 1785922) niewątpliwie też różny jest charakter tych odrębnych decyzji.

Prawidłowość powyższej praktyki znajduje potwierdzenie w orzecznictwie administracyjnym, np. w wyroku z dnia 4 lipca 2013 r. I FSK 876/12 Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie (LEX nr 1350634) stwierdził, że w sytuacji, gdy spadkobierca nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza i wiadomo jest, że istnieją inne długi niż zaległości podatkowe, organ rentowy nie powinien zobowiązywać do wpłaty całej kwoty stanowiącej wartość czynnego spadku, lecz poprzestać na orzeczeniu o zakresie odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe spadkobiercy. Powyższe potwierdził również Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach w wyroku z dnia 25 września 2014 r. I SA/KE 443/14 (LEX nr 1512407), który stwierdził, że decyzja wydana z trybie art. 100 ordynacji podatkowej określająca zakres odpowiedzialności spadkobierców ma charakter deklaratoryjny, nie jest to decyzja o charakterze konstytutywnym.

Jednocześnie nie sposób zgodzić się ze skarżącym, że należności objęte zaskarżoną decyzją uległy przedawnieniu.

Istotnie, zgodnie z brzmieniem art. 24 ust. 4 ustawy systemowej, należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniem ust. 5-6.

Niemniej jednak w myśl art. 24 ust. 5b w/w ustawy bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od pierwszego dnia miesiąca, w którym nastąpiło rozpoczęcie potrąceń ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez Zakład lub podjęcie pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do ostatniego dnia miesiąca, w którym zakończono potrącenia, lub do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego, natomiast zgodnie z art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczonych hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia. Zważyć także należy, że zgodnie z art. 24 ust. 6 bieg terminu przedawnienia, o którym mowa w ust. 4, ulega zawieszeniu od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły 2 lata od śmierci spadkodawcy.

Jak wynika natomiast ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego zaległości składkowe objęte zaskarżoną decyzją były przedmiotem postępowania egzekucyjnego, a więc bieg terminu ich przedawnienia uległ zawieszeniu. Składki za okres od stycznia do czerwca 2014 r. były także zabezpieczone hipoteką przymusową na nieruchomości, która weszła w skład czynnego spadku i w tym wypadku, w świetle treści art. 24 ust. 5 ustawy systemowej, w ogóle nie można mówić o przedawnieniu.

Nie ma także podstaw do wydania orzeczenia w zakresie ograniczenia proporcjonalnie wierzytelności pozwanego w stosunku do sumy wszystkich długów spadkowych ujętych w spisie inwentarza sporządzonego w stosunku do wartości czynnej spadku. Okoliczność ta będzie istotna dopiero na etapie postępowania egzekucyjnego. Na tym etapie postępowania w przedmiocie przeniesienia odpowiedzialności, które ustala w sposób ogólny zasady tej odpowiedzialności, wystarczające i prawidłowe jest samo stwierdzenie, że skarżący ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania składkowe, przy czym w niniejszej decyzji jest ono poprzedzone wskazaniem przez organ skonkretyzowanej wielkości zobowiązania zmarłego z tytułu składek na ubezpieczenia. Należy przy tym jeszcze raz podkreślić, iż ustalona w decyzji kwota, nie jest kwotą do uiszczenia której jest zobowiązani są skarżący. Ta bowiem zostanie ostatecznie ustalona w toku postępowania egzekucyjnego.

Prawidłowość powyższego stanowiska potwierdza wyrok Sądu Najwyższego z dnia 05 października 2012 r. I UK 174/12 (LEX 1619672), w którym wskazano, że już tylko gramatyczna (językowa) wykładnia art. 1032§1 i 2 (analogicznie do powołanego też art. 1031 § 2 k.c.) jednoznacznie wskazuje, iż jego adresatem jest wyłącznie spadkobierca, a nie którykolwiek z wierzycieli spadkodawcy. Oba powołane przepisy określają obowiązki spoczywające właśnie na spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Nie nakładają natomiast jakichkolwiek obowiązków na wierzycieli spadkodawcy, gdyż się do nich w ogóle nie odnoszą. W szczególności więc nie nakazują wierzycielom zachowań respektujących zasadę poszanowania wszystkich wierzycieli i proporcjonalnego ich zaspokojenia. Nie można przy tym zapominać, że organ rentowy, który z mocy przepisów szczególnych zawartych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych oraz w Ordynacji podatkowej posiada uprawnienie do nakładania na ubezpieczonych oraz płatników składek, w drodze decyzji administracyjnej, zobowiązań z tytułu należności składkowych, a także do przenoszenia odpowiedzialności za te zobowiązania na osoby trzecie, w tym na spadkobierców zobowiązanego, wskutek wydania takich decyzji staje się przecież wierzycielem osób w nich wskazanych. Nie istnieją jednak żadne racjonalne przesłanki do przyjęcia tezy, iż organ rentowy, wydając decyzję dotyczącą zobowiązań z tytułu należności składkowych oraz przeniesienia odpowiedzialności za te zobowiązania na osoby trzecie, winien uwzględniać w niej interesy innych ewentualnych wierzycieli zobowiązanego. Przede wszystkim bowiem nie zobowiązuje go do tego żaden przepis prawa, a fakt, że wskutek wydania odpowiedniej decyzji staje się on wierzycielem osoby zobowiązanej do uiszczenia należności składkowych, powoduje, iż jak każdy wierzyciel może on podejmować działania służące zabezpieczeniu jego interesów, a właściwie interesu Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ponadto jako dysponent Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który jest państwowym funduszem celowym, powołanym do realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 51 ust. 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest zobowiązany do dbałości o jego stan (art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), a co za tym idzie, poza przypadkami szczegółowo uregulowanymi w art. 28 i art. 29 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nie może podejmować działań, które mogłyby prowadzić do zmniejszenia wpływów do tego Funduszu należnych od podmiotów zobowiązanych do uiszczania należności składkowych (por. także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2012 r. II UK 80/2011 OSNP 2012/23-24 poz. 296). To samo zastrzeżenie dotyczy należności z tytułu składek, do poboru których Zakład Ubezpieczeń Społecznych został zobowiązany na podstawie art. 32 w związku z art. 71 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Z kolei, ograniczona odpowiedzialność spadkobiercy, będąca konsekwencją przyjęcia przez niego spadku z dobrodziejstwem inwentarza, obejmuje wszystkie długi spadkowe, a więc zarówno długi istniejące w chwili otwarcia spadku, jak też długi powstałe po tej dacie, wynikające z należności, o których mowa w art. 922 § 3 k.c. Przepis art. 1032 k.c. nakłada zaś właśnie na spadkobiercę przyjmującego spadek z dobrodziejstwem inwentarza obowiązek uwzględnienia wszystkich wierzytelności obciążających masę spadkową, o których powziął on wiadomość przed przystąpieniem do ich zaspokojenia.

Dodać przy tym należy, że zakresem postępowania egzekucyjnego nie mogłaby być objęta całość kwoty określonej w zaskarżonej decyzji, lecz tylko taka ich część, jaka przypadałaby wierzycielowi (organowi) zgodnie z zasadami określonymi w art. 1032 k.c. Jednocześnie należy stwierdzić, że kwestia ta wychodzi poza zakres postępowania przed sądem ubezpieczeń społecznych i może podlegać ocenie jedynie w postępowaniu egzekucyjnym z uwagi na specyfikę tego postępowania.

Podsumowując stwierdzić należy, iż zgodnie z literalnym brzmieniem art. 100 § 1 i 2 ordynacji podatkowej w związku z art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wydając decyzję organy rentowe określają jedynie zakres odpowiedzialności poszczególnych spadkobierców oraz prawidłową wysokość zobowiązania składkowego. Zaskarżona decyzja, poza kwestią rozstrzygniętą w punkcie I wyroku, spełnia te wymogi, a tym samym argumentacja skarżących w pozostałym zakresie nie mogła skutkować zmianą tej decyzji, ani jej uchyleniem.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., w punkcie II oddalił odwołanie Ł. G. i G. G. w pozostałym zakresie.

W punkcie II wyroku Sąd na zasadzie art. 100 k.p.c. zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania. Niewątpliwie w przedmiotowej sprawie doszło bowiem do częściowego uwzględnienia żądań skarżących, jak i stanowiska organu rentowego. W tej sytuacji Sąd uznał za niezasadne obciążanie kosztami postępowania tylko jednej ze stron.

Rozstrzygnięcie powyższe wydaje się adekwatne w niniejszej sprawie, mając na uwadze orzecznictwo Sądu Najwyższego, zgodnie z którym jeżeli strony w równym lub zbliżonym stopniu wygrały i przegrały proces, a poniesione przez nie koszty nie pozostają w dysproporcji, właściwym rozstrzygnięciem jest zniesienie wyłożonych kosztów postępowania (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2012 r., IV CZ 68/12). Wzajemne zniesienie (stosunkowe rozdzielenie) kosztów procesu nie wymaga dokładnego obliczenia stosunku części uwzględniającej powództwo do części oddalającej pozew, a zasadniczym kryterium rozłożenia ciężaru kosztów procesu jest w takim wypadku poczucie słuszności (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2012 r., II PZ 11/12).

sędzia Justyna Skórzewska

Gdańsk, dnia 11/10/ 2024r.