Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 lipca 2024 roku

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 lipca 2024 roku w Warszawie

sprawy A. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o zasiłek chorobowy i zasiłek opiekuńczy

w związku z odwołaniem A. P.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 22 września 2022r., znak: (...)

z dnia 22 września 2022r., znak: (...)

z dnia 26 września 2022r., znak: (...)

na skutek apelacji wniesionej przez organ rentowy

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi - Południe w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 3 lutego 2023r., sygn. akt VI U 13/23

oddala apelację.

sędzia Agnieszka Stachurska

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 3 lutego 2023r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, orzekając w sprawie z odwołania A. P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 22 września 2022r., znak: (...), z 22 września 2022r., znak: (...) oraz z dnia 26 września 2022r., znak: (...):

1.  zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 22 września 2022 roku, znak: (...), w ten sposób, że przyznał A. P. prawo do zasiłku chorobowego za okres od 13 lipca 2022 roku do 16 lipca 2022 roku;

2.  zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 22 września 2022 roku, znak: (...), w ten sposób, że przyznał A. P. prawo do zasiłku opiekuńczego za okres od 19 lipca 2022 roku do 29 lipca 2022 roku;

3.  zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 26 września 2022 roku, znak: (...), w ten sposób, że przyznał A. P. prawo do zasiłku opiekuńczego za okresy od 10 czerwca 2022 roku do 13 czerwca 2022 roku oraz od 23 czerwca 2022 roku do 30 czerwca 2022 roku.

Sąd Rejonowy ustalił, że A. P. podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresie od 1 września 2020 roku do 8 czerwca 2021 roku. Następnie w okresie od 9 czerwca 2021 roku do 7 czerwca 2022 roku pobierała zasiłek macierzyński. Po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego wróciła do pracy i nie zgłosiła się do ZUS do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. W okresie od 10 czerwca 2022 roku do 13 czerwca 2022 roku, od 23 czerwca 2022 roku do 30 czerwca 2022 roku oraz od 19 lipca 2022 roku do 29 lipca 2022 roku była niezdolna do pracy ze względu na konieczność sprawowania opieki nad chorym dzieckiem. W okresie od 13 lipca 2022 roku do 16 lipca 2022 roku była niezdolna do pracy ze względu na swój stan zdrowia.

A. P. nie była w żaden sposób pouczona przez ZUS o konieczności ponownego zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Nie miała świadomości, że dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego. Była przekonana, że po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego jest dalej objęta ubezpieczeniem chorobowym. Po 8 czerwca 2022 roku opłacała składki na ubezpieczenia społeczne, w tym składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Na początku sierpnia 2022 roku telefonicznie otrzymała informację od pracownika ZUS o konieczności złożenia dokumentu ZUS KOA w celu uporządkowania okresów podlegania ubezpieczeniom. Taki dokument został przez nią złożony dnia 9 sierpnia 2022 roku, w jego treści odwołująca się zadeklarowała, że w okresie od 8 czerwca 2022 roku do nadal podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Następnie ZUS przesłał odwołującej się dokument z dnia 29 sierpnia 2022 roku, zgodnie z którym w okresie od 1 września 2020 roku do 8 czerwca 2021 roku oraz w okresie od 8 czerwca 2022 roku do nadal jest objęta dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Z kolei 13 września 2022 roku został sporządzony i przesłany do odwołującej się dokument ZUS, z którego wynikało już, że ani w okresie od 1 września 2020 roku do 8 czerwca 2021 roku, ani też w okresie po dniu 8 czerwca 2022 roku nie jest ona objęta dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, których wiarygodność nie została skutecznie zakwestionowana przez strony w toku postępowania, a także na podstawie zeznań odwołującej się, które zostały ocenione jako w pełni wiarygodne, ponieważ korespondowały z pozostałym materiałem dowodowym.

Dokonując oceny prawnej, Sąd Rejonowy zacytował art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2022 roku, poz. 1732), zgodnie z którym zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Z kolei zgodnie z brzmieniem art. 1 ust. 1 tej ustawy świadczenia pieniężne na warunkach i w wysokości określonych ustawą przysługują osobom objętym ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa określonym w ustawie z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022r. poz. 1009,1079,1115 i 1265), zwanym dalej "ubezpieczonymi”.

Sąd Rejonowy zaznaczył, że w przedmiotowej sprawie ZUS argumentował, że odwołująca się w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego utraciła tytuł do objęcia jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, a skoro po zakończeniu pobierania tego zasiłku nie zgłosiła się ponownie do tego ubezpieczenia, to tym samym w momencie powstania jej niezdolności do pracy, czy to z powodu konieczności opieki nad chorym dzieckiem, czy to w związku z jej stanem zdrowia, nie była objęta ubezpieczeniem chorobowym, wobec czego zasiłki się jej nie należą.

Analizując stanowisko ZUS, Sąd Rejonowy wskazał, że aktualnie w orzecznictwie przyjmuje się, że w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą i podlegającą przed pobieraniem tego zasiłku dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu, ustaje tytuł do objęcia owym ubezpieczeniem chorobowym. Innymi słowy przez okres pobierania zasiłku macierzyńskiego osoba taka nie podlega już ubezpieczeniu chorobowemu. Aby po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego mogła dalej podlegać dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu powinna złożyć odpowiedni wniosek do ZUS o objęcie jej tym ubezpieczeniem. W przedmiotowej sprawie odwołująca się takiego wniosku nie złożyła. Oznacza to, że w świetle rygorystycznie interpretowanych przepisów nie podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresie po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, a co za tym idzie nie ma prawa do świadczeń w postaci zasiłku chorobowego czy opiekuńczego. Sąd Rejonowy zwrócił jednak uwagę, że w orzecznictwie dostrzeżono wagę powstałego problemu i wyrażono powszechnie aprobowany pogląd, zgodnie z którym „w związku z tym, że do utraty tytułu do podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu dochodzi z mocy prawa na skutek rozstrzygnięcia zbiegu tytułów objęcia ubezpieczeniem społecznym, obowiązkiem organu rentowego wynikającym z art. 8 i art. 9 k.p.a. jest pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, że z chwilą objęcia jej obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje, a ponowne objęcie tym dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością może nastąpić po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wymaga jednak złożenia stosownego wniosku” (postanowienie SN z dnia 27 kwietnia 2021 roku, sygn. akt III USK 112/21). W przedmiotowej sprawie Sąd Rejonowy ustalił, że odwołująca się nie została w żadnym momencie pouczona przez ZUS o konieczności ponownego zgłoszenia się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Dalej Sąd Rejonowy powołał się na orzecznictwo, w którym wskazuje się, że „udzielenie przez organ rentowy osobie prowadzącej działalność pozarolniczą nieprawidłowej informacji co do czynności niezbędnych dla dalszego podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, może być podstawą stwierdzenia, że taka osoba podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od pierwszego dnia przypadającego bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, choćby złożyła ona dopiero w późniejszym czasie ponowny wniosek o objęcie jej ubezpieczeniem chorobowym” (wyrok SN z dnia 22 stycznia 2020 roku, sygn. akt I UK 311/18; wyrok SN z dnia 12 sierpnia 2020 roku, sygn. akt II UK 384/18). Sąd Rejonowy zaznaczył, że analogicznie jak błędne pouczenie ZUS-u należy traktować sytuację, w której brak jest w ogóle jakiegokolwiek pouczenia ze strony tego organu. Podkreślił także, że miał na uwadze, że co prawda odwołująca się w realiach przedmiotowej sprawy nie zgłosiła ponownego wniosku o objęcie jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, jednak, jak wiarygodnie zeznała na rozprawie, a czego nie zakwestionował w toku postępowania organ rentowy, od 8 czerwca 2022 roku opłacała składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Tym samym wyraziła jasno wolę podlegania temu ubezpieczeniu, a brak złożenia przez nią wniosku na formularzu ZUS wynikał jedynie z przeświadczenia, że nadal podlega ubezpieczeniu chorobowemu również po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wyraźnie wynika z jej zeznań. Również w złożonym przez nią formularzu ZUS KOA zaznaczyła, że podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 8 czerwca 2022 roku do nadal. W tej sytuacji zasadne było przyznanie odwołującej się prawa do zasiłków chorobowego i opiekuńczego w okresach wskazanych w zaskarżonych decyzjach. Odwołująca się, wobec braku jakiegokolwiek pouczenia ze strony ZUS i jednoczesnego opłacania składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe od dnia następnego po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, zachowała prawo do świadczeń z ustawy zasiłkowej, których ZUS odmówił jej w zaskarżonych decyzjach (wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe z dnia 3 lutego 203 roku wraz z uzasadnieniem, k. 44 i 47-48 a.s.).

Apelację od powyższego wyroku złożył Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W., zaskarżając rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego w całości i zarzucając mu:

- naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

1.  art. 477 ⁹ i art. 477 ¹⁴ k.p.c. w związku z rozstrzygnięciem powołującym się na naruszenie przez organ rentowy przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, gdy tymczasem naruszenie prawa administracyjnego pozostają zasadniczo poza zakresem rozpoznania sądu powszechnego, a sąd w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych orzeka o prawach lub obowiązkach stron na podstawie właściwych przepisów prawa materialnego;

- naruszenie przepisów prawa materialnego, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

2.  art. 14 ust. 2 pkt 3 w zw. z art. 9 ust. 1c ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez pominięcie przez Sąd dyspozycji art. 9 ust. 1c ustawy i w konsekwencji uznanie, że w przypadku odwołującej się nie doszło do ustania tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, w tym dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, jako osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą z mocy prawa z dniem 9 czerwca 2021r., mimo, że z ww. przepisów prawa materialnego wynika, iż osoba prowadząca działalność gospodarczą, która spełnia warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego), podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania tego zasiłku (art. 9 ust. 1c ustawy), a podleganie ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym w związku z prowadzoną działalnością z mocy prawa ustaje, a w konsekwencji wraz z ustaniem tytułu podlegania tym ubezpieczeniom w związku z prowadzoną działalnością, ustaje dobrowolne ubezpieczenie chorobowe (art. 14 ust. 2 pkt 3 ustawy);

3.  art. 6 ust. 1 i art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2022r., poz. 1732 ze zm.) poprzez przyznanie odwołującej się prawa do zasiłku chorobowego za okres od 13 lipca 2022r. do 16 lipca 2022r. oraz do zasiłku opiekuńczego od 23 czerwca 2022r. do 30 czerwca 2022r. i od 19 lipca 2022r. do 29 lipca 2022r. pomimo, iż odwołująca się nie stała się niezdolna do pracy i nie sprawowała osobistej opieki w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego.

Wskazując na powołane zarzuty, organ rentowy wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołań ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia.

W uzasadnieniu apelacji pełnomocnik organu rentowego, powołując się na przepisy ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, wskazał na konieczność wyrejestrowania się ubezpieczonego prowadzącego działalność gospodarczą, który zgłosił się do ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w ciągu 7 dni od ustania podlegania temu ubezpieczeniu poprzez złożenie dokumentu wyrejestrowującego. Ponadto osoba prowadząca działalność gospodarczą po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego powinna dokonać ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych. W przypadku A. P. w dniu 9 czerwca 2021r. ustało z mocy prawa ubezpieczenie społeczne (w tym dobrowolne chorobowe) z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Po zakończeniu okresu pozostawania na urlopie macierzyńskim, tj. po 7 czerwca 2022r., odwołująca się powinna była dokonać w terminie 7 dni ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych (w tym chorobowego) z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.

Dalej pełnomocnik apelującego wskazał, że Zakład nie zgadza się z oceną Sądu I instancji, że osoba prowadząca działalność gospodarczą może nie dokonać zgłoszenia, jeżeli nie została o takim obowiązku powiadomiona przez organ rentowy. W przypadku odwołującej się, która w ustawowym siedmiodniowym terminie nie dokonała zgłoszenia do ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, nie można ustalić, by podlegała temu ubezpieczeniu w czasie powstania niezdolności do pracy z powodu choroby. Odwołująca się nie stała się niezdolna do pracy i nie sprawowała osobistej opieki w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, zatem prawo do zasiłku chorobowego za okres od 13 lipca 2022r. do 16 lipca 2022r. oraz zasiłku opiekuńczego od 23 czerwca 2022r. do 30 czerwca 2022r. i od 19 lipca 2022r. do 29 lipca 2022r. jej nie przysługuje.

Dodatkowo pełnomocnik organu rentowego wyraził stanowisko, że ewentualne naruszenie przez ZUS art. 8 i 9 k.p.a. nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, bowiem sąd powszechny jest sądem prawa, a nie procedury administracyjnej, jak to się dzieje w przypadku sądów administracyjnych. Ponadto, podkreślone zostało, że orzeczenia Sądu Najwyższego i Sądu Apelacyjnego, na które powołał się Sąd Rejonowy, dotyczą sytuacji, w których ZUS dokonał błędnego pouczenia świadczeniobiorców co do ich praw i obowiązków, a w przedmiotowej sprawie taka sytuacja nie wystąpiła. Poza tym żaden przepis prawa nie zobowiązuje Zakładu do informowania ubezpieczonych o wszelkich prawach i obowiązkach, jakie mogą ich w przyszłości dotyczyć, do czego prowadziłoby przyjęcie rozumowania Sądu Rejonowego. Dodatkowo przyznając ubezpieczonemu prawo do zasiłku macierzyńskiego ZUS nie wydaje decyzji, zatem nie ma możliwości poinformowania ubezpieczonego o obowiązku ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń.

Na marginesie pełnomocnik Zakładu wskazał, że gdyby odwołująca się wykazała jakiś delikt ZUS w tym zakresie, to ewentualnie mogłaby dochodzić naprawienia szkody na drodze cywilnoprawnej. Natomiast sąd pracy i ubezpieczeń społecznych nie powinien przyznawać prawa do zasiłku chorobowego/zasiłku opiekuńczego z powodu błędnego pouczenia odwołującej się, która obiektywnie nie zgłosiła się do ZUS w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej i nie złożyła wniosku o objęcie ubezpieczeniem chorobowym w ustawowym terminie (apelacja organu rentowego z dnia 2 marca 2023r., k. 51-53 a.s.).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jako niezasadna, podlegała oddaleniu.

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy dokonał analizy zgromadzonego materiału dowodowego, poprawnie ustalił stan faktyczny oraz prawidłowo zastosował przepisy, skutkiem czego zaskarżony wyrok zawiera trafne i odpowiadające prawu rozstrzygnięcie, zaś wniesiony przez organ rentowy środek zaskarżenia nie może skutkować jego zmianą bądź uchyleniem.

Odnosząc się szczegółowo do sformułowanych przez organ rentowy zarzutów, w pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisów postępowania, tj. art. 477 ^{( 9)} k.p.c. i art. 477 ^{( 14)} k.p.c., został oceniony jako bezzasadny. Oczywiście słuszna jest uwaga autora apelacji, że sąd ubezpieczeń społecznych jako sąd powszechny prowadzi postępowanie i orzeka w oparciu o przepisy kodeksu postępowania cywilnego, co wynika wprost z art. 476 § 2 w zw. z art. 477 ^{( 9)} k.p.c. Zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyznaczony jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego determinowanego zakresem odwołania od tejże decyzji (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2000r., II UKN 685/99 oraz postanowienia z dnia 13 maja 1999r., II UZ 52/99 i z dnia 13 października 2009r., II UK 234/08). Od momentu wniesienia odwołania do sądu rozpoznawana sprawa staje się sprawą cywilną, podlegającą rozstrzygnięciu wedle reguł właściwych dla tej kategorii, a odwołanie pełni rolę pozwu ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1998r., II UKN 105/98 oraz postanowienie z dnia 29 maja 2006r. I UK 314/05). Mimo tego nie można podzielić argumentacji przedstawionej przez organ rentowy w apelacji, wskazującej że Sąd Rejonowy przy wydawaniu wyroku w przedmiotowej sprawie opierał się na przepisach kodeksu postępowania administracyjnego. Okoliczność, że Sąd Rejonowy wskazał na naruszenie przez organ rentowy przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, co doprowadziło do wydania wadliwych decyzji, nie stanowi naruszenia przepisów postępowania. Ponadto, co zostanie omówione w dalszej części uzasadnienia, kwestia obowiązku organu rentowego, wynikającego z art. 8 i 9 k.p.a., stanowiła niejednokrotnie przedmiot rozważań w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego oraz była przedmiotem sporu w doktrynie. Rozważania te nie odbierają sądom powszechnym możliwości oceny wywiązania się przez ZUS z obowiązku informacyjnego względem ubezpieczonych, co ostatecznie przekłada się zastosowanie określonych przepisów prawa materialnego, a wręcz przeciwnie. Tak było też w przedmiotowej sprawie, że Sąd Rejonowy odwołał się do obowiązków organu rentowego, sformułowanych w kodeksie postępowania administracyjnego, orzekł jednak nie na podstawie tych przepisów, lecz z zastosowaniem właściwych przepisów prawa materialnego, dlatego Sąd Okręgowy nie podziela stanowiska apelującego jakoby orzeczenie wydane w pierwszej instancji zapadło z naruszeniem przepisów postępowania.

Analizując z kolei zarzuty Zakładu, wskazujące na naruszenie przepisów prawa materialnego, wstępnie przypomnieć należy, że art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2024r., poz. 497), zwanej dalej ustawą, określa krąg osób podlegających obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu. Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi. Z art. 12 ust. 1 ustawy wynika zaś, że w stosunku do takich osób istnieje również obowiązek ubezpieczenia wypadkowego. Jeśli chodzi natomiast o ubezpieczenie chorobowe osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, to w myśl art. 11 ust. 2 ustawy, takiemu ubezpieczeniu osoby te podlegają dobrowolnie na swój wniosek. Art. 14 ustawy stanowi, że objęcie dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym, następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tymi ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony, z zastrzeżeniem ust. 1a, który przewiduje, że objęcie dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku tylko wówczas, gdy zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie dokonane w terminie określonym w art. 36 ust. 4 albo 4b. Z kolei zgodnie z art. 14 ust. 2 ustawy dobrowolne ubezpieczenia chorobowe ustają:

- od dnia wskazanego w zgłoszeniu wyrejestrowania, o którym mowa w art. 36 ust. 11 albo 14, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym zgłoszenie zostało złożone w Zakładzie;

- od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom.

Okres podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą – w myśl art. 13 pkt 4 ustawy systemowej – trwa od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów ustawy Prawo przedsiębiorców.

Sąd Rejonowy dokonał w rozpatrywanej sprawie prawidłowej oceny na podstawie wykładni art. 14 ust. 2 pkt 3 ustawy oraz w oparciu o obowiązujące poglądy orzecznictwa. Organ rentowy w wywodach przedstawionych w apelacji skoncentrował się na twierdzeniu, że osoba prowadząca działalność gospodarczą po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego powinna złożyć ponowny wniosek o objęcie jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Wokół tej kwestii apelujący zbudował swoje zarzuty, powołując się m.in. na aktualne orzecznictwo. Sąd Okręgowy zgadza się ze stanowiskiem, że ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym może nastąpić dopiero po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co z kolei rodzi po stronie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność obowiązek ponownego złożenia wniosku o objęcie jej takim ubezpieczeniem. Wskazuje na to literalna wykładnia przepisów wskazanych przez organ rentowy, a także uchwała Sądu Najwyższego z 11 lipca 2019r., III UZP 2/19, w której stwierdzono, że rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, która uprzednio została objęta dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym powoduje ustanie ubezpieczenia chorobowego. Ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym może nastąpić dopiero po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co rodzi po stronie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność obowiązek ponownego złożenia wniosku o objęcie jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym.

Niemniej jednak należy zauważyć, jak zasadnie wskazał Sąd Rejonowy, że odwołująca się powinna być pouczona o konieczności złożenia stosownego wniosku po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Jednak zgodnie z poprawnymi ustaleniami dokonanymi przez Sąd Rejonowy, których ZUS nie zakwestionował w apelacji, odwołującej się nie przekazano żadnej informacji o tym, że jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustało z dniem rozpoczęcia okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Dodatkowo, uzupełniając argumentację Sądu I instancji, wskazać należy, że pracownik Zakładu poinformował ubezpieczoną na początku sierpnia 2022r. o konieczności złożenia dokumentu ZUS KOA w celu uporządkowania okresów ubezpieczenia, co A. P. uczyniła. Następnie pod koniec sierpnia 2022r. oraz we wrześniu 2022r. otrzymała dokumenty wystawione przez Zakład, potwierdzające, że wciąż podlega dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu, w tym więc zakresie została wprowadzona w błąd. Zakład do czasu wydania zaskarżonych decyzji utrzymywał odwołującą się w przekonaniu, że jest ubezpieczona, przyjmował także składki, które były płacone na ubezpieczenie chorobowe w prawidłowych kwotach poczynając od daty zaprzestania pobierania zasiłku macierzyńskiego. W tej sytuacji ocena dokonana przez Sąd Rejonowy była prawidłowa.

Odnosząc się do argumentów ZUS dotyczących braku obowiązku informowania ubezpieczonych o konieczności zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, podkreślenia wymaga także, że już w przytoczonej wyżej uchwale z dnia 11 lipca 2019r., III UZP 3/19, Sąd Najwyższy stwierdził, że „w związku z tym, że do utraty tytułu do podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu dochodzi z mocy prawa na skutek rozstrzygnięcia zbiegu tytułów objęcia ubezpieczeniem społecznym, w ocenie Sądu Najwyższego w składzie powiększonym, obowiązkiem organu rentowego wynikającym z art. 8 i 9 k.p.a. jest pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, że z chwilą objęcia jej obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje, a ponowne objęcie tym dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością może nastąpić po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wymaga jednak złożenia stosownego wniosku (art. 11 ust. 2, art. 14 ust. 2 pkt 3 i art. 36 ust. 3 i 5 ustawy systemowej)”.

Zacytowane stanowisko Sądu Najwyższego bezsprzecznie potwierdza, że obowiązkiem organu rentowego, wynikającym z art. 8 i 9 k.p.a., jest pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, że z chwilą objęcia jej obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego, jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje, a ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością może nastąpić dopiero po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wymaga jednak złożenia stosownego wniosku. Źródłem powyższego obowiązku informacyjnego jest to, że utrata tytułu do podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przez osobę prowadzącą działalność pozarolniczą następuje z mocy samego prawa, z chwilą rozpoczęcia pobierania przez tę osobę zasiłku macierzyńskiego.

Przywołane stanowisko jest potwierdzeniem i zarazem rozwinięciem wcześniejszego poglądu judykatury, zgodnie z którym błędne pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność przez organ rentowy o braku konieczności złożenia ponownego wniosku o objęcie ubezpieczeniem chorobowym po ustaniu zasiłku macierzyńskiego i o nieprzerwanym podleganiu ubezpieczeniu chorobowemu, uprawnia osobę prowadzącą pozarolniczą działalność do złożenia wniosku o ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w dowolnie obranym przez nią terminie liczonym od dnia zakończenia pobierania zasiłku macierzyńskiego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2018r., II UK 213/17). Inaczej mówiąc, udzielenie przez organ rentowy osobie prowadzącej działalność pozarolniczą nieprawidłowej informacji co do czynności niezbędnych dla dalszego podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, może być podstawą stwierdzenia, że taka osoba podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od pierwszego dnia przypadającego bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, choćby złożyła ona dopiero w późniejszym czasie ponowny wniosek o objęcie jej ubezpieczeniem chorobowym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2020r., I UK 311/18).

Wskazana interpretacja przepisów odnosi się również do sytuacji, w której ZUS w ogóle nie poinformował prowadzącego działalność gospodarczą o konieczności złożenia ponownego wniosku w sytuacji, gdy po upływie prawa do zasiłku macierzyńskiego ma zamiar nadal podlegać dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Skoro organ nie dopełnił tej powinności, to ubezpieczony mógł zasadnie pozostawać w usprawiedliwionym - choć błędnym - przekonaniu, że jego ubezpieczenie chorobowe "reaktywuje się". Potwierdzeniem takiego stanowiska jest kolejny wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2020r. (I UK 311/18). Wynika z niego, że wprawdzie ustawa nie określa wprost sankcji za niewywiązanie się organu rentowego z obowiązku informacyjnego, tym niemniej trzeba uznać, że osoba ubezpieczona nie powinna ponosić ujemnych konsekwencji wynikających z wadliwego zachowania organu rentowego. Skoro nie została we właściwym czasie należycie pouczona o skutkach, jakie w płaszczyźnie podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu wywołuje zaprzestanie pobierania zasiłku macierzyńskiego (brak pouczenia o konieczności złożenia nowego wniosku o objęcie ubezpieczeniem chorobowym za okres przypadający bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego), to organ rentowy nie może przerzucać na nią ciężaru odpowiedzialności za skutki własnych zaniedbań. Również w już przywoływanej uchwale z 11 lipca 2019r., wydanej w składzie siedmiu sędziów, Sąd Najwyższy potwierdził słuszność tych poglądów orzecznictwa, które wskazują, że organ rentowy ma obowiązek pouczyć przedsiębiorcę o konieczności złożenia wniosku o ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą po upływie pobierania zasiłku macierzyńskiego.

W przedmiotowej sprawie organ rentowy z całą pewnością nie pouczył odwołującej się o przysługujących jej prawach, a nawet – poprzez przekazane jej informacje, o których wcześniej była mowa – wytworzył u niej przekonanie, że jej sytuacja ustalona i potwierdzona przez ZUS zgodna jest z jej wolą, a więc, że podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Sąd Rejonowy – choć dokonał prawidłowych ustaleń – okoliczność takich informacji przekazywanych odwołującej się zmarginalizował i nie powołał się na nie w rozważaniach. Trzeba natomiast kwestie te uwypuklić, bo wbrew stanowisku ZUS, zaprezentowanemu w apelacji, w przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z sytuacją wprowadzenia odwołującej się w błąd. Orzecznictwo – które wbrew twierdzeniom Zakładu dotyczy nie tylko właśnie wprowadzenia w błąd, ale też braku informacji ZUS o obowiązku ponownego złożenia wniosku o objęcie ubezpieczeniem chorobowym – jest we wskazanym zakresie jednoznaczne. Mimo więc, że organ rentowy nie wydaje decyzji o przyznaniu zasiłku macierzyńskiego, to powinien w inny sposób uczynić zadość obowiązkowi, jaki nakłada art. 8 i 9 k.p.a. Skoro w rozpatrywanej sprawie obowiązek ten nie został spełniony, a nawet odwołująca się w pewnym momencie została wprowadzona w błąd, to Sąd Rejonowy prawidłowo zastosował art. 14 ust. 2 pkt 3 w zw. z art. 9 ust. 1c ustawy systemowej. Był też uprawniony do wydania wyroku zmieniającego zaskarżone decyzje, nie naruszając przy tym art. 6 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2022r., poz. 1732). W myśl art. 6 ust. 1 ww. ustawy zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Zgodnie zaś z art. 32 ust. 1 zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem. W przedmiotowej sprawie zasadne było przyjęcie, że A. P. po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego – wobec opłacania należnych składek na ubezpieczenie chorobowe, mimo niezłożenia wniosku o objęcie takim ubezpieczeniem – ubezpieczeniu temu podlegała i powinna otrzymać zasiłki, o które wystąpiła.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Okręgowy ocenił, że brak podstaw do zmiany zaskarżonego wyroku. Organ rentowy nie wykazał zasadności swojej argumentacji, zaś podniesione w apelacji zarzuty stanowiły jedynie polemikę z prawidłowym rozstrzygnięciem Sądu Rejonowego. Na podstawie art. 385 k.p.c. apelacja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych podlegała więc oddaleniu jako bezzasadna.

sędzia Agnieszka Stachurska